Editör: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN 978-9944-919-82-1 DOI 10.14527/9789944919821 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2007, Ankara 13. Baskı: Ekim 2016, Ankara Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu Bultan Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Ankamat Matbaacılık San. Ltd. Şti 30. Cadde 1344. Sokak No: 60 İvedik Organize Sanayi Bölgesi /ANKARA (0312 394 54 94-394 54 95) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13256 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimin planlanması ve uygulanmasıyla ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 11 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, öğretim ilke ve yöntemleriyle ilgili temel kavramlar, öğrenme ve öğretim ilkeleri, içeriğin seçimi ve düzenlenmesi, öğretim modelleri, öğrenme stilleri, öğrenme ve öğretim stratejileri, öğretim yöntem ve teknikleri, öğretimin materyalle desteklenmesi, öğretimde verimliliğin arttırılması, öğretimin planlanması, öğretim planları ve öğretmen nitelikleri konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, (ünitelerin çoğunda) çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmektedir. Ayrıca, bu kitap öğretim ilke ve yöntemleri için bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitap alanında uzman olan yazarlar tarafından YÖK ün Öğretim İlke ve Yöntemleri dersi için belirlediği kur tanımına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanmasında katkısı olan herkese ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi Yayıncılık çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi okurlarımızın değerli önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar bizi mutlu edecektir. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: sereftan4@yahoo.com Ekim 2016 Editör: Doç. Dr. Şeref TAN
Bölümler ve Yazarları Ünite 1: Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar Doç. Dr. Bülent Güven Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 2: Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi Doç. Dr. ġeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 3: Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Uzman Fatma Nur Köksal Bilim Uzmanlığı: Eğitim Teknolojileri, İndiana Üniversitesi, ABD Ünite 4: Öğrenme ve Öğretim İlkeleri Yrd. Doç. Dr. Aynur Pala Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 5: Öğretim Kuram ve Modelleri Doç. Dr. Orhan Akınoğlu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Ünite 6: Öğrenme Stilleri Yrd. Doç. Dr. Hale Yetim Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 7: Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Gülnur ErciyeĢ İzmir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ünite 8: Öğretimin Materyallerle Desteklenmesi Doç. Dr. ġeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 9: Öğretimde Verimlilik Prof. Dr. Behçet Oral Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Ünite 10: Öğretimin Planları Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 11: Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Doç. Dr. Hülya Çermik Yrd. Doç. Dr. Esin Turan Güllaç Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
ĠÇĠNDEKĠLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler... vii ÜNİTE 1 ÖĞRETĠM ĠLKE VE YÖNTEMLERĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR (ss: 1-35) Giriş... 2 Eğitim... 2 İnformal Eğitim... 4 Formal Eğitim... 4 Örgün Eğtim... 5 Yaygın Eğtim... 5 Öğrenme, Öğretim ve Öğretme... 6 Öğrenme... 6 Öğretim ve Öğretme... 7 Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları... 10 Öğretimde İlke... 10 Strateji... 11 Yöntem ve Teknik... 11 Araç ve Gereç... 12 Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar... 13 İpucu... 14 Pekiştirme... 14 Katılım... 15 Dönüt... 16 Düzeltme... 16 Program Kavramı... 17 Eğitim Programı... 17 Öğretim Programı... 18 Ders Programı... 19 Örtük Program... 19 Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı... 20 Özet... 22 Ünite Soruları... 23 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 24 Kaynakça... 35
