8. HAFTA ISL107 GENEL MUHASEBE I 11 24 Mali Duran Varlıklar ve Muhasebe Kayıtları I Doç.Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 2 İşletmeler ellerindeki atıl kaynakları veya tasarruflarını değerlendirecek menkul kıymetlere (finansal araçlara) yatırım yaparlar. Menkul Kıymet, Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları SPK ca belirlenen kıymetli evraktır. Menkulkıymetler aşağıdaki amaçlardoğrultusunda edinilebilir. Güvenlik Amacı: işletmeler sahip oldukları nakit mevcutlarının bir kısmını, ihtiyaten kötü zamanlarda kolayca paraya çevirebileceği varlıklara yatırmak isteyebilir. Kötü zamanlarda kendilerini güvende tutmak amacıyla menkul kıymetedinirler. Yatırım Amacı: işletmeler ileride iyi getiri getireceklerine inandıkları menkul kıymetlere yatırım yapmak isterler. İşte yatırım amacıyla nakit varlıklarının bir kısmı menkul kıymete yatırılabilir. Spekülasyon Amacı : işletmeler şu anda fiyatı uygun olup da yakın zamanda çok iyi bir getiri elde edeceklerine inandıklarında risk alarak menkul kıymetlere yatırım yapabilirler. 3 4 Menkul kıymetler ve başlıca özellikleri aşağıda verilmiştir. Hisse Senetleri: Anonim şirket ile sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıklarda, ortaklığı temsil eden bir menkul kıymettir. Hisse senetleri işletmelerde sahipliği gösteren bir belgedir. Tahvil: Anonim şirketlerin ve kamu iktisadi kuruluşlar ile kamu kuruluşlarının ödünç para bulmak için itibari değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine Tahvil denir. Diğer Belgeler: Sermaye piyasasına çıkarılan bir kısım belgeler ise hisse senedi ve tahvilin bazı özelliklerine aynı anda sahip olabilmektedirler. Diğer menkul kıymetlerin muhasebeye kaydedilmesinde ilgili menkul kıymet tahvile benziyor ise tahvil gibi, hisse senedine benziyor ise hisse senedi gibi işlem yapılacaktır. 5 MenkulKıymetler alışbedelleriile muhasebeleştirilirler. Menkul kıymetler için yapılan alış giderleri 653 Komisyon Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Menkul kıymetlerin alış bedelleri ile satış bedelleri arasındaki olumu fark 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabınaalacakkaydedilir. in alış bedelleri ile satış bedelleri arasındaki olumsuz fark 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç kaydedilir. Geçici yatırım amacıyla satın alınan menkul kıymetler 11 Menkul Kıymetler grubundatakipedilirken; Uzun vadeli yatırım ve ortaklık amacıyla alınan menkul kıymetler Duran varlıklar içerisinde 24 Mali Duran Varlıklar Grubunda takip edilmektedir. 6 1
11. Grubu 11. Grubu Tek Düzen Hesap Planında kendi içinde aşağıdaki gibi bölümlenmiştir. 11 110 Hisse Senetleri Hs. 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 118 Diğer Menkul kıymetle Hs. 119 Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. (-) 110. Hisse Senetleri Hesabı Hisse Senetleri, anonim şirketlerde ortaklık payını gösteren ve şeklikanunlabelirlenmişolanbelgeyedenir. Hisse senedi birortaklıkbelgesidir. Hisse senedi nama ve hamiline yazılı olabilir. Nama yazılı olan hisse senetlerinde, ortaklarınadıyazılıdır. Hamiline yazılı olanlarda ise, ad yazılı değildir; taşıyana aittir ve teslim yoluyla eldeğiştirir. Hisse senedi sahipleri yıl sonunda şirket kar eder ve bunu dağıtmaya karar verirse, sahip olunan pay oranında kar payı (Temettü) alırlar. Şirket kar etmediği veya kar dağıtım yapmadığı zaman hisse senedi sahiplerin bir ödemeyapılmaz. 7 8 110. Hisse Senetleri Hesabı 110. Hisse Senetleri Hesabı Hesabın Niteliği: İşletmenin, iştirak amacı dışında, geçici yatırım yapmak amacıyla, gelirlerden ve fiyat değişmelerinden yararlanmak, ancak nakit ihtiyacı duyulduğunda satmak üzere satınalınanhissesenetleri 110HisseSenetleriHesabı ndaizlenir. Hesabın İşleyişi: Satın alınan hisse senetleri alış bedeli üzerinden bu hesabın borç tarafına kaydedilirken; satıldıklarında ise, yine alışbedeliüzerindenalacaktarafakaydedilir. Alış nedeniyle ödenen komisyonlar, hisse senetlerinin kaydi maliyet değeri üzerinden değil de alış bedeli üzerinden yapıldığından Tekdüzen Hesap Planındaki 653 Komisyon Giderlerigiderhesabına kaydedilir. Alış İşlemi: İşletmemiz, Şahin AŞ nin 5.000 adet hisse senedini Ziraat Bankası aracılığıyla tanesi 12 TL den satın almıştır. Ayrıca bankaya bu işlem için 180 TL komisyon ödenmiştir. 