İSTANBUL TİCARET ODASI BüTÇE KOMiSYONU RAPORU 1 9 7 ı İstanbul - 1970
HÜSNÜTABİAT MATBAASI İSTANBUL-1970
ODA MECLİSİ BAŞI\.ANLI(HNA 19/12/1970 Yönetim Kurulunca hazırlanan ve Sayın Başkanlığınızca Komisyonumuza tevdi edilen 1971 Yılı İş Programı, Bütçesi ve Kadro Cetvelleri ile Bütçe Talimatı tetkik olundu. 1971 Yılı İş Programı ile Bütçesinin Gelir ve Gider kısımları fasıl ve maddeler itibariyle tek tek incelenmiş ve kabul olunan hususlar aşağıda arzolunmuştur: 1971 YILI BÜTÇESi GELİR KlSMI Fasıl 1 - KAYIT ÜCRETLERİ VE YILLIK AİDAT: Bu faslın gelirleri, Yönetim Kurulunca geçen yılın aidat tarifesi üzerinden hesaplanmış ve 10.017.970.- liraya baliğ olan faslın yekunu Yönetim Kurulu teklifi veçhile komisyonumuzca da aynen kabul edilerek dökümü aşağıda arzolunmuştur:.. DERECE ÜYE ADEDi AİDAT TUTARI Fevkalade derece 154 5.000.- 770.000.- Özel Sınıf A-1 8 4.800.- 38.400.-»» A- 2 ll 4.500.- 49.500.-»» B-1 31 4.000.- 124.000.-»» B- 2 24 3.500.- 84.000,-»» C-1 45 3.000.- 135.000.--»?> C-2 86 2.500.- 215.000.-»» Ç-1 165 2.000.- 330.000.-»» Ç-2 243 1.500.- 364.500.- Birinci Sınıf A 443 1.200.- 531.600.-»» B 122 1.100.- 134.200.-»» c 220 1.000.- 220.000.-»» ç 221 900.- 198.900.-»» D 387 800.- 309.600.- İkinci Sınıf A 1.092 650.- 709.800.-»» B 940 500.- 470.000.-???> c 2.093 350.- 732.550.-?>?> ç 4.100 200.- 820.000.-?>?> D 6.866 160.- 1.098.560.- Üçüncü Sınıf 22.230 120.- 2.667.600.- Dellallar 123 120.- 14.760.- 39.604 10.017.970.- -1-
Fasıl 2 - MUNZAM.1\İDAT : Fert firmaların gelir vergisine matrah teşkil eden ticari kazançlarının %o 5'i ve kurumlar vergisine tabi firmalarm kurum vergilerinin 5'i olarak hesabedilen bu faslın birinci ve ikinci madde tahminleri geçen yıllarm fiili tahsilatı da nazarı itibare alınarak ve Yönetim Kurulu teklifi veçhile aşağıda görüldüğü şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Ticari Kazançlardan» 2 - Kurumlar Vergisinden Fasıl : 3 -- H A R Ç L A R : Yekun 3.500.000.- 1.600.000.- 5.100.000.- Faslın dökümü aşağıda arzolunduğu şekildedir. Madde 1 - Fatura Tasdikleri» 2 - Kayıt, Tescil ve Diğer Suretler» 3 -- İmza Taselikleri»» 4 -- Kefalet Harçları 5 -- Yeddivahit, Distribütör ve Mümessillik Belgeleri» 6 - Dış Ticaret Fatura Tasdikleri» 7 - Dış Ticaret V esikaları» 8 Tevzi Gelirleri 1/2 Oda Hissesi) 9 İthal Müsaadeleri 1/2 Oda Hissesi) lo Sair Belgeler Yekun Odamızca yapılmakta olan hizmetler karşılığında ve Yüksek Meclisin 9/1/1964 ve 14/4/1966 tarihlerinde kabul ettiği tarifelere istinaden alınmakta olan harçların yer aldığı bu fasıl yekünu Yönetim Kurulunca 1.880.500.- lira olarak teklif edilmiştir. Ancak, Komisyonumuz son devalüasyon kararlannın ışığı altında faslm bazı maddelerinde husule gelecek değişiklikleri gözönünde bulundurarak, Dış Ticaret Fatura Tasdikleri maddesine 50.000.-,Tevz1 Gelirleri maddesine 100.000.- ve İthfıl Müsaadeleri maddesine de 50.000. lira ilaveyi uygun mütalaa ederek ve faslm yekununu 2.080.500.-- lira olarak kabul etmiştir. 50.000.- 90.000.- 5.000.,----- 500.- Fas ıl : 4 -- MİSİL ZAMLARI VE PARA CEZi\LARI : Bu fasıl her sene olduğu gibi; ~VIadde 1 - Kaydiye ve Yıllık Aidat >> 2-Cezalar Yekun 15.000.-- 250.000.- 900.000.- 450.000.- 300.000.- 20.000.- 2.080.500.- 1.- 1.- 2.- lira olarsk kabul edilmiştir.. 2
Fasıl : 5 - YAYlN GELİRLERİ : Yönetim Kurulunca bu faslın yekılnu 200.003.- lira olarak teklif edilmiştir. Komisyonumuz Oda Gazetesi'nin, yıllık aidatını ödeyen azalarıınıza bedelsiz olarak gönderilmesini ve dolayısiyle tirajının arttırılınasını kabul ettiğinden maddedeki Abone ibaresini kaldırınış ve tirajın arttırılınasına mukabil reklam gelirlerinin de fazlalaşacağını gözönüne alarak Oda Gazetesi (Reklam) geliri tahminini 250.000.- liraya yükseltıniştir. Bu suretle fasıl yekünu aşağıda arzedildiği şekilde ve 250.003. lira olarak kabul edilmiştir. Fasıl Madde ı - Oda Mecmuası 2 - Oda Gazetesi (Reklam) 3 - Adres Kitabı 4 - Diğer Yayın Gelirleri : 6 -TÜRLÜ GE.LİRLER: Yekün 1.- 250.000.- 1.- 1.- 250.003.- Koınisyonuınuz, bu fasılda yer alan ve miktarı evvelden tahmin olunamayan ınüteferrik gelirlerin kaydedildiği Sair Gelirler maddesindeki tahsisatın geçen yıllarda olduğu gibi (1.-) lira ile ifadesini uygun mütalaa etmiş, diğer maddelerde değişiklik yapılmamıştır. Böylece faslın yekünu 1.053.5ı5.- lira olarak ve dökümü aşağıda gösterildiği veçhile kabul edilmiştir. Yekün Fasıl : 7- TAHSİL EDİLECEI{ ALACAKLAR: ı971 yılında tahsil edileceği tahmin olunan Odanın geçmiş yıllara ait aidat, ınunzaın aidat alacaklarını gösteren bu fasıl Yönetim Kurulu teklifi gibi ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde ı - Kayıt Ücretleri ve Aidattan» 2 - Munzaın Aidattan» 3 - Sair Alacaklardan -3 Yekün Madde : ı - F a i z l e r a) Mevduat Faizleri 500.000.- b) Tahvilat Faizleri ıo2.923.-» 2 - Hisse Senetleri Gelirleri 430.590.- ~> 3 - Gümrük Eksper Ücretleri Oda Hissesi 20.000.- ~> 4 - Sair Gelirler 1.- ~> 5 - Bağış ve Yardımlar 1.- 1.053.5ı5.- 600.000.- 3.000.000.- 1.- 3.600.001.-