ÜNİTE 2 ÖĞRETĠM HEDEFLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ (ss: 38-77) Öğretim Hedefleri... 38 Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması... 39 Bilişsel Alan... 39 Duyuşsal Alan... 49 Psiko-motor (Devinişsel) Alan... 54 Aşamalı Sınıflamaya Uygun Hedef ve Davranış Yazılımı... 57 Hedef Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar... 58 Davranış Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar... 60 Öğretim Hedeflerinden Etkin Olarak Faydalanma... 61 Özet... 62 Ünite Soruları... 63 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 64 Kaynakça... 77 ÜNİTE 3 ÖĞRETĠM ĠÇERĠĞĠNĠN SEÇĠMĠ VE DÜZENLENMESĠ (ss: 81-111) Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi... 81 Disiplinler ve İçerik... 82 Disiplinler ve Çekinceler... 83 İçerik Seçimi... 85 İçerik Seçimiyle İlgili Ölçütler (Ornstein ve Hunkins, 1998)... 86 İçerik Seçerken Cevaplanması Gereken Sorular... 88 İçerik Seçimi İçin Metotlar... 88 Literatür Taraması Yapma... 89 Konu Uzmanlarına Başvurma... 89 İçeriğin Sorumlular Tarafından Belirlenmesi... 90 İhtiyaç Analizi Yapma... 91 İçeriğin Düzenlenmesi... 91 İçerik Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar... 92 İçerikte Kapsam... 93 İçerikte Sıralama... 94 İçerikte Devamlılık... 95 İçerikte Denge... 95 İçerik ve Öğretim Süreci... 96 Özet... 97 Ünite Soruları... 99 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 100 Kaynakça... 111
ÜNİTE 4 ÖĞRENME VE ÖĞRETĠM ĠLKELERĠ (ss: 114-138) Giriş... 114 Konu Alan Bilgisi... 114 Pedagojik Bilgi ve Beceriler... 115 Öğretmen Deneyimi... 115 Sağlıklı Öğretmen-Öğrenci Etkileşim ve İletişimi... 115 Yüksek Beklenti... 116 İşbirliği Ortamı... 116 Hazır Bulunuşluk... 117 Öğretim Etkinliklerini Öğrenci İlgilerine Dayandırma... 118 Motivasyon... 118 Dersin Hedeflerinden Haberdar Etme... 118 Aktif Katılım... 119 Öğrenci Sorumluluğu... 119 Anlamlı Materyal... 120 Dönüt... 120 Ekonomiklik... 121 Fazla Duyu Organına Hitap Etme... 121 Zengin Konu İçeriği... 122 Özel İletişimde Güvenlik... 122 Teknolojinin Kullanımı... 122 Anlamlı Tekrar... 123 İpuçları... 123 Pekiştireçler... 123 Aşamalılık... 124 Mantık... 125 Uygulama Fırsatları... 125 Değerlendirme... 126 Özet... 128 Ünite Soruları... 128 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 129 Kaynakça... 138 ÜNİTE 5 ÖĞRETĠM KURAM VE MODELLERĠ (ss: 143-194) Giriş... 143 Okulda Öğrenme Modeli (Carroll)... 143 Yetenek... 143 Öğretimden Yararlanma Yeteneği... 144 Sabır/Sebat... 144 Fırsat... 144 Öğretimin Niteliği... 144 Tam Öğrenme Modeli (Bloom)... 144 Öğrenci Nitelikleri... 145 Öğretim Hizmetlerinin Niteliği... 146 Öğrenme Ürünleri... 148 Tam Öğrenme Modelinin Uygulanışı... 148
Öğretim Durumları Modeli (Gagne)... 149 Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner)... 151 Çoklu Zekâ Kuramı Hangi Temellere Dayanır?... 152 Çoklu Zekâlar ve Öğrenme Yolları... 153 Sözel-Dilsel zekâ... 153 Mantıksal-Matematiksel Zekâ... 153 Görsel-Mekânsal-Uzamsal Zekâ... 153 Bedensel-Kinestetik Zekâ... 154 Müziksel-Ritmik Zekâ... 154 Sosyal-Kişilerarası Zekâ... 154 Kişisel-Öze Dönük Zekâ... 154 Doğa Zekâsı... 154 Dersleri Çoklu Zekâ Kuramına Göre Planlarken Dikkat Edilmesi Gereken Temel Noktalar... 155 Çoklu Zekâyı Sınıfta Uygulama ve Modeller... 155 Önerilen Çoklu Zekâ Uygulama Aşamaları... 156 Çoklu Zekâ Kuramının Avantajları... 