T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI. T.C. DEVLET DEMĠRYOLLARI ĠġLETMESĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TCDD) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI T.C. DEVLET DEMĠRYOLLARI ĠġLETMESĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TCDD) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiģ; Rapor Değerlendirme Kurulu nun 02.10.2014 tarih ve 154 sayılı oturumunda kabul edilmiģtir.

KuruluĢun Unvanı Merkezi Ġlgili Bakanlık Sermayesi ÖdenmiĢ sermaye :Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü :Ankara :UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı :31.100.000.000 - TL :30.455.583.293 - TL ÖdenmemiĢ sermaye : 644.416.707 - TL Karar Organı (Yönetim Kurulu) Karar organındaki unvanı Adı ve Soyadı 1- BaĢkan Süleyman KARAMAN 2- Üye Adnan KÖKLÜKAYA Temsil ettiği bakanlık veya kuruluģ KuruluĢtaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre BaĢlama BitiĢ tarihi Tarihi TCDD Genel Müdür 08.07.2005 Devam ediyor UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı 3- Üye ġükrü KUTLU UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü- Gn.Müd. Yrd. Telekom Reg. ve Destek Hiz.BĢk. 02.05.2014 Devam ediyor 09.09.2003 15.09.2006 16.09.2009 18.12.2012 09.09.2006 15.09.2009 15.09.2012 29.05.2014 4- Üye Ümit Ulvi CANĠK Hazine Temsilcisi 5- Üye Veysi KURT TCDD Genel Müdür Yrd. 6- Üye Ġsa APAYDIN TCDD Genel Müdür Yrd. BaĢbakanlık 01.05.2006 13.03.2007 22.04.2010 10.10.2013 05.11.2004 06.11.2007 12.11.2010 04.05.2011 07.01.2005 06.01.2008 12.01.2011 12.03.2014 16.02.2007 13.03.2010 22.04.2013 Devam ediyor 05.11.2007 05.11.2010 10.03.2011 13.11.2013 05.01.2008 05.01.2011 13.01.2014 Devam ediyor

Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R Sayfa I- TOPLU BAKIġ I A- Demiryolu taģımacılığının dünya ekonomisindeki yeri I B- KuruluĢun tarihçesi, Türkiye Ekonomisindeki yeri ve geliģimi... III C- Öneriler... VIII II- ĠDARĠ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- TeĢkilat... 3 C- Personel durumu. 15 III- MALĠ BÜNYE..... 24 A- Mali durum. 25 B- Mali sonuçlar.. 31 IV- ĠġLETME ÇALIġMALARI... 33 A- ĠĢletme bütçesinin genel durumu.... 33 B- Finansman.. 35 C- Giderler... 37 D- Tedarik iģleri.. 42 1- Alımlar. 45 2- TaĢıma ve gümrükleme... 63 3- Ġlk madde ve malzeme stokları... 64 E-Üretim ve maliyetler.... 73 1-Üretim. 73 2-Üretim maliyetleri... 114 F- Pazarlama... 116 1-SatıĢlar... 116 2-Mamul, ara mamul, yarı mamul ve ticari mal stokları... 121 G-Sigorta iģleri... 121 H-ĠĢletme sonuçları.... 123 1-SatıĢların kârlılığı veya zararlılığı... 123 2-Milli ekonomiye katkı... 127 I- Bağlı ortaklıklar ve iģtirakler... 127 J- Kalkınma planı ve yıllık programlar... 139 1-Yatırımlar. 139 2-Yıllık programda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler.. 263 V- BĠLANÇO...... 266 - Aktif...... 268 - Pasif.... 291 VI- GELĠR TABLOSU..... 301 VII- EKLER.... 318

Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği AGC : Uluslararası Ana Demiryolu Hatları Avrupa AnlaĢması (European Agreement On Main International Railway Lines) AGTC : Önemli Uluslararası Kombine TaĢımacılık Hatları ve Bağlı Tesisler Avrupa AnlaĢması (European Agreement on Important International Combined Transport Lines and Related Installations APK : AraĢtırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : AraĢtırma - GeliĢtirme ATS : Tren durdurma sistemi BCC : Merkezi Takas Bürosu (Bureau Central de Compensation) BGB : Büyük Genel Bakım BM/AEK : BirleĢmiĢ Milletler/Avrupa Ekonomik Komisyonu CEEP : Avrupa Kamu iģletmeleri Birliği (European Centre of Employers and Enterprises) CIF : Mal bedeli Sigorta ve navlunu ödenmiģ (Cost, Insurance and Freight) CIM : Demiryolu ile Uluslar arası EĢya TaĢımasına ĠliĢkin SözleĢme (Contracts of carriage for the international carriage of goods) CIT : Uluslararası Demiryolu TaĢımaları Komitesi (International Rail Transport Committee ) CIV : Demiryolu ile Uluslararası Yolcu ve Bagaj TaĢımasına ĠliĢkin SözleĢme (contracts of carriage for the international carriage of passengers and lagguage) CMO : Ortadoğu Demiryolları Uluslararası Yolcu ve Bagaj Tarifesi (Tarif des voyageurs et des bagages du moyen Orient) CNC : Computer Numerical Control COTIF : Uluslararası Demiryolu TaĢımalarına Ait SözleĢmesi (Consolidated Text of the Convention concerning International Carriage by Rail) ÇAMAF : Çankırı Makas Fabrikası DE : Dizel Elektrikli DEMĠRYOL-Ġġ : Türkiye Demiryolları ĠĢçileri Sendikası DGMO : Ortadoğu Demiryolları Genel Müdürlüğü Grubu (Middle East Railways ) DMU : Diesel Multiple Unit (Dizel Tren Seti-Dizelli dizi) ECO : Ekonomik ĠĢbirliği TeĢkilatı (Economical Cooperation Organization) EMU : Electric Multiple Unit (Elektrikli Tren Seti-Elektrikli dizi) ERA : Avrupa Demiryolu Ajansı (European Railway Agency) ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) EUROFIMA : Avrupa Demiryolu Malzemeleri Finansmanı ġirketi (European Company of the Financing of Railroad Rolling Stock) EUROTEM : Demiryolu Araçları Sanayi ve Ticaret A.ġ. EYS : Emniyet Yönetim Sistemi FKYS : Finans Kaynakları Yönetim Sistemi Modülü

FOB : Free On Board (Gemi güvertesinde teslim) FTE : Avrupa Tren Forumu (Forum of Europe Trains) GR : Genel Revizyon GSMH : Gayri safi milli hasıla GSYĠH : Gayri safi yurtiçi hasıla HASLAB : Yapısal Hasar Tespit Ve Onarım Yorulma Laboratuvarı HURDASAN : MKE Kurumu bağlı ortaklığı Hurda ĠĢletmeleri Anonim ġirketi ICF : Interfrigo - Intercontainer ġirketi IPA : Instrument for Pre-Accession Assistance (AB-Katılım Öncesi Yardım Aracı IRRB : Uluslar Arası Demiryolları AraĢtırma Kurumu ISG : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği ĠTÜ : Ġstanbul Teknik Üniversitesi ĠZBAN A.ġ. : Ġzmir Banliyo TaĢımacılığı Sistemi Ticaret A.ġ. KDV : Katma Değer Vergisi KEĠ : Karadeniz Ekonomik ĠĢbirliği Projesi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KĠT : Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri KKY : Kurumsal Kaynak Yönetimi KTVK : Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu LĠMAN-Ġġ : Türkiye Liman, Kara Tahmil Tahliye ĠĢçileri Sendikası MKEK : Makine Kimya Endüstrisi Kurumu MSKYS : Malzeme ve stok kontrol yönetim sistemi NATO : North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik AntlaĢması Örgütü) NDT : Tahribatsız malzeme muayenesi Ost-West Tariff : Doğu-Batı tarifesi OTĠF : Demiryolu ile Uluslar arası TaĢımalara iliģkin Hükümetler arası Örgüt ÖĠB : ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı PT : Penetrant muayenesi RID : Demiryolu ile Uluslar arası Tehlikeli EĢyaların TaĢınmasına ĠliĢkin Yönetmelik RIV/RIC : Uluslararası Yük/Yolcu Vagonları Birliği SCIC : Special Conditions of International Carriage (Yolcu ve bagajların taģınması için uluslararası ortak tarife) SECI : Güneydoğu Avrupa ĠĢbirliği GiriĢimi SERG : Güney Doğu Avrupa Demiryolları Grubu SET : Güney-Doğu Tarifesi (Group de Traveil des transporteurs du Sud- Est de l europe pour le Trafic des Voyageurs ) T.DOK GEMĠ-Ġġ : Türkiye Liman DOK ve Gemi Sanayi ĠĢçileri Sendikası TAR : Trans Asya Demiryolu ġebekesi TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi TDS : Türkiye Denizciler Sendikası TEA : Avrupa Asya Demiryolu EĢya Tarifesi konferansı (Tarif Europe- Asie pour le transport des marchandises par chemins de fer )

TER : Trans Avrupa Demiryolu ġebekesi TFRS : Türkiye Finansal Raporlama Standartları TIR : Uluslararası Karayolu taģımacılığı (Transports Internationaux Routiers) TKĠ : Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü TS EN 15085 : Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileģenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi standardı TS EN OHSAS 18001: ĠĢçi Sağlığı ve Güvenliği standardı TSE : Türk Standartları Enstitüsü TS-EN 14000 : Çevre Yönetim Sistemi Belgesi, TS-EN 18000 : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi TSI : Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karģılıklı iģletilebilirlik teknik