İstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi 2006 2007 Öğretim YılıY Güz z Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM M 4 MALİYET SİSTEMLERS STEMLERİ (SİPAR PARİŞ MALİYET SİSTEMS STEMİ) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Önceki bölümlerde, b mamul maliyetlerini oluşturan ana unsurların (dolaysız z madde, dolaysız z işçilik i ilik ve genel imalat maliyetleri) hesaplanması,, izlenmesi ve kontrolü incelenmiştir. Bu ana maliyet unsurlarının n mamuller ile nasıl l ilişkilendirilece kilendirileceği konusunda geliştirilen yöntemler y maliyet hesaplama yöntemleridiry ntemleridir.. Bu yöntemler de uygulanacak maliyet sistemlerinin ortaya çıkışıışı ve gelişimini imini sağlam lamıştır. Yükleme Yöntemleri Maliyet Sistemleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin birim maliyetlerini sağlıkl klı bir biçimde imde hesaplayabilmek için in hesap birimi (maliyet taşı şıyıcısı) olarak ne gibi mamullerin veya mamul gruplarının n temel alınaca nacağını kesinlikle saptamak gerekir. Maliyet taşı şıyıcısı maliyetlerin yüklendiy klendiği i hesap birimidir. Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir? Genel olarak bir işletmenin i yarattığı her değer er veya hizmet, bir maliyet taşı şıyıcısı sayılabilir. Örneğin; Pazara sunulan mamuller, Pazara sunulan hizmetler, İşletme içerisinde yapılan tamirat işleri, Üretilen elektrik, Kullanılmak üzere üretilen çeşitli tesisat veya İşletme personeline sunulan bazı sosyal hizmetler,vs. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Endüstri işletmelerinde i üretilen mamullerin birim maliyetlerinin hesaplanmasında nda uygulanacak maliyet sistemini belirlerken, etken olan unsurların n başlıcalar caları; Mamul türleri, Üretim tekniği, İşletme büyüklüğü, Örgüt (organizasyon) yapısı, şeklinde sıralanabilir. s Her işletme i tarafından aynen kullanılabilecek, labilecek, bir anlamda hazır reçeteler eteler biçiminde iminde maliyet sistemleri yoktur. Her işletme i kendi yapısal özelliklerine ve gereksinimlerine en uygun maliyet sistemini kurmak, sürekli s olarak geliştirmek ve değişen en koşullara uydurmak ve iyileştirmek zorundadır. r. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin niteliği i ve çeşitliliği i kontrol ve sonuç bakımından önemlidir. Bununla ilgili üç ayrım m çıkmaktadır: Tek mamul üreten işletmeler Benzer mamuller üreten işletmeler Farklı mamuller üreten işletmeler tahlilleri karşı şımıza Farklı mamullerin imali halinde, sayısı bazen yüzlere y varabilecek çeşitlerin bazı gruplar halinde toplanması gerekir. Çeşitlerin ayrımında büyüklük, dış görünüş, kullanılış amacı, uygulanan üretim ve satış yöntemleri esas alınabilir. Hesap planında nda yapılacak bu gruplama, tutulacak hesap sayısını azaltıp, kayıtlar tları kolaylaştırmak bakımından önemlidir. Diğer yandan, mamul grupları bakımından yapılacak kayıtlar, maliyet ve kar tahlillerini hızlandh zlandırır r ve daha anlamlı duruma getirir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Birim maliyetlerin hesabında esas alınacak sistemler üç ana ölçüte göre g aşağıa ğıdaki gibi sınıflands flandırılabilir. labilir. Üretim tekniğine ine ve politikasına göre: g SİPARİŞ Maliyeti-SAFHA Maliyeti Kullanılan lan rakamların n fiili olup olmamasına göre: g FİİLİ Maliyet-STANDART Maliyet Maliyetlerin mamul ve/veya dönemle d ilişkilerine göre: g TAM Maliyet- DEĞİŞ ĞİŞKEN Maliyet İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Sistem olarak asıl önemli ayrım, m,üretim teknik özelliği, i, işi akışı ve iş politikasına