66 Araflt rma Makalesi / Research Article DOI: 10.4274/npa.y5538 Anksiyete Düzeyleri Aç s ndan Boflanm fl ve Evli Anneler ile Çocuklar n n ncelenmesi Investigation of Anxiety Levels in Divorced and Married Mothers and Theirs Children Nilgün ÖNG DER zmir Ekonomi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, zmir, Türkiye ÖZET Amaç: Bu araflt rmada, boflanman n çocuk üzerindeki etkilerinin incelenmesi amac ile, boflanm fl ve evli ailelerden gelen anneler ve onlar n çocuklar n n düzeyleri karfl laflt r lm flt r. Yöntemler: Araflt rman n örneklemi, zmir ilindeki bir ilkö retim okuluna devam eden anne-babas boflanm fl ve evli olan 3-6. s n f ö rencileri ve onlar n annelerinden oluflmaktad r. Araflt rmaya kat lan çocuklara, Çocuklar çin Durumluk ve Sürekli Anksiyete Ölçe i ile Bireysel Bilgi Formu; annelere ise, STAI ve Bireysel Bilgi Formu uygulanm flt r. Bulgular: Anne-babas boflanm fl olan çocuklar n durumluk ve sürekli düzeylerinin, anne-babas evli olan çocuklara göre daha yüksek oldu u (t=4.13 p<0.05, t=5.08 p<0.05) bulunmufltur. Benzer flekilde, boflanm fl annelerin durumluk ve sürekli düzeylerinin, evli annelere göre daha yüksek oldu u da (t=5.76 p<0.05, t=6.31 p<0.01) bulunmufltur. Sonuç: Anne-babas boflanm fl olan çocuklar n ve bu çocuklar n annelerinin düzeylerinin anne-babas evli olan çocuklara ve bunlar n annelerine göre yüksek bulunmas, boflanman n hem çocuklar hem de anneleri üzerinde olumsuz etkilere neden oldu unu düflündürmektedir. (Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48: 66-70) Anahtar kelimeler: Anksiyete, boflanma, evlilik, çocuk, anne ABSTRACT Objective: In this investigation, anxiety levels of divorced/married mothers and their children were compared to examine the effects of divorce on children. Methods: 3 rd -6 th grade children from an elementary school in the City of zmir, whose parents were divorced or married, and their mothers were sampled. The State-Trait Anxiety Inventory (STAI) for children, STAI for mothers and individual data questionnaire were administered to both children and mothers. Results: State-trait anxiety levels were found to be increased in children of divorced parents compared to those in children of married parents (t=4.13 p<0.05, t=5.08 p<0.05). Similarly, state-trait anxiety levels in divorced mothers were higher than those in married mothers (t=5.76 p<0.05, t=6.31 p<.01). Conclusion: It is interpreted that divorce has negative effect on mothers and children when considering the findings suggesting increment in anxiety levels in mothers and children of divorced families. (Archives of Neuropsychiatry 2011; 48: 66-70) Key words: Anxiety, divorce, marriage, children, mothers Girifl Her çocuk için özellikle yaflam n n ilk y llar nda annebabas yla olan iliflkisi çok önemlidir. Anne-baban n boflanmas ise, hiç kuflkusuz hem çocuklar hem de ebeveynler için oldukça zor ve stresli bir süreçtir. 20. yüzy l boyunca aile yaflam ndaki tüm de ifliklikler içinde en dramatik olay n boflanma oran ndaki h zl art fl oldu unu belirtilmektedir. ABD de 19. yüzy l n ortalar na kadar boflanma oran %5 civar ndayken son y llarda ilk evliliklerin yaklafl k yar s n n bitti i bildirilmifltir (5). Türkiye de de, D E verileri incelendi inde 1993-2008 y llar aras nda Türkiye genelinde, boflanma rakamlar ndaki art fl dikkat çekicidir (9). Bu art flla paralel olabilecek flekilde, son y llarda ülkemizde de boflanma konusunda yap lan araflt rmalar n oldu u görülmektedir (6,21). Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr., zmir Ekonomi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, zmir, Türkiye Gsm: +90 535 827 89 01 E-posta: nongider@yahoo.com Gelifl tarihi/received: 05.02.2010 Kabul tarihi/accepted: 31.10.2010 Nöropsikiyatri Arflivi Dergisi, Galenos Yay nevi taraf ndan bas lm flt r. / Archives of Neuropsychiatry, published by Galenos Publishing.
Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48: 66-70 Boflanm fl ve Evli Ailelerden Gelen Anneler ile Çocuklar n n Anksiyete Düzeylerinin Karfl laflt r lmas 67 Boflanman n efllerin fiziksel ayr l ndan önce bafllayan ve yasal boflanma sonras ndan da süren potansiyel olarak stresli bir süreç oldu u; bu nedenle boflanma için bir uyum süreci gerekti i belirtilmektedir (6,12,16,17,20,24). Boflanma, sadece yetiflkinlerin yaflad bir süreç de ildir. Çocuklar da bu sürecin içinde yer al rlar. Çocuk aç s ndan düflünüldü ünde, o güne kadar en fazla ba l oldu u iki kifliye, o andan sonra eflit olarak ulaflamayacakt r. Dünyas bir anlamda bölünecektir. Anne-babalar aç s ndan ise, boflanma ile birlikte yeni bir yaflam kurma süreci bafllamaktad r. Bu süreçte, hem eski eflle hem de çocuklarla yeni iliflki biçimleri gelifltirme, maddi zorluklarla bafla ç kmaya çal flma, sosyal iliflkilerde de ifliklikler gibi afl lmas gereken sorunlar gündeme gelmektedir. Birçok araflt rmada hem ebeveynlerin hem de çocuklar n boflanma sonras nda yaflad klar sorunlar üzerinde durulmaktad r (6,13,25). Boflanma, ciddi bir dizi de iflikli i beraberinde getirebilmektedir. Boflanma sonras çocuklar n uyumu genellikle, sonuçlar ve süreç aç s ndan genifl bir perspektifte incelenmektedir. Meta-analizler ve gözden geçirme çal flmalar nda 1960 l ve 1970 li y llarda daha çok sonuç yaklafl m ve boflanman n çocuk üzerindeki stres veren etkileri üzerinde odaklan lm flt r (4). Daha sonraki çal flmalarda ise, boflanma sonras çocu un uyumu ile ilgili çal flmalar yap lm flt r (1,6,24). Ayr ca, Wallerstein ve Lewis (23), boflanman n ard ndan çocu un ilk yaflad duygunun flok ve mutsuzluk oldu unu; ayr ca yaln zl k, ebeveynlere öfke ve flaflk nl k duygular n n da çok s k görüldü ünü belirtmektedirler. Görüldü ü gibi, boflanma sonras n n hem anne hem de çocuklar n uyumu aç s ndan zor bir süreç oldu u belirtilmektedir. Bu durumdan yola ç k larak bu çal flmada boflanman n çocuk ve annelerin düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanm flt r. Bu nedenle, boflanm fl anneler ve onlar n çocuklar ile evli anneler ve onlar n çocuklar n n düzeyleri karfl laflt r lm flt r. Ayr ca, yaln zl k alg s n n boflanma sonras nda annelerin düzeylerini etkileyebilecek faktörlerden biri olabilece i düflünülmektedir. Bu nedenle, yaln zl k alg s da araflt rmaya dahil edilerek boflanm fl ve evli annelerin kendilerini yaln z hissetme düzeyleri de karfl laflt r lm flt r. Yöntemler Örneklem Araflt rman n örneklemi, zmir ilindeki bir ilkö retim okuluna devam eden anne-babas boflanm fl ve anne-babas evli olan, 3-6. s n f ö rencileri ve bu çocuklar n annelerinden oluflmaktad r. Bu okul zmir in flehir merkezinde yer alan bir devlet okuludur. Genellikle çal flan ve orta sosyo-ekonomik düzeydeki annelerin çocuklar n n devam etti i bir okuldur. Araflt rmaya, 39 boflanm fl anne (%45.4) ve onlar n çocuklar ile 47 evli kad n (%54.6) ve onlar n çocuklar olmak üzere toplam 