Ģartları) TUHĠS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ĠĢverenleri TÜRKAK : Türk Akreditasyon Kurumu TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve teknolojik AraĢtırmalar Kurumu TÜDEMSAġ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim ġirketi TÜHĠS : Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu ĠĢverenleri Sendikası TÜLOMSAġ : Türkiye Lokomotif Ve Motor Sanayii Anonim ġirketi TÜVASAġ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim ġirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. ġti. UBAK : UlaĢtırma Bakanları Avrupa Konferansı UIC : Uluslararası Demiryolları Birliği (Union International de Chemin de Fer) UIMC : Uluslararası Sağlık Servisleri Birliği UKOME : UlaĢım Koordinasyon Merkezi UFRS : Uluslararası Finansal Raporlama Standartları UNESCAP : BM Asya ve Pasifik Ekonomik Komisyonu VADEMSAġ : Vostalpine Kardemir Dem.Sis.San.Tic.A.ġ. YHT : Yüksek Hızlı Tren YPK : Yüksek Planlama Kurulu Yolcu-km: Hamton-km Netton-km Tren-km : Bir yolcunun bir km mesafeye taģınmasıyla ifade edilen trafik ölçü birimi : Lokomotif ağırlığı hariç vagon daraları dahil olmak üzere bir tren tonunun bir km mesafeye taģınması ile ifade edilen trafik ölçü birimi : Bir ton yükün bir km mesafeye taģınmasıyla ifade edilen trafik ölçü birimi : Bir trenin bir km mesafeye taģınmasıyla ifade edilen trafik ölçü birimi

TABLOLAR Bölümü No Adı Sayfa I. Toplu BakıĢ 1 Uluslararası Demiryolu Ġstatistikleri II II.Toplu BakıĢ 2 Toplu Bilgiler VI II. Ġdari Bünye 3 Personel durumu 16 II. Ġdari Bünye 4 Personele yapılan harcamalar 20 II. Ġdari Bünye 5 Sosyal giderler 22 III. Mali Bünye 6 Mali durum 24 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 7 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 34 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 8 Finansman programı büyüklükleri 36 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 9 Gider grupları 38 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 10 Giderler (konsolide) 40 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 11 ÇeĢitli Giderler (konsolide) 40 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 12 Ġhale adedi ve toplam tutarları (Yapım iģleri hariç) 46 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 13 Ġhale türlerine göre tutarlarının dağılımı (Yapım iģleri 47 hariç) IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 14 2013 yılı Özel Ġhale Komisyonunca yapılan mal ve hizmet 48 alımları IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 15 Ġlk madde ve malzeme alımları (Füzyon) 49 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 16 Ġlk madde ve malzeme alımları (Konsolide) 50 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 17 Hizmet alımları Konsolide) 53 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 18 Stoklar (Füzyon) 70 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 19 Stoklar (Konsolide) 71 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 20 Hurda SatıĢları 72 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 21 ÇalıĢma Sonuçları (Program/GerçekleĢen) 74 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 22 Yük TaĢımaları 76 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 23 Yolcu TaĢımaları 80 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 24 Hat Grupları (km) 81 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 25 YHT Hatları (km) 81 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 26 Ray tipleri 82 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 27 Ray yaģları 82 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 28 Travers çeģitleri 83 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 29 Yol yenileme ve bakım-onarım 84 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 30 Beton travers üretimi 86 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 31 Makas üretimi 88 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 32 Çeken araçlar 90 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 33 Cer çekim gücü 