T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN, EBEVEYNLERİNİN VE ÖĞRETMENLERİNİN OKUMA-YAZMA KAVRAMINA YÜKLEDİKLERİ ANLAMLAR: METAFORİK BİR ANALİZ Hazırlayan Çetin KÖKSAL Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitimde Program Geliştirme Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. Ergin ERGİNER Prof. Dr. Mustafa BALOĞLU Tokat 2010 Bu Araştırma Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Tarafından (2009/21) Desteklenmiştir.
T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN, EBEVEYNLERİNİN VE ÖĞRETMENLERİNİN OKUMA-YAZMA KAVRAMINA YÜKLEDİKLERİ ANLAMLAR: METAFORİK BİR ANALİZ Hazırlayan Çetin KÖKSAL Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitimde Program Geliştirme Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. Ergin ERGİNER Prof. Dr. Mustafa BALOĞLU Tokat 2010 Bu Araştırma Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Tarafından (2009/21) Desteklenmiştir.
I T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik ilkelere uygun olarak toplanıp sunulduğunu, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçlara atıf yaptığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Çetin KÖKSAL İmzası
II TEŞEKKÜR Tez çalışmamda desteğini ve güvenini esirgemeden yanımda olan ve akademik yönden gelişimimde büyük katkısı bulunan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Ergin ERGİNER e, her zaman moral veren yaratıcı fikrileriyle yön bulmama yardımcı olan sayın hocam Prof. Dr. Mustafa BALOĞLU na teşekkürlerimi bir borç bilir ve şükranlarımı sunarım. Tezin hazırlanması sırasında maddi ve manevi tüm kaynaklarıyla yanımda olan ve bana büyük bir destek veren Sayın Hakan AKAR a teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunuyorum. Onun desteği olmasaydı böylesine bir yolculukta başarılı olamazdım. Yüksek lisans tez sürecimin her aşamasında yanımda olan ve her seferinde beni destekleyen, bilgilerini benimle paylaşan tüm sorunlara çözüm getirmeme yardımcı olan değerli arkadaşlarım; Nazmiye YELDİREN e, Seval DALAMAN a, Hasan Salih YÜKSEL e, Lokman Gürgen e ve Murat GÜRELİ ye sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Saygı değer meslektaşlarım ve sevgili arkadaşlarım Ahmet Turan CIMBIZ a ve Engin GÜLER e her zaman yanımda oldukları için, beni cesaretlendirdikleri için sonsuz teşekkür ediyorum. Geçirdiğim zorlu süreçte sıcaklığıyla ve şefkatiyle yanımda olan, ışığını bir kere bile kaybetmeden her zaman beni aydınlatan biricik, saygıdeğer babam Haydar KÖKSAL a uzun süreçte beni yalnız bırakmadığı ve sonuna kadar desteklediği için minnettarım.
III ÖZET Bu çalışma, ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin, onların ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin gündelik hayatlarında kullandıkları metaforlar yardımıyla okumayazma kavramını nasıl algıladıklarını ortaya koymayı amaçlamıştır. Çalışmaya Tokat ili Almus ilçesinde öğrenim gören 112 öğrenci, 101 ebeveyn ve görev yapan 15 ilköğretim birinci sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formlarıyla elde edilen verilere, içerik analizi yöntemi ile sırasıyla; verilerin kodlanması, temaların bulunması, verilerin kodlara ve temalara göre düzenlenmesi ve tanımlanması, verilerin yüzdelere ifade edilmesi, metafor veya yüklenen anlam sıklığının hesaplanması ve tablolaştırılması, bulguların yorumlanması ve elde edilen verilerin kavram haritası yöntemiyle şekillendirilmesi işlemleri yapılmıştır. Araştırma sonuçları, ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin, ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin okuma yazma kavramına karşı olumlu algılara sahip olduklarını, katılımcıların, okuma yazma kavramına ve okuma yazma bilenlere olumlu metaforlar geliştirdiklerini, okuma yazma bilmeyen insanlara karşı ise olumsuz metaforlar geliştirdiklerini göstermiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda, öğretmenlerin okuma yazma öğretimi sırasında öğrencilerin, ebeveynlerinin algılarını da dikkate alarak okuma yazma öğretimi yapması gerektiği, öğretmenlerin okuma yazma öğretimine başlamadan önce bölgenin durumunu, öğrenci ve ebeveynlerin beklentilerini araştırarak ders planlarını buna göre şekillendirmesi gerektiği, okuma yazma öğretiminde öğrencilerin algılarından hareket edildiğinde okuma yazma öğretiminin daha eğlenceli hale geleceği gibi önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Okuma -Yazma, Metafor, Kavram Haritası
