TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI VE DERS KİTAPLARINDA DEĞERLER EĞİTİMİ ÖZET

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 659-674 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.8234 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI VE DERS KİTAPLARINDA DEĞERLER EĞİTİMİ Yusuf KESKİN ** ÖZET Tarih dersi, ilköğretim düzeyinde değer eğitimini çok önemli gören Sosyal Bilgiler dersinin devamı niteliğindedir. Bu nedenle araştırmada, yeni anlayışa uygun olarak hazırlanan 2007 tarihli ortaöğretim Tarih dersi öğretim programında ve bu program uyarınca hazırlanan ders kitaplarında değerler eğitimine ne oranda yer verildiğini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu nedenle araştırmada, nitel araştırma yöntemleri içinde yer alan doküman analizi (belgesel tarama) tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonunda, 2007 tarihli Tarih dersi öğretim programının genel amaçlar ve açıklamalar kısmında birçok değere (kültürel mirasa duyarlılık, milli bilinç, hoşgörü, vatanseverlik, çalışkanlık vb.) yer verildiği ve bu değerlerin 2005 tarihli ilköğretim Sosyal Bilgiler dersi öğretim programıyla paralellik gösterdiği tespit edilmiştir. Tarih programının girişinde (özellikle genel amaçlarda) vurgu yapılan değerlerin, 9, 10 ve 11. sınıf düzeyinde hem ünitelendirilmiş yıllık planlara, hem de ders kitaplarına sağlıklı şekilde yansıtılmadığı görülmüştür. Program ve ders kitaplarında en çok vurgu yapılan değerler duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa karşı) ve milli bilinçtir. Bunlar geçmiş Tarih dersi öğretim programlarında yer verilen değerler ile benzerlik göstermekte olup, geçmişten beri Tarih dersine yüklenen vatandaşlık ve kimlik aktarımı misyonuna hizmet etmektedir. Anahtar Kelimeler: Değerler Eğitimi, Tarih Dersi Öğretim Programı, Tarih Ders Kitapları, Tarih ve Değerler Eğitimi. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma, 8-10 Mayıs 2015 tarihlerinde Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi nde gerçekleştirilen VII. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. ** Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, El-mek: ykeskin@sakarya.edu.tr

660 Yusuf KESKİN VALUES EDUCATION IN HISTORY CURRICULUM AND TEXTBOOKS Introduction STRUCTURED ABSTRACT In our country, the primary and secondary school curricula have been gradually renewed since 2005. With the renewed curricula, the constructivist model was adopted in Turkish education system. The secondary school History curriculum that was prepared in 2007 is among these. It is observed that the values education is included in a great majority of the curricula prepared at primary school level. While the old curriculums values are present in the implicit and indirect manner, and have been addressed in the new curriculum directly given as a program item. The most important among these lessons are Social Studies, Turkish, Life Sciences and Religious Culture and Moral Knowledge. In all of these courses to the curriculum next to a list of values, how it is given to the values education is described in the detailed. It is important to determine how much importance the values education, which is paid a great importance in the curricula at primary school level, is paid in the curricula and textbooks at secondary school level. For, History lesson is the continuation of Social Studies lesson that regards the values education at primary school level quite important. Secondary History lesson, according to that a continuation of the Social Studies, is expected to be a similarity in values between the programs. In addition, many research History lesson reveals that the indispensable value education points. Purpose It was in this research to determine the degree of inclusion of the values education in 2007 secondary school History curriculum prepared in line with the new understanding and the textbooks prepared in line with this curriculum. Method For this purpose, one of the qualitative research methods, the document analysis (documentary survey) technique was used. As stated in the introduction of the study it should be given to the values of the recently published history lesson curriculum. Moving from this point in the recently published history lesson curriculum and textbooks were studied to determine the quality and quantity of emphasis in values education. Before the introduction part of the history curriculum designed for this purpose at the level of the classes analyzed yearly plans. Continuing the analysis of the textbook was adopted. Easily accessible sampling used in this study and course books prepared by the Ministry of Education is preferred. Findings At the end of this study the first important finding value education and values that is not given directly in secondary school history curriculum and the textbooks prepared in accordance with this curriculum. History lesson is a continuation of social studies at the

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 661 primary level. This course belongs to a special program on the values and dedicated to the training title and units are listed on the basis of the values which should be given directly next to a value list. But the history lesson program is not continued this approach. As a result of the research, it was determined that many values (sensitivity to cultural heritage, national consciousness, tolerance, patriotism, diligence, etc.) were included in the general objectives and explanations part of 2007 History curriculum, and that these values are in parallel with 2005 primary school Social Studies curriculum. In particular, the general objectives of the curriculum 12 values were determined. They are fairness, scientific, independence, peace, sensitivity and national consciousness. The value of the curriculum at the entrance of the Turkish National Education of General Purpose and values emphasized in the new Social Studies program has been found that a large percentage of overlap. It was observed that the values emphasised in the introduction part of the history curriculum (especially in the general objectives part) could not be properly reflected in the syllabuses and textbooks at 9, 10 and 11th grade levels. The most emphasised values in the curricula and text books are sensitivity (towards important Turkish figures, historical and cultural heritage). Conclusion and Discussion These are similar to the values included in History curriculum, and serve the mission of citizenship and identity transfer mission attributed to History lesson all along. History courses in the past prepared today in Turkey, according to the scientific tradition in the history of society and the individual practice has been developed based on the idea that bring benefits. That History lesson was seen as a means of individual citizenship education. In light of the above findings, the values is not very healthy in the history curriculum and training point in the curriculum said that a revised work needs to be done at this point. Especially in this revised study is taught at primary level social studies curriculum should be examined and the values given in this program should be reflected in the History curriculum. Key Words: Values Education, History Curriculum, History Textbooks, History and Values Education 1. Giriş Sosyal bilimlerin temel disiplinlerinden biri olan tarih sadece insanın geçmişte neler yaptığını göstermez. Ayrıca insanın ne olduğunu ve ne yapması gerektiğini de öğretir. Bunun yapılabilmesi ise, tarihin okullarda ayrı bir ders şeklinde okutulmasıyla mümkündür. Tarih öğretimi, örgün eğitim kurumları aracılığıyla, tarih biliminin ortaya koymuş olduğu bilgi, tutum ve becerileri öğrencide davranış haline getirmeye çalışmaktır (Demircioğlu, 2007). Tarih biliminin gelişim seyri ve bugünkü geldiği seviyeye bakıldığında -birtakım problemlerin halen varlığını sürdürmesine rağmen- şaşırtıcı bir gelişim gösterdiği gözlenmektedir. Ama onun öğretimi konusunda geçmişte var olan temel problemlerin bugün bile varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Okulda Tarih derslerinde neyin öğretilmesi, Tarih programının hangi

