VERĠ ZARFLAMA ANALĠZĠ ĠLE TÜRKĠYE NĠN BÖLGESEL EKO- ETKĠNLĠĞĠNĠN ARAġTIRILMASI Al Çğde KÖNE Mğla Üvestes, İktsat Bölüü, 48000-Mğla, ckoe@.ed.t Eko-etklk südüülebllk aalzlede kllaıla ve doğal çeve üzedek etkle dkkate alıdığıda ekook faaletle e kada etk oldğ göstee b ölçü aacıdı. B çalışada, Ve Zaflaa Aalz kllaılaak gelştle b odel adııla, Tüke de İstatstksel Bölge Ble Düze 2 de e ala 26 bölge eko-etklğ celeşt. Aalzde ekook faalet tesl etek üzee ga saf kata değe seçlşt. Çevesel baskı se ast ağlaıa, küesel ısıaa, toposfek ozo ve patkül adde olşa ol aça gazla le atık s ve katı atıkla üzede değeledee alııştı. Bölgesel eko-etklk otalaasıı 0.726 olaak hesapladığı b çalışada, 26 bölge çesde, TR10 (İstabl), TR41 (Bsa, Eskşeh, Bleck) ve TR51 (Akaa) bölgele eko-etklk sıalaasıda lk sıalada e alıke, e düşük ekoetklk se TRC1 (Gazatep, Adıaa, Kls) bölgesde geçekleşşt. Soçla, üksek ga saf kata değee sahp bölgeledek eko-etklğ, düşük ga saf kata değee sahp bölgelee göe daha üksek oldğ gösteşt.
1. GĠRĠġ Güüüzde eej le lgl tatışalada e çok atıf apıla kavalada b, kşksz südüülebllkt. Bdtlad Koso geel kabl göüş taııa göe südüülebllk, gelecek kşaklaı geeksle kaşılaa eteeğde ödü veede bgüü geeksle kaşılaasıdı [1]. Südüülebllğ sağlaası ç öcelkle tek başıa ekook büüe düaı kaşı kaşıa oldğ solaı çözüü ç etel oladığı kabl edleld. Açıkça beltleş olakla blkte südüülebllk kavaı şaet ettğ hedef; ekoo, topl ve çeve aasıdak akı lşke şaet etekted. Blada sadece b dkkate alıası südüülebl olaa soçlaa ol açacaktı. Geleeksel lsal gel hesaplaalaıda sosal ve/vea ekolojk seae tahp ede faaletle geellkle ga saf tç hasılaı (GSYH) atıakta ve bölece geleeksel lsal gel hesaplaı, ekoo evct d ve e apılası geektğ kosda bz alış öledekted. Südüülebllk kavaıı üksek deecede kaaşıklığı, ekook aalzle ve ekook faaletle südüülebllğ ölçüüde e ötele geektekted. Eko-etklk so ıllada südüülebllk le lgl aalzlede agı olaak kllaıla aaçlada bd. Eko-etklk, südüülebllğ üç bleşede ekoo ve çeve botlaı le lgle; çükü b alada geel kabl göüş ölçü ble evctt. Kavadak eko ö ek, ekook ve çevesel (ekolojk) bleşele fade etekted. Çevesel pefoas ve ekook fadala aasıda bağ ka kavaı lk kez 1991 ılıda, güüüzde Düa Südüülebl Kalkıa ç İş Kose (WBCSD) adıı ala Südüülebl Kalkıa ç İş Kose (BCSD) kllaıştı. Ba göe, eko-etklk, sa htaçlaıı kaşılaa ve aşa kaltes sağlaa ekabetç fatlı al ve hzetle elde edles sıasıda aşa-dögüsü boca ekolojk etkle ve kaak oğlğ e azıda Düa ı tah edle taşıa kapastes le l b düzee kada leleec olaak azaltılası le başaılabl [2]. Kısaca, eko-etklk daha az çevesel etk le daha çok değe aatılasıı hedefle. Çevesel etk azaltıke üet değe koaak a da atıaak eko-etklk leştlebl. Kavaı altıda ata oatf alala b taafa bıakılısa eko-etklğe sadece b ölçü aacı olaak bakılabl. B bağlada b şket, b sektöü a da b ekoo eko-etklğ, ekook değe/çevesel etk a da çevesel etk/ ekook değe oalaı le açıklaak geleekselleşşt. Bada ekook değe topla çıktıı fade ede. Kllaıcılaı techlee göe değşk çalışalada faklı etkle üzede değeledle çevesel etkle se lslaaası lteatüde hala aaştıa ve tatışa kos olaa deva etekted. Tüke de çeve, poltka apıcılaı ve ekook ble ajadalaıda ö sıalada e aladığıda, ekook ble pefoaslaı çoğlkla ekook gdle ve çıktıla üzede değeledlekted. B çalışa, Tüke de çeve de değeledee kata pefoas ölçüle olaaklı oldğ bölgesel ekoetklk öeğ üzede göstee aaçlaaktadı. Ve Zaflaa Aalz kllaaak geçekleştle aalz le bölgele göel eko-etklkle hesaplaaak elde edle soçla bb le kaşılaştıılıştı.