156 Çoklu Zekâ Kuramının Sınırlılıkları... 157 Çoklu Zekâ Kuramında Ölçme ve Değerlendirme... 157 Yapılandırmacılık (Piaget, Vygotsky)... 158 Beyin Temelli Öğrenme (Caine and Caine)... 163 Beyne Dayalı Öğrenmenin 12 Temel İlkesi... 164 Probleme Dayalı Öğrenme (Dewey)... 165 Probleme Dayalı Öğrenmenin Temel Adımları... 166 İşbirlikli Öğrenme (Vygotsky)... 169 İş birliği İçin Gerekli Şartlar... 169 İş birliğine Dayalı Öğretim Teknikleri... 170 Özet... 173 Ünite Soruları... 175 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 176 Kaynakça... 194 ÜNİTE 6 ÖĞRENME STĠLLERĠ (ss: 196-258) Giriş... 196 Öğrenme Stilleri ve Tanımları... 198 Görsel/İşitsel/Kinestetik Öğrenme Stilleri... 203 Herrmann ın Beyin Üstünlük Ölçeği... 206 David Kolb un Deneyimsel Öğrenme Teorisi ve Öğrenme Stilleri Modeli... 207 Honey ve Mumford un Öğrenme Stilleri... 216 Myers-Brigs Tip Göstergesi... 219 Filder-Silverman ın Öğrenme Stili Modeli... 224 Dunn ve Dunn ın Öğrenme Stili Modeli... 228 Öğrenme Stilleri Konusunda Öğrencilere Öneriler... 233 Öğrenme Stilleri Konusunda Öğretmenlere Öneriler... 233 Özet... 234 Ünite Soruları... 235 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 236 Kaynakça... 258
ÜNİTE 7 ÖĞRETĠM YÖNTEM VE TEKNĠKLERĠ (ss: 263-363) Giriş... 263 Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi... 264 Öğretim Stratejileri... 265 Sunuş Yolu ile Öğretim Stratejisi... 265 Buluş Yolu ile Öğretim Stratejisi... 268 Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Stratejisi... 270 Öğretim Yöntem ve Teknikleri... 273 Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler... 273 Öğretim Yöntemleri... 274 Anlatım Yöntemi... 275 Etkileşimli Anlatım... 277 Tartışma... 277 Sempozyum... 279 Panel... 279 Zıt Panel... 279 Münazara... 279 Forum... 280 Seminer... 280 Örnek Olay İncelemesi... 281 Problem-Çözme... 283 Proje Temelli Öğretim... 286 İşbirliğine Dayalı Öğrenme... 287 Gösterip Yaptırma... 291 Karşılıklı Öğretim... 292 Grupla Öğretim Yöntem ve Teknikleri... 297 Soru Cevap... 297 Rol Oynama... 302 Drama Yöntemi... 304 Yaratıcı Drama... 306 Benzetim Tekniği (Simülasyon)... 307 Beyin Fırtınası... 309 Mikro Öğretim Yöntemi... 310 Altı Şapkalı Düşünme... 311 Deney... 313 Bireysel Öğretim Teknikleri... 314 Bireyselleştirilmiş Öğretim... 314 Programlı Öğretim... 315 Bilgisayar Destekli Öğretim... 316 Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri... 317 Gözlem Gezisi... 317 Görüşme... 318 Sergi... 319 Nitelikli Öğretmen... 320 Özet... 326 Ünite Soruları... 328 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 330 Kaynakça... 363
ÜNİTE 8 ÖĞRETĠMĠN MATERYALLERLE DESTEKLENMESĠ (ss: 366-407) Öğretimin Materyalle Desteklenmesi... 366 Öğretimde Araç Gereç Kullanımının Sağlayacağı Faydalar... 370 Öğretim Sürecinde Kullanılabilecek Temel Materyaller... 372 Ders Kitabı... 372 Ünite Dergileri, Hikâye Kitapları... 373 Gösterim tahtaları... 373 Öğretmen ve Öğrenci İşbirliğiyle Hazırlanan Basit Materyaller... 375 Gruba Özgün ve Güncel Materyaller Hazırlama... 376 Zihin Haritaları, Kavram Haritaları ve Bilgi Haritaları... 378 Bulmacalar... 380 Grafikler... 385 Gerçek Nesne ve Modeller... 385 Görsel İşitsel Araçlar... 386 Video ve Televizyon... 386 Bilgisayar ve Öğretimsel Yazılım Programları... 386 Öğretim Kuram ve Modellerinde Materyal Kullanmanın Önemi... 387 Öğretimin Etkililiğini Arttırmada Materyal Kullanımı... 391 Özet... 392 Ünite Soruları... 392 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 393 Kaynakça... 407 ÜNİTE 9 ÖĞRETĠMDE VERĠMLĠLĠK (ss: 410-441) Giriş... 410 Öğrenme Niteliğini Belirleyen Değişkenler... 411 Öğrenci Nitelikleri... 411 Öğretim Hizmeti Niteliği... 415 Öğretim Yönetimi... 420 Öğretim Etkinliklerini Planlama... 420 Etkili İletişim... 421 Güdülenme... 423 Öğretimin Değerlendirilmesi... 424 Özet... 426 Ünite Soruları... 427 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 431 Kaynakça... 441