662 Yusuf KESKİN konuları içermesi gerektiği konusunda geçmişte var olan tartışmalar günümüzde de devam etmektedir (Aktekin, 2009; Vella, 2001). Ülkemizde geçmişten bugüne Tarih dersi sorgulanmayan, eleştirisi yapılamayan ve değişmeyen doğrular manzumesi olarak okutulmaktadır (Dilek, 2007). Ülkemizde 2004 yılında ilköğretim ders programları yenilenerek, eski programlardan tamamen farklı bir anlayışa geçilmiştir. Yapılandırmacı öğrenme kuramının temele alındığı yeni programlar öğrenci ve etkinlik merkezli olarak tasarlanmıştır. Aynı şekilde ortaöğretim ders programları da kademeli bir şekilde yenilenmiş ve bugün için bu süreç tamamlanmıştır (Berkant, Efendioğlu ve Sürmeli, 2014). Yenilenen ortaöğretim programlarından biri de 2007 yılında yayınlanan Tarih Dersi Öğretim Programı dır. Yeni Tarih programında bilginin taşıdığı değeri ve öğrencilerin var olan deneyimleri dikkate alınarak onların yaşama etkin katılımını, doğru karar vermesini, sorun çözmesini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım benimsendiği vurgulanmaktadır (MEB, 2007: 8). Bu program, oldukça önemli değişiklik ve yenilikler öngörmektedir (Öztürk, 2009; Öztürk, 2011). Aynı yaklaşım doğrultusunda hazırlanan yeni ilköğretim ve ortaöğretim programları kavram, beceri ve değerler üzerine yapılandırılmıştır. Kavramlar bilişsel, beceriler ağırlıklı olarak psikomotor, değerler ise duyuşsal alan ile ilgilidir. Bu üçlü yapı kazanım ve öğrenme alanları oluşturulurken hareket noktası olarak alınmıştır. Değerler boyutu tüm yeni programlarda tekrarlı kez vurgulanmaktadır. Eğitimin amaçları düşünüldüğünde; bu amaçlardan birincisi ve belki de en önemlisi toplumun değer yargılarını bir sonraki nesle aktarmaktır (Keskin, 2008). İşte bu noktada değerler eğitimi kavramı karşımıza çıkmaktadır. Değerler eğitimi, çok basit ifadesi ile değerleri öğretmek için açık bir girişim olup, geçmişteki öğretim programlarında ahlâk eğitimi ve karakter eğitimi şeklinde karşımıza çıkan değer kazandırma işleminin günümüzdeki yaygın ismidir. Değerler eğitimi tüm dünyada, popülaritesi giderek artan eğitim konularının başında gelmektedir. Son yıllarda birçok ülke bu konuya eğilmeye ve önem vermeye başlamıştır (Pring, 2010; Merter ve Şekerci, 2015). Ülkemizde de oldukça yeni olan değerler eğitimi, özellikle uluslararası konferans ve toplantılarda ele alınmaya, üzerinde makale ve kitaplar yazılmaya başlanmış bir alandır (Keskin, 2008; Özkan ve Soylu, 2014). Ülkemizde geçmişte ilkokul, ortaokul ve lise düzeylerinde uygulanan öğretim programlarının tamamında değerlere yer verildiği bilinmektedir. Eski programlarda değerler örtük ve dolaylı şekilde mevcut iken, yeni programlarda doğrudan verilmiş ve bir program öğesi olarak ele alınmıştır (Keskin, 2008). Yeni hazırlanan ilköğretim Sosyal Bilgiler, Türkçe, Hayat Bilgisi ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerine ait programlarda değerler eğitiminin çok önemli görüldüğü anlaşılmaktadır. Tüm bu derslere ait öğretim programlarında bir değer listesinin yanında, değer eğitimin nasıl verileceği de ayrıntılı olarak anlatılmıştır (Keskin ve Öğretici, 2013). Ortaöğretim düzeyinde hazırlanan yeni öğretim programları ve ders kitaplarında değer eğitimine ne oranda yer verildiğinin tespit edilmesi önemlidir. Zira ortaöğretim düzeyinde yer alan birçok ders ilköğretim düzeyinde okutulan derslerin devamı niteliğindedir. Tarih dersi bunlardan biridir. Bu ders ilköğretim düzeyinde okutulan sosyal bilgiler dersinin devamıdır. Sosyal Bilgiler dersi, ilköğretim okullarında yer alan en önemli derslerden biridir. Ülkemizde öğrencilere, hayatları boyunca kullanacakları bilgi, beceri ve değerlerin önemli kısmı ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler dersi yoluyla kazandırılmaya çalışılmaktadır (Keskin ve Öğretici, 2013). Çünkü bu ders çocuğun toplumsallaşması adına önemli görülmekte ve vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak kullanılmaktadır (Öztürk, 2007).