Böylece 7 fasılda toplanan bütçenin gelir kısmı aşağıda dökümü arzedildiği veçhile 22.ı01.991.- liraya baliğ olmaktadır. Fa sıl» ı - Kayıt Ücretleri ve Yıllık Aidat 2 - Munzam Aidat 3-Harçlar 4 - Misil Zamları ve Para Cezaları 5 - Yayın Gelirleri 6 - Türlü Gelirler 7 - Tahsil Edilecek Alacaklar Yekun 1971 YILI BÜTÇESi GİDER KlSMI Fasıl : ı - MEMUR VE HİZMETÜLER ÜCRETLERİ : ıo.oı7.970.- 5.ıoo.ooo.- 2.080.500.- 2.- 250.003.- 1.053.515.- 3.600.001.- 22.101.991.- Bu fasıl Yönetim Kurulunca 12 madde ve 10.926.814.- lira olarak teklif edilmiştir. Geçen yıldan farklı olarak, bu faslın ikramiye maddesine, memleketimizde fiat istikrarının halen teessüs etmemiş olması ve devlet personel bareminin yarattığı durum esbab-ı mucibesiyle, mevcut 6 ikramiyeye ilaveten 3 ikramiye daha konulmuştur. Komisyonumuz, ikramiye maddesine yapılan 3 aylık istihkak karşılığındaki ilavenin bu fasılda yeni açılacak 13. ncü «Yıllık Munzam Ödeme» maddesinde gösterilmesini uygun mütalaa etmiştir. Oda Personeline, bu maddeden yapılacak munzam ödemenin tevzii için, memurların hayat şartları ve mevki durumları da gözönünde bulundurularak, Yönetim Kurulunca bir tevzi sistemi hazırlanması ve bu sistemin komisyonumuzcia da tetkiki öngörülmüştür. Yönetim Kurulunun ikramiye maddesi için vaki teklifinde, komisyonumuzca yapılan değişiklik sebebiyle, faslın <<Sigorta Primi» ve «Ayrılma Tazminatı» maddelerinde de bizzarur değişiklik olmuş ve fasıl aşağıdaki gibi kabul olunmuştur. Madde»»»»»» 1 - Daimi Memur Ücretleri 2 - Hizmetliler Ücretleri 3 - Ücr. Muv. Mem. ve Muv. Hiz. Ücr. 4 - Sigorta ve Emeklilik Aidatı 5 - Çocuk Zammı 6 - Doğum-Ölüm Yardımı 7 - Tedavi Masrafları 8 - Ayrılma Yardımları 9 - Oda Personeline Öğle Yemeği Yardımı ıo - İ k r a m i y e 3.438.480.- 1.119.720.- 370.080.- 935.404.- 140.000.- 15.000.- 300.000.- 1.- 350.000.- 2.401.349.-
» ll - Ayrılma Tazminatı ı2 - Fazla Mesai Ücretleri ı3 - Yıllık Munzam Ödeme Yekun ı56.780.- 300.000.- 1.400.000.- ı0.926.8ı4.- Fasıl : 2 - HUZUR HAKLARI : Bu fasıl Yönetim Kurulunca, Oda Meclisinin yılda ı 7 ve Yönetim Kurulunun da zaruri haller hariç haftada 2 defa toplanacağı nazarı itibare alınarak ve geçen yılın aynı olarak teklif edilmiştir. Ancak, Komisyonumuz ll aylık fiili sarfiyatı da gözönünde bulundurarak, faslın 3 ncü maddesi olan <<Komisyonlar Huzur Hakları» tahsisatının ıoo.ooo.- lira azaltılmasını uygun mütalaa etmiş ve fasıl, aşağıdaki gibi 617.757.- lira olarak kabul olunmuştur. Madde ı - Meclis Huzur Hakları 383.467. 2 -Yönetim Kurulu Huzur Hakları ı59.290.- >> 3 - Komisyonlar Huzur Hakları Yekun 75.000.- 6ı7.757.- Fasıl : 3 - İDARE MASRAFLARI : Bu fasla ait Yönetim Kurulu teklifi, Komisyonumuzca madde madde tezekkür edilmiş ve yine ll aylık fiili sarfiyat gözönünde bulundurularak sadece <<Temsil Masrafları (Misafir Ağırlama)» maddesi tahsisatından 50.000.- liranın tenziline karar verilmiştir. Böylece bu fasıl da aşağıdaki gibi ve 2.635.701.- lira olarak kabul olunmuştur. Madde ı - Seyahat Masrafları '> 2 - Şehir içi Yol Masrafları» 3 - Kasa Tazminatı» 4 - Seçim Masrafları >> 5 - Kırtasiye ve Matbua >> 6 - Hizmetliler Giyim Masrafları,> 7 - Telefon (Konuşma ve Bakım)» S-Elektrik 9 - Posta ve Telgraf >> 10 - Damga Pulu Masrafları >> ll - Temsil Masrafları (Misafir Ağırlama) >> ı2 - Oda Binası Bakım ve İdame Masrafları ı3 - Kitap, Gazete, Mecmua, Mübayaa, Abone ve Ciltleme Masrafları ı4 - Dava-İcra Masrafları ı5 -- İlan Masrafları -5 450.000.- 170.000.- 35.700.- 1.- 230.000.- 40.000.- ıoo.ooo.- ı5o.ooo.- ı5o.ooo.- 40.000.- 250.000.- 320.000.- 150.000. ı40.000.- 50.000.-
» 16 - V e r g i l e r» 17 - Müteferrik Masraflar» 18 - Gayrı Melhuz Masraflar Yekıln 150.000.- 160.000.- 50.000.- 2.635.701.- Fasıl : 4- SERGİLER VE FUARLAR: Ya b an cı ülkeler fuarlarına iştirak edilerek ihraç mallarımızın tamtilması zaruretini ve yurdumuzun birçok illerinde mevcut olduğu gibi, şehrimizde de bir sergi açılmasının lılzumunu kabul eden komisyonumuz, Yönetim Kurulu teklifinden değişik olarak, faslı, iki madde halinde ve aşağıdaki gibi 280.000.- lira olarak teklif etmektedir. Madde ı - Dış Sergiler ve Fuarlar 230.000.-» : 2 - İstanbul Sergisi 50.000.- Fasıl : 5 - SABİT KlYMETLER : Bu Fasıl Yönetim Kurulu teklifi veçhile ve aşağıdaki gibi kabul olunmuştur. Madde ı - Tesisat 2- Demirbaş 3 - Mefruşat ve Demirbaş Bakımı Yekıln Yekıln 280.000.- ıo.ooo.- 50.000.- 30.000.- --~- 90.000.- Fasıl : 6 - ETÜD - ARAŞTIRMA VE YAYlN MASRAFLARI : Oda'mızın yayın organlarından olan «İstanbul Ticaret Gazetesi» nin, yıllık aidatını ödeyen üyelerimize bedelsiz olarak gönderilmesi, bu sebeple tirajının arttırılması kararlaştırıldığından bu fasıldaki «Oda Gazetesi» maddesi tahsisatının, 450.000.- lira ilavesi ile 950.000.- liraya çıkarılması, ayrıca tasarruf imkanı görülen «İktisadi, mali ve sosyal araştırma yapan teşekkül ve tesisler» maddesi ile «Yayınlar» maddesi tahsisatlarından, sırası ile, 30.000.- ve 50.000.- lira tenzili uygun görülmüş olduğundan, bu fasıl, komisyonumuzca, Yönetim Kurulu teklifinden farklı olarak, aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde ı - Oda Mecmuası 75.000.-» 2 - Oda Gazetesi 950.000.- 3 - Etüd ve Araştırma 50.000.-» 4 - Planlı Kalkınma, Müşterek Pazar Teşkilatma iştirak Payı 600.000.- 5 - İktisadi, Mali ve Sosyal Araştırma Yapan Teşekkül ve Tesisler 45.000. 6- Yayınlar ı50.000.-» 7 - Adres Kitabı Masrafları 50.000.- -6 Yekıln 1.920.000.-
Fasıl : 7 - EGİTİlVI MASRAFLARI: Yüksek Meclisin kararına istinaden geçmiş senelerde Eğitim Fonu tesis edilmişti. Masrafları bu fondan karşılanarak 1968 yılında Şile'nin Karamandere Köyünde «İstanbul Ticaret Odası İlkokulu» yaptırılmıştır. Yine Meclisimizin kararlarına istinaden 1969 yılında Şişli, Kadınlar Çeşmesi mevkiinde sınıf adedi ve büyüklük itibariyle iki okula nmadil yeni bir ilkokul inşaatına başlanılmıştır. Milli Eğitim Müdürlüğ ünün tavassutu ile temin edilecek bir arsa üzerine Talebe Yurdu inşaası çalışmaları ilerlemiştir. Yönetim Kurulunca, arsa konusunun gerçekleşmesi halinde, Talebe Yurdu proje vesair hazırlık masraflarının karşılanabilmesi için bu faslın «Eğitim Giderleri» maddesine 200.000.- lira tahsisat vazedilmiştir. Ancak, Komisyonumuz adı geçen eğitim masraflarının eğitim fonundan karşılanmasını uygun mütalaa ettiğinden <<Eğitim Giderleri» maddesi için teklif edilen 200.000.