172 kifli dahil edilmifltir. Örneklemdeki boflanm fl annelerin 34 ü (%87.2), evli annelerin ise, 38 i (%80.8) çal flmaktad r. Araflt rmaya kat lan tüm annelere hem kendileri hem de çocuklar n n araflt rmaya kat lmalar için ölçekler uygulanmaya bafllamadan önce bilgilendirilmifl onam formlar imzalat lm flt r. Anne-babalar boflanm fl ve anne-babalar evli olan çocuklara, Çocuklar çin Durumluk ve Sürekli Anksiyete Ölçe i ile Bireysel Bilgi Formu uygulanm flt r. Boflanm fl ve evli annelere ise, STAI Durumluk ve Süreklilik Anksiyete Envanteri ve Bireysel Bilgi Formu uygulanm flt r. Veri Toplama Araçlar I. Çocuklar çin Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri Bu envanter 1973 y l nda Spilberger taraf ndan gelifltirilmifltir. Türkiye'deki geçerlik ve güvenirlik çal flmalar ise, 1995 y l nda Özusta taraf ndan gerçeklefltirilmifltir (22). Ölçe in geçerlik ve güvenirlik çal flmalar ilkö retimin 3, 4, 5 ve 6. s n flar na devam eden toplam 724 çocukla yap lm flt r. Bireysel ya da grup olarak uygulanabilmektedir. 1. Sürekli Anksiyete Ölçe i: Anksiyete yatk nl n n yan s ra kal c bireysel farkl l klar ölçmeyi amaçlar. Ölçek toplam 20 maddeden oluflmaktad r. Çocu un genellikle nas l hissetti ini olufl s kl na göre de erlendirir. Evde sinirlerim bozulur ya da Ellerim titrer gibi ifadeler, hemen hemen hiç, bazen ve s k s k seçeneklerinden biriyle yan tlan r. Ölçekten al nacak puanlar 20-60 aras ndad r, n art fl sürekli anksiye tedaki art fl ifade etmektedir. 2. Durumluk Anksiyete Ölçe i: Çocuklardan o anda kendilerini nas l hissettiklerini de erlendirmeleri ve Kendimi çok öfkeli hissediyorum, öfkeli hissediyorum, hissetmiyorum gibi ifadelerden en uygununu iflaretlemeleri istenir. Toplam madde say s 20 dir. Al nabilecek en düflük puan 20, en yüksek puan ise 60 t r. II. STAI Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri (STAI-I, STAI-II) Durumluk ve sürekli seviyelerini ayr ayr saptamak amac yla Spielberger taraf ndan 1970 y l nda gelifltirilmifl olan Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri, k sa ifadelerden oluflan bir öz-de erlendirme anketidir. Türkçeye Öner ve LeCompte taraf ndan 1985 y l nda uyarlanm flt r. Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri toplam k rk maddeden oluflan iki ayr ölçe i içerir. Durumluk Anksiyete Ölçe i bireyin belirli bir anda ve belirli koflullarda kendisini nas l hissetti ini betimlemesini, içinde bulundu u duruma iliflkin duygular n dikkate alarak cevaplamas n gerektirir. Bireysel Bilgi Formu Hem çocuklar hem de anneler için yafl, cinsiyet, ekonomik durum gibi sosyo-demografik bilgileri soran form da ölçeklerle birlikte uygulanm flt r. fllem Araflt rman n sürdürüldü ü ilkö retim okulunun ö retmen ve yöneticileri taraf ndan, okullar nda aileleri boflanm fl çocuklar n n say s n n fazlal ve bu çocuklar n yaflad sorunlar nedeniyle ailelere yönelik olarak bir dizi seminer çal flmas yap lmas planlanm flt r. Bu nedenle araflt rmac dan bu konuda yard m talep etmifltir. Okul ö retmenleri ve yöneticiler taraf nda okuldaki tüm boflanm fl annelere seminerleri duyuran bir davet mektubu gönderilmifltir.