IV Abstract This study aims to show first graders students, their parents and teachers perception of reading-writing with the help of metaphors. 112 students from Almus in Tokat province, 101 parents and 15 primary school teachers have participated in this study. An interview form has been used as the data collector. Data which have been collected via interview form has been through this process: encoding the data, finding the themes, data s being organized and defined according to the codes and themes, data s being turned into rates, metaphor s and meaning frequency s being calculated and scheduled, commenting the findings, shaping with the method of concept-mapping. Research results have shown that first grade students, their parents and teachers have positive perceptions for the reading-writing issue; participants have developed positive metaphors for those who can read and write and negative metaphors for those who can not read and write. According to these results, it has been suggested that the teachers should teach reading-writing in the view of parents perception about the issue, plan the lesson by examining the expectations of students, parents and the situation of the region; making the the learning of reading-writing more enjoyable by taking students perceptions into consideration. Key words: Reading-writing, metaphor, concept map
V İÇİNDEKİLER ETİK SÖZLEŞME SAYFASI TEŞEKKÜR ÖZET. ABSTRACT.. İÇİNDEKİLER.. TABLOLAR.. I II III IV V V ŞEKİLLER XX 1. GİRİŞ. 1 1.1. TÜRKÇE DERSİ ÖĞRENME ALANLARI.... 3 1.2. OKUMA EĞİTİMİ... 6 1.2.1. Okumanın Önemi.. 8 1.2.2. Okumanın Amaçları. 10 1.2.3. Okuma Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar. 13 1.2.4. Okuma Türleri. 15 1.2.4.1. Sesli Okuma.. 15 1.2.4.2. Sessiz Okuma 18 1.3. YAZMA EĞİTİMİ. 19 1.3.1. Yazmanın Önemi 20 1.3.2. Yazma Öğretiminin Amaçları. 23 1.4. OKUMA YAZMA VE DİL GELİŞİMİNDE AİLENİN ROLÜ 24 1.5. OKUMA YAZMA VE KAVRAMLAR. 27 1.6. METAFOR. 30 1.6.1. Yapı Metaforları.. 35 1.6.2. Yönelim Metaforları... 36 1.6.3. Ontolojik Metaforlar 37 1.6.4. Kişileştirme. 39 1.6.5. Metanomi. 39 1.7. KAVRAM HARİTASI.. 41
VI 1.8. PROBLEM CÜMLESİ... 44 1.9. ARAŞTIRMANIN AMACI... 44 1.10. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ.. 44 1.11. SINIRLILIKLAR.. 45 1.12. SAYILTILAR... 46 1.13. TANIMLAR. 46 2. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR.. 47 2.1. OKUMA YAZMAYLA İLGİLİ YAPILAN YURTİÇİ ARAŞTIRMALAR. 47 2.2. OKUMA YAZMAYLA İLGİLİ YAPILAN YURTDIŞI ARAŞTIRMALAR. 52 2.3. METAFORLARLA İLGİLİ YAPILAN YURTİÇİ ARAŞTIRMALAR 55 2.4. METAFORLARLA İLGİLİ YAPILAN YURTDIŞI ARAŞTIRMALAR 67 3. YÖNTEM. 77 3.1. ARAŞTIRMA DESENİ... 77 3.2. ÇALIŞMA GRUBU 80 3.3. VERİ TOPLAMA ARACI VE HAZIRLANMASI 81 3.4. GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİK KANITLARI.. 82 3.5. VERİLERİN ANALİZİ VE YORUMLANMASI. 83 3.6. ETİK İLKELER 84 4. BULGULAR VE YORUMLAR.. 85 4.1. İLKÖĞRETİM BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNE AİT BULGULAR VE YORUMLARI... 85 4.1.1. Öğrencilerin Okuma Yazma Kavramı İle İlgili Genel Düşüncelerine Ait Bulgular.. 85 4.1.1.1. Okuma Yazma Denilince Öğrencilerin Akıllarına Gelenler. 85 4.1.1.2. Öğrencilere Göre Eskiden İnsanlar Nasıl Okuma Yazma Öğreniyorlardı?.. 88