- liranın kaldırılmasını, fakat maddenin geçen yıllar bütçesinde olduğu gibi 1.- lira ile açık tutulmasını uygun görmüştür. Böylece bu fasıl aşağıdaki gibi ve 665.203.- lira olarak ka bul edilmiştir. Fa sıl Madde 1 - Pratik Akşam Ticaret Kursları» 2 - Odaca Kurulması Öngörülen Sevk ve İdare Enstitüleri Masrafları >-> 3 - Talebe Burslan, 4 - Yabancı Memleketlere Gönderilen Memur Masrafları 5 - Oda Personeli K ur s Masrafları 6 - Eğitim Giderleri 8- SOSYAL YARDIMLAR: Yekun 115.200.- 1.- 500.000.- 50.000.-- 1.- 1.- 665.203.- Yönetim Kurulunun 1971 yılında yapılacak yardımlar için teklif bu fasıl tahsisatı komisyonumuzca da aynen kabul edilmiş ve dökümü aşağıda gösterilmiştir. Madde : 1 - Sa.ğlık Kurumları ve Dernekleri 600.000.- a) Istanbul Esnaf Hast. 500.000.- b) Sair Sağlık Kurumları ve Dernekleri 100.000.- Madde 2 - Sosyal Kurum ve Dernekler 60.000.- 3 - Müteferrik Yardımlar 150.000.- Yek{m 810.000.- -7-
Fasıl : 9 - FEVKALADE MASRAFLAR : Bu fasla ait tahsisatlar da Yönetim Kurulu teklifi gibi ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Gümrük Daimi Eksperler >>» Kurulu Masrafları 2 - Bölge Çalışmaları için (Bölge Riyaseti emrine) 3 - Bakaniıkça Odamıza Tahmil Edilen V azifeler Masrafları 4 - istihbarat Sağlama Masrafları 5 - Milletlerarası Toplantılar Yekıln 15.000.- 25.000.- 50.000.- 100.000.- 1.- 190.001.- Fasıl : ıo - ODA BİNASI İNŞAASI MASRAFLARI : Yönetim Kurulunca, ı971 yılı bütçesine, müteahhit firma kat'i hesap farklarının karşılanması, çevre tanzimi ve binanın son noksanlannın tamamlanması için 400.000.- lira tahsisat vazedilmiştir. Malılınları olduğu üzere, inşaat ile ilgili ödemeler, Yönetim Kuruluna verilen sehl.hiyete istinaden «Bina Bloke» hesabından yapılmaktadır. Yukarıda bahsi geçen masrafların da Bina Bloke Hesabından karşılanmasının usule uygun olacağı kanaatine varan Komisyonumuz, inşaat fonunun bu masraflar için kihi gelmiyeceğini de gözönünde bulundurarak, 1971 yılı bütçe talimatına, Yönetim Kurulunca, ihtiyat akçesinden bina bloke hesabına, 400.000.-- liraya kadar devir yapmaya yetki veren bir maddenin ilavesini uygun mütalaa etmiştir. Bu sebeple bu fasıl 1.- lira olarak teklif edilmektedir. Madde : 1 - Oda Binası İnşaası Masrafları 1.- Fasıl : 1 ı - A İ D A T L A R : Yönetim Kurulunca kanuni nisbetlere göre hesaplanarak teklif edilen bu fasıl tahsisatı, komisyonumuzca gelir ve gider bütçelerinde yapılan değişiklikler neticesinde aşağıdaki şekli almıştır. Madde ı - Birlik Aidatı >> 2 - Türk Standartları Enstitüsü Aidatı» 3 - İgeme-İhracatı Geliştirme Etüd lvierkezi Aidatı» 4 - lviilli Prodüktivite Merkezi Aidatı Yekıln 2.2ı0.200.- 690.000.- 453.387.- 460.000.- 3.8ı3.587.- Fasıl : 12 - İHTİYAT AKÇESİ Gelir-Gider bütçelerinin muvazene unsuru olan bu fasıl, komisyonumuzca yapılan değişiklikler neticesinde, Yönetim Kurulu teklifinden farklı ve ı52.927.- lira olarak zuhur etmiştir. Madde : ı - İhtiyat Akçesi 152.927.-'--- -8-
Bu suretle Komisyonumuzca 22.ı01.991.- lira olarak kabul olunan ı971 yılı Gider Bütçemizin fasılları ve bu fasıliara tefrik edilen tahıı;isatlar aşağıda görüldüğü gibidir. Fa sıl» >> >> >> >> >>» >> ı - Memur ve Hizmetliler Ücretleri 2 - Huzur Hakları 3 - İdare Masrafları 4 - Sergiler ve Fuarlar 5 - Sabit Kıymetler 6 - Etüd, Araştırma ve Yayın Masrafları 7 - Eğitim Masrafları 8 - Sosyal Yardımlar 9 - FevkaHide Masraflar ıo - Oda Binası İnşaası Masrafları 11-Aidatlar 12 - İhtiyat Akçesi Yek»n ıo.926.8ı4.- 617.757.- 2.635.701.- 280.000.- 90.000.- 1.920.000.- 665.203.- 8ıo.ooo. ı90.001.- 1.- 3.813.587. ı52.927.- 22.101.991.- 1971 YILI BÜTÇE TALilVIATI Yönetim Kurulunun 7 madde olar&k teklif ettiği 1971 yılı bütçe talimatı komisyonumuzca madde madde tetkik olunmuş, gider bütçemizin 10 ncu Oda Binası İnşası Masraflan faslında izah edildiği veçhile talimata bir madde ilave edilmiş ve 1971 yılı bütçe talimatı aşağıdaki şekilde kabul olunmuştur. Madde : ı - IVIer'i mevzuat hükümleri dahilinde 1971 senesinde muhtelif kaynaklardan elde edileceği tahmin olunan GELİR tutarı 22.101.991.- liradır. lviadde : 2 - Mer'i mevzuatın Oda'ya tahmil ettiği muhtelif vazifelerin ifasını sağlamak maksadıyla 1971 senesinde sarfedileceği tahmin olunan GİDER tutarı 22.101.991.-- liradır. Madde : 3 - Oda GELİR ve GİDER'lerinin mer'i hükümler ve mevzuat esasları dahilinde hesap, tahsil ve sarfına 1971 yılı içinde de devam olunur. f.arttır. Madde : 4 - Sarfiyat yapabilmek için Bütçeele tahsisat bulunması Yönetim Kurulu bir faslın maddeleri arasında münakale yapmaya yetkilidir. iviadde : 5 -- Daimi kadroda bulunan ehliyetli memurlara, bulundukları memuriyet derecesinin iki üst derecesine kadar fark ödenmesine, - 9
harem derecelerinin yükseltilmesi ile mütenasip olarak bu farkın muhafaza edilmesine karar alınağa Yönetim Kurulu yetkilidir. Madde : 6 -Yönetim Kurulu, ihtisas kadrosuna tayin ettiği memurlara Teşkilat ve Personel Yönetmeliği gereğince ihtisas tazminatı verrneğe yetkilidir. Madde : 7 - Geçmiş senelerde tahsil edilerek kat'i hesapla ihtiyat akçesine intikal etmiş bulunan her çeşit harç, yıllık aidat, munzam aidat ve para zamlarının alakah firmalara ve Oda'lara iadesine Yönetim Kurulu yetkilidir. Madde : 8 - Oda Binası inşaasına ait masraflar «Bina Bloke Hesabı»ndan yapılır. Bu hesabın bakiyesi mezkılr masrafları karşılarnarlığında Yönetim Kurulu, Bloke Hesaba ihtiyat Akçesinden 400.000.- liraya kadar nakil ve bu hesaptan sarfiyat yapmaya yetkilidir. 1971 Yılı İş Programı, Gelir-Gider Bütçeleri ve Kadro cetvelleri ile Bütçe talimatının Yüksek Meclisin tasviplerine arzına müsaadelerini rica ederim. Saygılarımla Bütçe Komisyonu Başkanı Enver Bakırcı - 10 --
İSTANBUL TİCARET ODASI 1 9 7 1 iş PROGRA VE BüTÇESi İstanbul - 1 9 7 O.