91 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 34 Çekilen araçlar 93 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 35 Kaza istatistikleri 97 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 36 Van Gölü feribot iģletmesi faaliyet sonuçları 102 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 37 Limanların Kapasiteleri 103 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 38 Limanların Faaliyetleri 104 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 39 Verimlilik göstergesi (Yolcu taģıma) 109 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 40 Verimlilik göstergesi (Yük taģıma) 109 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 41 ĠĢgücü verimliliği 110 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 42 Çeken araç verimliliği 111 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 43 Çekilen araç verimliliği 112 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 44 Demiryolu hat verimliliği 112 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 45 Üretim maliyetleri 114 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 46 Ana faaliyetlere iliģkin Giderler 115

IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 47 Birim maliyetler 115 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 48 SatıĢlar 117 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 49 SatıĢlar (Konsolide) 118 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 50 Sigorta 123 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 51 SatıĢ Sonuçları 124 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 52 Göstergeler (iģletme faaliyetleri) 125 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 53 Gelirin gideri karģılama oranları 126 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 54 Bağlı Ortaklıklar (Sermaye) 129 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 55 Bağlı Ortaklıklar (K/Z) 130 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 56 ĠĢtirakler (Sermaye) 135 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 57 ĠĢtirakler (K/Z) 136 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 58 10 adet toplu projenin alt detay proje sayısı ve ödenekleri 142 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 59 2013 Yılı Yatırım Programında yer alan projeler 145-148 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 60 TCDD Bölge Müdürlükleri yatırım projeleri 150 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 61 Yapım sözleģmeleri kapsamında alınan araç sayıları 152 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 62 Devam eden projelere iliģkin ihaleler 154-158 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 63 Ankara Ġstanbul demiryolu projesi alt projeleri 160 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 64 BaĢkentray üst yapı iģlerinde bazı iģ kalemlerinin 169 karģılaģtırılması IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 65 Ankara-Sivas Demiryolu projesi alt projeleri 187 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 66 Ankara-Sivas Demiryolu Projesi Yerköy-Sivas hattına 191 iliģkin kesin ve uygulama projenin karģılaģtırılması IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 67 Yerköy-Sivas yaklaģık birim maliyetler, birim teklif 194 fiyatlarının karģılaģtırılması IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 68 Yerköy-Sivas arası alt yapı iģi ile ilgili ödemeleri 195 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 69 Ankara-Sivas demiryolu Sivas -Yerköy arası tünel iģleri 203 fiyat mukayesesi IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 70 Ankara-Sivas demiryolu Sivas-Yerköy arası güzergah, 204 kazı, dolgu iģleri mukayesesi IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 71 Kırıkkale-Yerköy arası altyapı kesimi inģaatı yüklenicinin 222 teklif birim fiyatları IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 72 Polatlı Afyonkarahisar demiryolu projesi hat standartları 226 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 