VII 4.1.1.3. Öğrencilere Göre Yıllar Sonra İnsanlar Okuma Yazmayı Nasıl Öğrenecekler?... 93 4.1.1.4. Öğrenciler Nerede Gördükleri Yazıları Okurlar?.. 97 4.1.1.5. Öğrencilere Göre Okumanın Çeşitleri.... 100 4.1.1.6. Öğrencilere Göre Yazmanın Çeşitleri.. 104 4.1.1.7. Öğrencilerin Okuma Yazma Bilmeyenlere İlişkin Düşünceleri... 107 4.1.1.8. Okuma Yazma Öğrenmek Öğrencilerin Hayatlarında Neleri Değiştirdi? 111 4.1.1.9. Öğrencilere Göre Okuyup Yazarak Kötü Şeyler Yapılabilir mi? 115 4.1.1.10. Öğrenciler Okuyup Yazarken Harfleri Hatırlayamazsalar Neler Yaparlar? 118 4.1.1.11. Öğrencileri Okuyup Yazarken Kızdıran, Zorlayan Nedenler.. 121 4.1.1.12. Öğrenciler Okuma Yazma Sırasında Korku Duyuyorlar mı? Neden?.. 125 4.1.1.13. Öğrencilere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ödül Olmalı mı? 127 4.1.1.14. Öğrencilere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ceza Olmalı mı? Niçin? 130 4.1.1.15. Öğrenciler Okuma Yazmayı Ne İçin Kullanırlar? 133 4.1.2. Öğrencilerin Okuma Yazmayla İlgili Genel Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları.. 136 4.1.3. Öğrencilerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerine Ait Bulgular. 140 4.1.3.1. Öğrencilere Göre Okuma Yazma Bilenler Olmasa Hayatımızda Neler Olur? 140 4.1.3.2. Öğrenciler Okuma Yazma Bilenleri Nasıl Ayırırlar? 147 4.1.3.3. Öğrencilere Göre Herkes Okuma Yazma Bilirse Neler Olur?.. 149
VIII 4.1.3.4. Öğrencilerin Okuma Yazmaya Verdikleri Oyun İsimleri.. 152 4.1.4. Öğrencilerin Yaşamda Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları.... 154 4.1.5. Öğrencilerin Okuma Yazmayla İlgili Metaforik Algılarına İlişkin Bulgular....... 157 4.1.5.1. Öğrenciler Okuma Yazmayı Neye Benzetirler? 157 4.1.5.2. Öğrenciler Okuma Yazma Bilen İnsanları Neye Benzetirler?.. 168 4.1.5.3. Öğrenciler Okuma Yazma Bilmeyen İnsanları Neye Benzetirler?. 175 4.1.6. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforlarının Kavram Haritası Olarak İfadelendirilmesine Dönük Bulgular... 179 4.2. İLKÖĞRETİM BİRİNCİ SINIF EBEVEYNLERİNE AİT BULGULAR VE YORUMLARI. 182 4.2.1. Ebeveynlerin Okuma Yazma Kavramı İle İlgili Genel Düşüncelerine Ait Bulgular. 182 4.2.1.1. Okuma Yazma Denilince Ebeveynlerin Akıllarına Gelenler.. 182 4.2.1.2. Ebeveynlere Göre Eskiden İnsanlar Nasıl Okuma Yazma Öğreniyorlardı?... 185 4.2.1.3. Ebeveynlere Göre Yıllar Sonra İnsanlar Okuma Yazmayı Nasıl Öğrenecekler?... 188 4.2.1.4. Ebeveynler Nerede Gördükleri Yazıları Okurlar? 192 4.2.1.5. Ebeveynlere Göre Okumanın Çeşitleri.. 195 4.2.1.6. Ebeveynlere Göre Yazmanın Çeşitleri.. 197 4.2.1.7. Ebeveynlerin Okuma Yazma Bilmeyenlere İlişkin Düşünceleri. 201 4.2.1.8. Okuma Yazma Öğrenmek Ebeveynlerin Hayatlarında Neleri Değiştirdi?... 204 4.2.1.9. Ebeveynlere Göre Okuyup Yazarak Kötü Şeyler Yapılabilir mi?.. 207
IX 4.2.1.10. Ebeveynler Okuyup Yazarken Harfleri Hatırlayamazsalar Neler Yaparlar? 210 4.2.1.11. Ebeveynleri Okuyup Yazarken Kızdıran, Zorlayan Nedenler 213 4.2.1.12. Ebeveynler Okuma Yazma Sırasında Korku Duyuyorlar mı, Neden?.. 217 4.2.1.13. Ebeveynlere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ödül Olmalı mı? 219 4.2.1.14. Ebeveynlere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ceza Olmalı mı? 222 4.2.1.15. Ebeveynler Okuma Yazmayı Ne İçin Kullanırlar? 224 4.2.2. Ebeveynlerin Okuma Yazmayla İlgili Genel Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları... 227 4.2.3. Ebeveynlerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerine Ait Bulgular..... 232 4.2.3.1. Ebeveynlere Göre Okuma Yazma Bilenler Olmasa Hayatımızda Neler Olur?... 232 4.2.3.2. Ebeveynler Okuma Yazma Bilenleri Nasıl Ayırırlar?.. 238 4.2.3.3. Ebeveynlere Göre Herkes Okuma Yazma Bilirse Neler Olur?.. 240 4.2.3.4. Ebeveynlerin Okuma Yazmaya Verdikleri Oyun İsimleri.. 243 4.2.4. Ebeveynlerin Yaşamda Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları...245 4.2.5. Ebeveynlerin Okuma Yazmayla İlgili Metaforik Algılarına İlişkin Bulgular.. 248 4.2.5.1. Ebeveynler Okuma Yazmayı Neye Benzetirler?... 248 4.2.5.2. Ebeveynler Okuma Yazma Bilen İnsanları Neye Benzetirler?.. 258 4.2.5.3. Ebeveynler Okuma Yazma Bilmeyen İnsanları Neye Benzetirler?. 267 4.2.6. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforlarının Kavram Haritası Olarak İfadelendirilmesine Dönük Bulgular... 274