ÜNİTE 10 ÖĞRETĠMĠ PLANLAMA (ss: 444-486) Öğretimi Planlamanın Gereği ve Önemi... 444 Planlama... 445 Plan Hazırlamada Yapılacak İşlemler... 446 Öğretmenin Kendini Geliştirmesi... 446 Çevreyi Tanıma... 447 Yöntem/Teknikleri Belirleme... 447 Araç Gereç ve Materyal Hazırlama... 448 İş Takvimi ve Yıllık Çalışma Planı... 449 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan... 450 Günlük (Ders) Planı Hazırlama... 453 Gezi-Gözlem Planı... 457 Deney Planı... 457 Özet... 457 Ünite Soruları... 459 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 461 Ekler (Plan örnekleri)... 465 Kaynakça... 486 ÜNİTE 11 ÖĞRETMEN NĠTELĠKLERĠ ve YETERLĠKLERĠ (ss: 489-522) Bilgi Toplumu ve Öğretmenin Değişen Rolü... 489 Bir Meslek Olarak Öğretmenlik... 491 Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri... 492 Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim... 494 Öğrenciyi Tanıma... 498 Öğrenme ve Öğretme Süreci... 499 Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme... 504 Okul, Aile ve Toplum İlişkileri... 506 Program ve İçerik Bilgisi... 508 Özet... 510 Ünite Soruları... 511 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 512 Kaynakça... 522
ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ------------------------------------------------------------------------------------------------- Doç. Dr. Bülent GÜVEN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Giriş Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Öğrenme, Öğretim ve Öğretme Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça
2 Öğretim İlke ve Yöntemleri GĠRĠġ Eğitim sürecinde, bireylerin ve genç üyelerin içinde yaşadıkları topluma sağlıklı ve verimli bir biçimde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu uyumun sağlanabilmesi için ise öncelikle bireylerin yetenekleri belirlenir ve eğitim yardımıyla en üst düzeye kadar geliştirilmeye çalışılır. Bu işlemler gerçekleştirilirken eğitim sisteminin belirlenmiş olan amaçları rehber alınır ve bu doğrultuda bireylerin davranışlarının değiştirilmesi için gayret gösterilir. Sürekli şekilde gelişen kültürel yapı ve değerlerin içerisinde bulunan genç üyeler, süreç içerisinde eğitimin de yardımıyla kültürel yapı ve değerlerine esneklik kazandırırlar. Bu yolla içinde bulundukları koşullara daha kolay uyum sağlayarak, gelişime açık yeni yapılar ortaya koyarlar. Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere eğitim yalnızca bilgi, beceri ve davranış değişikliği sağlamakla kalmaz bunun ötesinde, toplumun devamlılığını ve gelişmesini destekleyecek değerlerin üretilmesini, mevcut yapının bozulmasını önlemek ve bu yapıları özdeşleştirmek gibi işlevleri de yerine getirir. Toplumun genç üyelerinin eğitim düzeyi, duygu ve fikirleri, ahlaki özellikleri geliştikçe, gelecek nesillere verilecek eğitim daha nitelikli duruma gelecek beraberinde toplumun kültürü de gelişecektir. Bundan sonraki başlıklarda toplumların ve bireylerin gelişiminde en etkili faktör olan eğitim ve ilgili diğer kavramlar tanıtılmaktadır. EĞĠTĠM Bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği oluşturma süreci olarak tanımlanan eğitim kavramı, en genel anlamıyla bireyleri belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir ve bu süreçten geçen bireyin kişiliğinin olumlu yönde değişmesi beklenir. Varış (1996) kişiliğin yanı sıra kişinin amaçlarının, bilgilerinin, davranışlarının, tavırlarının ve ahlak ölçülerinin de eğitim süreciyle değiştiğini açıklayarak bu tanımı desteklemiştir. Eğitim