dayanan Sipariş-Safha Safha Maliyeti ayrımıdır. r. Bu genel ayrım çerçevesinde evesinde değişik ik maliyet hesaplama yöntemleri ele alınabilir. Bu sistemlerin uygulanmasında nda fiili veya standart rakamlar kullanılabilir. labilir. Öte yandan, aynı işletme, maliyetlerin tümüyle t mamuller arasında ilişki kurabileceği i gibi (tam maliyet) ) sadece değişken maliyetleri dikkate alan bir hesap sistemi de oluşturabilir. Sonuç olarak uygulanacak yöntemler, y tek başlar larına bir maliyet sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak çeşitli yöntemlerin bir kombinasyonudur. Örnek: Fiili (gerçek) ek) rakamlarla - sipariş maliyeti esasına göreg re- tam maliyet sistemi İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7
Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Çeşitli hammaddelerin işlenip, i şekil ve özellik değiştirdi tirdiği i sanayi kollarından biri olan tekstil sanayinde de üretim koşullar ulları farklılık k gösterebilir. g Mamul çeşidi az olan, belirli bir üretim düzeninde d sürekli ve kitle biçiminde iminde üretim yapan işletmelerde i basit veya katsayılı safha maliyet sistemi uygulanarak, birim maliyetleri kolaylıkla kla hesaplanabilir. Belirli bir zamanda değişik ik mamullerden, değişik ik üretim koşullar ullarına göre, g nispeten az miktarlarda üretim yapıld ldığı zaman uygulanacak sistem, sipariş maliyeti olabilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8
Sipariş Maliyet Sistemi Endüstri işletmelerinde i üretim faaliyetleri ya siparişe göre veya seri olarak yapılmaktad lmaktadır. Sipariş kelimesinin sözls zlük k anlamı müşterilerin mal satın n alma istemi dir. Oysa, sipariş maliyet sisteminde sipariş,, belirli özellikte bir mamulden, belirli miktarda imal etmek için i in işletmenin i teknik servislerine verilen bir iş veya imalat emridir. İş emri genellikle uygulamada müşterilerden m alınan siparişler üzerine yapılmakla birlikte, bir işletme, i geçmi miş dönemlerdeki pazar payına ve işi hacmine uygun olarak belli bir süre s stoka çalışarak, satılmak üzere çeşitli mamuller üretebilir. Birbirinden fiziksel açıdan a farklı her iş ya da üretim grubu (üretim partisi) için in katlanılan üretim maliyetlerinin ayrı ayrı izlenip, sipariş kartlarında biriktirildiği i (toplandığı ığı) ) yönteme y Sipariş Maliyet Sistemi denir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9
Sipariş Maliyet Sistemi Sipariş maliyet sisteminde önemli olan muhasebe dönemi d değil, bir işin i in ya da üretim partisinin kendisidir. Bu işi üç günde, üç ayda ya da üç senede bitebilir. İş bitene kadar bu işi için in yapılan üretim maliyetleri devamlı olarak izlenecek, kayıt t edilecek ve işi bittiğinde inde toplamı alınacakt nacaktır. Sipariş maliyet sistemi, üretilen malların n farklı derecelerde dikkat ve özen gerektirdiği i ve bu nedenle farklı iş partileri halinde birbirinden ayrılabildi labildiği i sanayi dallarında uygulanır. Makine sanayi Uçak sanayi İnşaat sanayi Mobilya Matbaacılık Film stüdyolar dyoları Mimarlık k bürolarb roları Hastaneler Konfeksiyon işletmelerindei letmelerinde, üretimin yapısı sistemini kullanmayı gerektirebilir. bu maliyet İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10
Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Herhangi bir üretim partisi veya siparişin in maliyetini saptamak için, i in, işin in başlad ladığı andan bitirildiği i ana kadar, bu sipariş içinin harcanan dolaysız z maddeler ve dolaysız z işçilii iliğinin çok yakından izlenerek kaydedilmesi, iş bittiği i anda söz konusu siparişe üretim genel maliyetlerinden bir pay yüklenmesi gerekir. Bu sistemde siparişle doğrudan ilgili olan dolaysız z malzeme ve dolaysız z işçilik i ilik maliyetleri o siparişe e aynen yüklenir. y Genel imalat maliyetleri ise, siparişe e götürüg usullerle yüklenir. Siparişler işletme i içerisinde i ne kadar farklı yollar izlerse, yüklemede y güçg üçlükler o derecede artar. Bu bakımdan maliyet yerleri ayrımı ve maliyet yükleme y anahtarları seçimi isabetli olmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11
Sipariş Maliyet Sisteminin Şematik GösterimiG İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12
Sipariş Maliyet Kartı Örneği İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13
Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları İmalattaki her siparişin in maliyetini ayrı izleyebilmek için i in her siparişe e ait maliyetlerin ayrı bir sipariş kartına işlenmesi gerekir. Bu kartta üç esas maliyet unsurunu (direk malzeme, direk işçilik, i ilik, GİM) G ayrıca yazabilecek sütunlar da bulunmalıdır. Dolaysız z maddelerin siparişle ilişkisi madde istek fişleri yardımıyla, yla, dolaysız z işçilii iliğin in siparişle ilişkisi işçilik ilik zaman kartlarıyla kurulur. Dönem sonlarında nda yapılacak karşı şılaştırmalarda, sipariş hesaplarındaki maliyet türleri t toplamları ile imalattaki ilgili maliyet türleri t toplamları birbirini tutmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14
Örnek 1: 05.08.2005 tarihinde üretimine başlanan 101 no.lu siparişin in üretim maliyeti bilgileri şöyledir: 05.08.2005 tarihinde 355 no.lu madde istek fişi i ile 70 kg F hammaddesi kg fiyatı 50 YTL den A üretici maliyet yerinde üretime alınm nmıştır. 101 no.lu sipariş için in dolaysız z işçilik i ilik maliyeti olarak 07.08.2005 de A esas üretim maliyet yerinde 69 no.lu işçi i çalışma kartı ile 20 saat işçilik i ilik harcanmış olup, saat ücreti 62,50 YTL dir dir.. B esas üretim maliyet yerinde ise 10.08.2005 de 30 saat işçilik i ilik yapılm lmış olup, saat ücreti 50 YTL dir dir. Genel üretim maliyeti olarak, A esas üretim maliyet yerinde kullanılan lan her direk madde kg başı şına 15 YTL, B esas üretim maliyet yerinde ise çalışılan her direk işçilik i ilik saati (DİS) başı şına 10 YTL lik yükleme yapılacakt lacaktır. 05.08.2005 tarihinde üretimine başlan lanıp, 11.08.2005 de bitirilen C mamulünden 100 birim üretilmiştir. tir. Sipariş maliyet kartı düzenlenerek, 101 no.lu siparişin in toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15
Örnek 1 (devamı): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16
Örnek 2: Bir mobilya şirketinin Ağustos A 2005 ayına ait faaliyet bilgileri aşağıa ğıdaki gibi derlenmiştir. 31.07.2005 tarihindeki stoklar: Dolaysız madde stoku: 832 birim x 100 YTL/birim= 83.200 YTL Yarı mamul stoku: Mamul stoku: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17
Örnek 2 (devam): Dönem içinde satın alınan dolaysız malzeme Dönem içinde atölyelerce düzenlenen madde istek fişleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18
Örnek 2 (devam): Ağustos ayının üretim hattına alınan siparişleri için kullanılan direk malzeme için FİFO stok değerleme yöntemi uygulanmış, imalata verilen toplamı 166.990 YTL ve stok değeri 121.110 YTL olarak bulunmuştur. Tahakkuk edilen işçilikler: Direk işçilik 110.000 YTL ve dolaylı işçilik 27.200 YTL olup, toplam 137.200 YTL lik işçilik tahakkukundan 20.500 YTL tutarında çeşitli kesintiler karşılığı düşüldükten sonra, net 116.700 YTL çalışanlara ödenmiştir. Dolaylı işçilikler dışında genel imalat maliyetlerinin toplamı 71.800 YTL olarak gerçekleşmiştir. GİM mamullere DİS baz alınarak yüklenmektedir. Buna göre toplam GİM (27.200 + 71.800 == 99.000 YTL olup, GİM yükleme oranı (99.000 YTL/6.600 DİS=) 15 YTL/DİS olarak hesaplanmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19