73 Polatlı-Afyonkarahisar kesimi yapım iģinde yüklenicinin 230 teklif fiyatlarının yaklaģık maliyetlerle karģılaģtırılması IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 74 Polatlı-Afyonkarahisar yapım iģi iģ programları 237 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 75 Vinç alımı ihale bilgileri 254 V.Bilanço 76 Aktif 269 V.Bilanço 77 Bankalar hesabı 270 V.Bilanço 78 Toplam mevduatın TL ve yabancı para cinsinden dağılımı 270 V.Bilanço 79 Ticari alacaklar 271 V.Bilanço 80 Alıcılar 272 V.Bilanço 81 Maddi duran varlıklar hareketleri 288 V.Bilanço 82 Maddi duran varlıklar (net) 290 V.Bilanço 83 BirikmiĢ Amortismanlar 291 V.Bilanço 84 Pasif 292 V.Bilanço 85 Ticari borçlar 294 V.Bilanço 86 Satıcılar 294 VI. Gelir Tablosu 87 Gelir Tablosu 302 VI. Gelir Tablosu 88 Ankara Demirspor Kulübüne kiralanan taģınmaz listesi 309 VI. Gelir Tablosu 89 Finansman giderleri 313

I I. TOPLU BAKIġ A- Demiryolu taģımacılığının dünya ekonomisi içindeki yeri 18. Yüzyılda ilk demir rayların madenlerde kullanılmaya baģlamasının ardından, sanayi devriminin en önemli buluģlarından biri olan buhar gücünün demir raylar üzerinde denenmesi sonucu 1804 yılında Ġngiltere de ilk buharlı lokomotif yapılmıģtır. Demiryolu ulaģımı da Dünyada ilk kez yine bu ülkede 1825 yılında baģlamıģ ve 25 yıl içinde giderek tüm Avrupa ya yayılmıģtır. Ekonomik ve sosyal geliģme açısından giderek önemli bir araç haline gelen demiryolu taģımacılığı, Amerika BirleĢik Devletleri nde 19.yüzyıl sonu ve 20.yüzyılın baģındaki hızlı geliģmenin de önemli itici güçlerinden birisi olarak ortaya çıkmıģtır. Günümüzde ticaretin ülkelerin sınırlarını aģması ve dünyanın global bir pazar haline dönüģmesi sonucunda ulaģtırma hizmetlerinin önemi daha da artmıģ bulunmaktadır. Bu nedenle insanların seyahatlerini rahat, güvenilir ve kısa sürede yapmaları ve malların düzenli, güvenli bir Ģekilde ve en düģük maliyetle nakledilmesi ekonomik ve sosyal hayatın önde gelen hedefleri arasında yer almaktadır. Dünya ticaretinin ülkeler arası yaygınlaģması sonucu oluģan rekabet ortamı, taģımacılık alanında zaman faktörü yanında ekonomiklik durumunu da ön plana çıkardığından çeģitli taģıma sistemlerinin geliģmesine yol açmıģtır. Bu sistemler içerisinde yer alan demiryolu, karayolu, havayolu, akarsu, kanal ve boru hattı taģımacılığının tercihinde ülkelerin coğrafi yapısı ile doğal kaynakları önem taģımaktadır. Değinilen bu ulaģım modları içinde, demiryolları, özellikle uzun mesafelerde hem yolcu, hem yük taģımacılığında en verimli, çevresel etki açısından da en az maliyetli ulaģtırma modu konumunda bulunmaktadır. Yapılan araģtırmalara göre bir yük treninin sefere sokulmasının 330 kamyon veya TIR ı, bir yolcu treninin ise 20 otobüs veya 300 otomobili trafikten alıkoyacağı ortaya konulmaktadır. Dolayısıyla ulaģtırma sektöründe, ekonomikliği, çevre dostu ve emniyetli oluģu gibi avantajlara sahip olan demiryolu iģletmeciliği, bütün Dünyada büyük önem kazanmakta ve geliģen teknolojilerin süratle bünyesine uygulanmasıyla giderek daha fazla ön plana çıkmaktadır. Özellikle yüksek hızlı tren teknolojisinde meydana gelen geliģmeler, demiryolunu kimi durumlarda havayolu ile rekabet edecek bir konuma dahi getirmiģ bulunmaktadır. Diğer yandan, hızlı kentleģme, sanayileģme ve nüfus artıģının beraberinde getirdiği sorunların çözümünde kent içi raylı taģımacılığının önemi giderek artmakta; raylı taģımacılığın geliģtirilmesi bir çok ülkede yerel yönetimlerin öncelikli hedef ve politikaları arasında yer almaktadır. Demiryolu taģımacılığının bütün Dünyada yaygınlaģması sonucu, 1922 yılında demiryolu Ģirketlerinin küresel örgütü olarak Uluslararası Demiryolu Birliği (Union Internationale des Chemins de Fer- UIC) kurulmuģtur. Avrupa ve komģu ülkelerden oluģan 18 ülkenin demiryolu iģletmeciliği hakkında fikir verebilmek ve bunlarla Türkiye nin durumunu mukayese edebilmek bakımından UIC'nin istatistiklerinden derlenen 2013 yılına ait bilgiler ve karģılaģtırmalar aģağıda gösterilmiģtir.