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 663 Ortaöğretim Tarih dersleri, sosyal bilgiler dersinin devamı olduğuna göre, ikisi arasında değerler noktasında bir benzeşme olması beklenir. İki ders arasındaki bağlantı Tarih dersi öğretim programında Ortaöğretim tarih dersine altyapı oluşturması ve öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerinin (ilköğretimde kazandığı, bilgi beceri ve değerler) tespit edilmesi için ilköğretim Sosyal Bilgiler (6-7. sınıflar) ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi programları incelenmelidir (MEB, 2007: 5) şeklinde verilmiştir. Bu ifade, sosyal bilgiler programında yer alan değerlerin bu derste de verilmesi istendiğinin en açık kanıtıdır. Ayrıca, birçok araştırma Tarih derslerinin değer eğitimi noktasında vazgeçilmez olduğunu ortaya koymaktadır (Demircioğlu ve Tokdemir, 2008; Dewey; 2001; Gray, 2000; Halbert, 2009; Hoca, 1995; Özbaran, 1992; Ulusoy, 2005; Safran, 2002; Semerci ve Özer, 2004). Bu çalışmanın amacı da, yeni anlayışa uygun hazırlanan 2007 tarihli ortaöğretim Tarih dersi öğretim programında ve bu program uyarınca hazırlanan ders kitaplarında değerler eğitimine ne oranda yer verildiğini tespit etmektir. Zira Aydemir (2012) tarafından Türkiye de tarih öğretimi alanında hazırlanan makalelere yönelik bibliyografya çalışması incelendiğinde, doğrudan değer eğitimine yer veren bir çalışma olmadığı görülmüştür. 2. Yöntem Bu çalışmada nitel araştırma yöntemleri içinde yer alan doküman analizi (belgesel tarama) tekniği kullanılmıştır. Yazılı dokümanlar geçmiş hakkında bize bilmediğimiz pek çok şeyi sunan çok değerli bilgi kaynaklarıdır. Bu nedenle, yazılı materyaller nitel araştırmalarda etkili bir şekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynaklarıdır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analiz edilmesi esasına dayanır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmanın giriş bölümünde de belirtildiği üzere, son yayınlanan Tarih dersi programında -sosyal bilgiler dersinin devamı niteliğinde olduğu için- değerlere yer verilmiş olmalıdır. Bu noktadan hareketle araştırmada, son yayınlanan Tarih dersi öğretim programında ve ona uygun hazırlanan ders kitaplarında değerlere/değerler eğitimine yapılan vurgunun niteliği ve niceliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda önce Tarih dersi öğretim programının giriş kısmı ile sınıflar düzeyinde hazırlanmış ünitelendirilmiş yıllık planlar analiz edilmiştir. Devamında ise ders kitaplarının analizine geçilmiştir. Yıldırım ve Şimşek e (2011: 197) göre Doküman incelemesine dayalı araştırmalarda, tüm doküman verisinin bir bütün olarak analize konu olması mümkün olmayabilir. Bu nedenle, çoğu zaman araştırmacılar, eldeki veri setinin içinden bir örneklem oluşturmaya çalışır. Bu çalışmada kolay ulaşılabilir durum örneklemesi kullanılmış ve MEB tarafından hazırlanmış olan ders kitapları tercih edilmiştir. Sınıflara göre Tarih ders kitapları şunlardır: 9. Sınıf: Okur, Y., Genç, İ., Özcan, T., Yurtbay, M., ve Sever, A. (2014). Ortaöğretim Tarih 9. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 10. Sınıf: Turan, V., Genç, İ., Çelik, M., Genç, C., ve Türedi, Ş. (2014). Ortaöğretim Tarih 10. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 11. Sınıf: Okur, Y., Aksoy, M., Kızıltan, H., Sever, A., Öztürk, M. ve Karaman, M. (2014). Ortaöğretim Tarih 11. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Yukarıda listesi verilen ders kitapları analiz edilirken, programda tespit edilen ünite ve kazanımlar dikkate alınmıştır. Bu ünite ve kazanımlar uyarınca hazırlanan ders kitabı içerikleri gözden geçirilmiş ve vurgu yapılan değerler tablolar halinde gösterilmiştir. Sonrasında ise Tarih dersi programının girişinde (özellikle genel amaçlarda) yer alan değerlerin, ünitelendirilmiş yıllık plan ve ders kitaplarına ne oranda yansıdığı belirlenmeye çalışılmıştır. Zira bir derse ait öğretim programında yer alan genel amaçlar; öğretmenlere öğrencilerini hangi seviyeye taşımaları gerektiğini göstermenin yanında, öğrencilere de o ders aracılığıyla neler yapabileceklerini gösteren

664 Yusuf KESKİN bir rehber konumundadır (Demircioğlu, 2006). Bu nedenle, Tarih programında yer verilen genel amaçların hem ünitelendirilmiş yıllık planlara, hem de ders kitaplarına sağlıklı şekilde yansıtılması gerekmektedir. 3. Bulgular Bu başlık altında, son yayınlanan Tarih dersi öğretim programı ile bu programa uygun olarak hazırlanan ders kitaplarının değerlere/değerler eğitime yer verme durumunun analizi neticesinde elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Birinci olarak Tarih dersi öğretim programı, ikinci aşamada ders kitapları ayrı başlıklar atında incelenmiştir. Son aşamada ise özellikle Tarih programının genel amaçlarında yer verilen değerlerin ünitelendirilmiş yıllık planlara ve ders kitaplarına yansıma durumu betimlenmeye çalışılmıştır. 3.1. Tarih Dersi Öğretim Programında Yer Alan Değerler Ortaöğretim Tarih dersi için ilk program 2007 yılında 9. sınıf için yayınlanmıştır. 10. Sınıfa ait program 2008, 11. sınıfa ait program ise 2010 tarihlidir. 10. ve 11. sınıf programları 2011 yılında tekrar revize edilmiştir. Üç sınıf düzeyinde hazırlanan programların tamamında giriş kısmı aynıdır. Tek farklılık ünitelendirilmiş yıllık planlar noktasındadır. Bu nedenle önce giriş kısmı incelenmiş, daha sonrasında ise sınıflara göre ünitelendirilmiş yıllık planların analizine geçilmiştir. Üç sınıf düzeyinde de programın giriş kısmında Türk milli eğitiminin genel amaçları, Tarih dersine ait genel amaçlar, açıklamalar, ünite süreleri, temel yaklaşım ve ölçme-değerlendirme başlıklarına yer verilmiştir. Aşağıdaki tabloda (Tablo 1) giriş kısmında yer verilen değerler gösterilmiştir. Tabloda yer verilen değerler, ağırlıklı olarak Türk milli eğitiminin genel amaçlarında ve ilköğretim Sosyal Bilgiler programında yer alan ana değerlerdir. Tablo 1. Tarih Dersi Öğretim Programının Giriş Bölümünde Yer Alan Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık Giriş Başlığı Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa Genel Amaçlar (MEB) Genel Amaçlar (Tarih Dersi) Açıklamalar Temel Yaklaşım Ölçme ve Değerlendirme * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tablo 1 incelendiğinde; tüm öğretim programlarının girişinde yer alan Türk milli eğitiminin amaçlarında toplam 15 değere yer verildiği görülmektedir. Bu değerlerden bilimsellik, milli bilinç, saygı, sevgi, sorumluluk ve vatanseverlik değerlerinin doğrudan; adil olma, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, duyarlılık, dayanışma ve hoşgörü değerlerinin ise dolaylı olduğu tespit edilmiştir. Tarih dersine ait genel amaçlarda toplam 12 değere (11 doğrudan, 1 dolaylı) yer verilmiştir. Bu değerler genel olarak bakıldığında Türk milli eğitiminin genel amaçlarında yer alan değerlerle örtüşmektedir. Tarih dersine ait üçüncü genel amaç Türk tarihini ve Türk kültürünü oluşturan temel öğe ve süreçleri kavratarak öğrencilerin kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesinde sorumluluk almalarını sağlamak (MEB, 2007: 4) şeklinde olup kültürel mirasa duyarlılık ve sorumluluk değerleri doğrudan vurgulanmıştır. On ikinci hedef ifadesi Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Vatanseverlik Yardımseverlik