68 Boflanm fl ve Evli Ailelerden Gelen Anneler ile Çocuklar n n Anksiyete Düzeylerinin Karfl laflt r lmas Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48: 66-70 Seminere kat lan annelere araflt rmac taraf ndan araflt rman n amac konusunda bilgi verilmifl; ard ndan seminere kat lan tüm annelere hem kendileri hem de çocuklar n n araflt rmaya kat lmalar için bilgilendirilmifl onam formlar imzalat lm flt r. Ard ndan da araflt rma için yukar da bahsedilen ölçekler uygulanm flt r. Uygulama süresi yaklafl k 25-30 dakika aras nda sürmüfltür. Daha sonra araflt rmaya kat lmay kabul eden annelerin çocuklar na, okulda ö retmenleri taraf ndan belirlenen uygun bir saatte ölçekler uygulanm flt r. Ard ndan karfl laflt rma grubunun oluflturulmas için, anne-babas boflanm fl çocuklar ile ayn s n fta e itim gören anne-babas evli çocuklar n annelerine de sürdürülmekte olan araflt rman n amac konusunda bilgi veren bir mektup ile birlikte bilgilendirilmifl onam formlar ve ölçekler kapal bir zarf içinde gönderilmifltir. Araflt rmaya kat lmay kabul ederek bilgilendirilmifl onam formu ve ölçekleri doldurarak gönderen ailelerin çocuklar na da okulda ö retmenleri taraf ndan belirlenen uygun bir saatte ölçekler uygulanm flt r. Karfl laflt rma grubu için seçilen anne-babas evli olan çocuklar, boflanm fl ailelerden gelen çocuklarla ayn s n flarda e itim gören çocuklardan seçilmifltir. Böylece karfl laflt rma grubu olarak seçilen evli anneler ve çocuklar, boflanm fl anne ve çocuklar ile benzer sosyodemografik özellikler tafl mas sa lanmaya çal fl lm flt r. Sonuçlar Araflt rmaya, 39 boflanm fl anne (%45.4) ve onlar n çocuklar ile 47 evli kad n (%54.6) ve onlar n çocuklar olmak üzere toplam 172 kifli dahil edilmifltir. Örneklemde yer alan çocuklar n yafl ortalamalar incelendi inde, anne-babas boflanm fl olan çocuklar n yafl ortalamalar n n 11.5±2.5; anne-babas evli olan çocuklar n yafl ortalamalar n n, 10.9±1.9 oldu u bulunmufltur (Bkz. Tablo 1). Boflanm fl ve evli ailelerden gelen çocuklar n yafl ortalamalar aras nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmam flt r. Boflanm fl annelerin yafl ortalamalar n n 36.7±6.2; evli annelerin yafl ortalamalar n n ise, 34.8±3.9 ve oldu u bulunmufltur. Boflanm fl ve evli gruptaki annelerin yafl ortalamalar aras nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmam flt r. Boflanm fl annelerin e itim y l ortalamalar n n 12.6±4.7; evli annelerin e itim y l ortalamalar n n ise, 10.4±3.2 oldu u görülmüfltür. Her iki gruptaki annelerin e itim y llar aras nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmam flt r (Tablo 2). Tablo 1. Araflt rmada yer alan çocuklara iliflkin temel demografik bulgular Demografik Anne-babas Anne-babas Özellikler boflanm fl çocuklar n=39 evli olan çocuklar (n=47) %45.4 %54.6 Yafl 11.5±2.5 10.9±1.9 Cinsiyet K z n=21 n=18 Erkek (%53.85) (%46.15) n=25 n=22 (%53.19) (%46.81) Çocuklar n durumluk ve sürekli düzeyleri incelendi inde, anne-babas boflanm fl olan çocuklar n durumluk n n ortalamas n n 36.82 oldu u; sürekli n n ortalamas n n ise 39.28 oldu u bulunmufltur. Anne-babas evli olan çocuklar n durumluk düzey ortalamas n n ise, 34.64 oldu u; sürekli düzey ortalamas n n ise 35.64 oldu u bulunmufltur (Bkz. Tablo 3). Yap lan analiz sonucunda, anne-babas boflanm fl olan çocuklar n durumluk ve sürekli düzeylerinin annebabas evli olan çocuklara göre istatistiksel olarak anlaml düzeyde daha yüksek oldu u (durumluk düzeyi t=4.13 p<0.05, sürekli düzeyi t=5.08 p< 0.05) bulunmufltur. Annelerin durumluk ve sürekli düzeyleri incelendi inde ise, boflanm fl annelerin durumluk n n ortalamas n n 51.02 oldu u; sürekli n n ortalamas n n ise, 56.34 oldu u bulunmufltur. Evli annelerin durumluk n n ortalamas n n 41.49 