X 4.3. İLKÖĞRETİM BİRİNCİ SINIF ÖĞRETMENLERİNİN BULGULARI VE YORUMLARI.. 278 4.3.1. Öğretmenlerin Okuma Yazma Kavramı İle İlgili Genel Düşüncelerine Ait Bulgular. 278 4.3.1.1. Okuma Yazma Denilince Öğretmenlerin Akıllarına Gelenler..278 4.3.1.2. Öğretmenlere Göre Eskiden İnsanlar Nasıl Okuma Yazma Öğreniyorlardı?... 280 4.3.1.3. Öğretmenlere Göre Yıllar Sonra İnsanlar Okuma Yazmayı Nasıl Öğrenecekler?... 282 4.3.1.4. Öğretmenler Nerede Gördükleri Yazıları Okurlar?... 283 4.3.1.5. Öğretmenlere Göre Okumanın Çeşitleri 285 4.3.1.6. Öğretmenlere Göre Yazmanın Çeşitleri. 287 4.3.1.7. Öğretmenlerin Okuma Yazma Bilmeyenlere İlişkin Düşünceleri. 289 4.3.1.8. Okuma Yazma Öğrenmek Öğretmenlerin Hayatlarında Neleri Değiştirdi?.. 290 4.3.1.9. Öğretmenlere Göre Okuyup Yazarak Kötü Şeyler Yapılabilir mi?... 292 4.3.1.10. Öğretmenler, Okuyup Yazarken Harfleri Hatırlayamazsalar Neler Yaparlar?... 293 4.3.1.11. Öğretmenleri Okuyup Yazarken Kızdıran, Zorlayan Nedenler.. 294 4.3.1.12. Öğretmenler Okuma Yazma Sırasında Korku Duyuyorlar mı, Neden?.. 296 4.3.1.13. Öğretmenlere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ödül Olmalı mı?.. 296 4.3.1.14. Öğretmenlere Göre Okuma Yazma Öğretiminde Ceza Olmalı mı?.. 298 4.3.1.15. Öğretmenler Okuma Yazmayı Ne İçin Kullanırlar? 299 4.3.2. Öğretmenlerin Okuma Yazmayla İlgili Genel Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları.. 300
XI 4.3.3. Öğretmenlerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerine Ait Bulgular. 303 4.3.3.1. Öğretmenlere Göre Okuma Yazma Bilenler Olmasa Hayatımızda Neler Olur? 303 4.3.3.2. Öğretmenler Okuma Yazma Bilenleri Nasıl Ayırırlar?. 306 4.3.3.3. Öğretmenlere Göre Herkes Okuma Yazma Bilirse Neler Olur?... 307 4.3.3.4. Öğretmenlerin Okuma Yazmaya Verdikleri Oyun İsimleri.. 308 4.3.4. Öğretmenlerin Yaşamda Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerine Ait Kavram Haritası Bulguları.. 309 4.3.5. Öğretmenlerin Okuma Yazmayla İlgili Metaforik Algılarına İlişkin Bulgular... 312 4.3.5.1. Öğretmenler Okuma Yazmayı Neye Benzetirler?.. 312 4.3.5.2. Öğretmenler Okuma Yazma Bilen İnsanları Neye Benzetirler?.. 317 4.3.5.3. Öğretmenler Okuma Yazma Bilmeyen İnsanları Neye Benzetirler?. 320 4.3.6.Öğretmenlerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforlarının Kavram Haritası Olarak İfadelendirilmesine Dönük Bulgular... 326 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 329 5.1. SONUÇLAR. 329 5.1.1. Öğrencilerden Elde Edilen Sonuçlar 329 5.1.1.1. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Genel Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar.. 329 5.1.1.2. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 331 5.1.1.3. Öğrencilerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar. 332 5.1.1.4. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar... 333
XII 5.1.1.5. Öğrencilerin Okuma Yazma Metaforlarından Elde Edilen Sonuçlar.. 333 5.1.1.6. Öğrencilerin Okuma Yazma İçin Kullandıkları Metaforlardan Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 334 5.1.2. Ebeveynlerden Elde Edilen Sonuçlar... 335 5.1.2.1. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Genel Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar.. 335 5.1.2.2. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 336 5.1.2.3. Ebeveynlerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar. 338 5.1.2.4. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar... 338 5.1.2.5. Ebeveynlerin Okuma Yazma Metaforlarından Elde Edilen Sonuçlar.. 339 5.1.2.6. Ebeveynlerin Okuma Yazma İçin Kullandıkları Metaforlardan Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 340 5.1.3. Öğretmenlerden Elde Edilen Sonuçlar. 