KALİTE VE KALİTE KONTROL
A) KALİTE KAVRAMI VE UNSURLARI KALITE KAVRAMıNıN GELIŞIMI KALITE KAVRAMı KALITENIN BOYUTLARı KALITENIN UNSURLARı KALITE ILE İLGILI DIĞER KAVRAMLAR KALITE MALIYETLERI B) KALİTE KONTROL KALİTE KONTROL KAVRAMI KALİTE KONTROLÜN AMACI VE ÖNEMİ KALİTE KONTROLÜN YARARLARI TOPLAM KALİTE KONTROL (TKK)
A) KALİTE KAVRAMI Kalite bir mal veya hizmetin müşteri beklenti ve gereksinimlerini karşılayabilme yeteneğidir diye de tarif edilebilir. Tüketicilerin beklentilerine bağlı olarak, kalite kavramı topluma, toplumun kültürel gelişimine, beğeni ve alışkanlıklarına göre değişen bir kavramdır. Amaç müşteri beğeni ve gereksinimlerini daha iyi yakalamak ve rakiplerinden daha iyi mal / hizmet üretmektir. Ürün veya hizmetin iyi olup olmadığı konusunda son kararı müşteri verir. Kalite, şartlara uygunluktur.uluslararası Standart Bürosu ISO nun kalite için yaptığı tanım şöyledir: kalite, bir mal ya da hizmetin belirli bir gereksinimi karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tümüdür.
KALİTE KAVRAMININ GELİŞİMİ Tarihin ilk çağlarında kalitenin iyileştirilmesi amacıyla standart ölçülerin geliştirildiği ve üretimin buna göre yapılmaya çalışıldığı bilinen bil gerçektir. Ünlü Hammurabi Kanunlarının 229. maddesinde şu ifadeler yer almaktadır: Eğer bir inşaat ustası bir ev yapar ve yapılan ev yeterince sağlam olmayıp sahibinin üstüne çökerek ölümüne sebep olursa, o inşaat ustasının başı uçurulur. 1. Dünya savaşında patlamayan bombalar, sık sık arızalanan araçlar kalite uygulamalarının tekrar gözden geçirilmesine neden olmuştur. Üretim bittiğinde ürün piyasaya sürülmeden önce son bir kez daha kontrol edilecek ve hatalı ürünler elimine edilecekti. Çünkü üretilen hatalı ürünler hem ihtiyaçlara cevap vermiyor, kazalar veya özellikle savaş ortamında önemli kayıplara neden oluyor, hem de müşterilerin ürünlere bakışını olumsuz etkiliyordu.
KALİTE KAVRAMI Kalite kavramı, uzun yıllar önce başlatılan ve günümüze kadar gelen süreç içerisinde çeşitli değişimlere uğramış, bütünsel kalite yönetimi felsefesinin öncülüğünde çağdaş adını bulmuş ve sonsuza kadar güncelliğini koruyacak olan süreç içerisinde yeni tanımlamalarını bulmaya devam edecektir. Kalite; özellikle tüketicinin ihtiyaç ve beklentilerinin bilinmesi, bunlara uygun tasarımın yapılması, bunların hatasız bir şekilde teşkil edilmesi, satış işlemleriyle ilgili bileşenlerin ve alt bileşenlerin güvenilir bir şekilde sağlanması, performansın ve güvenliğin belgelendirilmesi, kullanımla ilgili bir takım özelliklerin açık bir şekilde ortaya konulması, ambalajlamanın uygun bir şekilde ve teslimatın dakik olarak yapılması, satış sonrası hizmetlerin verimli olması ve bu konuyla ilgili deneyimlerin hepsi şeklinde tanımlanmaktadır
Teknik kullanımdaki anlamıyla birlikte; bir malın ya da hizmetin önceden belirlenmiş ya da tanımlanmış olan müşteri isteklerine uyum sağlaması için sahip olması gereken özellikler ve nitelikler olarak tanımlanmaktadır. Bütün bu tanımlardan anlaşılacağı üzere kalitenin temelini oluşturan özellikler şunlardır; Tasarımda kusursuzluk Kullanımda kusursuzluk Fiyatta kusursuzluk Teslim süresinde kusursuzluk Satış süresinde kusursuzluktur
KALİTENİN BOYUTLARI İçinde bulunduğumuz yüzyılda ortaya çıkmış olan değişik kalite tanımları, kalitenin çok boyutlu olmasından kaynaklanmaktadır. Zira kalite, mutlak anlamda en iyi demek değildir ve çok boyutluluğu kaliteyi bir bileşim olarak karşımıza çıkarmaktadır 1984 yılında D. Garvin kalitenin sekiz boyutunu aşağıdakiler gibi tanımlamıştır:
Performans: Üründe bulunan birincil özellikler. Uygunluk: Spesifikasyonlara, belgelere ve standartlara uygunluk. Güvenilirlik: Ürünün kullanım ömrü içinde performans özelliklerinin sürekliliği. Dayanıklılık: Ürünün kullanılabilirlik özelliği. Hizmet görürlük: Ürüne ilişkin sorun ve şikayetlerin kolay çözülebilirliği. Estetik: Ürünün albenisi ve duyulara seslenebilme yeteneği. İtibar: Ürünün ya da diğer üretim kalemlerinin geçmiş performansı. Diğer boyutlar: Ürünün çekiciliğini sağlayan diğer karekteristikler.