II Sayıştay Tablo: 1- Uluslararası demiryolu istatistikleri ÜLKE YÜZÖLÇÜMÜ ÜLKE ve KODU DEMĠRYOLU TREN Km HAT VERĠMLĠLĠĞĠ NÜFUS KARAYOLU UZUNLUĞU TOPLAM NAHAT UZUNLUĞU ELEKTRĠKLĠ HAT UZUNLUĞU ELEKTRĠKLĠ HAT YÜZDESĠ 1000 Km 2 'ye DÜġEN KARAYOLU 1000 Km 2 'ye DÜġEN DEMĠRYOLU 1 Km DEMĠR YOLUNA DÜġEN KARAYOLU 10.000 NÜFUSA DÜġEN KARAYOLU 100.000 NÜFUSA DÜġEN DEMĠRYOLU YOLCU YÜK NÜFUSUN DEMĠRYOLU ĠLE SEYAHAT SIKLIĞI TOPLAM YOLCU SAYISI YOLCU - Km NETTON HAT BAġINA DÜġEN TRAFĠK HAT BAġINA DÜġEN TREN NETTON - Km TRAFĠK (1) ORTALAMA YÜK TAġIMA MESAFESĠ 1 2 3 4 5 3/1 4/1 3/4 3/2 4/2 6/2 6 7 8 9 10 11 12 13 10/4 13/4 9/8 Bin Mil Bin Km 2 Km Km % Km Km Km Km Km % 10 6 10 6 10 3 10 6 Bin Bin Bin Bin Bin Km yon Km TÜRKĠYE TR 785 75 65 9.642 2.840 29 83 12 7 9 13 0,9 70 4.598 24.877 11.223 15.821 22.209 18.123 40.332 1.641 4.183 451 ALMANYA DE 357 80 231 41.427 19.830 48 647 116 6 29 52 31,9 2.564 93.918 366.140 110.065 203.983 1.090.772 226.000 1.316.772 4.924 31.785 301 AVUSTURYA AT 84 8 36 5.566 3.468 62 427 66 6 43 66 31 261 10.248 103.920 19.499 29.747 106.513 53.803 160.316 5.344 28.803 188 BELÇĠKA BE 31 11 16 3.578 3.005 84 536 117 5 15 32 20,6 229 10.498 55.876 7.593 18.091 80.782 13.158 93.940 5.056 26.255 136 BULGARĠSTAN BG 111 7 7 4.070 2.862 70 67 37 2 10 56 3,7 27 1.870 12.470 2.907 4.777 23.615 11.849 35.464 1.174 8.714 233 ÇEK CUMH. CZ 79 11 56 9.570 3.208 34 705 121 6 53 91 16,5 173 7.196 82.968 14.267 21.463 123.674 34.736 158.410 2.243 16.553 172 DANĠMARKA DK 43 6 74 2.131 620 29 1.721 49 35 133 38 36,2 202 6.534 8.121 2.239 8.773 65.189 3.118 68.307 4.117 32.054 276 ESTONYA EE 45 1 17 1.196 132 11 366 26 14 124 90 3 4 235 44.725 5.129 5.364 3.208 3.609 6.817 4.485 5.700 115 FĠNLANDĠYA FI 338 5 27 5.944 3.172 53 80 18 5 50 110 12,8 69 4.035 35.267 9.275 13.310 35.578 18.180 53.758 2.239 9.044 263 FRANSA FR 640 65 399 30.013 15.768 53 623 47 13 61 46 17,6 1.150 91.205 87.539 32.552 123.757 391.803 108.420 500.223 4.123 16.667 372 HIRVATĠSTAN CR 57 4 19 2.722 336 48 7 44 64 6,5 28 1.080 11.088 2.332 3.412 1.253 210 HOLLANDA NL 42 17 13 3.013 2.107 70 313 73 4 8 18 20,9 349 17.098 37.925 6.157 23.255 115.600 9.650 125.250 7.718 41.570 162 ITALYA IT 301 59 186 16.726 11.925 71 619 56 11 31 28 14,1 839 45.944 88.505 20.244 66.188 241.596 52.492 294.088 3.957 17.583 229 ĠNGĠLTERE GB 243 63 175 15.884 5.597 35 721 65 11 28 25 24,3 1.545 60.964 115.225 21.444 82.408 516.234 5.485 521.719 5.188 32.846 ĠRLANDA IE 70 5 17 1.919 52 3 246 27 9 38 42 8,1 37 1.578 567 91 1.669 12.750 3.210 15.960 870 8.317 