KONU: Besinler ve Dengeli Beslenme Besinlerin gerekliliği Bütün canlılar büyümek, gelişmek, ve yaşamını sağlıklı bir şekilde devam ettirebilmek için beslenmeye ihtiyaç vardır. Canlılar koşmak, yürümek ve oyun oynamak için enerjiye ihtiyaç duyarız. Solunum yapmak, büyüyüp gelişmek gibi yaşamsal faaliyetleri sürdürmek için enerjiye ihtiyaç vardır. Besin içerikleri ve görevleri Vücudumuzun yaşamsal faaliyetleri sürdürebilmesi için gerekli yiyecek ve içecekler besin olarak adlandırılır. Bu besinlerin düzenli bir şekilde vücuda alınmasına beslenme denir. Yediğimiz besinleri bitki ve hayvanlardan elde ederiz. Meyve ve sebzeler bitkisel besinler; et, balık, yumurta gibi besinler hayvansal besinlerdir. Sağlıklı bir yaşam için; -yediğimiz besinlerin tazeliğine, -Temizliğine, -Katkı maddesi içerip içermediğine bakmak gerekir. Sağlıklı bir yaşam için alacağımız besinlerin yanında spor yapmakta gereklidir. Besinler vücudumuzda, yapıcı-onarıcı, düzenleyici ve enerji verici gibi gruplayabiliriz. Yukarıda verilen besinlerden A, C ve D deki besinler sağlıklı beslenmeye uygun iken, B,Ç ve E deki besinler sağlıklı beslenmeye uygun değildir. Çocukların sağlıklı olmak için; -Açık havada oynamalı, -Spor yapmalı, - Dişleri fırçalamalı, -Sebze ve meyveleri tüketmeden önce bol su ile yıkamalıdır. Her canlının beslendiği besinler farklı olabilir. İnsan, et, süt, yumurta, sebze, ekmek vb ile beslenirken, bitkiler kendi besinini kendi üretir. Bu grupta proteinler yer alır. Yapıcı-Onarıcı Besinler Proteinler: Vücudumuzun büyüme ve gelişmesinde görevlidir. Kazalar sonucu vücudumuzda meydana gelen yaraların ve yıpranan yerlerin onarılmasında rol oynar. 5. Sınıf Fen ve Teknoloji
Su: Vücudumuzda çeşitli maddelerin taşınmasını ve vücut sıcaklığının ayarlanmasını sağlar. Vücudumuzun % 70 i sudur. Vücudun su ihtiyacı içilen sular ve yiyeceklerle alınan sularla karşılanır. Enerji Verici Besinler Spor yapma, yürüme, koşma, düşünme gibi günlük faaliyetlerimiz ile iç organlarımızın çalışması için enerjiye ihtiyaç vardır. Vücudumuz bu enerji ihtiyaçlarını karbonhidrat ve yağlardan sağlar. Karbonhidratlar: şeker ve şekerli yiyecekler, ekmek, makarna ve tahıllarda bulunur. Mineraller: Su, maden suyu ve diğer tüm besinlerde mineraller bulunur. Vitaminler: Bütün besinlerde bulunur. Vücudumuzu hastalıklara karşı koruyarak direncini arttırır. A, B, C, D, E ve K gibi vitaminler vardır. A vitamini büyümeye yardımcıdır. Kemik ve diş gelişiminde önemli rol oynar. A vitamini eksikliğinde gözde gece körlüğü gibi önemli bozukluklar ortaya çıkar. Deride kuruma ve döküntü görülür. Yeşil sebzelerde, süt, balık ve yumurtada bulunur. Yağlar: Bitkiler ve hayvanlardan elde edilir. Ayçiçeği, mısır özü, fındık, zeytin ve cevizde bol miktarda bulunur. Değişik çeşitleri vardır. Sinir ve kasların gelişmesinde etkilidir. Et, süt, süt ürünleri ve tahıllarda bulunur. Vücudun direncini arttırır. Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Yeşil sebzelerde, meyvelerde ve turunçgillerde bulunur. Kemik ve dişlerin gelişimini sağlar. Yumurta, balık, süt ve peynirde bulunur. Düzenleyici besinler Vücudumuzun çeşitli yaşamsal faaliyetlerini düzenli olarak sürdürmesinde ve aldığımız diğer karbonhidrat, yağ, protein türü besinlerin vücuda yararlı hale gelmesinde rol oynar. Su, mineraller ve vitaminler düzenleyici olarak görev yapar. Büyümeye yardımcıdır. Tahıl, sebze, süt ve yumurtada bulunur. Kanın pıhtılaşması için gereklidir. Et, mısır, muz ve yeşil sebzelerde bulunur.