Örnek 2 (devam): Ağustos ayında tamamlanan siparişler sırasıyla 118 (100 birim), 119 (75 birim) ve 122 (80 birim) numaralı siparişlerdir. Ağustos ayında satışı gerçekleşen siparişler ise sırasıyla 112, 113, 115, 117 ve 122 numaralı siparişlerdir. İstenenler: a. Üretimi tamamlanan ve satışı yapılan siparişlerin maliyetlerini hesaplayınız. b. Ağustos ayı sonunda malzeme stoklarının ve yarı mamul durumundaki siparişlerin maliyetlerini saptayınız. c. 31.08.2005 tarihli mamul stoklarını hesaplayınız. Dolaysız malzeme maliyeti: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20
Örnek 2 (devam): a. Üretimi tamamlanan siparişlerin maliyeti (YTL): Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti: 163.150 YTL Satışı yapılan siparişlerin maliyetleri (YTL): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21
Örnek 2 (devam): b. 31.08.2005 tarihli yarı mamul maliyeti (YTL) : c. 31.08.2005 tarihli mamul maliyeti (YTL): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22
Örnek 3: Sipariş üzerine çalışan bir işletmede, her siparişin maliyeti ayrı hesaplanmaktadır. İki atölye halinde çalışan işletmede siparişlere harcanan direkt işçilik günlük iş emirleri ile izlenmekte, direkt malzeme harcamalarının saptanmasında malzeme ambarının çıkış fişleri temel alınmaktadır. İşletmenin 01.12.2005 tarihli mizan (ayarlama kayıtlarından sonra) bakiyeleri aşağıdaki gibidir: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23
Örnek 3: Mizan kayıtlar tları sonrası bakiyeler (TL) Hesaplar Kasa Alacaklar Malzeme stok (dönem başı) Makinalar Borçlar Sermaye Amortisman karşılıkları Malzeme alış Ücretler Kira giderleri Faiz maliyetleri Götürü faiz maliyeti Amortisman Bakım maliyetleri Enerji maliyetleri Büro giderleri Gelirler Toplam Borç Bakiyeler 571.500 1.750.000 500.000 4.100.000 650.000 6.180.000 240.000 170.060 410.000 66.000 135.000 296.000 15.068.560 Alacak 800.000 2.650.000 2.050.000 170.060 9.398.500 15.068.560 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24
Atölyelerden birinde daha çok işi gücü kullanılmakta, lmakta, ikincisinde ise makinelerle çalışılmaktadır. İşletmenin yönetsel y işleri i için i in ayrı bir büro b vardır. r. Verilen tamamlayıcı bilgiler şunlardır: Birinci atölyede 2 işçi, ikinci atölyede 3 işçi çalışmaktadır. Yıllık ücretler sırasıyla, 960.000 ve 1.440.000 TL dir. Ustabaşının yıllık ücreti 1.080.000 TL dir; kendisi 2 atölye ile aynı derecede ilgilenmektedir. Yönetim kısmında bir müdür ve bir memur bulunmaktadır. Yılda 1.800.000 TL alan müdür zamanın yarısını yönetsel işlere, yarısını da teknik konulara harcamaktadır. Her iki atölye ile de aynı oranda ilgilenmektedir. Büro memurunun yıllık ücreti 900.000 TL dir. Böylece mizanda toplamı 6.180.000 TL olarak gösterilen ücretlerin 2.700.000 lirası yönetime, geri kalan 3.480.000 lirası ise teknik servislere ait bulunmaktadır. Enerji maliyetlerinin 60.000 lirası 1. atölye, 68.000 lirası 2. atölye ve 7.000 lirası da yönetim kısmına aittir. Bakım işleri yalnızca 2. atölye için söz konusu olmaktadır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25