2. VERĠ ZARFLAMA ANALĠZĠ Ve Zaflaa Aalz (VZA), Kaa Vee Ble (KVB) olaak adladııla ve gd ve çıktıa döüştüe şlete a da ekook klşlaı göel etklkle ölçekte kllaıla, doğsal pogalaa lkelee daaa b öted. VZA göel kaak kllaıı etklğ ölçüü apak aacıla sağlık hzetle (hastaele, doktola), eğt (oklla, üvestele), bakala, alat sektöü, estoala, toptacıla, şehle, ka klaı, bölgesel gelşe, kaşılaştıa ve öet pefoaslaıı değeledles alalaıda glaıştı [3]. Hehag b statstksel öte, ekez eğl aklaşııla üetcle otalaa b üetce göe değeledke, VZA tekğ, aı gdle kllaaak aı çıktılaı üete aı tpte he b üetc alızca "e " üetclele kaşılaştıı. He KVB göel etklğ hesaplaak ç gözlelee gd ve çıktıla kllaılı ve ağılıklı çıktılaı ağılıklı gdlee oaıı hesaplaı. Hehag b KVB etklk ölçütü adet çıktı ve adet gd ç aşağıdak gb taılaı. 1 v x 1 1 1 v 2 2 x 2 2...... v x (1) Dekle (1) de,. çıktıı ağılığıı,. çıktıı ktaıı, v. gd ağılığıı ve x. gd ktaıı gösteekted. Dekle (1) de göüleceğ gb VZA b kesl pogalaa süec çeekted. Acak kesl pogalaaı çözüü güçtü. B edele kesl pogalaa set, Dekle (1) padasıı 1 e eşt olacağı aa vasaıı le doğsal pogalaa sete döüştüülebl ve çözülebl [3]. VZA de teel olaak üç odel kllaılaktadı. Bla, CCR (Chaes- Coope-Rhodes) Model, BCC (Bake-Chaes-Coope) Model ve Toplasal Model d. VZA de kllaıla b odelle, gd a da çıktı odaklı olaak çözülebl. Gd odaklılık, çıktı ktalaıı sabt ttlaak gd ktalaıda edaa gelecek değşle celees; çıktı odaklılık se gd ktalaıı sabt ttlaak çıktı ktalaıda edaa gelecek değşle celees olaak taılaıştı. CCR öte ölçeğe göe sabt get vasaııa daaı. Eğe j. kaa b etklğ h se aaç, b değe akszaso olalıdı. B dda j aaç fokso gd odaklılık vasaıı altıda aşağıdak gb fade edl. Ebh j 1 1 v x (2) Dekle (2) dek kısıtla se Dekle (3) tek gbd.