KALİTENİN UNSURLARI Önemli bir rekabet avantajı olarak kalite, geniş kapsamlı bir kavramdır ve değişik unsurları ile incelenmek durumundadır. 1. Tasarımın Kalitesi Ürünün, müşterilerin arzu ve isteklerine uygun olarak dizayn edilmesini ifade eder. Bu haliyle tasarım kalitesi, müşteri araştırmaları ve hizmet/satış ziyaretleri ile başlar ve müşteriyi tatmin edecek bir ürün/hizmet kavramının belirlenmesi ile sürdürülür.
2. Uygunluk Kalitesi Tasarım kalitesi ile belirlenen spesifikasyonlara üretim esnasında uyma derecesine, uygunluk kalitesi denir. Mal veya hizmetlerin tasarım kalitesine ne kadar uygun olduğunun bir göstergesi olan uygunluk kalitesi, üretimi gerçekleştiren birim adına bir oto kontrol sağlaması açısından son derece yararlıdır. 3. Kullanım Kalitesi Ürünün nihai kalitesidir. Koruyucu ambalajlama, taşıma, yerleştirme, bakım ve onarım işlerinde kalite gereklerine uyulması olarak tanımlanır.
4. Dağıtım Kalitesi Mal veya hizmetin taahhüt edilen zamanda teslim edilmesi ve ya yerine getirilmesini ifade eder. Müşteri memnuniyeti ancak, müşterinin isteği mal ve hizmetlerin istediği yer ve zamanda kendisine sunulması ile sağlanabilir. 5. İlişki Kalitesi İlişki kalitesi, hem iç ve hem de dış müşteriyle ilişkide bulunan herkesin etkilediği bir çeşit hizmet kalitesidir. Bu, büyük oranda kim tarafından yürütüldüğüne ve kiminle ilişki kurulduğuna bağlıdır.
6. Ergonomik Kalite Tasarıma ve spesifikasyonlara uygunluk yanında benzer bir diğer kalite boyutu da Ergonomik Kalite dir. Ergonomi kalitesi de bir uygunluğa vurgu yapmakla birlikte bu uygunluk, eşya-insan uyumu veya eşyanın, makinenin ya da aracın, insanın fizyolojik özelliklerine, çalışma biçimine ve kullanım ortamına uygunluğudur. 7. Çevreye Uyum/Duyarlılık Kalitesi Çevreye uyum kalitesi; ürünün üretiminden kullanım sonuna kadar her aşamada, ürünü oluşturan parçalar ile üretim yöntemlerinin ve ürünün bizzat kendisinin doğaya zarar vermeyecek özellikleri taşıması olarak tanımlanabilir.