Kira maliyetleri dairelerin aşağıdaki yüzölçümleri ile oranlı olarak dağıtılmaktadır. 1. atölye 200 m 2 2. atölye 400 3. atölye 200 Amortisman maliyetleri makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak hesaplanmaktadır. (1. atölyedeki makinelerin alış bedeli 1.150.000 TL, ikincidekilerin 2.500.000 TL ve yönetim kısmındakilerin 450.000TL dır. Alış bedellerinin %50 si amorti edilmiştir.) Yıl sonunda elde 680.000 liralık malzeme stoku bulunduğu saptanmıştır. Bunun 160.000 liralık kısmı 1. atölyede, geri kalan 520.000 liralık kısmı ise 2. atölyededir. Yıl zarfında kullanılan malzemenin 281.600 liralık kısmı 1. atölyede, bakiyesi 2. atölyede kullanılmıştır. Faiz maliyetleri bağlı sermayenin %4 ü olarak kabul edilmektedir. Bunun hesabında makinelerin defter değeri, eldeki malzeme stokları ile kasada ve alacaklarda bağlı net sermaye (alacaklar-borçlar) esas alınmaktadır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26
Eldeki siparişlerden 4 tanesi için şimdiye kadar katlanılan maliyetler aşağıda gösterilmiştir. Sipariş İşçilik No Malzeme 1. Atölye 2. Atölye 59 30.000 20.500 60 30.000 20.500 61 81.500 76.000 51.200 62 81.500 51.200 76.000 İstenen : 1. Maliyet dağıtım tablosu düzenlenecektir. 2. Siparişlerin maliyetleri şu iki yönteme göre hesaplanacaktır. a)genel maliyetlerin (GİM+Yönetim) siparişlere yüklenmesinde bütün işletme için direkt işçilik tutarı üzerinden bir maliyet yüzdesi uygulanacaktır. b) Atölyelerden ve yönetim kısmından siparişlere farklı yüzdelerle maliyet yüklenecektir. Yükleme hadleri atölyeler için gene direkt işçilik tutarları üzerinden, yönetim maliyetleri için ise toplam imalat maliyetleri üzerinden hesaplanacaktır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27
Çözüm m :Maliyet: dağı ğıtım m tablosu Mal. Türleri Toplam 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Dolaylı işçilik 1.080.000 540.000 540.000 Maaşlar 2.700.000 450.000 450.000 1.800.000 Kira 240.000 60.000 120.000 60.000 Bakım 66.000 66.000 Amortisman 410.000 115.000 250.000 45.000 Enerji 135.000 60.000 68.000 7.000 Büro mal. 296.000 296.000 Faiz 170.060 29.400 70.800 69.860 Toplam 5.097.060 1.254.400 1.564.800 2.277.860 Dolaysız İşçilik 2.400.000 960.000 1.440.000 Malzeme 470.000 281.600 188.400 Toplam 7.967.060 2.496.000 3.193.200 2.277.860 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28
Açıklamalar Ustabaşının dolaylı işçilik olan ücreti atölyeler arasında yarı yarıya bölüştürülmüştür. (540.000+540.000=1.080.000 TL) Müdürün maaşının yarısı yönetime yüklenmiş, diğer yarısı da eşit olarak, 2 atölye arasında dağıtılmıştır. (900.000+450.000+450.000 TL). Kira alanla (200-400-200 m 2 ) oranlı olarak dağıtılmıştır. Bakım, enerji ve büro maliyetleri ait oldukları kısımlara doğrudan doğruya yüklenmiştir. Amortisman, makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak dağıtılmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29
Açıklamalar Faiz maliyetlerinin dağıtımı için kısımlar bakımından, bağlı sermaye şöyle hesaplanmıştır: Bağlı Sermaye 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Makinalar 575.000* 1.250.000 225.000 Malzeme stoku 160.000 520.000 Kasa 571.500 Net Kredi 950.000 Toplam 735.000 1.770.000 1.746.500 %4 Faiz 29.400 70.800 69.860 * 1.150.000/2 = 575.000 Atölyelerde bağlı sermaye makinelerin defter değerleri ile malzeme stokundan oluşmaktadır. Yönetimde, makine değerinden başka, kasadaki para ve alacaklarla borçlar arasındaki farkı oluşturan net kredi tutarı (1.750.000TL alacak-800.000 TL borç = 950.000 TL) bağlı sermaye sayılmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30
