DUYGUDURUM BOZUKLUKLARINDA ÖDÜL SİSTEMİ 04/10/2017 Dr. Serhan Işıklı A.E.A.H - İ.K.Ç.Ü
Sunum Planı Ödül Sisteminin Süreçleri ve Nörobiyolojisi Depresyonda Ödül Sistemi Bipolar Bozuklukta Ödül Sistemi Ödül Sistemi Tedavi İlişkisi Sonuç ve Öneriler
Ödül Sistemi Ödül hayatta kalmaktan bağımlılığa Keyif Alma (Liking) Ödülü elde etme sonrası hedonik tepkiler İstemek (Wanting) Ödülü elde etme motivasyonu Öğrenme (Learning) Uyaran ve ödül ilişkisinin bilişsel temsilleri
Ödül Sistemi Süreçleri (Rizvi ve ark. 2016)
Öngörü, Beklenti ve Motivasyon Ventral Tegmental Alan- Amigdala - Ventral Striatum Dopamin Mezolimbik Yolak
Öngörü, Beklenti ve Motivasyon Efor temelli karar verme NAk dopaminerjik lezyonu olan farelerde düşük efor düşük ödül tercihi (Salomone ve ark.. 2007))
Ödül Değerleme, Maliyet / Fayda Analizi ve Karar Verme OFK - Ödülün hem kendi değeri, hem rölatif değeri - Ödül değeri=hedonik algı, maliyet ve fayda ASK - Efor - Dorsal ASK: Önceki ödül sonuçlarının kodlanması (Berridge ve Kringelbach 2015)
Ödül Değerleme, Maliyet / Fayda Analizi ve Karar Verme 1-mOFK ise ödül uyaranının değeri, öğrenmeyi ve hafızayı izler. 2-midOFK; yemek ve sex gibi ödüller sırasında yaşanan subjektif deneyimi kodlar 3- lofk cezalandırma ihtimaline karşı olan davranış değişikliği sırasında aktive olur (Berridge ve Kringelbach 2015)
Ödül Değerleme, Maliyet / Fayda Analizi ve Karar Verme vmpfk ve dlpfk - Ödül değeri, - Ödül için gereken çaba - Pekiştirici geçmiş deneyime dayanan ödül seçimi amaca yönelik aktiviteyi başlatır (Berridge ve Kringelbach 2015)
Dopamin Anhedoni Hipotezi Dopamin bağlantı noktaları, duysal girdilerin hedonik mesajlara çevrildiği ve insanların öfori ve keyif yaşama şeklinde algıladığımız istasyonlar - 6 OH-DA Roy Wise 1980 - L-DOPA kısıtlanması haz tepkilerini değiştirmemiş - Nöroleptikler - Artmış DA keyif almayı artırmamış (Treadway ve Zald 2011)
Keyif-Pleasure Nucleus Accumbens -Ventral Pallidum- OFK-İnsula- Pons - Hedonik Sıcak Noktalar (Hedonic Hot Spots) Mu opioid res + endokannabinoid res. +GABA res
Haz-Pleasure Nucleus Accumbens - Medial shellde sıcak nokta - Lezyonlarında haz hissi bozulmaz - VP sıcak nokta ile fonksiyonel ilişki - Uygun bölge uygun nörokimyasal Ventral Pallidum - Lezyonlarında hedonik fonksiyon kaybı ve yoğun iğrenme duygusu
Anhedoni Tarihçe Epikouros Hazza ihtiyacımız olduğundan, yokluğunda acı çekeriz John Haslam 1809 eskiden sevinç ve öğreti sağlayan nesneler ve uğraşların ihmali Ribot 1896 Orijinal anhedoni tanımı keyif deneyimi yaşamada yetersizlik 1980 DSM III - Günlük aktivitelere karşı ilgi ve istek kaybı
Depresyonda Ödül Sistemi Üç temel ödül sistemi bozuklukları 1- Keyif deneyiminde azalma (Ödülden keyif alamama- Liking) 2- Motive davranışı sağlayan yaklaşımla ilişkili sistemlerde bozukluk (Ödülü isteme - wanting) 3- Bozulmuş ödül öğrenmesi (learning)
Depresyonda Ödül Sistemi Depresif duygudurum/ anhedoni Rhode Island Methods to Improve Diagnostic 2008Assessment and Services (MIDAS) Project (Mitchell ve ark. 2009)
Depresyonda Ödül Sistemi İlişkilendirme Ödül Yanıtı Yanlılığı - Reward Response Bias - Sinyal tespit teorisi Uyaranla ödül ilişkisi kurma - Daha sık ve daha büyük ödül uyaranı yönünde tercih - Depresyon hastalarında bozulmuş
Depresyonda Ödül Sistemi Ödül Yanıtı Yanlılığı Azalmış ödül öğrenme 8 haftalık AD tedaviye kötü yanıt Motivasyonel defisit? Hedonik defisit? (Vreeze ve ark. 2013)
Depresyonda Ödül Sistemi Beklenti Gecikme İndirimi Delayed Discounting - Kazanma zamanı uzadıkça gelecekteki ödülün değerinin düşmesi - Yüksek dürtüsellik ve işlem belleği sorunları ani ödül tercihi??