HÜSNÜTABİAT MATBAASI İSTANBUL-1970
İÇİNDEKİLER Sahife ÖN SÖZ 5 BİRİNCİ BÖLÜM Hl70 YILI İI{TİSADİ DURUMU 1 - Genel İktisadi Durumu 2 - Tarım Sektörü 3 -- Sanayi Sektörü 4 - İstihdam Durumu... 5 - Para - Kredi ve Fiyat Hareketleri...... 6 - Devlet Maliyesi... 7 - Dış Ticaret... 8- Sonuç 9 10 ll 12 13 16 17 22 İKİNCİ BÖLÜM 1970 YILI FAALİYETLERİNİN GENEL GÖRÜNÜŞÜ A. Kamu Sektörü ve Özel Sektör İlişkileriyle İlgili Konulaı... 27 B. Dış Ticaret ile İlgili Konular........................... 28 1 - İhracatla İlgili Çalışmalar............................ 28 2 - İthalatla İlgili Çalışmalar....................... 31 C. İç Ticaret İle İlgili Konular................ 32 D. Mali Konular............ 34 E. Hukuki Konular 36 F. Kültür Konuları... 39 G. Tamtma Konuları... 40 H. Turizm Konuları 41 İ. Y ayuılarımız................ 42 1 - Devamlı Yayınlar................................. 42 2 - Sair Yayınlar... 43 J. Odamızm Günlük Mutad Faaliyetleri............ 44
ı - Evrak Hareketleri............................................... 44 2 - V erilen ve Tasdik Edilen Belli Başlı Belgeler............ 45 3 - Sair İşlemler...... 46 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1971 YILI İŞ PROGRAMI I. - Giriş ve Uygulama Prensipleri......................... 49 II. - 1971 Yılı İş Programının Ana Hatlan......... 49 A. Özel Sektörü ilgilendiren Genel Konular........... 50 1 - Özel Sektör İle Kamu Sektörü Arasındaki Farklı Uygulamaların Önlenmesi........... 50 2 - Genel Ekonomik Konular................................... 50 3 -~ Mali Konular...,............ 51 4 - Hukuki Konular 5 -- Kültür Konulan B-. İç Ticaret İle İlgili Koırular...,...,.,....,..., 54 ı - Ticaretin Geliştirilmesi için Alınması Gerekli Tedbirlerin incelenmesi...... 55 2 - K üçük Sanayi ile İlgili Çalışmalar........................ 56 3 - Ulaştırma ile İlgili Çalışmalar............................. 58 4 - İnşaat Müteahhitleri ile İlgili Çalışmalar............. 58 5 - Turizm ile İlgili Çalışmalar............................... 59 C. Dış Ticaret ile İlgili Konular................................... 59 ı - İhracatla İlgili Çalışmalar............................. 60 2 - İthalatla İlgili Çalışmalar...................................... 63 D. Odamız ile İlgili Konular................................... 64 1 - Tanıtma Konuları..................................... 64 2 - Odamız Yayınları................................................... 65 3 - Fiyat İndekslerinin Geliştirilmesiyle İlgili Çalışmalar 66 4 - İdari Kadro ile İlgili Çalışmalar....,...... 66 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 1971 YILI BÜTÇESi ı - Gelirler...... 69 2 - Giderler............................................................... 76 3-1971 Yılı Bütçe Talimatı...,...... 89
Sayın Oda Meclisi Başkanlığına Memleketimiz için ekonomik bakımdan önemli olaylarla dolu olan 1970 yılına ait Odamızın faaliyet ve hesap raporları ile 1971 yılı için hazırlanan Bütçe ve İş Programı Tasarıları, ilişikte tetkikinize arz ve takdim olunmaktadır. 1970 yılına ait Faaliyet Raporumuzdan da anlaşılacağı gibi, yıl zarfında Odamızca yapılan çalışmaların, memleketimizin gelişmesine ve üyelerimizin serbest rekabet şartları içinde haklı menfaatlerinin korunmasına yararlı olmaya hizmet edecek şekilde, yürütülmesine gayret ve itina gösterilmiştir. Bu faaliyetlerimizin başarı ile yürütülmesinde Sayın Oda ve ıvı:eclis Üyelerimizin yıl zarfında gösterdikleri yakın ilginin, teklif ve temennilerinin büyük tesiri olmuştur. Bu sebeple kendilerine teşekkürü bir borç bilirim. 1970 yılı zarfında vefat eden Meclisimizin ve camiamızın değerli mensuplarının aziz h:hırasım da bu vesile ile hürmetle yadederim. Odamızın 1970 yılındaki faaliyetlerinde büyük gayret ve iyi niyetle çalışan Oda idari kadrosunun bütün mensuplarına da ayrıca en samimi teşekkürlerimizi bilhassa ifade etmek isterim. Memleketimizin içinde bulunduğu ekonomik gelişme seyri, devalüasyon ve onunla birlikte alınan ekonomik tedbirler manzumesinin, iç ve dış ticaretimiz üzerinde yaratması mukadder tesirler, Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluğu ile olan ortaklık anlaşmasının geçiş dönemine girilmiş olması Finansman Kanunu ve Emlak V ergisi Kanunu ile getirilen yeni vergi ve vergi zamları nede niy le, 1971 yılının ticari hayatımızcia çok önemli ve hareketli bir devre olacağı muhakkaktır. 1970 yılının ilk yarısı içinde yeni binasına taşınmış bulunan Odamız, buraya tamamen yerleşmiştir. Bu suretle çalışma şartları düzelen idari kadromuzun bu yeni mesai ortamı içinde 1971 yılında çok daha verimli olacağına kat'iyetle inanıyoruz. ~5-
1971 Yılının Odamız mensuplarının ve Sayın Meclis üyelerimizin teklif ve uyarmalarının da yardımıyla, camiamız için başarılı bir faaliyet devresi olacağına inanıyoruz. Bu maksatla Yönetim Kurulumuz ve Odamız idari kadrosunun her kademesinde yer alan arkadaşlar, Sayın Meclisin müzaheret ve murakabesine güvenerek aynı gayret ve şevkle mesailerine devam edeceklerdir. Bu vesile ile arkadaşlarım ve şahsım adına size ve Meclisimizin Sayın üyelerine en derin saygı ve teşekkürlerimi arz ederim. Yönetim Kurulu Başkanı Behçet OSMANAGAOGLU - 6 --
BIRiNCİ BÖLÜM 1970 YILI İKTİSADİ DURUMU
1970 YILI İKTİSADİ DURUMU 1 - Genel İktisadi Durum : İkinci Beş Yıllık Kalkınma Pli'mının üçüncü uygulama yılını kapsayan 1970'de Türkiye ekonomisi, önceki yıllara nazaran durgun bir seyir geçirmiştil 10 Ağustos devalüasyonu öncesi kararsızlığı ve devalüasyon sonrası sıkıntılı durumu, ekonominin genel gelişmesini yavaşlatmış ve yapılan ilk tahminlere göre, 1970 yılmda cari fiyatlarla gayrı safi milli hasıla 143 milyar lirada kalmıştır. Bu bakımdan, sonuna ulaştığımız bu yıl, ekonominin büyüme hızının sadece % 4.8 oranmda kaldığını görmekteyiz ki, bu rakam, Türkiye'nin son yıllarda kaydetiği en düşük milli hasıla artış hızını ifade eder. Gerçekten 1970 yılında tarımsal ürünlerin veriminin noksan oluşu ve sınai üretimin tahminierin altında kalışı, milli gelirin artış hızını yavaşlatmıştır. Sabit (1961 yılı) fiyatlarla 1969 yılında, tanmda 23.991 milyon liralık gelir yaratıldığı halde, 1970 yılında bu rakam 23.515 milyon liraya gerilemiştir. Ayrıca sınai üretimde 1969 yılında % 9 oranmda artış kaydedildiği halde, 1970 de bu gelişmenin sadece % 6 cıvarında kaldığı tahmin ediliyor. Böylece bir taraftan tarım kesimindeki gerileme, diğ e; taraftan sanayi ve diğer kesimlerdeki yavaşlama, ekonominin 1970 yılındaki gelişme hı zmın Plan hedefleri altında kalması sonucunu yaratmıştır. Esasen İkinci Beş Yıllık Planın ilk üç yıllık uygulama sonuçlan üzerinde yapılan hesaplama, ekonominin (% 7 oranında kalkınma göstermesi gereken) ortalama gelişme hızın yüzde 5.9 gibi düşük bir oranda kaldığını ortaya koymuştur. Bu sonuncu oran, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planının gerçekleşen yüzde 6.7 oranındaki kalkınma hızından da düşüktür. Bu itibarla, 1970 yılında, ekonominin olumlu bir gelişme kaydetmiş olduğu söylenemez. -9-