Malzeme kullanımı şöyle hesaplanmaktadır: Dönem başı stok (mizandan) 500.000 TL Dönem içinden alınan (mizandan) 650.000 Toplam 1.150.000 TL Dönem sonu stok 680.000 Dönem içinde harcanan 470.000 TL Genel maliyet yükleme yüzdelerinin hesabı şöyledir: a) Tek % ile Genel maliyet toplamı / Dolaysız işçilik = 5.097.060 / 2.400.000 = % 212.38 b) Farklı % ler: 1. Atölye için: 1.254.400 / 960.000 = % 130,67 2. Atölye için: 1.564.800 / 1.440.000 = %108,67 Yönetim için : 2.277.860 /5.689.000 = %40 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31
Yönetim maliyetleri % sinin hesabı için, bu kısmın maliyetleri aşağıdaki imalat maliyetleri toplamına oranlanmıştır: Toplam maliyetler 7.967.060 TL Yönetim kısmının maliyetleri(-) 2.277.860 Toplam imalat maliyetleri 5.689.200 TL 2. Sipariş Maliyetlerinin hesabı a) Tek % ile Sip. No 59 60 61 62 Maliyet Malzeme 30.000 30.000 81.500 81.500 İşçilik Genel Mal. 20.500 43.538* 20.500 43.538 127.200** 270.147 127.200 270.147 (*) 20.500x 2,1238 = 43.538 (**) 76.000+51.200=127.200 Toplam mal. 94.038 94.038 478.847 478.847 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32
b) Farklı % lerle Sip.no 59 60 61 62 Malzeme 30.000 30.000 81.500 81.500 İşçilik 1. Atölye 20.500 76.000 51.200 2. Atölye 20.500 51.200 76.000 G.İ.M. 1. Atölye 26.787 + 99.309** 66.903 2. Atölye 22.277-55.639 82.589 Top. İmal. mal. 77.287 72.777 363.648 358.192 Yönetim mal. 30.915* 29.111-145.459 143.277 Toplam mal. 108.202 101.888 509.107 501.469 (+) 20.500x 1,3067 = 26.787 (*) 77.287x0,4 = 30.915 (**) 76.000x1,3067=99.309 (-) 20.500x1,0867 = 22.277 72.777x0,4 = 29.111 51.2000x1,0867 = 55.639 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33
İki yönteme y (tek had-departmanlar departmanlar için i in ayrı hadler) göre g siparişlere yüklenen y genel maliyetler aşağıa ğıdaki tabloda özetlenmiştir: tir: Sİp 59 Sip 60 Sip 61 Sip 62 Tek Had: 43.538 43.538 270.147 270.147 Farklı Hadler: 1. Atölye 26.767 99.309 66.903 2. Atölye 22.277 55.639 82.589 Yönetim 30.915 29.111 145.459 143.277 57.702 51.388 300.407 292.769 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34
Yorum Atölyeler ve yönetim için farklı yükleme % leri kullanıldığı zaman, siparişlerin maliyetleri arasında önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Tek % li sistemde 59 ve 60 no.lu siparişlerin maliyetleri aynı iken farklı % ler kullanıldığında, 60 no.lu siparişin maliyetinin 59 no.lu siparişindekinden oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, 60 no.lu sipariş üzerinde yalnız 2.atölyede çalışılmasıdır. Bu atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi %108.67 iken 59 no.lu siparişin çalışıldığı 1.atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi, %130.67 dir. Bunun etkisi yönetim maliyetinin hesabına da yansımaktadır. Genel imalat maliyetlerinin imalata yüklenmesinde tek bir maliyet yükleme haddi kullanılması, ancak tek mamul üreten işletmelerde söz konusu olabilir. Maliyet yerlerinin sayısı ne kadar çok olursa ve siparişler veya imalat partileri işletme içinde ne kadar değişik yollar izlerse, daireler bakımından farklı maliyet hadleri kullanılmasının önemi o derece artar. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35
Örnek 4: Sipariş üzerine özel imalatta bulunan bir konfeksiyon işletmenin 1.10.200X tarihindeki stokları aşağıdaki gibidir. Malzeme stoku 850.000TL Yarı mamul stoku 1.175.000 Bu yarı mamul stoku, üzerinde çalışan ve henüz tamamlanmamış bulunan üç siparişe, o tarihe kadar yüklenmiş olan maliyetler toplamından oluşmaktadır. Sipariş No. 3043 (50 adet ceket) 540.000 TL Sipariş No. 3047 (100 adet etek) 420.000 Sipariş No. 3049 (150 adet gömlek) 215.000 TOPLAM 1.175.000 TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36