kavramına ilişkin literatürde çok sayıda uzmanın tanımı olduğu söylenebilir. Örneğin, Ertürk (1993), eğitim kavramını bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik yönde değişme meydana getirme süreci olarak tanımlarken, Demirel (1999), bu süreçteki kasıtlı kültürleme ifadesine dikkat çeken benzer bir tanım yapmıştır. Gürkan (1999) da, eğitim kavramına ilişkin yaptığı tanımda bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamının eğitim olarak adlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır (Gürkan,2004). Yukarıda ifade edildiği üzere alanyazında yer alan çok sayıda tanımını incelemenin mümkün olduğu eğitim kavramının gerçekleştirilmiş olan tanımlarında dikkat çeken ortak hususlar ise;
Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar 3 Eğitimin süreç olarak, zaman ve kapsam yönünden geniş ve çok yönlü olduğu, Süreç sonunda bireyin davranışlarında mutlaka gözlenebilir, ölçülebilir ve istenilir değişiklikler olmasının beklendiği, Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucu meydana geldiği, yaşantının ise bireyin çevresiyle kurduğu etkileşimler sonucu bireyde kalan izler olduğu, şeklinde ifade edilebilir (Gürkan, 2004). Burada kalıcılık için bireyin geçirdiği yaşantının kazanılmıģ türde yaģantıya dönüşmesi önemlidir. Aksi halde yalnızca yaģanılmıģ yaģantı olarak kalır ve unutulabilir. İlkel toplumlardan günümüze eğitim sürecinde bireyler, önce aile içerisinde doğal ortamlarda örneğin, anne babanın çocuğuna temizliğin nasıl yapıldığını göstermesi ya da çocuğun bu işi izlemesi gibi etkileşim yoluyla, daha sonra ise, toplumsal sürecin bir parçası olarak ortaya çıkan okul sistemi ile desteklenmektedirler. Uygarlaşma ile toplumların sosyal yaşamlarını etkili bir biçimde sürdürebilmek için geliştirdiği kurumlardan biri olan ve eğitimin kurumsallaşmasını sağlayan okul sistemi, günümüzde önemli görevleri üstlenmiş durumdadır. Okulların bu sürece yaptıkları sistemli ve planlı katkılar, neredeyse eğitimin sunulduğu tek yer olarak algılanmalarına neden olmuştur. Oysa okul dışında bireyleri bir mesleğe hazırlamak, onların hayata uyumlarını kolaylaştırmak için açılmış başka kurumlar da vardır. Ayrıca, eğitim daha öncede belirtildiği üzere ailede, iş yerinde, asker ocağında, ibadethanede ve insanların oluşturduğu çeşitli gruplar içinde de gerçekleştirilir. Eğitim, okul öncesinde, okul yaşamında ve sonrasında daha açık ve öz bir ifadeyle, yaşam boyu devam eden sürekli bir süreçtir. İnsanın yaşam boyu edindiği deneyimlerin tamamı bu sürecin kapsamı içerisinde yer alır. Birey bu süreçte ya kendi isteğiyle bulunur ya da toplum üyeleri tarafından kasıtlı kültürleme sürecine sokulur. Her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarma isteğindedir. Toplumun, bireylerini kendi kültürünün istek ve beklentilerine uyacak biçimde etkilemesi ve değiştirmesine kültürleme denir (Fidan ve Erden, tarihsiz). Kültürleme, ailede, sokakta kısaca her yerde bilinçli ya da bilinç dışı kendiliğinden oluşan ve bireysel olan öğrenmeleri de kapsar. Kültürleme ile eğitim arasındaki fark, kültürlemenin amaçlı olarak yapılan kısmının eğitimin kapsamında olmasıdır. Bu özelliği nedeniyle eğitim kasıtlı kültürleme süreci olarak da tanımlanmaktadır. Kültürlemeyle karıştırılan bir başka kavram ise kültürleşmedir. KültürleĢme farklı kültürlerin karşılıklı etkileşime girmesiyle gerçekleşen kültür alış-verişidir. Kültürleşme süreci sonunda her iki toplum da yavaş ya da hızlı şekilde değişir birbirlerinin davranışlarını öğrenir. Örneğin aynı sokakta oturan çeşitli etnik toplulukların zamanla birbirini etkilemesi, birbirinden bazı davranışları alması, Avrupa birliğine üye ülkelerin kültürel etkileşime girmesi gibi.