160 ĠSPANYA ES 506 47 166 13.976 9.489 68 328 28 12 35 30 12,2 569 22.170 26.160 9.957 32.127 161.227 30.737 191.964 2.299 13.735 381 ĠSVEÇ SE 450 9 98 11.160 8.093 73 219 25 9 104 118 20,4 193 11.379 65.789 22.043 33.422 97.946 47.673 145.619 2.995 13.048 335 LETONYA LV 65 2 7 1.859 250 13 108 29 4 34 91 10 20 717 60.601 21.867 22.584 6.341 11.920 18.261 12.148 9.823 361 LĠTVANYA LT 65 3 21 1.768 122 7 326 27 12 71 59 1,3 4 278 49.377 14.172 14.450 5.460 10.179 15.639 8.173 8.846 287 LÜKSEMBURG LU 3 1 3 657 262 1.108 253 4 55 125 38,1 20 373 6.973 288 661 6.157 1.181 7.338 1.006 11.169 41 MACARĠSTAN HU 93 10 32 9.796 3.066 31 340 105 3 32 99 14,9 148 7.769 46.884 9.230 16.999 87.237 19.240 106.477 1.735 10.869 197 POLONYA PL 313 39 173 20.094 11.860 59 553 64 9 45 52 6,9 266 17.110 230.878 48.903 66.013 142.093 80.445 222.538 3.285 11.075 212 PORTEKĠZ PT 92 11 13 2.541 1.630 64 143 28 5 12 24 12,5 132 3.803 9.701 2.421 6.224 37.932 11.228 49.160 2.449 19.347 250 ROMANYA RO 238 20 52 10.777 4.032 37 218 45 5 26 54 2,9 58 4.518 55.755 13.472 17.990 71.092 23.061 94.153 1.669 8.736 242 SLOVAKYA SK 49 5 18 3.631 1.578 43 367 74 5 33 67 8,3 45 2.459 42.599 7.591 10.050 31.591 31.319 62.910 2.768 17.326 178 SLOVENYA SI 20 2 7 1.209 500 41 332 60 6 33 59 7,3 15 659 15.828 3.470 4.129 11.939 8.425 20.364 3.415 16.842 219 YUNANĠSTAN GR 132 11 41 2.554 438 17 313 19 16 37 23 1,2 14 1.383 2.272 283 1.666 18.318 2.846 21.164 652 8.287 125 AVRUPA BRLĞ EU 4.511 507 1.911 223.781 113.066 51 424 50 9 38 44 16 8.250 391.785 1.699.969 419.980 811.765 3.484.647 821.964 4.306.611 3.627 19.245 247 AMERĠKA USA 9.629 316 2.026 375.774 210 39 5 64 119 0,1 29 57.573 1.710.000 2.524.585 2.582.158 60.730 782.925 843.655 6.872 2.245 1.476 ÇĠN CN 9.561 1.359 425 66.239 32.717 49 44 7 6 3 5 1,1 1.522 795.639 2.858.600 2.518.310 3.313.949 50.030 881 HĠNDĠSTAN IR 3.287 1.211 3.090 64.399 18.927 29 940 20 48 26 5 6,8 8.224 1.046.522 975.163 668.620 1.715.142 571.523 391.040 962.563 26.633 14.947 686 JAPONYA JP 378 128 1.272 36.881 24.095 65 3.365 98 34 99 29 177 22.632 395.067 43.647 20.398 415.465 1.215.586 69.663 762.558 11.265 20.676 467 KANADA CA 9.971 35 416 45.880 129 0,3 42 5 9 118 131 0,1 4 1.412 310.000 352.535 353.947 11.792 123.499 135.291 7.715 2.949 1.137 RUSYA RU 17.098 143 927 85.700 43.179 50 54 5 11 65 60 7,4 1.059 144.612 1.440.000 2.222.388 2.367.000 527.025 906.440 1.433.465 27.620 16.727 1.543 Kaynak : TCDD Ġstatistik Yıllığı 2009-2013 (1) Trafik = Yolcu km + Ton km