Ekim ayı işlemleri sıra ile şöyledir: 1)650.000 TL lik malzeme satın alınmıştır. 2)Üç yeni sipariş alınmış ve bunlar için imalat emirleri düzenlenmiştir. Sipariş No. 3050 30 adet manto Sipariş No. 3051 80 adet pantolon Sipariş No. 3052 100 adet yelek 3) Ekim ayı ücretleri 950.000 TL dır. Sosyal sigorta işveren payı olan 204.250 TL genel imalat maliyeti sayılmaktadır. 4) Ekim ayında ambardan şu malzeme çekişleri olmuştur: Sipariş No. 3043 için 132.000 TL Sipariş No. 3049 için 160.000 Sipariş No. 3050 için 200.000 Sipariş No. 3051 için 120.000 Sipariş No. 3052 için 118.000 Toplam 730.000 TL Ayrıca ambardan 55.000 TL lık tela, astar, düğme ve şeklinde işletme malzemesi çekilmiştir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37
5) İşçilik maliyetleri dökümüne göre, sipariş için harcanan direkt işçilik tutarları şöyledir: Sipariş No. 3043 için 50.000 TL Sipariş No. 3047 için 160.000 Sipariş No. 3049 için 310.000 Sipariş No. 3050 için 215.000 Sipariş No. 3051 için 105.000 Sipariş No. 3052 için 40.000 Toplam 880.000 TL Tahakkuk eden işçiliğin geri kalan 70.000 TL sı endirekt işçiliktir. 6) Genel imalat maliyetleri imalata dolaysız işçilik tutarının %50si olarak yüklenmektedir. 7) Diğer endirekt imalat maliyetleri (amortisman, vergi, sigorta vs) 130.750 TL dir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38
8) 3050 no lu sipariş için ambardan alınmış bulunan 15.000TL lık malzeme kullanılmadığı için ambara iade edilmektedir. 9) Aşağıdaki üç sipariş Ekim ayında tamamlanmış ve karşılarında yazılı bedeller üzerinden müşterilere fatura edilmiştir: Sip No. 3043 860.000 TL Sip. No. 3047 995.000 Sip. No. 3050 775.000 Toplam 2.630.000 TL İstenen: 1. Malzeme stok, yarı mamul stok, GİM, imalat, SMM ile ilgili hesapları yapınız., 2. Tamamlanan siparişlerin maliyetlerini belirleyiniz. 3. Fiili GİM ile götürü yüklenen G.İ.M arasındaki farkı saptayınız. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39
1) Malzeme Stok Hesabı : Çözüm Dönem başı malzeme stoku 850.000 TL Dönem içi malzeme alışı (+) 650.000 1.500.000 TL Dönem içi imalata verilişi(-) 730.000 770.000 Dönem sonu ambara iade (+) 15.000 Dönem sonu malzeme stoku 785.000 TL Yarı Mamul Stok Hesabı : Dönem başı y.mamul stoku 1.175.000 TL Dönem sonu y. Mamul stoku 1.295.500 G.İ.M Hesabı (Fiili) : Endirekt malzeme 55.000 TL Endirekt işçilik 70.000 Sos. Sig. İşveren payı 204.250 Diğer 130.750 460.000 Götürü usulü yüklenen karşılık GİM= 880.000x0.50=440.000 TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40
İmalat Hesabı Maliyet Türü Toplam 3043* 3047* 3049 3050* 3051 3052 D.Başı yarı mamul mal. 1.175.000 540.000 420.000 215.000 - - - D.İçi malzeme maliyeti 715.000-132.000 160.000 185.000 120.000 118.000 Direk işçilik 880.000 50.000 160.000 310.000 215.000 105.000 40.000 GİM 440.000 25.000 80.000 155.000 107.500 52.5000 20.000 TOPLAM 3.210.000 615.000 792.000 840.000 507.500 277.500 178.000 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41
Tamamlanan siparişlerin maliyeti: Sipariş No. 3043 için 615.000 TL Sipariş No. 3047 için 792.000 Sipariş No. 3050 için 507.500 Toplam 1.914.500 TL Birim Maliyetler: Sipariş No. 3043 için 615.000 TL /50 =12.300 TL/ adet Sipariş No. 3047 için 792.000 TL /100= 7.920 TL/ adet Sipariş No. 3050 için 507.500 TL/ 30= 16.916.7 TL/ adet Dönem sonu yarı mamul stok maliyeti: Sipariş No. 3049 için 840.000 TL Sipariş No. 3051 için 277.500 Sipariş No. 3052 için 178.000 Toplam 1.295.500 TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42