oldu u; sürekli n n ortalamas n n ise, 44.76 oldu u bulunmufltur. Yap lan analiz sonucunda, boflanm fl annelerin durumluk ve sürekli düzeylerinin evli annelere göre anlaml düzeyde daha yüksek oldu u (durumluk düzeyi t=5.76 p<0.05, sürekli düzeyi t=6.31 p<0.01) bulunmufltur (Bkz. Tablo 4). Tart flma Anne-babas boflanm fl çocuklar n düzeylerinin, anne-babas evli çocuklara göre daha yüksek oldu u Tablo 2. Araflt rmada yer alan annelere iliflkin temel demografik bulgular Demografik Boflanm fl Evli Anneler Özellikler Anneler Anneler n=39 (n=47) %45.4 %54.6 Yafl 36.7±6.2 34.8±3.9 E itim süresi 12.6 ± 4.7 10.4 ± 3.2 Çal flma Durumu Çal fl yor n= 34 n=5 Çal flm yor %87.2 %13.8 n=38 n=11 %80.8 %19.2 liflki Süresi (y l) 14.63 15.82 (3.56) (3.84) Alt n=6 Alt n=9 %23.1 %12.8 Orta n=19 SED %48.7 Orta n=23 Üst n=11 %48.9 %28.2 Üst n=18 %38.3
Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48: 66-70 Boflanm fl ve Evli Ailelerden Gelen Anneler ile Çocuklar n n Anksiyete Düzeylerinin Karfl laflt r lmas 69 görülmektedir. Benzer flekilde, boflanm fl annelerin düzeylerinin de, evli annelere göre daha yüksek oldu u bulunmufltur. Boflanman n ard ndan hem annelerin hem de çocuklar n düzeylerinin yüksek bulunmas, boflanman n çocuklar ve anneleri üzerinde olumsuz etkileri oldu u fleklinde yorumlanabilir. Boflanma öncesi, boflanma ve boflanma sonras süreçlerin her biri oldukça streslidir. Bu dönem hem anne hem de çocu un hayat nda kaç n lmaz olarak birçok de iflikli i beraberinde getirmektedir. Ebeveynlerden birinin, genellikle baban n evden ayr lmas, sosyal yaflant da de ifliklikler, bazen ev, semt ya da flehir de iflikli i, çocuk için okul de iflikli i, arkadafllar ndan ayr lma gibi birçok de ifliklik ortaya ç kabilmektedir. Bu nedenlerle boflanman n duygusal zorluklar n n yan s ra koflullar n de iflmesi de hem anne hem de çocuk için yi artt ran faktörler olabilir. Boflanma ile ilgili literatürde de bu konuyla ilgili benzer bulgular vard r. Özellikle, boflanman n çocu un psikolojik uyumunda çeflitli sorunlara yer açt n gösteren bir çok araflt rma vard r (4,11,23). Ülkemizde yap lan bir çal flmada, boflanman n çocu un psikolojik uyumu üzerindeki etkileri incelenmifl ve boflanman n çocuklar n psikolojik uyumlar n olumsuz yönde etkiledi ine dair bulgular elde edilmifltir (21). Ayr ca araflt rmam zda hem anne-babas boflanm fl çocuklar n hem de annelerinin düzeylerinin, anne-babas evli olan çocuklar ve onlar n annelerine göre daha yüksek olmas yönünde bulgular elde edilmifltir. Bu bulgular n, boflanm fl annelerin yüksek düzeylerinin, çocuklar n n düzeylerinin de artmas na yol açm fl olabilece i fleklinde yorumlanabilece i düflünülmektedir. Literatürde, bu araflt rman n bulgular n destekleyen bulgular oldu u görülmektedir. Özellikle hemen boflanman n Tablo 3. Çocuklar n düzeylerinin incelenmesine iliflkin bulgular Ölçekler Anne-babas Anne-babas t p boflanm fl evli olan çocuklar (n=39) çocuklar (n=47) Durumluk 36.82 34.23 4.13 0.035* Sürekli 39.28 35.64 5.08 0.017* *p<0.05 Tablo 4. Annelerin düzeylerinin incelenmesine iliflkin bulgular Ölçekler Boflanm fl Evli t p anneler anneler (n=39) (n=47) Durumluk 51.02 41.49 5.76 0.004** Sürekli 56.34 44.76 6.31 0.002** **p<0.01 ard ndan annelerda depresif semptomlar n ve düzeyinin evlilere göre daha fazla oldu unu belirtilmifltir. (10,12,14). Türkiye de bu konuda yap lan bir araflt rmada, boflanm fl ailelerdeki çocuklar n, evli