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 665 Barış, hoşgörü, karşılıklı anlayış, demokrasi ve insan hakları gibi temel değerlerin önemini kavratarak bunların korunması ve geliştirilmesi konusunda duyarlı olmalarını sağlamak (MEB, 2007: 4), on dördüncü hedef ifadesi ise Kültür ve uygarlığın somut olan ya da olmayan mirası üzerinde tarih araştırmaları yaparak çalışkanlık, bilimsellik, sanatseverlik ve estetik değerleri kazandırmak (MEB, 2007: 4) şeklinde olup doğrudan verilmesi gereken değerler açıkça verilmiştir. Programın açıklamalar kısmında sadece duyarlılık (tarihsel ve kültürel mirasa karşı) değerine Ders işlenişinde inceleme gezilerine önem verilmeli, müzelere ve tarihi mekânlara geziler düzenlenmelidir (MEB, 2007: 6) şeklinde dolaylı olarak yer verilmiştir. Açıklamalar kısmının ilk maddesi Ortaöğretimdeki tarih dersine alt yapı oluşturması ve öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerinin (ilköğretimde kazandığı bilgi, beceri ve değerler) tespit edilmesi için ilköğretim Sosyal Bilgiler ve T.C. İnkılap Tarihi dersleri öğretim programları incelenmelidir (MEB, 2007: 5) şeklinde olup, Tarih dersinin ilköğretim düzeyinde kazanılan birçok bilgi, beceri ve değeri devam ettirmesi gerektiğine işaret edilmiştir. Tarih dersi öğretim programının temel yaklaşımının açıklandığı bölümün hemen girişinde ve toplumsal değerler tarih öğretiminin yenilenmesi açısından önem taşımaktadır (MEB, 2007: 8) ifadesi ile toplumsal değerlere vurgu yapılmıştır. Bu kısımda milli bilinç, saygı, tarihsel mirasa ve toplumsal sorunlara karşı duyarlılık değerleri doğrudan, kültürel mirasa duyarlılık değeri ise dolaylı olarak verilmiştir. Temel yaklaşım başlığı altında yer alan Bilgi, kavram, değer ve becerilerin gelişmesini sağlayacak öğrenmeyi öğrenmenin gelişmesini ön planda tutar (MEB, 2007: 9) şeklindeki üçüncü maddede ve Milli değerleri merkeze alarak evrensel değerlere saygılı olmayı öğrenir (MEB, 2009: 9) şeklindeki altıncı maddede değerler eğitimine, milli değerlere (milli bilinç) ve saygı değerine yer verilmiştir. Ayrıca dokuzuncu maddede Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmasını sağlar (MEB, 2009: 9) şeklinde duyarlılık (toplumsal sorunlara karşı) değerine atıfta bulunulmuştur. Programın girişinde yer alan ölçme ve değerlendirme bölümünde herhangi bir değer tespit edilememiştir. Aşağıda Tarih dersi öğretim programında, her sınıf düzeyi için ayrı olarak verilen ünitelendirilmiş yıllık planlarda yer verilen değerlerin analizi neticesinde ulaşılan bulgulara yer verilmiştir. Dokuzuncu sınıf düzeyinde yer verilen değerler aşağıda Tablo 2 üzerinde gösterilmiştir. Tablo 2. Tarih 9. Sınıfa Ait Ünitelendirilmiş Yıllık Planlarda Yer Alan Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık ÜNİTE Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa 1. Tarihi Bilimi 2. Uygarlığın Doğ. ve İlk Uyg. 3. İlk Türk Devletleri 4. İslam Tarihi ve Uyg. 5. Türk-İslam Dev.(10-13. yy.) 6. Türkiye Tarihi (11-13. yy.) * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 9. sınıf programında verilen ünitelendirilmiş yıllık planlar incelendiğinde, doğrudan verilen değer sayısı sadece 3 tür. Bunlar sorumluluk (3. ünite 6. kazanım, Orhun Yazıtları etkinliği içinde), adil olma/adalet (4. ünite 3. kazanım, Hz. Ömer in Adaleti etkinliği) ve sevgi (6. ünite 4. kazanım, Yıllar Öncesinden gelen Mesaj etkinliği içinde insan sevgisi Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Vatanseverlik Yardımseverlik

666 Yusuf KESKİN şeklinde) değerleridir. Diğer değerler programda dolaylı olarak yer almaktadır. Bu değerler duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa karşı alt boyutlarıyla), milli bilinç ve vatanseverliktir. Tarihsel mirasa duyarlılık tüm ünitelerde yer alırken, kültürel mirasa duyarlılık 4, Türk büyüklerine karşı duyarlılık ise 5 ünitede örtük olarak verilmiştir. Milli bilinç Türk tarihi konularını kapsayan son dört ünitedeki ortak değerdir. Vatanseverlik ise sadece -ağırlıklı Selçuklu tarihi konularını içeren- son ünitede (Türkiye Tarihi) örtük olarak yer almaktadır. Tablo 3. Tarih 10. Sınıfa Ait Ünitelendirilmiş Yıllık Planlarda Yer Alan Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık ÜNİTE Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık 1. Beylikten Devl.(1300-1453) 2. Dün.G: Osm.D.(1453-1600) 3. Arayış Yılları (XVII. yy.) 4. Avr. ve Osm. (XVIII. yy.) 5. En Uzun Yy. (1800-1922) EK: Erm., Yun-Pontus ve Süry. Tarihsel Mirasa * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 10. sınıf programında verilen ünitelendirilmiş yıllık planlar incelendiğinde, bir üst sınıfa göre doğrudan verilen değer sayısının arttığı görülmektedir. Bu sınıf düzeyinde doğrudan verilen değerler adil olma/adalet (1. ünite 6. kazanım), bilimsellik (4. ünite 3. kazanım), hoşgörü (1. ve 2. üniteler), milli bilinç (5. ünite 3. kazanım) sevgi ve vatanseverliktir (5. ünite 17. kazanım). Birinci ünitede adil olma ve hoşgörü değerleri altıncı kazanıma ait açıklamalar kısmında Balkanlarda uygulanan siyasi, sosyal ve ekonomik (vergi adaleti, hoşgörü vb.) politikalar vurgulanacaktır (MEB, 2011a: 18) şeklinde bir uyarı ifadesi içinde verilmiştir. Vatanseverlik ve sevgi değerleri ise son ünitede yine açıklamalar kısmında Atatürk ün vatan ve millet sevgisi, mantıklılığı, ileri görüşlülüğü ve önder oluşuna yer verilecektir (MEB, 2011a: 34) şeklinde yer almaktadır. Onuncu sınıf düzeyinde yer verilen örtük değerler incelendiğinde ise bir önceki sınıfla hemen hemen aynı oldukları görülmektedir. Duyarlılık değeri üç alt boyutta (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa) tüm ünitelerde, milli bilinç değeri ilk dört ünitede, vatanseverlik ise ilk iki ünitede dolaylı olarak vurgu yapılan değerlerdir. Bu sınıfa ait programın sonuna 2538 sayılı ve 2002 tarihli Tebliğler Dergisi nde yayımlanan Ermeniler, Yunan-Pontus ve Süryaniler ile İlgili Konular eklenmiştir (MEB, 2011a). Bu konular incelendiğinde sadece hoşgörü değerine örtük olarak yer verildiği tespit edilmiştir. Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Vatanseverlik Yardımseverlik

