T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI TEZ KONUSU

Transkript

1 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI TEZ KONUSU AİLE DANIŞMANLIĞININ ENGELLİ ÇOCUK ANNELERİNDEKİ ANKSİYETE, DEPRESYON VE STRES DÜZEYLERİNE ETKİSİ TEZ ARAŞTIRMACISI Arş. Gör. Dr. Tarık SARI TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Memet IŞIK ERZURUM

2 GİRİŞ: Bir çocuğun doğumu, ailelerin yaşamında dönüm noktası oluşturur. Doğal olarak tüm anne babaların beklentisi normal ve sağlıklı çocuklara sahip olmaktır. Doğan çocuğun engelli olduğunun öğrenilmesi, engelin derecesi ne olursa olsun ailesi için yüksek derecede stres vericidir ve ailede hayal kırıklığı yaratır (1, 2). Araştırmalar zihinsel veya bedensel engelli çocuğa sahip anne-babaların (özellikle annelerin) engelli çocuğa sahip olmayan anne-babalara göre daha çok stres altında olduklarını ve anksiyete düzeylerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir (3-9). Engelli çocuğa sahip olan annelerde somatik yakınmalar, depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ruhsal sorunların engelli çocuğa sahip olmayan annelere göre daha sık görüldüğü bildirilmektedir (10). Seltzer ve arkadaşları da zihinsel veya bedensel engelli çocuğa sahip anne-babalarda depresyon ve alkol bağımlılığının daha sık görüldüğünü bildirmişlerdir (11). Engelli çocuğa sahip anneler bir yandan engelli olarak dünyaya gelen çocuklarına nasıl yardımcı olacaklarını öğrenmek, bu konuda bilgi sahibi olmak isterken diğer yandan da bu yeni durumla başa çıkabilmek için psikolojik desteğe gereksinim duymaktadırlar. Engelli çocuk ailelerini bilgilendirmeye yönelik verilecek hizmetler, ailenin bu süreci en kısa sürede ve kolay bir şekilde atlatmalarını, çocukları ve çevreleri ile sağlıklı ilişkiler kurmalarını kolaylaştıracaktır (12). AMAÇ: Engelli çocuğu olan aileler engelin verdiği zorluklarla mücadele ederken kendi iç dünyalarında ve çevreleriyle iletişimde zorluklar yaşamaktadır. Aile, özellikle anne, bu zorluklarla mücadelede başarılı olduğu müddetçe hem engelli çocuğun yaşam kalitesi artmakta, hem de aile içinde engele bağlı huzursuzluk ortadan kalkmaktadır. Fakat çoğu zaman bu annenin yalnız başına başarabileceği kadar kolay olmamaktadır ve çoğu zaman profesyonel bir yardım gerekli olabilmektedir (13). Bu çalışmada engelli çocuğu olan annelerinin ruhsal zorluklarla mücadelede ihtiyaç duyduğu profesyonel yardımın, günümüz sosyal politikalarında önemli bir yer tutan aile danışmanlığı hizmeti ile ne ölçüde giderilebileceğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Engelli annelerinde depresyon, anksiyete ve stres düzeyleri üzerine aile danışmanlığının etkileri, Beck Anksiyete Envanteri (BAE), Beck Depresyon Envanteri (BDE) ve Algılanan Stres Ölçeği (AGÖ) ile değerlendirilecektir.. YÖNTEM: Araştırma MEB denetimindeki, Erzurum ilindeki bir özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde (Çizmelioğlu Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi) yapılacaktır. Bu merkezde eğitim alan 250 engelli çocuktan rastgele seçilen 80 çocuğun annesine çalışmanın başında, çalışma bittiğinde ve bittikten 3 ay sora olmak üzere toplan 3 defa