341 5.1.3.1. Öğretmenlerin Okuma Yazma İle İlgili Genel Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar. 341 5.1.3.2. Öğretmenlerin Okuma Yazma İle İlgili Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 343 5.1.3.3. Öğrencilerin Okuma Yazma Kavramıyla İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Elde Edilen Sonuçlar. 344 5.1.3.4. Okuma Yazma İle İlgili Yaşama Dönük Düşüncelerinden Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 345 5.1.3.5. Öğretmenlerin Okuma Yazma Metaforlarından Elde Edilen Sonuçlar.. 345 5.1.3.6. Öğretmenlerin Okuma Yazma İçin Kullandıkları Metaforlardan Oluşturulan Kavram Haritasından Elde Edilen Sonuçlar.. 346
XIII 5.2. ÖNERİLER 346 5.3. TARTIŞMA 348 6. KAYNAKÇA..352 7. EKLER...365 ÖZGEÇMİŞ 375
XIV TABLOLAR LİSTESİ Tablo 3.1. İşlem Yoları Zamanlama Tablosu 77 Tablo 4.1. Öğrencilerin, Okuma yazma denilince aklına neler geliyor? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 85 Tablo 4.2. Öğrencilerin, Sence eskiden insanlar nasıl okuma yazma öğreniyorlardı? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 89 Tablo 4.3. Öğrencilerin, Yıllar sonra insanlar okuma yazmayı sence nasıl öğrenecekler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 93 Tablo 4.4. Öğrencilerin, Nerde gördüğün yazıları okursun? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 97 Tablo 4.5. Öğrencilerin, Sence okumanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı..100 Tablo 4.6. Öğrencilerin, Sence yazmanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 104 Tablo 4.7. Öğrencilerin, Çevrende okuma yazma bilmeyen birileri var mı? Varsa onlarla ilgili neler düşünüyorsun? Onlar için neler yapmak istersin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.... 107 Tablo 4.8. Öğrencilerin, Okuma yazma öğrendikten sonra yaşantında neler değişti? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 111 Tablo 4.9. Öğrencilerin, Okuyup yazarak kötü şeyler yapılabilir mi? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 115 Tablo 4.10. Öğrencilerin, Okuyup yazarken sesleri (harfleri) hatırlamayınca ne yaparsın? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 118 Tablo 4.11. Öğrencilerin, Okuyup yazarken seni en çok kızdıran, zorlayan şeyler neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 121 Tablo 4.12. Öğrencilerin, Okuyup yazarken herhangi bir korku hissediyor musun? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 125 Tablo 4.13. Öğrencilerin, Okuma yazma öğrenirken ödül olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 127 Tablo 4.14. Öğrencilerin, Okuma yazma öğrenirken ceza olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 130
XV Tablo 4.15. Öğrencilerin, Okuma yazmayı ne için kullanırız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 133 Tablo 4.16. Öğrencilerin, Bir şehirde hastalıktan dolayı okuma yazma bilen herkes hayatını kaybederse bu şehirde neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.... 140 Tablo 4.17. Öğrencilerin, Acaba okuma yazma yapmazsak neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 144 Tablo 4.18. Öğrencilerin, Senden bir gruptaki kişileri okuma yazma bilenler ve bilmeyenler şeklinde ayırman istense nasıl ayırırsın? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 147 Tablo 4.19. Öğrencilerin, Bir yer düşün herkes okuma yazma biliyor, bu yerde yaşam nasıl olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 149 Tablo 4.20. Öğrencilerin, Okuma yazmanın bir oyun olduğunu düşün, bu oyunun adını ne koyarsın? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 152 Tablo 4.21. Bilgilendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 157 Tablo 4.22. İş Sağlayıcılık Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 158 Tablo 4.23. Eğlendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 159 Tablo 4.24. Ödüllendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 160 Tablo 4.25. Kimlik Belirleyicilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 161 Tablo 4.26. Bir Araya Getiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 161 Tablo 4.27. Koşulluk Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 162 Tablo 4.28. Zorlayıcılık Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 163 Tablo 4.29. Başlangıç Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 164 Tablo 4.30. Çalıştırıcılık Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 165 Tablo 4.31. Üstesinden Getiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 165 Tablo 4.32 Diğer Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 166 Tablo 4.33. Temel Kategoriler. 167 Tablo 4.34. Mesleği Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 168 Tablo 4.35. Geliştiren Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 169 Tablo 4.36. Maddi Durumu İyi Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 170 Tablo 4.37. Başarılı Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 170 Tablo 4.38. Bilgili Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 171
XVI Tablo 4.39. İdeal İnsan Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 172 Tablo 4.40. Neşeli Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 173 Tablo 4.41. Ailesi Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 173 Tablo 4.42. Temel Kategoriler 174 Tablo 4.43. Muhtaç Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 175 Tablo 4.44. Zararlı Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 176 Tablo 4.45. Başaramayan, Üstesinden Gelemeyen Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 177 Tablo 4.46. Bilgisiz Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 178 Tablo 4.47. Temel Kategoriler. 179 Tablo 4.48. Ebeveynlerin, Okuma yazma denilince aklınıza neler geliyor? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 182 Tablo 4.49. Ebeveynlerin, Sizce eskiden insanlar nasıl okuma yazma öğreniyorlardı? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 186 Tablo 4.50. Ebeveynlerin, Yıllar sonra insanlar okuma yazmayı sizce nasıl öğrenecekler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 187 Tablo 4.51. Ebeveynlerin, Nerde gördüğünüz yazıları okursun? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 192 Tablo 4.52. Ebeveynlerin, Sizce okumanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 195 Tablo 4.53. Ebeveynlerin, Sizce yazmanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 198 Tablo 4.54. Ebeveynlerin, Çevrenizde okuma yazma bilmeyen birileri var mı? Varsa onlarla ilgili neler düşünüyorsunuz? Onlar için neler yapmak istersiniz? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 201 Tablo 4.55. Ebeveynlerin, Okuma yazma öğrendikten sonra yaşantınızda neler değişti? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 204 Tablo 4.56. Ebeveynlerin, Okuyup yazarak kötü şeyler yapılabilir mi? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 207 Tablo 4.57. Ebeveynlerin, Okuyup yazarken sesleri (harfleri) hatırlamayınca ne yaparsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 210
XVII Tablo 4.58. Ebeveynlerin, Okuyup yazarken sizi en çok kızdıran, zorlayan şeyler nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 213 Tablo 4.59. Ebeveynlerin, Okuyup yazarken herhangi bir korku hissediyor musunuz? Neden? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 215 Tablo 4.60. Ebeveynlerin, Okuma yazma öğrenirken ödül olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 219 Tablo 4.61. Ebeveynlerin, Okuma yazma öğrenirken ceza olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 222 Tablo 4.62. Ebeveynlerin, Okuma yazmayı ne için kullanırsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı... 224 Tablo 4.63. Ebeveynlerin, Bir şehirde hastalıktan dolayı okuma yazma bilen herkes hayatını kaybederse sizce bu şehirde neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı...... 232 Tablo 4.64. Ebeveynlerin, Acaba okuma yazma yapmazsak neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 236 Tablo 4.65. Ebeveynlerin, Sizden bir gruptaki kişileri okuma yazma bilenler ve bilmeyenler şeklinde ayırmanız istense nasıl ayırırsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 238 Tablo 4.66. Ebeveynlerin, Bir yer düşünün herkes okuma yazma biliyor, bu yerde yaşam nasıl olurdu? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 240 Tablo 4.67. Ebeveynlerin, Okuma yazmanın bir oyun olduğunu düşünün, bu oyunun adını ne koyarsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 243 Tablo 4.68. İhtiyaç Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 248 Tablo 4.69. Bilgilendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 249 Tablo 4.70. Yönlendiricilik - Biçimlendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 250 Tablo 4.71. Geliştiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 252 Tablo 4.72. Yarar Sağlayıcılık Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 253 Tablo 4.73. Farkındalık Sağlayıcılık Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 254 Tablo 4.74. Yaşam İçin Gereklilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 255 Tablo 4.75. Bir Araya Getiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 255 Tablo 4.76. Eğlendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 256
XVIII Tablo 4.77. Diğer Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 257 Tablo 4.78. Temel Kategoriler. 257 Tablo 4.79. Yararlı Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 258 Tablo 4.80. Yol Gösterici Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 260 Tablo 4.81. Gelişen Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 261 Tablo 4.82. Bilgilendirici Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 262 Tablo 4.83. Üstünlük Kuran Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 263 Tablo 4.84. Öz Güveni Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 263 Tablo 4.85. İdeal İnsan Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 264 Tablo 4.86. Diğer Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 265 Tablo 4.87. Temel Kategoriler 266 Tablo 4.88. Faydasız Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 267 Tablo 4.89. Zararlı Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 268 Tablo 4.90. Bilgisiz Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 269 Tablo 4.91. Bugünü Yaşayan, Geri Görüşlü Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 269 Tablo 4.92. Gelişimi Durmuş, Durağan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 270 Tablo 4.93. Değersiz Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 271 Tablo 4.94. Muhtaç Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 272 Tablo 4.95. Diğer Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 273 Tablo 4.96. Temel Kategoriler 273 Tablo 4.97. Öğretmenlerin, Okuma yazma denilince aklınıza neler geliyor? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 278 Tablo 4.98. Öğretmenlerin, Sizce eskiden insanlar nasıl okuma yazma öğreniyorlardı? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.... 280 Tablo 4.99. Öğretmenlerin, Yıllar sonra insanlar okuma yazmayı sizce nasıl öğrenecekler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 282 Tablo 4.100. Öğretmenlerin, Nerde gördüğünüz yazıları okursunuz? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 284 Tablo 4.101. Öğretmenlerin, Sizce okumanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 285