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 667 Tablo 4. Tarih 11. Sınıfa Ait Ünitelendirilmiş Yıllık Planlarda Yer Alan Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık ÜNİTE Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa 1. Türklerde Devlet Teşkilatı 2. Türklerde Toplum Yapısı 3. Türklerde Hukuk 4. Türklerde Ekonomi 5. Türklerde Eğitim 6. Türklerde Sanat * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 11. sınıf programında ağırlıklı olarak Türk kültür ve medeniyetine ait ünitelere yer verilmiştir. Bu nedenle doğrudan verilen değer sayısı ilk iki sınıf düzeyine göre daha fazladır. Bu sınıf düzeyinde doğrudan verilen değerler adil olma/adalet (3. ünite 1. ve 2. kazanımlar), bağımsızlık (1. ünite 1. kazanım), bilimsellik (5. ünite), dayanışma (2. ve 5. üniteler) hoşgörü (2. ünite), milli bilinç (1. ünite), sevgi ve vatanseverliktir (2. ünite). En fazla doğrudan değerin olduğu ikinci ünitede dayanışma ve yardımseverlik değerlerine Toplumda yardımlaşma ve dayanışma anlayışı ile kurulan kurumlara değinilecektir (MEB, 2011b: 22-23) şeklinde vurgu yapılmıştır. Onbirinci sınıf düzeyinde yer verilen örtük değerler incelendiğinde ise, ilk iki sınıf düzeyinde yer alan değerlerle aynı oldukları görülmektedir. Duyarlılık değeri üç alt boyutta (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa) tüm ünitelerde, milli bilinç değeri ise ilk ünitede doğrudan, diğer ünitelerde ise dolaylı olarak yer almaktadır. 3.2. Tarih Ders Kitaplarında Yer Verilen Değerler Araştırmanın yöntem kısmında belirtildiği üzere, MEB tarafından hazırlanan üç sınıf düzeyine ait ders kitabı incelenmiştir. Bu incelemede kitaplarda doğrudan veya örtük şekilde yer verilen değerler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu inceleme neticesinde tespit edilen değerler sınıf odaklı olarak aşağıda verilmiştir. ÜNİTE Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Tablo 5. Tarih 9. Sınıf Ders Kitabında Yer Verilen Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa 1. Tarihi Bilimi 2. Uygarlığın Doğ. ve İlk Uyg. 3. İlk Türk Devletleri 4. İslam T.ve Uyg. 5. Türk-İslam Dev.(10-13. yy.) 6. Türkiye Tarihi (11-13. yy.) * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 9. sınıf ders kitabı incelendiğinde, doğrudan yer verilen değer sayısının sınırlı olduğu görülmektedir. Bu değerler adil olma/adalet (4. ve 5. ünite), hoşgörü (4.ünite), milli bilinç Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Milli Bilinç Misafirperverlik Misafirperverlik Saygı Saygı Sevgi Sevgi Sorumluluk Sorumluluk Vatanseverlik Vatanseverlik Yardımseverlik Yardımseverlik