Ekim ayında imalata götürü olarak yüklenen GİM 440.000 TL iken, o ayın fiili GİM i 460.000 TL ye ulaşmıştır. İmalat 20.000 TL eksik yüklenmiştir. Eksik maliyet doğrudan SMM hesabına yazılacağı gibi, eldeki yarı mamul stokları ile satışların maliyeti arasında orantılı olarak da dağıtılabilir. İkinci yol kuramsal bakımdan daha doğru olmakla birlikte, bu örnekte 1.yol seçilmiştir. Satılan Malın Maliyeti Hesabı: Tamamlanan üç siparişin maliyeti 615.000 TL Eksik yüklenen GİM 20.000 Toplam 1.934.500 TL Buradan hareketle brüt kar hesaplanacak olursa: Tamamlanan üç sipariş ile ilgili satışlar 2.630.000 TL SMM (-) 1.934.500 Brüt kar 695.500 TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43
Proje Maliyeti ve Kontrolü İş partileri (siparişler) işi kolunun özelliklerine göre, g küçük üçük değerde erde ve kısa k sürede s tamamlanabilecek işler i olabileceği gibi, köprk prü,, baraj inşaat aatı,, fabrika yapımı gibi büyük b bütçelerle gerçekle ekleştirilen, tamamlanması aylar, hatta yıllar y süren işler i de olabilir. Bu ikinci gruba giren işlerin i her birine proje adı verilir. Projeyi diğer sipariş türlerinden ayıran özellikler, işin in büyüklüğü,, tamamlanma süresinin s uzunluğu, u, daha fazla uzmanlık, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sık s k sık s tekrarlanacak bir işi olmamasıdır. Proje, sıradan s bir siparişe e kıyasla k çok daha yoğun ve titiz bir denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), projenin kapsamına, zamanlamasına, na, kalitesine ve maliyetine yöneliktir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 44
Proje Maliyeti ve Kontrolü Projelerde, işi devam ederken bazı değişiklikler iklikler (örneğin, teknik spesifikasyonlarda değişiklikler)u iklikler)u olabilir. Bu değişiklikler iklikler projenin, tamamlanma süresini, tahmini maliyetini ve kalitesini etkilemektedir. Bir projenin gerçek ek maliyeti sipariş maliyet sistemi esasına göre ölçülür. Kontrol amacıyla, projeler bir dizi iş paketlerine bölünür. İş paketleri için in ayrı bir zaman sıralamass ralaması yapılır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 45
A projesi için i in gelişme planı ve maliyet bütçesi b (bin YTL) Bu plan iki yönden kontrole olanak tanır: 1)İş istenen sürelerde tamamlanmakta mıdır? 2) İşe fiilen harcanan para (gerçek maliyet) öngörülen tutarlar kadar mıdır? İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 46
Proje Maliyeti ve Kontrolü Haziran sonunda işin %35 oranında tamamlanmış olduğunu ve o ana kadar katlanılan gerçek maliyetin 20.150.000 YTL olduğu saptanmıştır. Bu veriler işin planlanan sürenin gerisinde seyretmekte olduğunu, harcamaların ise öngörülenin üstüne çıktığını gösterir. Maliyet performans raporu genellikle iki sapma rakamı hesaplar: maliyet sapması ve zaman (şedül) sapması. Maliyet Sapması= Tamamlanan İşin Gerçek Maliyeti (TİGM) - Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM) Maliyet Sapması= 20.150-17.500=2.650 (x bin YTL) Zaman (Şedül)Sapması= Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM) -Öngörülen İşin Bütçelenmiş Maliyeti (ÖİBM) Zaman (Şedül)Sapması=17.500-23.000= -5.500 (x bin YTL) Her iki sapma da bu örnekte olumsuzdur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 47
İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 48
İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 49
İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 50