Not: Besinlerde karbonhidrat, protein ve yağ varlığını tespit etmek için aşağıdaki yöntemler uygulanır. Lügol çözeltisi, karbonhidratın ayracıdır. Karbonhidratlı besinlere lügol damlatıldığında besin mavi-mor renk alır. Nitrik asit ve biüret proteinlerin ayracıdır. Proteinlere nitrik asit damlatılınca besin sarı renk alır. Biüret damlatılınca mavi-mor renk alır. Yağlar ise kâğıda sürülünce kâğıtta şeffaf bir leke bırakır. Dengeli ve Sağlıklı Beslenme İnsanların besin ihtiyaçları yaş, cinsiyet, yapılan iş ve bünye özelliklerine göre değişir. Her yaş grubunun ihtiyaç duyduğu besin içeriği birbirinden farklıdır. Bir çocuğun ihtiyaç duyduğu besin ile bir yetişkinin ihtiyaç duyduğu besin birbirinden farklıdır. Masa başında çalışan bir kişi ile inşaat işinde çalışan bir kişinin ihtiyaç duyduğu besin miktarı farklıdır. Çocuklar, büyüme ve gelişme çağında ve günlük hayatta çok hareketli olduğu için yapıcı-onarıcı e enerji verici besinleri yeterince tüketmelidir. Besin içeriklerinin vücudumuzda değişik görevleri vardır. Her öğünde aynı içeriğe sahip besinlerle beslenilmesi, eksik ve tek yönlü beslenmeye sahip olur. Tek çeşit besinlerle beslenmek sağlıklı değildir. Sağlıklı belenmek için her gün yeteri kadar et, süt, sebze, meyve ve tahıl gibi değişik besinlerden tüketmek gerekir. İnsanların sağlıklı yaşayabilmesi için gerekli olan besin türlerinden gerektiği kadar tüketerek beslenmesine dengeli beslenme denir. Dengeli beslenme diyet olarak da adlandırılır. Dengeli ve sağlıklı beslenmek için besin piramidinin en alt kısmında yer alan besinlerden daha fazla, üst kısmında bulunan besinlerden daha az tüketilmelidir. Besin ve Teknoloji Sağlığımız için besinlerin taze ve doğal olması önemlidir. Bayat yiyecekler besin değerini kaybederler. Ayrıca uzun süre açıkta beklemiş besinlerde zamanla renk, koku ve tat değişimi gözlenir. Bozulmaya başlayan ya da bozulmuş yiyeceklerin tüketimi sağlığımız açısından son derece zararlı olabilir. Besinlerin bozulmasını önlemek için, kurutma, tuzlama, turşu ve konserve yapımı gibi yöntemlere günümüzde gelişen teknoloji sayesinde, vakumlama, ışınlama,
yiyeceklere koruyucu katkı maddesi ilave etme gibi yöntemler eklenmiştir. Teknolojinin gelişmesi ile tükettiğimiz gıda çeşidi artmış, meyveli yoğurt, ketçap, hazır çorba, mayonez ve dondurulmuş gıdalar yaşamımıza girmiştir. Teknoloji ilerledikçe gıda maddelerine koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı gibi katkı maddeleri ilave edilmektedir. Yiyecekleri daha cazip hale getiren bu katkı maddeleri gıdaların doğal halini bozabilir. Çözüm: Soruda meyve kutusunun üzerinde son kullanım tarihinin olmaması en önemli sorundur. Doğru cevap C dir. Soru: 2012 DPY 5. Sınıf Marketten aldığımız besinlerin son kullanma tarihlerine bakmalıyız ve kullanımı geçmiş gıdaları tüketmemeliyiz. Sebze ve meyveleri bol su ile yıkadıktan sonra yemeliyiz. Boyalı ve tatlandırıcılı gıdaları fazla tüketmemeliyiz. Taze ve temiz görünen besinler alınmalıdır. Ürünlerde TSE belgesi olanlar tercih edilmelidir. Soru:2012 DPY 5. Sınıf Çözüm: Akşam yemeğinde daha hafif yiyecekler yemek daha uygun olacaktır. Daha dengeli beslenmek için patates kızartması yerine mercimek çorbası içmesi daha uygun olacaktır. Doğru cevap D seçeneğidir. Soru: 2011 DPY 5. Sınıf
Çözüm: teknolojinin gelişmesi ile sonradan üretilen besin C seçeneğindeki çikolatalı süttür. Doğru cevap C seçeneğidir. Soru: 2011 DPY 5. Sınıf Çözüm: Paketin üzeri incelendiğinde en fazla karbonhidrat olduğu görülmektedir. O halde paketin içindeki besin bisküvi olmalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir. Soru: 2010 DPY 5. Sınıf Çözüm: Öğrenciler yaptığı etkinlikle besinlerde bulunan maddeleri araştırmaktadır. Çünkü iyot karbonhidratın, nitrik asit proteinin, kağıda sürmede yağın olduğunu belirleme yöntemidir. Doğru cevap D seçeneğidir. Soru:2010 DPY 5. Sınıf Çözüm: Öğle yemeğinde karbonhidratlı yiyecekler yemesi daha uygun olacağından en uygun seçenek C seçeneğidir.