Esasen in~aat ~ektöriindeki nisbi duraklama, dış ticaretteki ı:.ı kıntı, yeni vergi tedbirlerinin yarattığı huzursuzluk ve İktisaô' Devlet Teşekkülleri ödeme darlığı, 1970 yılı içinde yapılan yatırım lar hızındaki yavaşlamanın, genel göstergeleri olmuştur. 2 - Tarım Sektörü : Türkiye'de büyük ağırlığı olan tarım sektöründeki gelişmelerin, tüm ekonomiyi geniş ölçüde etkilediğinde hiç şüphe yoktur. 1970 Yılında, rekolte öncesi yağışların normalin altında olması, hububat ekimini geniş ölçüde aksatmıştır. Bu sebeple bu yıl, son yılların en yüksek buğday ithalatını yapmak zaruretiyle kaşılaşılmış ve 500.000 ton cıvarında buğday ithal edilmiştir. Bu yıl en fazla tarımsal üretim, sebze ve meyvede olmuştur. Bilhassa Akdeniz bölgesinde bol meyva alınmıştır. Havaların genellikle kurak ve sıcak geçmesiyle ilgili olarak, bağlarda mahsul iyi olmuş ve çekirdeksiz kuru üzüm mahsulü 120.000 ton cıvarında g8rçekleşmiş tir. Tütün ekiminde, taban arazisinin kullanılması yasak edilmiş olmakla beraber ekim sahasının yine azalmayarak 270.000 hektarda kaldığı sanılmaktadır. Bununla beraber, rekoltenin bu yıl 150.000 tonu bulacağı tahmin ediliyor. Pamuk ekim sahası geçen yıl biraz azalmış, bu yıl Ege bölgesinde rekoltenin 180.000 ton cıvarında olacağı tahmin edilmiştir.. Buna karşılık, Çukurova'da pamuk ekim sahasının azalması, rekolteyi 165.000 ton cıvarına geriletmiştir. Fakat Türkiye rekoltesinin 450.000 tonu bulacağı tahmin ediliyor. Karadeniz bölgesinde çay yaprakları kurutulması tamamlanmıştır. Fındık üretimi 240.000 ton cıvarmda gerçekleşmek suretiyle, rekor bir seviyeye ulaşmış bulunuyor. Zeytin mahsulünün de geçen yıldan çok iyi durumda olduğu görülmüştür. Dolayısiyle 1970-71 zeytinyağı üretiminin 100-110.000 ton arasında olacağı tahmin eeliliyol Bu suretle zirai üretimde bu yıl bölgeden bölgeye değişmekle beraber, genelikle geçen senenin seviyesi muhafaza edilmiştir. Fakat tarımsal üretimin Plan hedeflerinin altında kalması, yalnız tabiat şartiyle ilgili olmayıp, genellikle tarımda entansifikasyona gidilmemesi sonucu olarak, verimdeki düşüklüğün tesirini ta- - 10-
şır. Filhakika bizde sun'i sulamanın azlığı, gübre istimalinin düşüklüğü, makine ve iyi cins tohumluk yetersizliği, tarımsal üretimde verimin çok düşük bir seviyede kalması sonucunu yaratıyor. Pamuk istisna edilecek olursa, tekmil hububat kalemlerinde verimin mesela Yunanistan'daki randımanın altında kaldığı görülür. Gerçi tütünde de bizde randıman yüksektir. Ne var ki buna karşılık kalite düşmektedir. Binaenaleyh Türkiye'nin genel iktisadi kq.lkınmasında istikrar sağlamak isteniyorsa, herşeyden önce tarımda verimi arttıracak rasyonel yatırımlara gitmenin ve üretimde kaliteyi yükseltmek üzere, Devletin belirli bir tarım politikası uygulaması lüzumunun gerektiğine inanıyoruz. 3 - Sanayi Sektörü : A - 1970 Yılının ilk yarısında ülkemizde sınai üretimin, bir yıl öncesine nazaran genellikle daha yavaş seyretiğini söyleyebiliriz. Hatta bazı sanayi dallarında, transfer gecikmeleri sebebiyle, ham madde yetersizliği, üretimi geniş ölçüde aksatmıştır. malzemesi üretimi ile elektrik malzemesinde artış Ancak inşaat vardır. Bunun yanında yine ithalattaki gecikme ile ilgili olarak, oto yedek parça imalatı da aşağı yukarı geçen yılın seviyesini muhafaza etmekle beraber, genellikle gerilemiştir. Elimizdeki İstatistikler, yılın yalnız ilk yedi ayını kapsamaktadır. Buna göre kamu sektörü kağıt üretimi bir yıl öncesi Ocak - Temmuz dönemine nazaran % 1,5 oranında artmış ve alkollü içkiler % 4.4 oranında çoğalmıştır. Buna karşılık pamuk ipliği üretimi % 6, yün ipliği üretimi % 16 oranında gerilemiş, pamuklu ve yünlü dokuma imalatında azalmalar olmuştur. Ham demir, çelik ve haclde mamulleri imalatında 1970 yılının ilk altı aylık devresinde müşahede edilen duraklama, yılın ikinci yarısında, ham madde ithalatının hızlanarak yeterli bir seviyeye çıkması sonucu, ortadan kalkarak istihsal artmıştır. Nihayet yalnız özel kesimin faaliyette bulunduğu alüminyum üretimi ayni dönemde % 31 oranında artmıştır. Pencere camı, şişe ve cam üretiminde de çok önemli gelişmeler olduğunu görüyoruz. B - Maden cevheri istihsalinde durum pek farklı değildir. 1970 yılı ilk yedi ayında krom üretiminde % 12 ve demir cevheri -ll-
üretiminde % 22 oranında artış kaydedilmiştir. Kamu sektörü biister bakır üretimi ise % 8 oranında yine gerilemiştir. Türkiye ekonomisinde bilhassa ihracatımız bakımından önemli yer tutan blister bakır üretiminde beklenen gelişme olmamıştır. C ~ Nihayet enerji maddeleri istihsalinde, linyit müstesna, genellikle duruklama olduğunu müşahade ediyoruz. 1970 yılının ilk yedi ayında taşkömürü üretimi bir yıl öncesi aynı dönemine nazaran % 3 ve kok istihsali % 2 oranında azalmıştır. Linyit üretimi ise ayni dönemde % 10 oranında artmıştır. Ayrıca elektrik üretiminde geçen yıla nazaran % 10 ve ham petrolde ise sadece % 1 oranında artışla karşılaşıyoruz. 4 ~ İstihdam Durumu : Memleketimizele şumullü istihdam istatistikleri tertip edilmemektedir. Bununla beraber İş ve İşçi Bulma Kurumu'nun faaliyette bulunduğu bölgelerde istihdam hacmini görmek mümkün oluyor. Gerçekten Kurumun hizmet phinına giren tarım dışı büyük işyerlerinde istihdam hacmi 1970 yılının Haziran ayında % 2 artarak L032.000 kişiye yükselmiştir. Bu arada yalnız imalat sanayiinde çalışanlar sayısı 496.000 kişi ve inşaatta çalışanlar ise 114.000 kişiye baliğ olmuştur. Böylece Türkiye' de sigortalı işçiler sayısının 1 milyonu aştığını ve ortalama günlük işçi kazancının da 31 liranın üstüne çıktığım görüyoruz. Öte yandan İş ve İşçi Bulma Kurumunun aracılığı ile yurt dı.. şma gönderilen işçiler sayısında 1970 yılı içinde önemli artma olduğunu görüyoruz. Ayrıca dışanda çalışan işçilerin Anayurda transfer ettikleri döviz miktannda da artış sağlanmıştır. Yılın ilk yedi ayı içinde, dışarıya çalışmak üzere 67.000 kişi çıkmış bulunuyor. Ayrıca bunların yurda transfer ettikleri tasarrufları tutarı, Ekim ayı sonunda 197 milyon dolara ulaşmıştır. Bilhassa 10 Ağustos devalüasyonun tesiriyle, bu rakamın yıl sonuna kadar 250 milyon doları aşması beklenmektedir. İlave edelim ki, 25 Ekim 1970 tarihinde yapılan Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre, nüfusumuzun 35 milyon 666 bin kişiye yükseldiği anlaşılmıştır. Buna göre Türkiye nüfusunun yılda % 2,6 oranında arttığını hesaplıyoruz. Bu yüksek artış oranı, Türkiye nüfusunu yalnız hızla ~ 12-