Depresyonda Ödül Sistemi Parasal Tercih Anketi -Monetary Choice Questionnaire (Kirby ve ark. 1999) Depresyon hastalarında gecikme indirimi oranlarında artış şimdiki ödül seçimi Remisyon dönemlerinde devam etmemektedir State özellik
Depresyonda Ödül Sistemi Öngörme ve Keyif (Tüketim) - Parasal Teşvik Gecikmesi Monetary Incentive Delay - Kumar testleri fmrg 1- Beklenti Kontrol: Striatal ve ASK aktivasyonu MDB: ASK aktivasyonu (Knutson ve ark. 2000) 2- Keyif Kontrol: OFK ve mpfk artmış aktivasyon MDB: Nuc Acc ve kaudatta azalmış aktivasyon
Depresyonda Ödül Sistemi Iowa Kumar Testi Depresyon - Avantajlı destelerden daha az kart seçimi - Geri bildirime göre karar verememe - Hemen ve kısa süreli ödül tercihi - Gecikme indirimi bulguları ile uyumlu * Riskli davranış ve dürtüsellik kısıtlılıklar (Must ve ark. 2013)
Depresyonda Ödül Sistemi Beklenti-Expectation - Elde edebilme olasılığı - Önceki uyaran-ödül ilişkisine Öngörü Hatası -Predicton error - Ödülün büyüklüğünün doğru tahmin edilememesi - Uyaranın ödül ilişkisi olup olmadığı OFK - Beklenen değeri karşılayıp karşılamadığı VS - Su testi fmrg - MDB öngörü hatası yanıtlarında küntleşme
Depresyonda Ödül Sistemi Çaba-Efor (Effort-Expenditure for Rewards (EEfRT) - Ödüller için efor harcama testi Ödül olasılığının öngörücü değeri ve çaba temelli karar vermenin etkisi Para ödülü kazanacakları zor ya da kolay bir test - Kolay 15 sn-7 sn-30 kez-dominant parmak (1dolar) - Zor 30 sn-21 sn-100 kez-non dominant (1.24-4 dolar) - Ödül olasılıkları %12-%55-%88
Depresyonda Ödül Sistemi Efor -Ödüller için efor harcama testi - Sağlıklı kontrollerde anhedoni düzeyleri ile kolay testi seçme arasında korelasyon - Özellikle ödül kazanma belirsizliği yüksekse - MDB hastaları ise sağlıklı kontrollere göre daha fazla kolay testi seçiyorlar - Cinsiyet etkisi belirgin, E daha büyük ödül tercihi (Treadway ve ark. 2012)
Depresyonda Ödül Sistemi Sonuç-Keyif - Ödül sistemin tek çıktısı keyif -Kumar testleri ve parasal teşvik testleri -Pozitif uyaranlar ve tad testleri Pozitif ve negatif değerlikli uyaranlara affektif yanıtta genel bir azalma (Blysma ve ark. 2008) Sükrozlu su testleri MDB=kontrol grubu
Depresyonda Ödül Sistemi Geri Bildirim Entegrasyonu - Olasılıklı Ters Öğrenme Testi - Probabilistic reversal learning İki seçenek arasında seçim yapma Yüksek ödül olasılığı ve düşük ödül olasılığı Olasılıklarının seçenekler arasında değişeceği bilgisi Depresyon hastaları - negatif geribildirime daha duyarlıdırlar, - negatif pekiştireçle hızlıca diğer seçeneğe yönelirler
Bipolar Bozuklukta Ödül Sistemi Ödül ipuçlarına aşırı duyarlılık Artmış yaklaşım motivasyonu -Hastalık başlangıcı, tekrarı ve kötü gidiş -Duygudurumdan bağımsız, yatkınlık faktörü -Özgüven artışı (ödül kazanıldığında), amaca yönelik aktivitelerde artış, enerji artışı ve uyku ihtiyacında azalma, irritabilite (ödül engellendiğinde)
Bipolar Bozuklukta Ödül Sistemi BPB - Ödül ertelemeleri daha az - Ödüllere kognitif ve emosyonel yanıtları daha fazla - Öz bildirim ile ödül hipersensitivitesi, hipomanik/manik semptom şiddeti EEfRT lerde yüksek ödül lehine tercih bağlantılı
(Nusslock ve Alloy 2017) Bipolar Bozuklukta Ödül Sistemi Ödül Hipersensitivitesi Modeli