668 Yusuf KESKİN (ilk 3 ünite), sorumluluk (1. ünite) ve vatanseverliktir (ilk 3 ünite). Doğrudan verilen bu değerlerin genelde okuma metinleri içinde verildiği tespit edilmiştir. Üçüncü ünitede yer verilen okuma parçası Türklerde Vatan Sevgisi (Okur ve ark., 2014a: 76) başlığını taşımakta olup doğrudan vatanseverlik değerini işlemektedir. Dördüncü ünitede yer verilen diğer bir okuma parçası ise Hz. Ömer in Adalet ve Hoşgörü Anlayışı (Okur ve ark., 2014a: 117) başlığını taşımakta olup, adalet ve hoşgörü değerlerine yöneliktir. Programda örtük olarak verilen değer sayısı oldukça fazladır. Duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa) değeri hemen her ünitede; bilimsellik, estetik ve milli bilinç değerleri üçer ünitede dolaylı olarak yer almaktadır. Dolaylı olarak yer verilen diğer değerler ise bağımsızlık, sorumluluk ve vatanseverliktir. Bu sınıfa ait ders kitabında değerler eğitimi bağlamında şu ifadelere yer verilmiştir (Okur ve ark., 2014a): Kültür, bir millete ait maddi ve manevi değerler bütünüdür. Bu değerler göç, savaş, ticaret gibi yollarla dünyanın farklı bölgelerine taşınmış ve kültürler arası etkileşim meydana gelmiştir. Bunun sonucunda zaman içerisinde uygarlık adı verilen milletlerarası ortak değerler oluşmuştur (s. 44). Yukarıda verilen paragrafta özellikle ortak değerlere yapılan vurgu dikkat çekmektedir. Tarihsel ve kültürel ortak mirasın korunması ve ortak miras öğelerine gereken duyarlılığın gösterilmesi ders kitabının birçok yerinde vurgulanmış ve bunlara ait örnekler verilmiştir. Bu sınıf düzeyindeki ünitelendirilmiş yıllık planlarda doğrudan adalet, sevgi ve sorumluluk; örtük olarak ise duyarlılık, milli bilinç ve vatanseverlik değerlerine yer verilmiştir (bkz. Tablo 2). Bu değerlerden dolaylı olanların ders kitabına büyük oranda yansıtıldığı; ancak doğrudan verilen değerlerin büyük oranda farklı olduğu tespit edilmiştir. Program ve ders kitabında yer verilen değer ifadeleri örtüşse bile, üniteler noktasında farklılaşma olduğu görülmektedir. Örneğin ünitelendirilmiş yıllık planda milli bilinç değeri son dört ünitede dolaylı olarak yer alırken, ders kitabında ilk üç ünitede doğrudan verilmiştir. ÜNİTE Tablo 6. Tarih 10. Sınıf Ders Kitabında Yer Verilen Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa 1. Beylikten Dev. (1300-1453) 2. Dün.G.:Osm.D.(1453-1600) 3. Arayış Yılları (XVII. Yüzyıl) 4. Avr. ve Osm. XVIII. Yüzyıl) 5. En Uzun Yy. (1800-1922) * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 10. sınıf ders kitabı incelendiğinde, doğrudan yer verilen değer sayısının örtük değerlere göre oldukça az olduğu tespit edilmiştir. Doğrudan verilen değerler adalet (2. ünite), bilimsellik (3. ünite), hoşgörü (ilk iki ünite) ve milli bilinç (son iki ünite) değerleridir. Bu değerlerin bir önceki sınıf düzeyinde olduğu gibi genelde okuma metinleri içinde verildiği görülmektedir. Hoşgörü değeri birinci ünitede Osmanlı Hoşgörüsü (Turan ve ark., 2014: 25), ikinci ünitede ise Hoşgörünün Simgesi İstanbul (Turan ve ark., 2014: 43) isimli okuma parçalarında doğrudan verilmiştir. Bilimsellik değerine ise üçüncü ünitede, hem yerli hem de yabancı bilim adamlarının tanıtılması yoluyla vurgu yapılmıştır. Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Vatanseverlik Yardımseverlik

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 669 Programda örtük olarak verilen değerler duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa), estetik ve milli bilinç başta olmak üzere; adalet, bağımsızlık, bilimsellik, estetik ve vatanseverlik değerleridir. Bu sınıf düzeyindeki ünitelendirilmiş yıllık planlarda doğrudan adalet, bilimsellik, hoşgörü, milli bilinç, sevgi ve vatanseverlik; örtük olarak ise ağırlıklı olarak duyarlılık ve milli bilinç değerlerine yer verilmiştir (bkz. Tablo 3). Bu değerlerin büyük oranda hazırlanan ders kitabına yansıtıldığı görülmektedir. Ancak yine de özellikle üniteler düzeyinde farklılıkların olduğu, ders kitabı ile program arasında tam bir tutarlılık olmadığı anlaşılmaktadır. ÜNİTE Tablo 7. Tarih 11. Sınıf Ders Kitabında Yer Verilen Değerler DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa 1. Türklerde Devlet Teşkilatı 2. Türklerde Toplum Yapısı 3. Türklerde Hukuk 4. Türklerde Ekonomi 5. Türklerde Eğitim 6. Türklerde Sanat * işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Tarih dersi 11. sınıf ders kitabı incelendiğinde, doğrudan yer verilen değerlerin adalet (1. ünite), bağımsızlık (1. ünite), bilimsellik (5. ünite), hoşgörü (2. ünite) ve yardımseverlik (2. ünite) olduğu görülmektedir. Bu değerlerin daha çok birinci elden kaynaklardan yapılan alıntılar içinde verildiği tespit edilmiştir. İkinci ünite yer verilen Türklerde Bağımsızlık Anlayışı (Okur ve ark., 2014b: 5) başlıklı alıntı Rasonyi (1993) tarafından yazılan Tarihte Türkler isimli eserden alınmış olup, doğrudan bağımsızlık değerine vurgu yapılmıştır. Yine aynı ünitede hoşgörü değeri Hoşgörü Toplumu (Okur ve ark., 2014b: 75) başlığı altında Ahmet Yesevi, Yunus Emre ve Mevlana nın şiirlerinden alıntılar ile verilmiştir. Bu sınıf ait ders kitabında doğrudan verilen değerlerin, ilgili sınıfa ait ders programında (bkz. Tablo 4) yer verilen değerlere göre oldukça sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Programda örtük olarak verilen değerler duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa) ve milli bilinç başta olmak üzere; adalet ve estetiktir. Bu sınıf düzeyinde ders kitabındaki değerlerin programda ilgili sınıf düzeyi için verilenler ile örtüştüğü görülmektedir (bkz. Tablo 3). 3.3. Genel Amaçlar, Planlar ve Ders Kitaplarındaki Değerlerin Örtüşme Durumu Bu başlık altında, Tarih dersi öğretim programının genel amaçlarında yer verilen değerlerin, sınıflar düzeyinde ünitelendirilmiş yıllık plan ve ders kitaplarına yansıma durumu belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla hazırlanan tablo (Tablo 8) aşağıda verilmiştir. Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Vatanseverlik Yardımseverlik