1 v 1 v x 0 0 1 (3) Dekle (2) ve Dekle (3) doğsal pogalaa ötee göe Dekle (4) ve Dekle (5) dek gb fade edl. Ebh 1 j 1 v x 1 0 1 1, v v x 0 Dekle (4) ve (5) gd odaklılık d ç düzeleşt. CCR öte çıktı odaklılık d ç Dekle (6) ve Dekle (7) de veldğ gb azılı. Ekg 1 j 1 1 1 1, v 0 v x v x 0 BCC öte, teelde ölçeğe göe değşke get vasaııa daaı. BCC odel kllaaak tü KVB ç ölçeğe göe get tp de belleebl. BCC sııı he zaa CCR sıııı altıda e alı. B üzde CCR etklk değe, BCC etklk değede küçük vea oa eşt olacaktı [4]. BCC odel CCR odelde tek fakı, ölçeğe göe değşke get vasaıı altıda he b kaa b ç çözülecek doğsal poga soc elde edlecek (etk olaa b kaa oktası ç etk olası gd çıktı bleş olştak ç geeke blg sağlaa değe) değele toplaıı 1 e eşt olasıdı. BCC öte odel Dekle (8) le velşt. Aaç fokso, Ek k Kısıtla, (4) (5) (6) (7) N j 1 j jk k (8)
N k j 1 x k N j 1 1 j x j jk 0 Eğe b odel, b gd ve çıktı odaklılığı blkte değeledosa toplasal odeld. Bada asıl aaç, gd fazlası ( s ) ve çıktı eksklğ ( s ) eş zaalı olaak ele alıp etklk sııı üzede etksz kaa be e zaktak oktaa laşaa çalışaktı. B odel socda b etklk soç değe elde edlez. Kaa ble etk olp oladıklaı sebest değşke değelee bakılaak belle. Eğe he k sebest değşke değe de sıfı se o kaa b b odele göe etk olacaktı [5]. VZA de gd saısı le çıktı saısıı çapıı kada bot ve e az bot saısı kada da etk KVB olacaktı. B odelde kllaılablecek e az KVB saısı, b odelde kllaılacak gd ve çıktı saılaı csde aşağıdak gb taılaı. Dekle (9) da vele fade geel kal olakla beabe, gd ve çıktıla aasıda b koelaso da evct olası geekekted. E az KVB saısı = 2 x Gd Saısı x Çıktı Saısı (9) Dkkat edles geeke b dğe öel okta se gd ve çıktı saısı ükseldkçe odel aıt edclk özellğ azalasıdı. Geçekte de gd saısıdak atış etklkte azalışa, çıktı saısıdak atış se etklkte atışa ol aça. 3. EKO-ETKĠNLĠK MODELĠ Ağılaşa çeve solaı kaşısıda topllaı daha çeve kaltes ç taleple ükselke, çevesel pefoası doğ değeledles geeks de atıştı. B edele, lslaaası lteatüde eko-etklğ değşk alteatflee glaasıa oğlaşa çalışalaı saısı so ıllada ataktadı [6 9]. B çalışada, İstatstksel Bölge Ble Düze 2 de e ala 26 bölge ekolojk etklğ, 6 gd ve 1 çıktı değşke kllaıldığı b odel le VZA kllaılaak hesaplaıştı. Modelde, ast ağlaıa (AY), küesel ısıaa (KI), toposfek ozo (TO) ve patkül adde (PM) olşa ol aça gazla le atık s (AS) ve katı atıkla (KA) çevesel baskıı tesl etek üzee seçle altı gd değşke olştaktadı. Çıktı değşke se ekook değe fade etekte ve odelde ga saf kata değe (GSKD) le tesl edlekted. Çalışada kllaıla VZA odel Şekl 1 de göstelekted. B çalışada daha aıtılı b hesap apablek aacı le tekl hava kletcle bazıda çalışak ee, 7 faklı hava kletcs, ast ağlaı, küesel ısıa, toposfek ozo ve patkül adde olş olak üzee 4 çevesel baskı gb altıda ele alıış ve bölece b hava kletcs olası tü etkle göz öüe alııştı [10].
