CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının Gecikmeden Doğan Sorumluluğu
Murat USLU Avukat CMR HÜKÜMLERİ ÇERÇEVESİNDE TAŞIYICININ GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUĞU Ankara 2010
CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının Gecikmeden Doğan Sorumluluğu Murat USLU Hukuk Kitapları Dizisi: 997 ISBN 978-975-02-1121-8 Birinci Baskı: Ocak - 2010 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: İlhan Eroğlu Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 230 52 62 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli- İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Anne ve Babama
Önsöz Çalışmamızın içeriğini, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı nda hazırlanmış ve 16.09.2009 tarihinde Prof. Dr. Huriye Kubilay, Doç. Dr. Oğuz Sancakdar ve tez danışmanı Yrd. Doç. Dr. Y. Can Göksoy dan oluşan jüri önünde savunularak oybirliğiyle başarılı bulunmuş olan yüksek lisans tezimiz oluşturmaktadır. Tezlerin savunuldukları hâlleriyle yayımlanmaları yönündeki akademik teamüle riayet etmek adına; değerli jüri üyelerinin belli başlı noktalarda yapmış olduğu katkılar dikkate alınmakla birlikte, eserin özüne ilişkin herhangi bir değişiklik yapılmadığını belirtmek gerekir. Öncelikle tez jürimde yer alarak beni onurlandıran, taşıma hukuku konusundaki engin bilgi ve tecrübesiyle esere değerli katkılarda bulunan hocam Prof. Dr. Huriye Kubilay a ve farklı bir anabilim dalından olmanın getirmiş olduğu değişik perspektifle savunmamı zenginleştiren hocam Doç. Dr. Oğuz Sancakdar a teşekkürlerimi sunarım. Tez danışmanım ve sevgili hocam Yrd. Doç. Dr. Y. Can Göksoy a ise, sağlamış olduğu eşine ender rastlanır akademik ifade özgürlüğü yanında; hocadan ziyade bir meslektaş, bir ağabey gibi yaklaşımı için ne kadar teşekkür etsem azdır. Tez yazımının sancılı bir süreç olduğu bilinen bir gerçektir. Bu süreç öncelikle yazılacak konuyu belirleme, konu ile ilgili bütün kaynakları tarama ve daha sonra da bu kaynaklara ulaşma ve okumakla başlamaktadır. İşte bu süreçte elindeki yabancı kaynakları benimle paylaşma inceliğini gösteren değerli meslektaşım ve okuldaşım Av. Oğuz Yılmaz a teşekkür ederim. Tezin yazım süreci ise, yeri geldiğinde -eğer akademisyen değilseniz- yaptığınız işten dahi geri kalmanıza sebep olabilmektedir. Bu noktada Uslu Avukatlık Bürosu ndan değerli çalışma arkadaşlarım Av. Elçin Kurt ve Av. Handan Kutay Akgüneş e, tezin yazım aşamasında yetişemediğim işlere yaptıkları katkı ve göstermiş oldukları hassasiyet için teşekkürü borç bilirim. Çalışmanın meydana gelmesindeki en büyük pay ise, hiç şüphesiz müstakbel hayat arkadaşım, meslektaşım ve çalışma arkadaşım Av. Z. Özen İnci ye aittir. Gerek yüksek lisansa başlamam konusundaki ilgisi ve teşviki, gerekse tezin yazım sürecinde göstermiş olduğu desteği taltif ve takdire şayandır. Öte yandan onuncu köy e gönderilmek pahasına doğru bildiğini söylemesi ve bu konudaki ısrarcılığı, çalışmanın tamamlanmasında en büyük itici güç olmuştur. En fazla çıraklık tezi olarak adlandırılabilecek bu eseri, bu günlere gelmemi ve en azından çırak olabilmemi sağlayan anne ve babama ithaf ediyorum. Doğumumdan sonra hayatını âdeta bana adayan annem Emel Uslu ve aslında hiçbir şey yapmadan, sadece duruşuyla mesleğimi seçmemde başrol oynayan,
8 CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının Gecikmeden Doğan Sorumluluğu öncelikle babam, daha sonra meslektaşım, üstadım ve son olarak çalışma arkadaşım Av. Ünal Uslu ya olan minnettarlığım tarifsiz. Daha önce olduğu gibi, bundan sonra da maddî ve manevî olarak her zaman yanımda olacaklarını çok iyi biliyorum. Son olarak çalışmamda eserlerinden yararlanmış olduğum yazarlardan hayatta olanlara teşekkür eder, vefat etmiş olanlara ise tanrıdan rahmet dilerim. Onların bu yapıya koymuş oldukları her bir tuğlanın, kendilerinden sonra gelenlere temel oluşturmakta olduğu aşikârdır. Unutulmamalıdır ki insanın maddî varlığı geçicidir; geride kalan ise eserleridir. İşte çalışmamızı yayımlayarak eserin okuyucuyla buluşması sağlayan, profesyonel çalışmalarıyla Türk hukuk literatürüne kalite ve zenginlik katmakta olan Seçkin Yayıncılık A.Ş. ye ve değerli çalışanlarına da bu vesile ile teşekkür ederim. Av. Murat Uslu İzmir, 24.XI.09