3 Görüşme Formu, Beck Anksiyete Envanteri (BAE), Beck Depresyon Envanteri (BDE) ve Algılanan Stres Ölçeği (AGÖ) uygulanacaktır. Bu 80 anne arasından rastgele seçilen 40 anneye aile danışmanlığı eğitimi almış psikolog tarafından 3 ay boyunca, 15 gün ara ile, toplam 6 defa aile danışmanlığı hizmeti verilecektir. Veriler SPSS ile analiz edilerek aile danışmanlığı hizmeti alan ve almayan iki grup kıyaslanacak, aile danışmanlığının engelli annelerinde anksiyete, depresyon ve stres düzeyi üzerine etkisi tespit edilecektir. Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılacak Görüşme Formu, BAE, BDE ve AGÖ yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanacaktır. Görüşme Formu: Bireyleri tanıtıcı bilgilerin bulunduğu görüşme formu örneği ekte sunulmuştur. Beck Anksiyete Envanteri (BAE): Bireylerin yaşadığı anksiyete belirtilerinin sıklığının belirlenmesinde kullanılan, bir değerlendirme ölçeğidir. Ölçekten alınacak toplam puan 0-63 arasında değişmektedir puan hafif düzeyde anksiyete, puan orta düzeyde anksiyete, puan şiddetli düzeyde anksiyete şeklinde sınıflandırılmıştır (14). Beck Depresyon Envanteri (BDE): Denekte depresyon yönünden riski belirlemek ve depresif belirtilerin düzeyini belirlemek amacıyla Beck tarafından geliştirilen kendini değerlendirme ölçeğidir. Ölçekten alınacak toplam puan 0-63 arasında değişmektedir. Ölçek puanlarına göre; 0-13 puan depresyon yok, puan orta derecede depresyon, 25 ve üzeri ciddi depresyon şeklinde sınıflandırılmıştır (15). Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ): Kişinin hayatında bazı durumların ne derece stresli olduğunun değerlendirilmesi amacı ile Cohen ve arkadaşları tarafından geliştirilen bir ölçektir. Ölçekten alınacak toplam puan 0-32 arasındadır. Toplam puanın yüksek olması stresin yüksek olduğunu gösterir (16). Çalışmaya alınma kriterleri: Çizmelioğlu Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinde eğitim alan engelli çocuk, annesi olma, Daha önce aile danışmanlığı hizmeti almamış olma. Çalışmadan çıkarılma kriterleri: Aile danışmanlığı programına uymama, Rehabilitasyon merkeziyle ilişkisini kesme, Son bir yıl içinde ölüm, doğum, boşanma vb. gibi annenin psikolojik durumunu kuvvetli bir şekilde değiştirecek etkileşimlerin olması, Annenin stres düzeyini etkileyebilecek eşlik eden başka bir hastalığının olması,

4 Çalışmaya katılmaya engel teşkil edebilecek herhangi bir bedensel ve zihinsel engeli olma. Örneklem hesabı: Araştırmanın örneklem hesabı Beck Depresyon Envanteri (BDE), Beck Anksiyete Envanteri (BAE ) ve Algılanan Stres Ölçeği sonuç ölçütlerine ait puan ortalamaları esas alınarak hesaplanmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda belirtilen ölçekler için puan ortalamaları ve standart sapmaları sırasıyla 23.21±14.82; 16.88±9.73 ve ± 5.06 olarak saptanmıştır (17, 18). Alfa yanılma payı %5, etki genişliği %10 olacak şekilde iki grup arasındaki farlılıkların %80 güç ile bağımsız gruplarda t testi kullanılarak saptanabilmesi için her bir grupta 40 kişilik örneklem gerektiği hesaplandı. GÖRÜŞME FORMU Anket No: 1. Yaşınız: 2. Eğitim durumu: (0) Okur-yazar değil (1) İlkokul (2) Ortaokul (3) Lise (4) Üniversite 3. Çocuğunuzun ne tür engeli var: (1) Bedensel (2) Zihinsel (3) Hem bedensel hem de zihinsel 4. Engelli çocuğunuzun yaşı: 5. Engelli olduğunu ilk defa kaç aylıkken fark ettiniz?:.aylıkken 6. Engelli çocuğunuz kaçıncı çocuğunuz?:.. 7. Kaç çocuğunuz var?: 8. Başka engelli çocuğunuz var mı?: Hayır (0) Evet (1); varsa kaç tane:. 9. Mesleğiniz: 10. Aylık aile geliriniz:

5 ALGILANAN STRES ÖLÇEĞİ Anket No: 1. Beklemediğim bir olaya karşı sıkıntı Baze Hiç Nadiren Sık Çok n Sık (0) (1) (2) (3) (4) yaşadım. 2. Önemli olayları kontrol edemedim. (0) (1) (2) (3) (4) 3. Kendimi stresli hissettim. (0) (1) (2) (3) (4) 4. Kişisel problemlerimi çözme (0) (1) (2) (3) (4) konusunda kendime güvendim. 5. Yaşamımda her şey yolunda gitti. (0) (1) (2) (3) (4) 6. Yaşamımdaki öfkemi kontrol ettim. (0) (1) (2) (3) (4) 7. Kontrolüm dışındaki olaylar beni (0) (1) (2) (3) (4) öfkelendirdi. 8. Üstesinden gelemediğim zorluklar (0) (1) (2) (3) (4) yaşadım.

6

7

8 KAYNAKLAR: 1. Bilal E, Dağ İ. Zihinsel Engelli Olan ve Olmayan Çocukların Annelerinde Stres, Stresle Başa Çıkma ve Kontrol Odağının Karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2005;12: Okanlı A, Ekinci M, Gözüagca D, Sezgin S. Zihinsel Engelli Çocuga Sahip Ailelerin Yasadıkları Psikososyal Sorunlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi Esdaile SA, Greenwood KM. A comparison of mothers' and fathers' experience of parenting stress and attributions for parent child interaction outcomes. Occupational therapy international. 2003;10(2): Frey KS, Greenberg MT, Fewell RR. Stress and coping among parents of handicapped children: a multidimensional approach. American journal of mental retardation : AJMR. 1989;94(3): Glidden LM, Schoolcraft SA. Depression: its trajectory and correlates in mothers rearing children with intellectual disability. Journal of intellectual disability research : JIDR. 2003;47(Pt 4-5): Hastings RP. Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism. Journal of intellectual disability research : JIDR. 2003;47(Pt 4-5): Macias MM, Saylor CF, Rowe BP, Bell NL. Age-related parenting stress differences in mothers of children with spina bifida. Psychological reports. 2003;93(3 Pt 2): Pelchat D, Ricard N, Bouchard JM, Perreault M, Saucier JF, Berthiaume M, et al. Adaptation of parents in relation to their 6-month-old infant's type of disability. Child: care, health and development. 1999;25(5): Ryde-Brandt B. Anxiety and defence strategies in mothers of children with different disabilities. The British journal of medical psychology. 1990;63 ( Pt 2): Hanson MJ, Hanline MF. Parenting a child with a disabilities: a longitudinal study of parental stress and adaptation. J Early Intervent. 1994;14: Seltzer MM, Greenberg JS, Floyd FJ, Pettee Y, Hong J. Life course impacts of parenting a child with a disability. American journal of mental retardation : AJMR. 2001;106(3): Smith TB, Innocenti MS, Boyce GC, Smith CS. Depressive symptomatology and interaction behaviors of mothers having a child with disabilities. Psychological reports. 1993;73(3 Pt 2): Friedrich WN, Wilturner LT, Cohen DS. Coping resources and parenting mentally retarded children. American journal of mental deficiency. 1985;90(2): Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer RA. An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties. Journal of consulting and clinical psychology. 1988;56(6): Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Archives of general psychiatry. 1961;4: Yerlikaya EE. Üniversite Öğrencilerinin Mizah Tarzları ile Algılanan Stres, Kaygı ve Depresyon Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Bahar A, Bahar G, Savaş HA, Parlar S. Engelli Çocukların Annelerinin Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri ile Stresle Basa Çıkma Tarzlarının Belirlenmesi. Fırat Saglık Hizmetleri Dergisi. 2009;4(11): Köksal G, Kabasakal Z. Zihinsel engelli çocuklari olan ebeveynlerin yaşamlarinda algiladiklari stresi yordayan faktörlerin incelenmesi. BUCA EĞİTİM FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2012;32:71-91.