Gdle Çıktıla AY ( x 1) KI ( x 2 ) TO ( x 3 ) PM ( x 4 ) KVB (Bölgele) GSKD ( 1 ) AS ( x 5 ) KA ( x 6 ) ġekl 1: Ve Zaflaa Model B baskı gbda e ala esolaı etkle bbde faklı oldğ gb, he baskı gb etks de b dğede faklıdı. Öeğ ast ağlaı baskı gbda bla sülfü dokst, azot okstle ve aoak kletcle etkle bbde faklıdı. Beze şeklde sülfü dokst ast ağlaı ve toposfek ozo olş baskı gbdak etkle de faklıdı. Faklı etklee sahp hava kletc esolaı tek b değe olaak fade edeblek ç etk döüşü katsaılaı gelştlşt. Söz kos döüşü katsaılaı kllaılaak hehag b baskı gb, keds olşta tü hava kletcle kapsaaak tek b eşdeğe bde fade edl [11]. Çalışada Hoghto vd. [12] ve de Leew ı [13] çalışalaıda vele çeve katsaılaı kllaılıştı. Tablo 1 de b çalışada kllaıla hava kletcle ve çevesel baskı gplaı velşt. Tablo 1: Hava kletcle ve çevesel baskı gplaı Kletc Çevesel baskı gb B Sülfü dokst (SO 2 ) Azot okstle (NO x ) Aoak (NH 3 ) Ast ağlaı Gg, ast ağlaıa ede ola eşdeğe Kabo dokst (CO 2 ) Küesel ısıa Gg, eşdeğe CO 2 Kabo ookst (CO) Azot okstle (NO x ) Ogak bleşkle (NMVOC) Toposfek ozo olş Gg, toposfek ozo olşa ede ola eşdeğe Azot okstle (NO x ) Sülfü dokst (SO 2 ) Aoak (NH 3 ) Patkül adde (PM) a PM a : çapı 2.5 le 10 µ aasıda e alala. Patkül olş Gg, patkül olşa ede ola eşdeğe SO 2, NO x, NH 3, CO, NMVOC ve PM vele EMEP ve tabaıda gafk oka öte le alııştı [14]. Koa lşk ve tabalaıda blaa
bölgesel CO 2 ves se hesaplaası geekşt. Ca [15] taafıda apıla çalışada kllaıla bölgesel CO 2 oalaıda aalaaak ülke bazıdak CO 2 vesde [16] bölgelee at CO 2 akalaı elde edlşt. Atık s, katı atık ve GSKD vele Tüke İstatstk K (TÜİK) ve tabaıda çeklşt [17, 18]. Aaştıaı öekle olşta 26 bölgee [19] at so vele 2008 ılıa at oldğda çalışa ılı olaak 2008 seçlşt. Çalışada gd ve çıktı olaak kllaıla velee at otalaa, aks, ve stadat sapa değele Tablo 2 de velşt. Tablo 2 te göüleceğ gb vele aks ve değele aasıdak değşle geş b aalığa aılaktadı. B d bölgeleaası eştszlkte kaakladığı söleebl. Tablo 2: Gd-çıktı değģkele statstk blgle DeğĢke Otalaa Maks M Stadat Sapa AY (Gg) 3,88 18,69 0,44 3,84 KI (Gg) 11.426,24 55.112,68 1.282,75 11.163,10 TO (Gg) 125,70 605,58 14,10 124,51 PM (Gg) 89,24 429,95 10,02 88,40 AS (lo 3 ) 174,41 908,36 36,06 164,02 KA (Gg) 1.152,26 5.329,64 406,37 959,61 GSKD (lo TL) 32.868,62 236.293,00 5.257,00 45.019,63 B çalışada kllaıla odel ç VZA geçellğ test etek aacı le kllaıla gd ve çıktılaa sotoct test glaıştı [20, 21]. B test, gd ve çıktıla aası koelaso olp oladığıı aaştıa b glaadı. Eğe seçle gdle le çıktıla aasıdak faktöle (0-1) aalığıda poztf olaak hesaplaıolasa b vele VZA de kllaılablle. Negatf hesaplaa değele se aalzde kllaılaz. Hesaplaa gd ve çıktı değşkele koelaso katsaılaı Tablo 3 te velşt. Tablo 3 te göüleceğ gb hesaplaa tü faktö katsaılaı poztft ve b vele VZA de gd ve çıktı değşkele olaak kllaılablle. Tablo 3: Gd-çıktı değģkele koelaso katsaılaı DeğĢke AY KI TO PM AS KA GSKD AY 1.000 KI 1.000 1.000 TO 1.000 1.000 1.000 PM 1.000 1.000 1.000 1.000 AS 0.886 0.886 0.886 0.886 1.000 KA 0.897 0.897 0.897 0.897 0.963 1.000 GSKD 0.930 0.930 0.930 0.930 0.956 0.979 1.000 VZA ç kla odel saısal çözülees gd odaklı CCR öte kllaılaak DEAP (Data Evelopet Aalss Poga) blgsaa pogaı le geçekleştlşt [22]. Çalışada lk olaak göel eko-etklkle hesaplaıştı. Hesap soçlaıı göstee Tablo 4 te zleebleceğ gb 26 bölge aasıda TR10, TR41 ve TR51 kodl 3 bölge etkd. B 3 bölge, dğe bölgelee göe daha çok GSKD üetleke daha az çeve kllğe sebep olaktadıla. Bölgele otalaa etklğ se 0.726 olaak hesaplaıştı. Bölgele etklkle otalaa etklk değe le kaşılaştııldığıda 11 bölge otalaa etklğ üzede, 15 bölge se otalaa etklğ altıda b eko-etklk değee sahp oldklaı göülüştü.