110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş. 01.06.201 Borç Alacak Hisse Senedi satın alınması Şahin A.Ş. nin Hisse senetlerinin alınması 60.000 180 60.180 9 10 Örnek: İşletmemiz, tanesi 12 TL den satın aldığı Şahin AŞ nin hisse senetlerinin tamamını tanesi 11 TL den Ziraat Bankası aracılığı ile satmıştır. Bankaya bu işlem için komisyon olarak 200 TL ödenmiştir. 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hs. 110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş. Şahin A.Ş. nin hisse senetlerinin zararlı satılması 54.800 200 5.000 60.000 Örnek: İşletmemiz, tanesi 12 TL den satın aldığı Şahin AŞ nin hisse senetlerinin tamamını tanesi 13 TL den Ziraat Bankası aracılığı ile satmıştır. Bankaya bu işlem için komisyon olarak 200 TL ödenmiştir. 110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş. 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hs. Şahin A.Ş. nin hisse senetlerinin karlı satılması 64.800 200 60.000 5.000 11 12 2
İşletmemizin Şahin AŞ nin hisse senetlerini satmadığını varsayalım. Satın alınan Şahin AŞ. nin tarafımıza 12.800 TL kar payı dağıtacağını gelen bir ihbarname ile öğrenmiştir. 108 Diğer Hazır Değerler Hs. 12.800 640 İştiraklerden Temettü Gelirleri Hs. 12.800 Kar payı tahakkuku Şahin AŞ nin hisse senetlerinin hak ettiği 12.800 TL kar payı işletmemizin banka hesabına yatırılmıştır. Bu durum bankadan gelen bir dekontla öğrenilmiştir. 12.800 108 Diğer Hazır Değerler Hs. 12.800 Kar payının tahsili 13 14 Borçlanma Kağıtları Borçlanma Kağıtları İşletmeler, fiyat değişmelerinden ve faiz gelirlerinden yararlanmak amacıyla ve geçici yatırım niteliğinde özel ve kamu kesimlerine ait tahvil, senet ve bono satın alıp menkul kıymetler olarakvarlıklarıarasınakatabilirler. Tahvili elinde bulunduranlar, o tahvili çıkaran şirketlerden veya kuruluşlardanalacaklıolankişilerdir. Elinde tahvil olan kişi veya kuruluş, şirket kar etsin veya etmesin faiz dönemi sonunda tahvili çıkaran şirketten veya kuruluştan faizalır. Tahvil ihraç eden kurum ya da kuruluş borçlanırken söz konusu tahvilleri satın alan kişi, kurum ya da kuruluşlar ise ellerindeki nakit fazlasını değerlendirmiş ve yatırım yapmış olurlar. Menkul kıymet niteliğinde olan çeşitli senet ve bonolar bulunmaktadır. Bunların başlıcalar şunlardır: GelirOrtaklığı Senetleri Finansman Bonosu Kar vezararortaklığı Belgesi HazineBonoları YatırımFonuKatılımBelgeleri Özel kesime ait tahviller 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabında takip edilir. Kamu kesimine ait tahviller ise 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabında takip edilir. 15 16 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabı Bu menkul kıymetlerin ortak özellikleri, işletmeler tarafından faiz gelirlerinden veya başka ad altında bir getiriden ve fiyat değişmelerinden yararlanmak amacıyla satın alınmaktadır. Hesabın İşleyişi: İşletme tarafından tahviller alış bedelleri üzerinden borç kaydedilir; bu menkul kıymetlerin elden çıkarılması durumunda yine alış bedeli üzerinden alacak kaydedilir. Örnek Tahvil Alış İşlemi : İşletmemiz, 02.01.201. tarihinde Turban AŞ nin 100 TL nominal değerli % 20 faizli 200 adet tahvilinin her birini 100 TL den satın almıştır. Tahvillerin faiz dönemi 2 Ocak - 31 Aralık tır. Bu işlem için ilgili bankaya 170 TL komisyon ödenmiştir. 02.01.201. Borç Alacak 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 111.01. Tahviller Geçici Yatırım Amacıyla Tahvil Satın Alınması 20.000 170 20.170 17 18 3
Örnek Tahvil Alış İşlemi : İşletmemiz, 02.01.201. tarihinde Turban AŞ nin satın almış olduğu tahvilleri 03.08.201. tarihinde tanesi 130 TL den satmıştır. Bu işlem için bankaya 180 TL komisyon ödemiştir. 03.08.201. Borç Alacak 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 111.01. Tahviller 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hs. Geçici Yatırım Amacıyla Tahvil Satılması 25.820 180 20.000 6.000 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bono Hs. BORÇ 111 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bono Hs. ALACAK Tarih Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar 02/01 20.000 01/10 20.000 Borç Kalanı 20.000-20.000 = 0 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bono Mevcudu 19 20 Örnek Yıllık Faiz Tutarının Tahsili : Örnek Yıllık Faiz Tutarının Tahsili İşletmemizin Turban AŞ nin tahvillerini satmadığını varsayalım. İşletmemiz satın almış olduğu tahvillerin bir yıllık faiz tutarını, faiz geliri üzerinden % 10 gelir vergisi kesintisi yapıldıktan sonra tahsil etmiştir. 