ailelerdeki çocuklara göre, düzeylerinin daha yüksek olmas n n nedeninin, anne-babas boflanm fl çocuklar n kendilerini daha ba ml ve yaflam n getirdi i taleplerle bafl etmekte daha yetersiz hissetmelerinin olabilece i belirtilmektedir. Boflanman n ard ndan ebeveynlerden birinin evden ayr lmas n n, boflanman n yaflam na ne gibi olumsuzluklar getirebilece ini bilemeyen çocukta endifle ve ye yol açabilece i fleklinde yorumlanmaktad r (21). Literatürde de, boflanma sonras nda annelerin kendi aç lar ndan zor bir dönem yaflamakta olduklar ve kendi sorunlar yla bafla ç kmaya çal flt klar belirtilmektedir. Çocuklar n boflanmaya uyum sa lamas nda en önemli etmenlerden birinin de, annenin boflanma stresiyle bafla ç kabilmesine ve çocu unun bak m n aksatmamas na ba l oldu u belirtilmektedir. Ancak boflanma sonras nda çocu un bak m için eski eflinden çok az destek alabilen veya hiç destek alamayan ebeveynlerin (genellikle anneler) hayatlar n dengede tutmakta zorland ve bu nedenle çocuklar n n uyum problemleri yaflayabildikleri öne sürülmektedir (3,15). Sonuç olarak, boflanman n getirece i zorluklar ve olumsuzluklarla yeterince bafla ç kamayan bir annenin düzeyinin artabilece i; ayr ca bu durumun çocu unun düzeyinin de artmas na neden olabilece i düflünülmektedir. S n rl l klar Bu çal flmada, önemli bir psikososyal olay olan boflanman n önemli sonuçlar ndan biri olan araflt r lm flt r. Boflanman n olumsuz birçok psikolojik soruna yol açt bilinmektedir. Bu nedenle, boflanman n sonuçlar kadar nedenleri de önemlidir. Bu nedenle ülkemizde boflanma üzerine bundan sonra yap lacak araflt rmalarda boflanmaya yol açan nedenler ve boflanman n olumsuz sonuçlar üzerinde daha ayr nt l durulmas n n önemli olaca düflünülmektedir. Ayr ca örneklemin bir di er s n rl l, sadece tek bir ilkö retim okulunda çal fl lmas d r. Ancak bunun nedeni o okulda sürdürülen bir dizi seminer çal flmas d r. Daha genifl ve farkl sosyoekonomik ve sosyokültürel düzeyden ailelerle yap lacak çal flmalar daha ayr nt l sonuçlar n elde edilmesine katk sa layabilir. Kaynaklar 1. Allison PD, Furstenberg Jr FF. How Marital Dissolution Affects Children: Variations by Age and Sex. Developmental Psychology 1989; 25:540-9. [Abstract] 2. Almerigogna J, Ost J, Bull R et al. A State of High Anxiety: How Non-Supportive Interviewers can Increase the Suggestibility of Child Witnesses. Appl ed Cognitive Psychology 2007; 21:963-74. [Abstract] / 3. Amato PR, Booth A. A Prospective Study of Divorce and Parent-Child Relationships. Journal of Marriage and the Family 1996; 58:356-65. 4. Amato PR, Keith B. Parental Divorce And Adult Well-Being: A Meta- Analysis. Journal of Marriage and the Family 1991; 53:43-58.
70 Boflanm fl ve Evli Ailelerden Gelen Anneler ile Çocuklar n n Anksiyete Düzeylerinin Karfl laflt r lmas Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48: 66-70 5. Amato PR. The Consequences of Divorce for Adult and Children. Journal of Marriage and the Family 2000; 62:1269-87. [Abstract] / [Full Text] / 6. Befltepe E, Erbek E, Saatçio lu Ö ve ark. Psikiyatrik Yard m Talebi Olan, Olmayan ve Boflanma Aflamas ndaki Çiftler Aras nda Cinsiyet Yönünden Uyum, Problem Çözme Becerisi, Boyun E ici Davran fl ve Öfke Tutumunun Karfl laflt r lmas. Nöropsikiyatri Arflivi Dergisi 2010; 47:15-22. [Abstract] / 7. Creswell C, Willetts L, Murray L et al. Treatment of Child Anxiety:An Exploratory Study of the Role of Maternal Anxiety and Behaviours in Treatment Outcome. Clinical Psychology and Psychotherapy 2008; 15:38-44. [Abstract] / 8. Demir A. UCLA Yaln zl k Ölçe inin Geçerlik ve Güvenirli i. Psikoloji Dergisi 1990; 7:14-8. 