Tablo 4: Bölgesel göel eko-etklkle Kod Etklk BaĢv Gb TR10 İstabl 1.000 - TR21 Tekdağ, Ede, Kıklael TR22 Balıkes, Çaakkale 0.935 TR41 0.571 TR31 İz 0.850 TR10 TR32 Adı, Dezl, Mğla TR33 Masa, Afo, Kütaha, Uşak TR41 Bsa, Eskşeh, Bleck TR42 Kocael, Sakaa, Düzce, Bol, Yalova TR10,TR41, TR51 0.627 TR51,TR10 0.663 TR51,TR10 1.000-0.943 TR10,TR41 TR51 Akaa 1.000 - TR52 Koa, Kaaa TR61 Atala, Ispata, Bd TR62 Adaa, Mes TR63 Hata, Kahaaaaş, Osae 0.610 TR10,TR41, TR51 0.620 TR10,TR51 0.591 TR51,TR10 0.513 TR10,TR41 Kod Etklk BaĢv Gb TR71 Kııkkale, Aksaa, Nğde, 0.596 TR51 Nevşeh, Kışeh TR72 Kase, Svas, Yozgat 0.621 TR10,TR51 TR81 Zogldak, Kaabük, Batı 0.648 TR10,TR41 TR82 Kastao, Çakıı, Sop 0.712 TR51 TR83 Sas, Tokat, Ço, 0.779 TR51 Aasa TR90 Tabzo, Od, Ges, Rze, 0.867 TR10,TR51 Atv, Güüşhae TRA1 Ez, Ezca, Babt 0.807 TR51 TRA2 Ağı, Kas, Iğdı, Adaha TRB1 Malata, Elazığ, Bgöl, Tcel TRB2 Va, Mş, Btls, Hakka TRC1 Gazatep, Adıaa, Kls TRC2 Şalıfa, Dabakı TRC3 Mad, Bata, Şıak, St 0.890 TR51 0.620 TR51 0.893 TR51 0.408 TR10 0.509 TR51 0.605 TR51 Tablo 4 te aıca etk olaa bölgele etklkle leştee esas olştacak başv gplaı da beltlşt. Öeğ etk olaa TR21 kodl bölge (0.953) etk olablek ç TR41 kodl bölge özellklee aklaşaı kedse hedef seçes geekekted. Coğaf açıda değeledldğde eko-etk bölgele (TR10, TR41 ve TR51) ülke batısıda, etk olaa bölgele (TRC1, TRC2, TR63) se ülke doğsda e aldığı göülekted. Tüke batısı ve doğs aasıdak gelşşlk fakı dkkate alıdığıda b soç özellkle lg çekcd. Eko-etklkle kş başıa GSKD le değş Şekl 2 de velşt. Şekl 2 de göüleceğ gb TRB2, TRA2 ve TR22 gb bkaç bölge dışıda kş başıa GSKD üksek oldğ bölgelede eko-etklk değele de üksek olaktadı.