670 Yusuf KESKİN Tablo 8. Tarih Dersine Ait Genel Amaçların Planlara ve Ders Kitaplarına Yansıma Durumu DEĞER İFADELERİ* Duyarlılık GENEL AMAÇLAR Adil olma/adalet Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Tarihsel Mirasa Kültürel Mirasa Türk Büyükl. Toplumsal Sor. Dayanışma Estetik Hoşgörü Milli Bilinç Misafirperverlik Saygı Sevgi Sorumluluk Ünit. Yıllık Plan 9. Sınıf Ders Kitabı Ünit. Yıllık Plan 10. Sınıf Ders Kitabı Ünit. Yıllık Plan 11. Sınıf Ders Kitabı * Genel amaçlarda verilen işareti değerin doğrudan verildiğini yani isminin geçtiğini, işareti ise değerin dolaylı olarak verildiğini yani örtük olduğunu ifade etmektedir. Sınıflar düzeyinde verilen işareti değerin sıklıkla (5 veya 6 ünitede), işareti orta sıklıkla (3 veya 4 ünitede) ve işareti ise az sıklıkla (1 veya 2 ünitede) yer aldığını göstermektedir. Vatanseverlik Yardımseverlik Yukarıda verilmiş olan toplu tablo (Tablo 8) incelendiğinde, Tarih ders öğretim programında yer alan genel amaçlarda vurgu yapılan değerlerin, hem ünitelendirilmiş yıllık planlara, hem de ders kitaplarına sağlıklı şekilde yansıtılamadığı görülmektedir. Genel amaçlarda barış ve çalışkanlık değerleri doğrudan verilmiş iken sınıflar düzeyinde gerek yıllık planlar gerekse de ders kitaplarında bunlara yer verilmediği tespit edilmiştir. Adil olma ve bağımsızlık değerleri ise genel amaçlarda yer almamasına rağmen, sınıflar düzeyinde bu değerlere yapılan vurgular bulunmaktadır. Genel olarak tüm sınıf düzeylerinde (hem yıllık planlar hem de ders kitaplarında) en çok yer verilen değerler duyarlılık (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa karşı) ve milli bilinçtir. Adil olma, bilimsellik, estetik, hoşgörü ve vatanseverlik değerlerine orta düzeyde; bağımsızlık, dayanışma, sevgi, sorumluluk ve yardımseverlik değerlerine ise az düzeyde yer verildiği tespit edilmiştir. 4. Sonuç ve Tartışma Yapılandırmacı anlayışa uygun hazırlanan 2007 tarihli ortaöğretim Tarih dersi öğretim programında ve bu program uyarınca hazırlanan ders kitaplarında değerler eğitimine ne oranda yer verildiğini tespit etmek amacıyla yapılan bu çalışma sonunda ulaşılan ilk önemli bulgu, yeni programda değerler eğitimine doğrudan yer verilmediği yönündedir. Aynı anlayışa uygun hazırlanan ilköğretim programlarının çoğunda (Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler vb.) değerler doğrudan verilmiş olup, hatta hangi öğrenme alanı ve ünitede hangi değerlerin verilmesi gerektiği de açıkça yazılmıştır. Tarih dersi ilköğretim düzeyindeki Sosyal Bilgiler dersinin devamıdır. İlköğretim düzeyindeki bu derse ait programda değerler eğitimine özel bir başlık ayrılmış ve bir değer listesinin yanında üniteler bazında doğrudan verilmesi gereken değerler de belirtilmiştir (MEB, 2004: 5). Ancak Tarih dersi programında bu anlayış devam ettirilmemiştir. Nitekim Ulusoy (2010) tarafından yapılan çalışma sonucunda da, yeni Tarih programında değerlerin doğrudan verilmediği açıkça belirtilmiştir. Araştırmada ulaşılan ikinci önemli bulgu, yenilenen Tarih dersi öğretim programının giriş kısmında yer alan genel amaçlar ve açıklamalar içinde birçok değere yer verilmiş olmasıdır. Özellikle Tarih programına ait genel amaçlarda 12 değer tespit edilmiştir. Bunlar adil olma,

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 671 bilimsellik, bağımsızlık, barış, duyarlılık, milli bilinç gibi değerlerdir. Bu değerlerin programın girişinde verilen Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ve yeni Sosyal Bilgiler programında vurgu yapılan değerler ile büyük oranda örtüştüğü tespit edilmiştir. Araştırmada ulaşılan üçüncü bulgu, programın giriş kısmında (özellikle amaçlar, açıklamalar ve temel yaklaşım başlıkları içinde) vurgu yapılan değerlerin, 9, 10 ve 11. sınıf düzeyinde hem ünitelendirilmiş yıllık planlara, hem de ders kitaplarına sağlıklı şekilde yansıtılamadığı yönündedir. Ulusoy (2010: 47) çalışmasında programda doğrudan verilmeyen değerler ders kitabı yazarlarına bırakılmıştır ifadesiyle bu gerçeği dile getirmiştir. Araştırmada ulaşılan dördüncü ve son önemli bulgu, genel olarak incelenen tarih dersi öğretim programı (giriş ve sınıflara göre ünitelendirilmiş yıllık planlar) ve ders kitaplarında en çok vurgu yapılan değerlerin duyarlılık ve milli bilinç olduğu noktasındadır. Özellikle duyarlılık değerine üç alt boyutta (Türk büyüklerine, tarihsel ve kültürel mirasa karşı) yer verilmiştir. Yine bu değerler incelenen Tarih programı ve ders kitaplarında çoğunlukla örtük olarak verilmiştir. Keskin (2008; 2012) çalışmalarında Cumhuriyet döneminde uygulanan Tarih ve Sosyal bilgiler derslerine ait öğretim programlarında en çok vurgu yapılan değerlerin duyarlılık, bağımsızlık, vatanseverlik ve milli bilinç olduğunu belirtmektedir. Bu çalışmada tespit edilen bu iki değerden (duyarlılık ve milli bilinç) hareketle, yeni Tarih dersi öğretim programının cumhuriyet döneminde uygulanan Tarih ders programları ile değerler/değer eğitimi noktasında benzer özellikler gösterdiği söylenebilir. Türkiye de geçmişten bugüne hazırlanan Tarih ders programları, bilimsel geleneğe uygun olarak tarihin topluma ve bireye pratikte fayda getireceği düşüncesine göre geliştirilmiştir. Yani Tarih bireyin vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak görülmüştür (Demircioğlu, 2007, Dilek, 2007). Cumhuriyetin ilanından günümüze Tarih dersine yüklenen misyonun Cumhuriyet idaresinin istediği nitelikte vatandaşlar yetiştirmek olduğu anlaşılmaktadır (Keskin, 2012). Kaplan (1999) çalışmasında ilgili literatür ve belgeler incelendiğinde, Cumhuriyetin ilanından itibaren Türkiye de eğitimin temel amacının milli bilinç aşılamak, vatandaşlığı ve vatanseverliği teşvik amacına hizmet ettiğini belirtmektedir. Bu anlayışın yeni tarih programında da devam ettiği, özellikle vurgu yapılan iki değere (duyarlılık ve milli bilinç) bakıldığında rahatlıkla görülebilmektedir. Yiğittir ve Öcal (2011) benzer şekilde çalışmalarında, Tarih öğretmenlerinin özellikle bu iki değeri öğrencilere kazandırmayı arzuladıklarını tespit etmişlerdir. Yukarıdaki bulgular ışığında, 2007 tarihli Tarih dersi öğretim programının değerler/değer eğitimi noktasında çok sağlıklı olmadığı ve bu ders ait programda bu noktada bir revize çalışmasının yapılması gerektiği söylenebilir. Özellikle bu revize çalışmasında, ilköğretim düzeyinde okutulan Sosyal Bilgiler dersi programı incelenmeli ve bu programda yer verilen değerler Tarih programına da yansıtılmalıdır. Merter ve Şekerci (2015: 872) benzer şekilde çalışmalarında Toplumda değerlerin yaşayabilmesi için her dersin programında belirli değerler ve bu değerin öğretimine yönelik etkinlikler yer almalı önerisinde bulunmuşlardır. KAYNAKÇA AKTEKİN, S. (2009). Türkiye de tarih eğitimi. S. Aktekin, P. Harnett, M. Öztürk, D. Smart (Edit.), Çok Kültürlü Bir Avrupa İçin Tarih ve Sosyal Bilgiler Eğitimi içinde. (s. 27-44). Ankara: Harf Eğitim yayıncılığı. AYDEMİR, A. (2012). Türkiye de tarih öğretimi hakkında yayımlanmış makaleler: Bir bibliyografya denemesi, - International Periodical For The Languages,