Ödül Sistemi Tedavi İlişkisi Davranışsal Aktivasyon - Bir çeşit BDT tekniği - Motivasyonel anhedonide - Pozitif pekiştireçli deneyim seçimleri - Striatumda ödül beklentisine artmış aktivasyon
Ödül Sistemi Tedavi İlişkisi Farmakoterapi - Dopaminerjik ilaçlar - Psikostimülan-dopaminerjik agonistler - Bupropion (NDRI) Striatumda %14-26 DAT (Psikostimülan >% 50) Prefrontal bölge NET inh VMAT-2 aktivasyonu ile h.dışı DA artar Preklinik çalışmalarda motivasyonel anhedonide üstün 910 hasta: enerji, azalmış ilgi ve libido kaybında etkili (Treadway ve Zald. 2012)
Ödül Sistemi Tedavi İlişkisi Dexamfetamin-Metil Fenidat-Modafinil - Ödül sistemi üzerine etkileri için çalışmalar yetersiz Ropinopirol-Bromokriptin - Pramipeksol Özellikle dopaminerjik nöron hasarı olan PH (+) 2009 Metaanaliz- Dopaminerjik ilaçlar genel yaşam kalitesini artırıyorlar (İshak ve ark. 2009)
Sonuç ve Öneriler Anhedoni: Ödül sisteminin son ürününü verememesi Güncel anhedoni kavramı geliştirilmeli -Motivasyonel anhedoni -Tamamlayıcı anhedoni Anhedoni tiplerine uygun ölçeklerin geliştirilmesi Ödül sistemini test eden paradigmaların klinik ve klinik olmayan popülasyonlarda standardize edilmesi
Sonuç ve Öneriler Klinik çalışmalarda anhedonik/anhedonik olamayan, anhedoni tiplerini ayıran daha homojen hasta grupları Ödül sistemi AMKB, Davranışsal Bağımlılıklar, Psikotik Bozukluklar, Duygudurum Bozuklukları, Yeme Bozuklukları gibi ruhsal hastalıklarda önemli bir beyin davranış boyutu
Kaynaklar 1- Der-Avakian A, Markou A.The neurobiology of anhedonia and other reward-related deficits Trends Neurosci. 2012 Jan;35(1):68-77. 2-Berridge KC, Kringelbach ML.Pleasure systems in the brain. Neuron. 2015 May 6;86(3):646-64 3-Rizvi SJ, Pizzagalli DA, Sproule BA, Kennedy SH. Assessing anhedonia in depression: Potentials and pitfalls. Neurosci Biobehav Rev. 2016 Jun;65:21-35. 4-Russo SJ, Nestler EJ. The brain reward circuitry in mood disorders. Nat Rev Neurosci. 2013 Sep;14(9):609-25 5-Nusslock R1, Alloy LB2. Reward processing and mood-related symptoms: An RDoC and translational neuroscience perspective. J Affect Disord. 2017 Jul;216:3-16 6-Treadway MT1, Zald DH. Reconsidering anhedonia in depression: lessons from translational neuroscience. Neurosci Biobehav Rev. 2011 Jan;35(3):537-55
Kaynaklar 7-Arjmand S, Behzadi M, Stephens GJ, Ezzatabadipour S, Seifaddini R, Arjmand S, Shabani : Can the Dopamine Reward System Act as a Protagonist to Subdue the Ups and M.A Brain on a Roller CoasterDowns of Bipolar Disorder? Neuroscientist. 2017 Jun 1:1073858417714226. 8-Whitton AE, Treadway MT, Pizzagalli DA. Reward processing dysfunction in major depression, bipolar disorder and schizophrenia. Curr Opin Psychiatry. 2015 Jan;28(1):7-12 9-Vrieze E, Pizzagalli DA, Demyttenaere K, Hompes T, Sienaert P, de Boer P, Schmidt M, Claes S. Reduced reward learning predicts outcome in major depressive disorder. Biol Psychiatry. 2013 Apr 1;73(7):639-45 10-Pizzagalli DA, Jahn AL, O'Shea JP.Toward an objective characterization of an anhedonic phenotype: a signal-detection approach.biol Psychiatry. 2005 Feb 15;57(4):319-27. 11-Mitchell AJ1, McGlinchey JB, Young D, Chelminski I, Zimmerman M. Accuracy of specific symptoms in the diagnosis of major depressive disorder in psychiatric out-patients: data from the MIDAS project. Psychol Med. 2009 Jul;39(7):1107-16