100 x 12 x 20 Bir yıllık faiz tutarı = x 200 adet = 4.000 TL 1.200 Vergi Kesintisi Tutarı = 4.000 x 0,10 = 400 TL Net Tutar = 4.000-400 = 3.600 TL (Faiz) 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Gv. 400 TL 642 Faiz Gelirleri Hs. Tahvil faizi 31.12.201. Borç Alacak Turban A.Ş. %20 faizli 100 TL nominal değerli 200 adet tahvile ait tutarın tahsili 3.600 400 4.000 21 22 118 Diğer Hesabı in İzlenmesi Hesabın Niteliği: Yukarıda ele alınan menkul kıymetlerin dışındaki altın, altın dışı kıymetli maden gibi değerler diğer menkul kıymetler olarak ele alınırlar ve 118 Diğer Menkul Kıymetler Hs nda izlenirler. Hesabın İşleyişi: Diğer grubuna giren değerler satın alındığında, alış bedeli üzerinden bu hesaba borç; satıldığında ise yine alış bedeli üzerinden alacaklandırılır. Bu nedenle hesap borç kalanı veren hesap olup, kalanlar alış bedeli ile gösterilir. Günümüzde hisse senetleri ve tahviller artık kağıt üzerine basılmamaktadır. Bu kıymetler ile ilgili olarak ihraçlarından itibaren yapılan alım-satım, rehin etme vb. işlemlerin tümü Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kaydedilerek izlenir. Menkul kıymetlere ilişkin parasal (alım satım bedelleri, kar payı ödemeleri) hareketler de İMKB Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) tarafından gerçekleştirilir. Buna göre Takasbank el değiştiren menkul kıymetlerin bedellerinin yeni sahibine ödenmesini sağlar. 23 24 4
Menkul kıymetler, faiz geliri veya kar payı veya fiyat değişmelerinden yararlanarak kar elde etmek amacıyla geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kar-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetleri kapsar. Menkul kıymetlerin alış giderleri 653 Komisyon Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Geçici yatırım amacıyla satın alınan menkul kıymetler 11 grubunda takip edilirken; Uzun vadeli yatırım ve ortaklık amacıyla alınan menkul kıymetler Duran varlıklar içerisinde 24 Mali Duran Varlıklar Grubunda takip edilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi menkul kıymetlerin taşıdığı özelliklerden biri değildir? a) Nominal değerinin olması b) Dönemsel gelir sağlaması c) Kıymetli evrak olması d) Ortaklık ya da alacak hakkı vermesi e) Yalnızca faiz geliri sağlaması 25 26 Aşağıdakilerden hangisi menkul kıymet değildir? a) Finansman Bonosu b) Alacak Senedi c) Gelir Ortaklık Senedi d) Hisse Senedi e) Devlet Tahvili Aşağıdakilerden hangisi borçlanma kağıdı değildir? a) Hisse Senedi b) Tahvil c) Gelir Ortaklık Senedi d) Finansman Bonosu e) Kar ve Zarar Ortaklığı Belgesi 27 28 Aşağıdakilerden hangisi Hisse Senetlerinin üzerinde yazan parasal değeri ifade eder? a) Gerçeğe Uygun Değer b) RayiçBedel c) NominalDeğer d) İtibariDeğer e) Kayıtlı Değer Piyasa faiz oranının tahvil faiz oranından yüksek olması durumunda aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Tahvil,nominaldeğerinden dahayüksekbirfiyatla satılır. b) Tahvil,nominaldeğerinden dahadüşükbirfiyatilesatılır c) Tahvil,nominalfiyatıüzerindensatılır d) Tahvil,piyasafaizoranınabağlıtutarüzerinden satılır. e) Tahvilinsatışfiyatındaenflasyon oranıdikkate alınır. 29 30 5
Aşağıdakilerden hangisi gelir ortaklığı senetlerinin özelliklerinden biri değildir? a) Ödemenin yapılamaması hâlinde ortaklığın iflası talep edilebilir. b) Kamu kuruluşlarına devlet bütçesi dışında kaynak sağlar. c) Senet sahipleri mülkiyet ve işletme üzerinde herhangi bir hak sahibi değildir. d) Bazı kamu kurum ve kuruluşlarının gelirlerine, ortak olması için çıkarılan senetlerdir. e) Kamuya ait alt yapı tesislerinin gelirlerinden yatırımcıya anonim ortaklığın ödeme yapmaya yeterli kara sahip olması durumunda gelir sağlamayı amaçlar Kaynakça Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, 2002. Ahmet Vecdi CAN, Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak 2003. 8 No lu TMS- Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, 1999. 31 32 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 33 6