672 Yusuf KESKİN Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 843-863, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY BERKANT, H. G.; EFENDİOĞLU, A. ve SÜRMELİ, Z. (2014). Değerler eğitimine yönelik öğretmen görüşlerinin incelenmesi, - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/5 Spring 2014, p. 427-440, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY DEMİRCİOĞLU, İ. H. (2006). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye de tarih öğretiminin genel amaçlarının karşılaştırmalı bir değerlendirmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 133-146. DEMİRCİOĞLU, İ. H. (2007). Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık. DEMİRCİOĞLU, İ. H. ve TOKDEMİR, M. A. (2008). Değerlerin oluşturulma sürecinde tarih eğitimi: amaç, işlev ve içerik, Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), 69-88. DEWEY, J. (2001). Temel eğitimde tarihin amacı (Çev. B. Ata), Milli Eğitim Dergisi, 147, 43-45. DİLEK, D. (2007). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. HALBERT, K. (2009). History teaching and the values agenda. Unpublished PhD Thesis, James Cook University, Australia. GRAY, I. (2000). Teaching ethics, History and SOSE, The History Teacher, 28(2), 28-30. HOCA, S. R. (1995). Tarih felsefesi bağlamında Türkiye de tarih eğitimi ve uygulanan politikalar. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. KAPLAN, İ. (1999). Türkiye de Milli Eğitim İdeolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları. KESKİN, Y. (2008). Türkiye de sosyal bilgiler öğretim programlarında değerler eğitimi: tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. KESKİN, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi ortaokul tarih programlarına yönelik bir analiz: Politik ve ideolojik yaklaşımların programlara yansıması, Electronic Journal of Social Sciences, 11(40), 109-128. KESKİN, Y. ve ÖĞRETİCİ, B. (2013). Sosyal bilgiler dersinde duyarlılık değerinin etkinlikler yoluyla kazandırılması: nitel bir araştırma, Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 143-171. MEB (2004). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. URL: http://programlar.meb.gov.tr MEB (2007). Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı. http://programlar.meb.gov.tr MEB (2011a). Ortaöğretim 10. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı. http://programlar.meb.gov.tr MEB (2011b). Ortaöğretim 11. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı. http://programlar.meb.gov.tr MERTER, F. ve ŞEKERCİ, H. (2015). Değerlerin kaybolma durumuna ilişkin sınıf öğretmeni görüşlerinin değerlendirilmesi, - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/3 Winter 2015, p. 851-874, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.7987, ANKARA-TURKEY

Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi 673 OKUR, Y., GENÇ, İ., ÖZCAN, T., YURTBAY, M., ve SEVER, A. (2014a). Ortaöğretim Tarih 9. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. OKUR, Y., AKSOY, M., KIZILTAN, H., SEVER, A., ÖZTÜRK, M. ve KARAMAN, M. (2014b). Ortaöğretim Tarih 11. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. ÖZBARAN, S.(1992). Tarih ve Öğretimi. İstanbul: Cem Yayınevi. ÖZKAN, R. ve SOYLU, A. (2014). Eğitim fakültesi öğrencilerinin benimsedikleri temel insani değerler (Niğde il örneği), - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2 Winter 2014, p. 1253-1265, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY ÖZTÜRK, C. (2007). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinler arası bir bakış. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım içinde (s. 21-50). Ankara: Pegem A Yayıncılık. ÖZTÜRK, İ. H. (2009). Yeni ortaöğretim tarih programları üzerine eleştirel bir inceleme (Tam Metin). The First International Congress of Educational Research, Çanakkale, Türkiye (1-3 Mayıs). ÖZTÜRK, İ. H. (2011). Curriculum reform and teacher autonomy in Turkey: the case of the history Teaching, International Journal of Instruction, 4(2), 113-128. PRİNG, R. (2010). Introduction. In T. Lovat, R. Toomey and N. Clement (Ed.), International Research Handbook on Values Education and Student Wellbeing. UK: Springer. SAFRAN, M. (2002). Orta öğretim kurumlarında tarih öğretiminin yapı ve sorunlarına ilişkin bir araştırma, Türk Yurdu Dergisi, 22(175), 73-79. SEMERCİ, N. ve ÖZER, B. (2004). Duyuşsal davranışların kazandırılmasında tarih derslerinin öğretiminin rolü (Tam Metin). XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya, Türkiye (6-9 Temmuz). VELLA, Y. (2001). Yaratıcı tarih öğretimi, Milli Eğitim Dergisi. Cev. Bahri Ata. Ankara: MEB Yayınları, URL: http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/150/vella_ata.htm TURAN, V., GENÇ, İ., ÇELİK, M., GENÇ, C., ve TÜREDİ, Ş. (2014). Ortaöğretim Tarih 10. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. ULUSOY, K. (2005). Tarih dersinde ahlaki değerlerin aktarımı (bir okuma parçası örneği), Milli Eğitim Dergisi, 168, 126-133. ULUSOY, K. (2010). Değer eğitimi: Davranışçı ve yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan tarih programlarında değer aktarım, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 32-51. YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. YİĞİTTİR, S. ve ÖCAL, A. (2011). Lise tarih öğretmenlerinin değerler ve değerler eğitimi konusundaki görüşleri, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(20), 117-124.

674 Yusuf KESKİN Citation Information/Kaynakça Bilgisi KESKİN, Y., Tarih Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Değerler Eğitimi, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 659-674, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.8234, ANKARA-TURKEY