XIX Tablo 4.102. Öğretmenlerin, Sizce yazmanın çeşitleri var mı? Varsa bunlar neler? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 287 Tablo 4.103. Öğretmenlerin, Çevrende okuma yazma bilmeyen birileri var mı? Varsa onlarla ilgili neler düşünüyorsun? Onlar için neler yapmak istersiniz? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 289 Tablo 4.104. Öğretmenlerin, Okuma yazma öğrendikten sonra yaşantınızda neler değişti? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 290 Tablo 4.105. Öğretmenlerin, Okuyup yazarak kötü şeyler yapılabilir mi? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 292 Tablo 4.106. Öğretmenlerin, Okuyup yazarken sesleri (harfleri) hatırlamayınca ne yaparsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.. 293 Tablo 4.107. Öğretmenlerin, Okuyup yazarken sizi en çok kızdıran, zorlayan şeyler nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 294 Tablo 4.108. Öğretmenlerin, Okuyup yazarken herhangi bir korku hissediyor musun? Neden? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 296 Tablo 4.109. Öğretmenlerin Okuma yazma öğrenirken ödül olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 297 Tablo 4.110. Öğretmenlerin, Okuma yazma öğrenirken ceza olmalı mı? Niçin? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 298 Tablo 4.111. Öğretmenlerin, Okuma yazmayı ne için kullanırsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.... 299 Tablo 4.112. Öğretmenlerin, Bir şehirde hastalıktan dolayı okuma yazma bilen herkes hayatını kaybederse sizce bu şehirde neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı.... 303 Tablo 4.113. Öğretmenlerin, Acaba okuma yazma yapmazsak neler olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 305 Tablo 4.114. Öğretmenlerin, Sizden bir gruptaki kişileri okuma yazma bilenler ve bilmeyenler şeklinde ayırmanız istense nasıl ayırırsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 306 Tablo 4.115. Öğretmenlerin, Bir yer düşünün herkes okuma yazma biliyor, bu yerde yaşam nasıl olur? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı 307
XX Tablo 4.116. Öğretmenlerin, Okuma yazmanın bir oyun olduğunu düşünün, bu oyunun adını ne koyarsınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımı. 308 Tablo 4.117. Eğlendiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 312 Tablo 4.118. Yol Göstericilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 313 Tablo 4.119. İhtiyaç Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 314 Tablo 4.120. Geliştiricilik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 314 Tablo 4.121. Değişmezlik Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 316 Tablo 4.122. Temel Kategoriler... 316 Tablo 4.123. Yol Gösterici Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 317 Tablo 4.124. Yarar Sağlayıcı Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı.. 318 Tablo 4.125. Farkındalık Sağlayıcı Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 319 Tablo 4.126. Diğer Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 319 Tablo 4.127. Temel Kategoriler... 320 Tablo 4.128. Yönlendirilebilir Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 321 Tablo 4.129. İleriyi Göremeyen Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 322 Tablo 4.130. Muhtaç Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 322 Tablo 4.131. Gelişimi Durmuş Olan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı 323 Tablo 4.132. Tat Alamayan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı. 324 Tablo 4.133. İşe Yaramayan Kategorisine İlişkin Metaforların Dağılımı... 324 Tablo 4.134. Temel Kategoriler... 325
XXI ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. Metafor Türleri. 41 Şekil 3.1. Araştırmada Kullanılan İşlem Yolları Diyagramı.. 78 Şekil 4.1. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Düşünceleri. 139 Şekil 4.2. Öğrencilere Göre Yaşamda Okuma Yazma. 156 Şekil 4.3. Öğrencilerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforları.. 181 Şekil 4.4. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Düşünceleri. 231 Şekil 4.5. Ebeveynlere Göre Yaşamda Okuma Yazma 247 Şekil 4.6. Ebeveynlerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforları.. 277 Şekil 4.7. Öğretmenlerin Okuma Yazma İle İlgili Düşünceleri.. 302 Şekil 4.8. Öğretmenlere Göre Yaşamda Okuma Yazma.. 311 Şekil 4.9. Öğretmenlerin Okuma Yazma İle İlgili Metaforları 328