Eko-etklk Eko-etklk 1.0 TR51 TR41 TR10 0.9 TRB2 TRA2 TR90 TR31 TR21 TR42 0.8 TRA1 TR83 0.7 0.6 TRC3 TRB1 TR71 TR82 TR72 TR52 TR62 TR33 TR81 TR32 TR22 TR61 0.5 TRC2 TR63 0.4 TRC1 0.3 0 3000 6000 9000 12000 15000 18000 21000 Kş başıa GSKD ($) ġekl 2: Eko-etklkle GSKD le değģ Eko-etklkle bölge üfslaı le değş se Şekl 3 te velşt. Soçla eko-etk TR10, TR41 ve TR51 bölgele üksek üfsa sahp oldğ gösteekted. TR82 üfs TRC1 de düşük olasıa ağe b bölge etklğ TRC1 de üksek hesaplaıştı. Beze d TR21 ve TR63 le TRA2 ve TR62 bölgele ç de geçeld. 1.0 TR41 TR51 TR10 0.9 0.8 TR42 TR21 TRB2 TRA2 TR90 TRA1 TR83 TR31 0.7 0.6 0.5 TR82 TR81 TR33 TR32 TRB1 TR72 TR61 TR71 TR52 TRC3 TR22 TR63 TRC2 TR42 0.4 TRC1 0.3 500000 2500000 4500000 6500000 8500000 10500000 12500000 Nüfs ġekl 3: Eko-etklkle üfs le değģ Çalışaı b dğe lg çekc soc da sadece İstabl kapsaa TR10 bölges eko-etk olasıdı. Tüke e büük etopolü ve Avpa ı e üksek üfsl ketlede b ola İstabl dğe bölgelede daha geş al kaaklaı, coğafk ve öetsel avatajlaı blaktadı. B soc olaak
ekook gelşe le blkte otaa çıka çevesel solaı çözülesde dğe bölgelee göe daha etk olaktadı. 4. SONUÇ Südüülebllk göel olaak pek çok açıda ölçülebl ve elde edlecek soçla poltka değeledele ve kaalaı ç b kaak olşt. Bbde faklı ekook, sosal ve çevesel göstegele b aaa geteble kapastes le VZA, südüülebllk çalışalaıda sıkça kllaılaktadı. B çalışada, Tüke de İstatstksel Bölge Ble Düze 2 de e ala 26 bölge eko-etklkle, çeştl olsz çevesel etkle gd ve GSKD çıktı olaak değeledee ala b VZA odel adııla celeş ve bölgele pefoaslaı bble le kaşılaştıılıştı. Aalz soçlaıa göe 26 bölge çesde TR10 İstabl, TR41 Bsa, Eskşeh, Bleck ve TR51 Akaa bölgele etkd. Dğe ada, TR63 Hata, Kahaaaaş, Osae, TRC2 Şalıfa, Dabakı ve TRC1 Gazatep, Adıaa, Kls eko-etklğ e düşük bölgele olaak sıalaıştı. Geel olaak Tüke batısıda e ala gelşş bölgele üksek eko-etklk düzelee laşıke, doğdak bölgele düşük eko-etklğe sahpt. Tüke de geleeksel olaak ekook büüe, sosal ve çevesel pefoasa göe öcelkl b hedef olaak değeledlekted. B da ekook büüee odaklaa ekez ve eel öetle kaçıılaz olaak çeve koasıa daha az öe veelee ol açaktadı. Ekook büüe aıda topl ve çeve de göz öüe ala ölçüle agılaştıılası südüülebl büüe sağlaası ç b geekllkt. B alada eko-etklk ve beze ölçüle agılaştıılası aalı olacaktı. Bölgesel ve eel ölçekte özellkle çeve kosdak ve eksklğ b aladak çalışalaı öüde öel b egeld. Aıca, bölgesel ve eel ölçekte b bölgeledek padaşlaı da katılııla eko-etklk göstegele olştlası ve zlees südüülebl bölgelee laşılası ç öel b adı olacaktı. İlede apılacak çalışalada, bölgesel südüülebllğ daha hassas b ölçüü aacıla b çalışada öele odele kaak kllaıı ekleeek odel gelştlebleceğ gb, çalışa faklı ıllaa at vele le tekalaaak bölge pefoaslaıı zaa çdek değş celeebl. KAYNAKÇA [1] WCED (Wold Cosso o Evoet ad Developet), 1987. O Coo Fte. Oxfod Uvest Pess, Oxfod. [2] WBCSD (Wold Bsess Cocl fo Sstaable Developet), 2001. Measg Eco-effcec A Gde to Repotg Copa Pefoace. WBCSD, Geeva. <http://www.wbcsd.og/web/pblcatos/easg_eco_effcec.pdf>. [3] Raaatha, R. 2003. A Itodcto to Data Evelopet Aalss. Sage Pblcatos, New Delh.