KALİTE İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR Uygunluk Tüm kalite tanımlarında kullanılan, ortaya konan mal veya hizmetin belli kriterleri veya gerekleri karşılaması anlamına gelen bu kavram dört boyutlu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Standartlara ve Spesifikasyonlara Uygunluk: İşletme ortamında her alanda önceden belirlenmiş olan kurallara ve bir işin doğru şekilde yapımına ilişkin bilgileri gerekli ölçütlerle tanımlayan ayrıntılı ya da kurallara uygunluğu ifade eder. Kullanıma Uygunluk: Müşteri istek ve beklentilerinin karşılanmasının güvence altına alınması ile ilgilidir üretime konu mal veya hizmetin, kullanım sahasında veya müşteri ihtiyacını karşılayacağı alanda, sağladığı kolaylık ve ihtiyaç giderme niteliği ile ilişkilidir.
Maliyetin Uygunluğu: Üretimde yüksek kalite hedefi ile birlikte düşük maliyet hedefinin de yakalanabilmesi, ürün fiyatının piyasa koşulları ve tüketicilerin ödeme istekleri ile uyumlu olacak şekilde maliyetlerin belli seviyelerde tutulabilmesidir. Açığa Çıkmamış Gereksinimlere Uygunluk: Müşterilerin henüz farkında olmadıkları ve dile getirmedikleri gereksinimlerine uyum sağlayabilmektir.
Uygunsuzluk Belirtilen şartların yerine getirilmemesidir. Bu tanım bir veya birden fazla kalite özelliklerinin veya kalite sistemi elemanlarının mevcut olmaması ya da belirtilen şartlardan sapmasını da kapsamaktadır. Uygunsuzluk ve kusur arasındaki temel farklılık, belirlenen şartların amaçlanan kullanım şartlarından farklı olabilmesidir. Kusur Amaçlanan kullanım şartlarının yerine getirilmemesidir. Bu tanım, bir veya birden fazla kalite özelliğinin mevcut olmaması veya amaçlanan kullanım şartlarından sapmasını da kapsamaktadır.
Şartname Ürün veya hizmetin uyulması gereken şartları, detaylı olarak açıklayan dokümandır. Bir şartname, teknik resim örnek veya ilgili başka dokümanlara atıf yapabildiği gibi bunları da kapsayabilir. Aynı zamanda uygunluğun kontrol kriterlerini de belirtir. Kalite Halkası Herhangi bir ürün veya hizmet kalitesini etkileyen, ihtiyaçların belirlenmesinden belirlenen bu ihtiyaçların yerine getirilip getirilmediğinin araştırılmasına kadar olan aşamaları kapsayan, birbirine bağımlı faaliyetlerin kavramsal modelidir.
Kalite Politikası Kalite yönetimi, stratejik planlama, kaynakların tahsisi ve kalite planlaması, işletilmesi ve değerlendirilmesi gibi kalite için yapılan diğer sistematik faaliyetleri kapsar. Kalite Güvencesi Ürün veya hizmetin, kalite için belirlenen istekleri karşılamak amacıyla, yeterli güveni sağlaması için gereken planlı ve sistematik faaliyetlerin bütünüdür.
Kalite Sistemi Kalite yönteminin uygulanması için gerekli olan kuruluş yapısı, sorumluluklar, prosedürler, prosesler ve kaynaklardır. Kalite sistemi, kalite hedefleri doğrultusundaki ihtiyaçları en geniş şekilde karşılamalıdır. Kalite Planı Belirli bir ürün, hizmet, sözleşme veya proje ile ilgili özel kalite uygulamalarını, kaynaklarını ve faaliyet sıralarını veren dokümandır.
Kalite Tetkiki(Audit) Kalite ile ilgili faaliyetlerin ve sonuçlarının, planlanan düzenlemelere uyup uymadığının, bu düzenlemelerin etkili olarak uygulanıp uygulanmadığının ve amaca ulaşmak için uygun olup olmadığının sistematik ve tarafsız olarak incelenmesidir. Kalite Gözetimi Kalite isteklerinin karşılanmasını temin etmek için, belirlenen referanslara göre prosedürlerin, metotların, şartların, proseslerin, ürün ve hizmetlerin ve kayıt analizlerinin sürekli gözlenerek doğruluğunun tespit edilmesidir.
Kalite Sisteminin Gözden Geçirilmesi Kalite politikası ve değişen şartlara göre yeni hedefler esas alınmak suretiyle, kalite sisteminin durumunun ve yeterliliğinin üst yönetim tarafından resmi olarak değerlendirilmesidir.