İçindekiler Önsöz... 7 Kısaltmalar... 13 Abstract... 15 Giriş... 17 Birinci Bölüm CMR HÜKÜMLERİNİN NİTELİĞİ VE UYGULANMA ŞARTLARI I. CMR VE TÜRK HUKUKUNDAKİ YERİ... 19 A. CMR ye Genel Bir Bakış... 19 B. Türkiye nin CMR ye Katılması... 20 C. Türkiye nin CMR ye Katılmasından Önceki Dönem... 23 1. Genel Olarak... 23 2. Uygulamaya İlişkin Sorunlar... 23 II. CMR DE YER ALAN KANUNLAR İHTİLÂFI KURALLARI VE CMR YANINDA UYGULANACAK ULUSAL HUKUK... 26 A. CMR de Yer Alan Kanunlar İhtilâfı Kuralları... 26 B. CMR Yanında Uygulanacak Ulusal Hukuk... 29 1. Genel Olarak... 29 2. CMR Hükümlerinin Emredici Niteliği... 32 III. CMR NİN UYGULANMA ŞARTLARI... 34 A. Ücret Karşılığında Yapılan Bir Taşıma Sözleşmesi Bulunması... 34 1. Taşıma Sözleşmesi Kavramı... 34 a. Genel Olarak... 34 b. Taşıyıcı... 36 c. Taşıma Senedi... 38 2. Ücret Unsuru... 39 B. Taşımanın Konusunun Eşya Olması... 40 1. Eşya Kavramı... 40 2. CMR de Öngörülen İstisnalar... 41 a. Uluslararası Posta Taşımaları... 41 b. Cenaze Taşımaları... 42 c. Ev Eşyası Taşımaları... 42 C. Taşımanın Belirli Tür Taşıtlarla Karayolunda Gerçekleştirilmesi... 44 1. Taşımanın Belirli Tür Taşıtlarla Gerçekleştirilmesi... 44 2. Taşımanın Karayolunda Gerçekleştirilmesi... 45 D. Eşyanın Teslim Alındığı Yer İle Teslim Edileceği Yerin İki Ayrı Ülke Sınırları İçinde Olması ve Bu Ülkelerden En Az Birisinin CMR ye Taraf Olması... 47
10 CMR Hükümleri Çerçevesinde Taşıyıcının Gecikmeden Doğan Sorumluluğu İkinci Bölüm CMR DE ÖNGÖRÜLEN SORUMLULUĞUN ESASLARI, TAŞIYICININ GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI VE SORUMLULUKTAN KURTULMA SEBEPLERİ I. CMR DE ÖNGÖRÜLEN SORUMLULUĞUN ESASLARI... 51 A. Genel Olarak... 51 B. Gecikmeden Doğan Sorumluluğun Hukukî Niteliği... 53 II. GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUĞUN ŞARTLARI... 59 A. Taşıma İşinin Gerçekleştirilmesi... 59 1. Eşyanın Teslim Alınması... 59 2. Eşyanın Teslim Edilmesi... 64 a. Genel Olarak... 64 b. Taşıma ve Teslim Engelleri... 67 B. Taşıma Süresinin Aşılması... 72 1. Genel Olarak... 72 2. Taşıma Süresinin Taraflarca Kararlaştırıldığı Hâller... 74 3. Taşıma Süresinin Taraflarca Kararlaştırılmadığı Hâller... 77 4. Zıya Karinesi... 80 C. Zarar Meydana Gelmesi... 86 1. Genel Olarak... 86 2. Gecikme ile Zıya veya Hasarın Birlikte Gerçekleşmesi... 89 III. GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUKTAN KURTULMA SEBEPLERİ... 92 A. Genel Olarak... 92 B. Taşıyıcının Kaçınamayacağı ve Sonuçlarını Önleyemeyeceği Olay... 95 C. Talep Hakkına Sahip Kişinin Kusuru... 98 D. Talep Hakkına Sahip Kişinin Talimatı... 102 E. Eşyanın Kendi Kusuru... 105 Üçüncü Bölüm TAŞIYICININ GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI VE BUNA İLİŞKİN OLARAK TAŞIYICIYA KARŞI DAVA HAKKININ KULLANILMASI I. GECİKMEDEN DOĞAN SORUMLULUĞUN KAPSAMI... 109 A. Sınırlı Sorumluluk İlkesi... 109 1. Genel Olarak... 109 2. Taşıyıcının Sorumlu Olduğu Miktar... 110 3. Uygulanacak Faiz... 114 B. Sorumluluk Sınırının Genişlemesi... 118 1. Genel Olarak... 118
İçindekiler 11 2. Teslimde Özel Menfaat Beyanı... 120 3. Taşıyıcının veya Yardımcılarının Kastı veya Kasta Eşdeğer Kusuru... 124 III. TAŞIYICIYA KARŞI DAVA HAKKININ KULLANILMASI... 131 A. Davanın Görülme Şartları... 131 1. Gecikmenin Süresi İçerisinde İhbar Edilmesi... 131 2. Dava Hakkının Zamanaşımına Uğramamış Olması... 135 B. Davanın Tarafları... 141 1. Davacı... 141 2. Davalı... 143 C. Davanın Görüleceği Yargı Mercii... 146 Sonuç... 151 CMR METİNLERİ RESMÎ TÜRKÇE METİN EŞYALARIN KARAYOLUNDAN ULUSLARARASI NAKLİYATI İÇİN MUKAVELE SÖZLEŞMESİ (CMR)... 167 İNGİLİZCE METİN CONVENTION ON THE CONTRACT FOR THE INTERNATIONAL CARRIAGE OF GOODS BY ROAD (CMR)... 189 Kaynakça... 211