9. Devlet statistik Enstitüsü (D E) Türkiye Genelinde Y llara Göre Boflanma Verileri (2009) www.die.gov.tr 10. Gottman JM, Levenson RW. The Timing of Divorce: Predicting When a Couple Will Divorce Over a 14-Year. Journal of Marriage and the Family 2000; 62:737-45. [Abstract] / [Full Text] / 11. Harland P, Reijneveld SA, Brugman E et al. Family Factors and Life Events as Risk Factors for Behavioural and Emotional Problems in Children. European Child & Adolescent Psychiatry 2002; 11:176-84. [Abstract] / 12. Hughes R J, Kirby JJ. Streghening Evaluation Stratagies For Divorcing Family Support Services:Perspectives of Parent Educators, Mediators, Attorneys and Judges. Family Relations 2000; 49:53-61. [Abstract] / 13. Isaacs A. Children s Adjustment to Their Divorced Parents New Relations. Journal of Paediatric Child Health 2002; 38:329-31. [Abstract] / 14. Kitson GC, Morgan LA. The Multiple Consequences of Divorce: A Decade Rewiew. Journal of Marriage and the Family 1990; 52:913-24. 15. Madden-Derdich DA, Leonard SA. Shared Experiences, Unique Realities: Formerly Married Mothers and Fathers Perceptions of Parenting and Custody After Divorce. Family Relations 2002; 51:37-45. [Abstract] / [Full Text] / 16. Mc Connell RA, Sim AJ. Adjustment to Parental Divorce: An Examination of the Differences Between Counselled and Non-Counselled Children. British Journal of Guidance & Counselling 1999; 27:245-57. [Abstract] / 17. McKenry PC, Clark KA, Stone G. Evaluation of a Parent Education Program for Divorcing Parents. Family Relations 1999; 48:129-37. 18. McLeod BD, Wood JJ, Weisz JR. Examining the association between parenting and child anxiety: A meta-analysis. Clinical Psychology Review 2007; 27:155-72. [Abstract] / 19. Morrison DR, Cherlin AJ. The Divorce Process and Young Children s Well-Being: A Prospective Analysis. Journal of Marriage and the Family 1995; 57:800-12. 20. Pines AM, Gat H, Tal Y. Gender Differences in Content and Style of Argument Between Couples During Divorce Mediation. Conflict Resolution Quarterly 2002; 20:23-50. [Abstract] / 21. Öngider N (2006) Evli ve Boflanm fl Ailelerde Alg lanan Ebeveyn Kabul Veya Reddinin Çocu un Psikolojik Uyumu Üzerindeki Etkileri. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir. 22. Özusta Hfi. Çocuklar çin Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çal flmas. Türk Psikoloji Dergisi 1995; 10:32-44. 23. Wallerstein JS, Lewis JM. The Unexpected Legancy of Divorce: Report of A 25 Year Study. Psychoanalytic Psychology 2004; 21:353-70. 24. Walton L, Oliver C, Griffin C. Divorce Mediation: The Impact of Mediation On the Psychological Well-Being of Children and Parents. Journal of Community & Applied Psychology 1999; 9:35-46. [Abstract] / 25. Wolchik, SA, Wilcox KL, Tein JY et al. Maternal Acceptance and Consistency of Disipline as Buffers of Divorce Stressors on Children s Psychological Adjustment Problems. Journal of Abnormal Child Psychology 2000; 28:87-102. [Abstract] / 26. Wood J, McLeod BD, Sigman M et al. Parenting and childhood anxiety: Theory, empirical findings and future directions. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Aplied Disciplines 2003; 44:134-51. [Abstract] / [Full Text] /