KALİTE MALİYETLERİ Bir ürünü üreten veya piyasaya süren işletmeler, daha kaliteli ürünleri daha düşük maliyetlerle elde etmeye çalışmaktadırlar. Bu çalışmaların esasını, kalitenin ölçülmesi ve parasal değerlere dönüştürülmesi, bu değerlerin maliyet muhasebesi sistemi içinde diğer kalemlere göre analiz edilmesi, kalitenin ve üretim işlerinin geliştirilmesi faaliyetleri oluşturmaktadır.
B) KALİTE KONTROL Bir üretim yerinde çeşitli kesimlerin gösterdiği kaliteyi geliştirme, onu koruma ve iyileştirme, tüketicinin tam beğenisini kazanma ve ekonomik seviyede bir üretim yapma imkanlarının sağlanmasını amaçlayan çalışmaların tamamı. Ürünlerin çeşidi, özellikleri ve miktarları, alıcının istekleri, üretim araçları ve çalışan işçilerin durumları kalite kontrolünde çok tesirli olurlar. Her fabrika kendi üretiminin istenilen özelliklere uygun olup olmadığının, yani kalitesinin tespit edilmesi için kalite kontrol teşkilatını kurması çok faydalı olur. Böylece piyasaya kalitesiz mal sevki ve bunların kullanış yerlerine göre doğacak aksaklıkların önü alınmış olur. Devletçe yapılan sıkı kalite kontrolleri ile de vatandaşların kalitesiz, bozuk mal almalarına mani olunmuş olunur. Memleketimizde Türk Standartlar Enstitüsü piyasaya çıkarılan malları kontrol etmek ve kalitesiz malların piyasaya sürülmesine mani olmakla görevlidir.
Kalite Kontrol Kavramı Kalite kontrol kavramı ilk olarak 1947 yılında Japonya da Feigenbaun tarafından ortaya atılmıştır Feigenbaun a göre kalite kontrolü: bir üretim sistemi içinde kalitenin önceden belirlenmiş hedefleri uygun olarak gerçekleştirilmesinin sağlanmasına yönelik olarak devam ettirilen faaliyetlere ilişkin yetki ve sorumluluğun dağıtılarak bu hedefler doğrultusunda yapılan işlerdir
Kalite Kontrolün Amacı ve Önemi Kalite kontrolünün amacı, tüketici isteklerinin ve işletmenin genel gayesinin birlikte ve muhtemelen ekonomik seviyede karşılayabilecek ürünün üretilmesini sağlayacak plan ve programların geliştirilerek uygulanması ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamaktır. Başka bir ifadeyle kalite kontrol, muhtemelen yüksek kalitedeki bir ürünün sağlanması gayesine yönelik olarak teşkilatlanmış bir sistemdir.
Kalite Kontrolün Yararları Beklentilere katkı sağlayacak uygulamalara imkan sunma gibi iki bakış açısı çerçevesinde ele alınabilir. Malzemelerin daha ekonomik olarak kullanılmasını sağlamak. İşletmelerde üretim maliyetlerinde azalma sağlamaktır. Makine ve işçilerin kayıp zamanını azaltarak üretimi arttırmak
Toplam Kalite Kontrol (TKK) TKK, kalitenin ve dolayısıyla toplam kalite anlayışıyla kalite kontrolün tek bir kontrol biriminin görev sorumluluğundan alınıp, tüm çalışanlara devredildiği ve böylece herkesin kaliteden sorumlu olduğu, kalite izlemenin bir yönetim anlayışıyla ele alındığı hata önleme, bulma ve düzeltme kontrol sistemidir.
Bölüm Özeti Kalite, bir ürün ya da hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayalı özelliklerin toplamı şeklinde tanımlanmaktadır. Kalitenin sekiz boyutu; performans, uygunluk, güvenilirlik, dayanıklılık, hizmet görürlük, estetik, itibar ve diğer unsurlardır. Kalitenin unsurları, tasarım kalitesi, uygunluk kalitesi, kullanım kalitesi, dağıtım kalitesi ve ilişki kalitesidir.
ATİLLA IŞIK TANER KAYA EMRAH İÇİGEN OĞUZHAN YETİK