çoğaltınakla kalmıyor, ayni zamanda büyük şehirlere doğru kuvvetli bir akın yarattığından, çeşitli iktisadi ve sosyal problemleri de beraberinde getirmiş oluyor. 5 - Para - Kredi ve Fiyat Hareketleri : A - 1970 yılında, para - kredi ve mevduat hacminde önemli hareketler kaydedildiğini görüyoruz. Yılın ilk yarısında lvierkez Bankası emisyonu, istikrarını muhafaza ettiği halde, ikinci yarısında bir miktar artış kaydetmiştir. Nitekim Ocak sonunda 10.612 milyon lirada bulunan banknot hacmi 13 Haziran'da 10.493 milyon liraya düşmüştür. Ancak 10 Ağustos devalüasyonundan sonra, altın ve döviz rezervlerinin yeniden değerlendirilmesi ile emisyon bir miktar arttırılmıştır. Bilhassa destekleme alımları ile, kamu kesimi finansmanının 1 milyar lira arttığını görüyoruz. Esasen 1970 yılında ekonomimizi ilgilendiren en önemli olayın 10 Ağustos devalüasyonu olduğunu söylemek mümkün olabilecektir. Gerçekten endişeli ve şüpheli geçen sekiz aydan sonra Türk parasının dış kıymeti 66 oranında düşürülmüştür. Gerçi, Türk parasının iç kıymeti, bir operasyonu gerektirecek bir noktaya getirilmişti. N e var ki, devalüasyon nisbetinin çok yüksek tutulması, ve ekonominin bünyesine has kısırlığı, bazı faaliyet branşlarının önemli sarsıntılar geçirmesine yol açmıştır. Her ne kadar resmi ağızlar tarafından devalüasyonun genellikle ihracatımızı arttırmak ve Devlet bütçesi açıklarını kapatmak maksadiyle yapıldığı ileri sürülmüşse de, aslında paramızın iç kıymetinin 1963 lerden itibaren devamlı düşmesi karşısında, dış kıymetinin, de buna göre ayarlanması zaruretiyle karşılaşılmıştır. Ne var ki, bu yıl içinde, bazı sınai mamuller ve bir kaç tarımsal ürün (klasik zirai ürünlerimizin döviz kuru 12 lira olarak tesbit edilmiştir) müstesna, ihracatımızda bariz bir artışla da karşılaşılmış olduğu söylenemez. Ancak, devalüasyonun ihracatımız üzerindeki olumlu etkilerini müşahede edebilmek için vakit henüz erkendir. Devalüasyon, Türk sanayi mamullerinin dış piyasalara girmesi için gerekli olan rekabetçi fiyat şartını sağlamış bulunmaktadır.. İhracatımızın bünyesinin değiştirilerek, sınai mamullere doğru bir geçişin, bir kaç aylık döneminde tahakkukunu beklememek lazımdır. Üste lik, resmi kur ile serbest piyasa arasındaki % 50 farkın devalüasyonla yok edileceği beklendiği halde, operasyondan dört ay sonra, bu fark yeniden ortaya çıkmıştır. -13-
Buna karşılık devalüasyonu müteakıp, genellikle fiyatlarda bir fiyat ayarlaması eğilimi belirmiş bulunuyor. Ancak devalüasyon sorumluluğunu yüklenen Hükümetin bu işe çok önem verip, iç fiyatlara iktisadi yollardan hakim olmaya çalışması ve uzak görüşlü iş adamlarının da bu davranışa yardımcı olmaları, isabetli birer tutum olmuştur. Odamızın görüşüne göre, ihraç malları ile sanayi mamulleri fiyatlarının yükseltilmesinden bilhassa kaçınılınalı ve üretimi arttınp, maliyetleri düşürücü unsurlar üzerinde çalışmalıdır. Ancak ihracatın artması uzun vadede hayati bir unsur olmakla beraber, devalüasyonu başanya götürecek ilk davranış, ithalat yönünden beklenir. Türkiye'de ithalat piyasasının beslenmesi ve sanayici ihtiyaçlarının kısıntısız karşılanması, operasyona güven ve ekonomiye canlılık getirecektir. Geri kalmış bir ekonomide hızlı kalkınmanın sonucu sayılan operasyondan, toplumun fedakarlığa katlanması da mukadderdir. Bu bakımdan yıl sonuna kadar fiyatlar genel seviyesinde % 10 cıvarında bir artış meydana gelmesi beklenebilir. Ama bu sınırları aşan fiyat sıçramaları tehlikeli olacak ve Türkiye'nin 1970 devalüasyonu, yalnız ekonominin dengesini bozmakla kalmayacak, fakat büyük sosyal adaletsizlikler getirerek, yeni enflasyon ve devalüasyonlara sürükleyen fasit daire zincirini hazırlayacaktır. Öte yandan, Ekim ayı sonuna kadar alınan indeksler, fiyat yükselmelerinin belirli sınırlar içinde kaldığını göstermiştir. Nitekim 94 madde üzerinde hesaplanan Odamız Toptan Eşya Fiyatları indeksi (1963 = 100) Ekim ayında 148,2 puana yükselmiş bulunuyordu. Devalüasyon öncesi Temmuz ayında indeks rakamının 138,2 puanda bulunduğu dikkate alınacak olursa, üç ay zarfında İstanbul'da toptan fiyatların % 7 cıvarında artığı görülmektedir. Devalüasyonla birlikte yürürlüğe konulan şeker ve akaryakıt zamlarına rağmen, bu gelişmeyi şimdilik yumuşak bir yükselme olarak karşılamak lazımdır. Ancak belirtmek gerekir ki, 10 Ağustos'tan sonra fiyatları en çok etkileyecek olan ithal malları, bu indekslerde dar ölçüde temsil edilir. Bununla beraber. maliyetinde ithal malı bulunan sınai mamullerin fiyat artışı ve 22 Kasım 1970 tarihinden itibaren uygulanmasına başlanan zamlı gümrük tarifeli ithalatın gerçekleşmesi ile bilhassa Ocak ayından sonra toptan fiyatlar indeksinin etkilenmesi beklenmelidir. -14 -
Kaldı ki, 10 Ağustos kararları ile bir çok tarımsal ürünlerin taban fiyatlarının arttırılmış olması ile de, fiyatlar umumi seviyesi yükselmiş bulunmaktadır. Esasen toptan fiyatları, geçen yılın Ekim ayı ile mukayese edecek olursak, şimdiden yılda % 11,4 oranında bir artışla karşılaşmış oluruz. Öte yandan, perakende fiyatlardaki dalgalanmaları aksettiren Geçinme İncieksi de, Odamız tarafından tertipleniyor. Gerçekten Istanbul'da ücretliler için düzenlediğimiz indeks (1963 = 100) rakamı, Ekim ayında 148,8 puana yükselmiş bulunuyor. Temmuz ayında indeksin 141,8 puanda bulunduğu dikkate alınacak olursa, burada üç ay zarfında sadece % 5 oranında bir inkişafla karşılaşmış oluruz. Özellikle gıda maddeleri fiyatlarının tesiri altında bulunan geçinme indeksincieki bu artışın, oldukça makıli sınırlar içinde kaldığı kabul edilmelidir. Yılın son aylarında bir taraftan tedavüldeki para miktarının hızla artmasının, (Kasım' da 13.305 milyon TL.), diğer taraftan 1 Aralık 1970 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yeni Personel Kanunu'nun icap ettirdiği munzam finansman ihtiyacının, fiyatlar umumi seviyesini daha çok arttıracağından endişe edilmektedir. B - Bankalardaki duruma gelince, hemen işaret edelim ki, elimizdeki rakamlar yılın ilk yarısına aittir. Buna göre bankalardaki genel mevduat hacmi yılın ilk yarısında gerilediğini tesbit ediyoruz. Nitekim 1970 Ocak ayında 29.607 milyon lirada bulunan bankalardaki mevduat hacmi, Haziran ayında 29.136 milyon lirada kalmıştır. Bu gerileme bilhassa ticari mevduatta bariz olmuş ve rakam 5.517 milyon liradan 5.181 milyon liraya düşmüştür. Ticari mevduattaki gerilemenin piyasa durumu (para darlığı) ve ithalat talebindeki artışla ilgili olması muhtemeldir. Diğer taraftan banka kredilerinde ihtiyatlı bir tutum müşahede ediliyor. Gerçi yılın bütününe ait rakamlar, henüz elimizde mevcut değildir. Fakat 1970 yılı ilk yarısına ait olan istatistiklerden, bu dönemde kredi musluklarının çok dar sınırlar içinde açıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 1970 yılı başında 32.562 milyon lirada bulunan toplam krediler, Haziran ayında sadece 32.708 milyon liraya inkişaf etmiş- -15-