[4] Bake, R.D., Chaes, A., Coope, W.W., 1984. Soe odels fo estatg techcal ad scale effceces Data Evelopet Aalss. Maageet Scece 30, 1078 1092. [5] Chaes, A., Coope, W.W., Lew, A.Y., 1994. Data Evelopet Aalss: Theo, Methodolog ad Applcatos, Klwe, Bosto. [6] Fet, A.M., 2003. Eco-effcec epotg exeplfed b case stdes. Clea Techolog Evoetal Polc 5, 232 239. [7] Seppälä, J., Melae, M., Mäepää, I., Koskela, S., Tehe, J., Hlte, M.-R., 2005. How ca the eco-effcec of a ego be eased ad otoed? Joal of Idstal Ecolog 9, 117 130. [8] Hppes, G., Ishkawa, M., 2005. Eco-effcec ad ts teolog. Joal of Idstal Ecolog 9 (4), 43 46. [9] Zhag, B., B, J., Fa, Z., Ya, Z., Ge, J., 2008. Eco-effcec aalss of dstal sste Cha: A data evelopet aalss appoach. Ecologcal Ecoocs 68, 306 316. [10] Kotelae, M. 2008. Dac evoetal pefoace aalss: A Malqst dex appoach. Ecologcal Ecoocs 64 701-715. [11] EEA (Eopea Evoet Agec), 2011a. Idvdal polltats ad evoetal pesse categoes. <www.eea.eopa.e/data-adaps/data/eea.../flecached> [12] Hoghto, J.T., Meo Flho, L.G., Callade, B.A., Has, N., Kattebg, A., Maskell, K. 1996. Clate chage 1995: The scece of clate chage. Cotbto of Wokg Gop I to the 2d Assesset Repot of the Itegoveetal Pael o Clate Chage, Cabdge Uvest Pess, Cabdge. [13] De Leew, F.A.A.M. 2002. A set of esso dcatos fo log-age tasboda a pollto. Evoetal Scece & Polc, 5, 135 145. [14] EMEP, 2011b. Essos ae sed EMEP odels. Eopea Motog ad Evalato Pogae <http://www.cep.at/esso-data-webdab/essos-assed--eep-odels/> [15] Ca, A. 2006. Ivestgato of Tke s cabo doxde poble b ecal odellg. PhD Thess, The Gadate School of Natal ad Appled Sceces, Mddle East Techcal Uvest. [16] EEA (Eopea Evoet Agec), 2011b. Geehose gases data vewe. <http://www.eea.eopa.e/data-ad-aps/data/data-vewes/geehose-gasesvewe>
[17] TÜİK (Tüke İstatstk K). 2011a. Çeve İstatstkle. <http://www.tk.gov.t/veblg.do?alt_d=10> [18] TÜİK (Tüke İstatstk K). 2001b. Bölgesel Ga Saf Kata Değe http://www.tk.gov.t/lsalhesapapp/bolgeselgskd.zl [19] TÜİK (Tüke İstatstk K). 2001c. İstatstksel Bölge Ble Sııfladıası. < http://www.tkstat.gov.t/stat.do> [20] Gola, B., Roll, Y. 1989. A applcato pocede fo DEA. Oega 17, 237 250. [21] Yadav, V. K., Padh, N.P., Gpta, H.O., 2010. A co level std of a Ida electc tlt fo effcec ehaceet. Eeg 35, 4053 4063. [22] Coell, T.A. 1996. A gde to DEAP veso 2.1: A data evelopet aalss (copte) poga. CEPA Wokg Pape 96/08. Cete fo Effcec ad Podctvt Aalss, Uvest of New Eglad.