tir. Devalüasyondan sonra piyasada beliren şiddetli para ihtiyacına rağmen bu limitlerin fazla artmadığı, yalnız sırada bekleyen transferlerin gerçekleşmesi sayesinde, piyasada 2 milyar liralık bir kredi liberasyonu olduğu ve bu rakamın dar kur farklarının finansmanında kullanıldığı sanılmaktadır. 6 - Devlet Maliyesi ; Bir taraftan Personel Kanunu'nun icap ettirdiği 2,5 milyar liralık finansman kaynağını bulmak, diğer taraftan 10 Ağustos devalüasyonunun muhtemel fiyat artışlarını freniemek amaciyle, yılın ikinci yarısında «Finansman Kanunu» adı altında birtakım mükellefiyetler yükleyen sistemsiz bir mevzuat yürürlüğe konmuş bulunuyor. Gerçi DeYletin, bütçe açıklarını kapamak için para enflasyonu yerine, açıkça vergilerneye gitmesi daha isabetli bir davranış olmuştur. Ne var ki. Devletin açık veya kapalı bir gelir kaynağına sahip olduğu için, harcamalarını da dilediği gibi arttıma yetkisini kendinde görmesi doğru olmaz. Bu itibarla bugünkü durumda bile, bütçeele bazı tasarruf tedbirlerine gidilebileceği mümkün görülmektedir. Ayrıca tutarsız olan durum, yeni vergi kaynaklarının genel vergi sistemimizde temelsiz bir düzen açacağıdır. Kaldı ki, Finansman Kanurıu, bir çok yeni vergiler ihdas etmekle beraber, mevcut bazı vergilerin nisbetlerini de arttırmaktadır. Ancak, yeni vergi kaynaklan getirilirken, bunların çok derin ve şumullü incelemeye tabi tutulması da şarttır. Hazırlıksız vergi ihdası, bunun uygulanmasını mümkün kılmaz. Nitekim lüks vergisi mahiyetinde başlayıp, sonra sınırı ve nisbeti genişletilerek, İşletme V ergisi mahiyetini alan yeni verginin de, zamanında uygulanamamasının sebebi budur. Kaldı ki, nisbeti yüksek tutulan vergilerin, istenmeyen kaçakçılığı teşvik ettiği gibi, dürüst davrananlarla davranmayanlar arasında «Haksız rekabet» yaratmasından endişe edilmelidir. Yeni vergiler, piyasada tedavül eden bir çok malların fiyatının yükselmesinde muhakkak müessir olacaktır. Hele Devlet, artan personel giderleri yanında, yeni kamu harcamaları yaratırsa piyasada istikrarın bozulması yanında, yeni vergilerin bir «huzursuz luk kaynağı» olmasından da endişe edilebilir. -16-
Kaldı ki, Devlet gelir ve giderlerinin pek parlak bir seyir kaydetmediğini görüyoruz. Nitekim 1970-71 mali yılının ilk üç aylık döneminde (Mart - Mayıs) genel bütçe gelirleri tahsilatı, 1969 mali yılının aynı dönemine kıyasla % ll oranında artış göstermiş ve 6.345 milyon liraya ulaşmıştır. Ancak bütçe tahsilatının artış hızında yavaşlama kaydedilmiştir. Bu arada ayni dönemde vergi tahsilihı % 18 oranında artmıştır. Bu cümleden olmak üzere Gelir Vergisi % 16, Kurumlar Vergisi % 16, V asıtalı V ergiler % 20 ve İstihsal Vergileri % 19 oranında inkişaf kaydetmiştir. Öte yandan 1970 mali yılı ilk üç ayına ait Devlet harcamaları, bir önceki yıla nazaran % 33 azalışla 5.058 milyon lirada kalmıştır. Bu arada toplam Devlet ödemeleri 5.811 milyon liraya yükselmiş bulunuyor. Öte yandan 1970 mali yılı ilk üç aylık yatırım giderleri, bir önceki yılın ayni dönemine nazaran % 24, cari giderler % 2,2 sermaye teşkili ve transfer harcamaları % 33 oranında azalış göstermiştir. 7 - Dış Ticaret : A - Türkiye'nin dış ticaretinde ihracat, ülkenin 1 numaralı sorunu olmakta devam ediyor. Gerçekten Türkiye'nin 550 milyon dolar cıvarında bulunan ih dörtte üçü malıdut tarım ürünleri tarafından karşılanır. racatının Hatta, ihraç edilen beş kalem tarım ürününden - pamuk hariç- ne tütün, ne fındık ve ne kuru üzüm ve incir, dış pazarlarda,aranan ve geniş piyasası olan mahsuller olamamıştır. Bu bakımdan 10 Ağustos devalüasyonu ile bu kalemler ihracatının birdenbire artacağı yolunda, fazla hayale kapılmamak gerekir. Pamuk, ülkemizin en önemli ihraç ürünüdür ve yıllık ihracat gelirlerimizin tek başına % 25'ini karşılar. Devalüasyondan sonra İzmir'de 700 kuruşa yükselen Standard I pamukları için, dünya piyasalarından talepler gelmektedir ve iç fiyatlar aşırı gelişınediği takdirde, önemli bir ihracat potansiyeli olarak kalabilir. Ne var ki, 450 bin ton cıvarında tahmin edilen bugünkü seviyesinde 1-2 yıl içinde büyük bir artış beklenilmemelidir. Tütün, en önemli problem olma durumunu muhafaza ediyor. Eldeki stokların eritilmesi kolay olmayacaktır. Burada yapılacak iş,. -.17-
önceki eski malların özel anlaşmalarla tasfiyesi, sonra da üretimi muhakkak dış talebe göre miktar ve kalite bakımından ayarlamaktan ibarettir. Fındıkta ise yine dış taleple ahenkli bir üretim ve realist bir fiyat politikası uygulamak gerekmektedir. Hele üzüm ve incir gibi ürünlerin ihracında, fiyattan ziyade kalite ve satış organizasyonu rol oynamaktadır. Klasik ürünlerimiz dışında, küspe, yaş meyva, tiftik, deri ve yağlı tohumlar ihracatında, fiyatlarımızın devalüasyonla dış piyasaya göre ayarlanmış olması kısmen yararlı olmuştur. Fakat para operasyonunun tarımsal ürün ihracatını ve bilhassa döviz gelirlerini, tek başına arttırmaya asla yeterli olmadığı unutulmamalıdır. Şayet Türkiye ihracat gelirlerinin artmasını istiyorsa, devalüasyon kadar kolay olmayan, fakat daha ciddi ve bilgili çarelere başvurmak mecburiyeünde bulunmaktadır. a) Herşeyden önce Türkiye'nin gerek tarımsal, gerekse sınai üretim düzenini, dış talebe göre ayarlamak şarttır. b) Mevcut ihracatı güçleştirici formalitelerin son derece basitleştirilmesi gerekir. Bunun için Devletin, önemli dış pazarlarda satış reprezantanlıkları yapacak bürolar kurmada önderlik etmesi beklenir. Buna karşılık özel müteşebbislerin de kendi aralarında güvenilir ihracat firmaları kurma yolunda birleşmeleri temenni olunur. c) Türkiye'nin geleceği tütün, üzüm, fındık ihracatından ziyade, sınai mamfıl ihracat gelirlerinin artmasına bağlıdır. Bu itibarla sınai imalatın, fiyat ve kalite bakımından dışarıya dönük olarak geliştirilmesini kaçınılmaz bir zaruret olarak görüyoruz. 10 Ağustos devalüasyonunu başanya ulaştıracak iki belirli şart vardır. Bunlardan birincisi ithalatı sağlamak, ikincisi de bu ithalatı besliyecek olan ihracatı geliştirmektir. Elde edilen bir milyar dolarlık dış kredilerle ithalatın yürütülmesinde belki üç yıl için sıkıntı çekilmiyebilir. Fakat sonunda yine ihracat kaynaklanınıza muhtaç kalınacağından şüphe edilmemelidir.
İhracatımızın geliştirilmesi için gerçekleştirilmesi zor fakat imkansız bulunmayan bu şartların yerine getirilmesinin icap ettiğine inanıyoruz. B - Öte yandan, anlaşmalı memleketlerin, Türkiye dış ticaretinde önemi gittikçe artan bir ağırlığa kavuştuğunu görüyoruz. Bilindiği gibi Türkiye'nin dış ticareti genellikle (takriben % 90'ı) mültilateral tediye anlaşmalı ülkelerle yürütüldüğü halde, takriben % 10-15 cıvarı, bilateral ticaret anlaşması bulunan ülkelere yapılmaktadır. İki taraflı anlaşmalar arasında bilhassa Doğu Blokunun yeri oldukça önemlidir. Son yıllarda ihracatımızın % 18 ve ithalatımızın 13 cıvarı bu blokla yapıldığı halde, diğer kliring anlaşmalı ülkelerin dış ticaretimizde yeri % 2-4 arasında bulunur. Öte yandan Türkiye'nin dış ticaretinin seyri gözden geçirilecek olursa, döviz darlığı yüzünden ithalat. sıkıntısı çektiğimiz ve dahili fiyatların yükseldiği dönemlerde iki taraflı anlaşmalı ülkelerle ilişkilerin arttığı müşahade olunur. Nitekim 1960 larda bu pay 7-9 arasında bulunuyorken, 1969 da % 20 ye yaklaşmıştır. Tatbikatta bu ülkeler bizim fiyat yüksekliği veya kalite düşüklüğü yüzünden serbest dövizle satamadığımız malları - aşağı yukarı bizim dilediğimiz fiyatla- satın almakta, fakat bunların değeri karşılığında bize sattıkları malların fiyatına da, bizden gördükleri zarar nisbetinde bir kar payını ilave etmeyi ihmal etmemektedirler. Bu itibarla Idiring anlaşmaları aleyhimize işiernekte ve yüksek fiyatla mal satışımız hem dahili ihraç ürünlerinin fiyatlarını dünya pazarları seviyesinden uzaklaştırmakta, hem de ithal mallan piyasasını yükseltmektedir. Gerçi mahzur yalnız bundan ibaret değildir. Anlaşmalı Ülkelere satılan ürünlerimizden bir kısmının düşük fiyatla, fakat serbest döviz karşılığı swiç edildiği, yani dış piyasalarda bize rakip olduğu; üstelik ithalatta yaratılan türlü olumsuz sonuçlar da dikkate alınacak olursa, kliring anlaşmalarını hiç bir şekilde savunma imkanı kalmaz. Gerçek bu olmakla beraber, Türkiye bugüne kadar sırf döviz yüzünden zaman zaman bu sistemi uygulamak mecburiye hatta bu yol AP A ülkelerinden ithalat yapamayan bir sanayici ihtiyaçlarını besleyen yegane kaynak olmuştur. darlığı tinde kalmış, -19-
Gerçi Türkiye'nin bu ülkelerle alış verişte bulunması hatt.i geliştirilmesi bir çok bakımdan arzu edilir. Ama ihraç ve ithal edeceğimiz mallarm da dünya fiyatları üzerinden ve serbest dövizle yapılması fiyat istikrarı bakımından zaruret arzetmektedir. Esasen 10 Ağustos devalüasyonu ile Merkez Bankası yeni kredilerle serbest döviz rezervlerini arttırmış olduğundan ihraç mallarımızın fiyatlarını dünya pazarları seviyesi üstüne çıkarmamak için kliring anlaşmalarının da yeniden gözden geçirilmesi devalüasyonun tabii sonucu haline gelmiştir. C - 1970 Yılında dış ticaretimizle ilgili en önemli olayın, 23 Kasım 1970 tarihinde Brüksel'de imzalanan Ortak Pazar «Geçiş Dönemi» anlaşması olduğunu kaydetmek isteriz. Filhakika imzalanan yeni «Katma Protokol>> ün yürürlüğe girmesiyle birlikte, Topluluk, Türkiye'ye kendi iç rejimini uygulamayı kabul etmektedir. Böylece Topluluk, Türkiye'den gelen tekmil sınai ürünler için (makine halılan, pamuk ipliği ve diğer pamuklu dokumalar hariç), gümrük vergileri ile kısıtlamaları kaldırmayı kabul etmektedir. yılda Buna karşılık Türkiye, gümrük vergilerini prensip olarak 12 kaldıracaktır. Ancak Türkiye ithalatının yaklaşık olarak % 45 ini temsil eden maddeler için gümrük vergileri 22 yıla yayılan bir takvime göre kaldırılacaktır. Bu uzatılmış indirme süresi, Türkiye'nin sanayileşmesi gereklerini dikkate almak amaciyle öngörülmüştür. Belirli sınırlar içinde, bir yandan kaldırılan gümrük vergilerini yeniden koymak, onları arttırmak veya yeni gümrük vergileri koymak, hatta 22 yıllık listede değişiklikler yapmak imkanı, her zaman için mevcut bulunmaktadır. Öte yandan, geçiş döneminin başlangıcından itibaren, Topluluk, Türkiye'nin kendisine yaptığı tarım maddeleri ihracatının hemen tamamı ile ilgili olarak muhtelif avantajlar tanıyacaktır. Ayrıca, 22 yıllık dönem zarfında müşterek tarım politikasının gerçekleş tirilmesine çalışılacaktır. Katma protokol, işçilerin serbest dolaşımının Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girişinden itibaren 12 ve 22 yıllar arasında Ortaklık Konseyince tesbit edilecek şartlara göre tedricen gerçekleşmesini de öngörmektedir. -20-
Son olarak, Ankara Anlaşmasında tesbit edilen çerçeve içinde katma protokolda, yerleşme hakkı, hizmetler, ulaştırma ve ekonomi politikalarının yaklaştırılması, vergi mevzuatının ahenkleştirilmesi ve ticaret politikası konularında da hükümler yer almış bulunmaktadır. Bu hükümlerin yürürlüğe konulmasiyle ilgili usuller geçiş döneminde Ortaklık Konseyince kararlaştırılacaktır. Bunlardan başka Protokol'da, Topluluk üyesi altı devletin, Türk Hükumeti emrine 15 yılda ödenmek ve ekonominin gerekli yatırım harcamalarını finanse etmek üzere, 195 milyon dolarlık bir meblağ tahsis etmeleri de derpiş edilmiştir. Türkiye ekonomisinin, Ortak Pazar'dan yararlanıp yararlanmıyacağı, bu dönemde uygulanacak iktisadi politikaya bağlı olacak ve ülkemiz ya ileri sanayicilerle boy ölçüşecek bir düzeye yaklaşacak, ya da çok tehlikeli rekabet noktalarına itilecektir. Geçiş dönemi uygulamasının yıllık kontrolları çok titizlikle yürütülür, sınai yatırımlar yeni ve gerçek hedeflere göre yapılır ve bilhassa yerli sanayiin 22 yıllık süre içinde dış rekabete dönüştürülmesinde başarı sağlanırsa, Ortak Pazar'a katılma çabası, Türkiye sanayiinin arzulanan seviyeye yükselmesinde yardımcı olacaktır. Gerçi ülkeler arası 100 yıllık gelişme farkının 22 yıllık bir süre zarfında kapatılması kolaylıkla sağlanamaz. Fakat gerekli iktisadi tedbirler isabetle alınır, ekonomi bilgili eller tarafından yönetilir ve bu amaç uğrunda çalışma şuuru toplumda yaratılabilirse, <<geçiş dönemi» nin Türkiye ekonomisinde beklenen kalkınmanın gerçekleştirilmesine katkısı olduğu görülecektir. Anlaşılıyor ki, AET ile yapılan anlaşma peşin hükümle reddedilecek nitelikte değildir. Bize tanınan tavizler iyi değerlendirilebilir ve tarımsal ürünlerimizin geleceği ile bilhassa yeni gelişen sanayi dalları üzerinde gerekli tedbirler bir an önce alınabilirse, Türkiye ekonomisinin hızla kalkındırılması için aranılan fırsat, bu anlaşma ile elde edilmiş olacaktır. Temennimiz, «hazırlık döneminde» hiç gösterhememiş olan dinamizmin «geçiş döneminde» gerçekleştirilmesi ve «rekabet mekanizmasının itici rolünden» yararlanarak, Avrupa Ekonomik Topluluğu'na katılma çabamızın başarılı bir sonuca ulaşmasıdır. D - Nihayet Türkiye'nin 1970 yılı dış ticaretinin seyrini ve bilhassa 10 Ağustos devalüasyonunun etkilerini gözden geçirmek istiyoruz. -21-
Elimizdeki dış ticaret istatistikleri, henüz yılın ilk yarısına aittir. Bu rakamların ışığı altında, dış ticaretimizin yıllık seyri hakkında kesin bir yorum yapmak mümkün olamaz. Bununla beraber bu yıl Ocak-Haziran döneminde 269 milyon dolarlık ihracat ve 488 milyon dolarlık ithalat yapıldığı anlaşılıyor. Geçen yıl altı aylık dönemde, ihracatımızın 245 milyon dolar ve ithalatımızın da 417 milyon dolarcia kaldığı dikkate alınacak olursa, her iki yönde artış olduğunu ancak bu müspet gelişmeye rağmen dış ticaret açığımızın ilk altı ayda 172 milyon dolardan 219 milyon dolara yükseldiğini söyliyebiliriz. Devalüasyondan sonra bir taraftan ihracatımızın artarak 600 milyon dolara ulaşması beklenirken, diğer taraftan hızlanan transferlerde, ithalatımızın da 800 milyon doları aşması muhtemeldir. Ayrıca yatırım taleplerinin büyüklüğü, buna bağlı olarak ithalatı besleyen döviz gelirlerinin yeteri kadar artmaması ve hele görünmeyen gelirler arasında turizmin hiç bir olumlu katkısı bulunmaması, Türkiye ödemeler dengesindeki darbağazın nedenini ortaya çıkarmış oluyor. Ancak, işçi dövizlerindeki devamlı ve önemli artışların dış ödemeler dengesini, normal ve makul dış kredilerle sağlaması ümitlerini kuvvetlendirınektedir. Turizm bilfmçosunun ilk defa bu sene aktif bakiye vermesi de memnunlukla karşılanacak bir gelişmedir. 8-Sonuı;: Türkiye ekonomisinin 1970 yılındaki inkifaşına ait yukarıdaki kısa tahliller, aşağıdaki sonuçlara varmamızı mümkün kılacaktır: 1 - Ekonomi, bu yıl geçen yıldan daha düşük bir hızda gelişmiş, kamu ve özel yatırımlarda duraklamalar kaydedilmiştir. 2 - Yılın ilk dokuz ayında emisyon ve kredi hacminin gayet sınırlı tutulması piyasada para darlığının azami haclde ulaşmasına yol açmıştır. Bu arada Devlet ve İktisadi Devlet Teşekküleri ödemelerindeki aksaklık, bazı özel kuruluşların büyük sıkıntılarla karşılaşmasına sebep olmuştur. 3-10 AP;ustos devalüsayonu ile Türk parasının dış kıymetinin yüksek oranda düşürülmesi, ekonomide büyük sarsıntılar yaratmıştır.. -22-