III B- KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi Anadolu nun demiryolu ile tanıģması 1856 yılında bir Ġngiliz Ģirketine verilen imtiyazla Ġzmir-Aydın arasında demiryolu inģa edilmesiyle baģlamıģtır. 130 km uzunluğundaki bu hattın yapımı 1866 yılında tamamlanarak iģletmeye açılmıģ, sonradan bu hat 608 km. ye çıkarılmıģtır. BaĢka bir Ġngiliz Ģirketine imtiyaz olarak verilen Ġzmir-Turgutlu(Kasaba) - Afyon ve Manisa-Bandırma hattının 98 km. lik kısmı da 1865 yılında tamamlanarak iģletmeye açılmıģ, kalan kısmı sonraki yıllarda tamamlanmıģtır. Baron Hirsch'e 1869 yılında yapım imtiyazı verilen 2000 km.lik Ģark demiryollarının milli sınırlar içinde kalan 336 km.lik Ġstanbul-Edirne ve Kırklareli- Alpullu kesiminin 1888'de bitirilerek iģletmeye açılmasıyla, Ġstanbul Avrupa demiryollarına bağlanmıģtır. Anadolu'da yapımı tasarlanan demiryollarının devlet eliyle inģası düģünülerek, 1871 yılında HaydarpaĢa-Ġzmit hattının yapımına baģlanmıģ ve 91 km.lik hat 1873 yılında bitirilmiģ, ancak mali imkânsızlıklar nedeniyle yapımına devam edilemeyen Anadolu Demiryolları ile Bağdat ve Cenup Demiryollarının yapımları bilahare Alman sermayesi ile gerçekleģtirilmiģtir. Milli mücadele yıllarına gelindiğinde demiryollarının ne derece önemli olduğu hususu ortaya çıkmıģtır. KurtuluĢ SavaĢı'nda cepheye asker, silah ve erzak taģımada, cephelerden de geriye gazilerin taģınmasında demiryolları hep ön planda olmuģtur. Bu durum, Cumhuriyetin ilanından sonra da devam etmiģ; Cumhuriyet döneminden önce çeģitli yabancı Ģirketler tarafından inģa edilerek iģletilen demiryollarının yaklaģık 4000 km. lik kısmı Cumhuriyetin ilânı ile çizilen milli sınırlar içerisinde kalmıģtır. 24.05.1924 tarihinde 506 sayılı Kanun çıkarılarak bu hatlar millileģtirilmiģtir. Demiryolları 1923-1940 yılları arasında bir atılım çağı yaģamıģtır. 1923 yılında 4.559 km olan demiryolu hat uzunluğu, 1940 yılına kadar gerçekleģtirilen çalıģmalarla 8.637 km ye ulaģmıģtır. Ancak, ikinci dünya savaģının ve yıkımının hüküm sürdüğü 1940-1950 arası dönem Türk Demiryolları için bir durgunluk dönemi olmuģtur. KurtuluĢ SavaĢı ndan sonra, olanaksızlıklar içinde yılda ortalama 240 km uzunluğunda demiryolu yapılırken, 1950 yılından sonra geliģen teknoloji ve maddi olanaklara rağmen yılda sadece 39 km.lik demiryolu yapılabilmiģtir. Bu durum, ulaģtırma politikalarında meydana gelen değiģimin bir sonucu olarak ortaya çıkmıģtır. Böylece demiryolları uzun yıllar sürecek bir duraklama, hatta gerileme sürecine girmiģ; bu süreçte yeni hat yapımları bir yana, yol yenilemeleri dahi gerektiği Ģekilde yapılamamıģtır. 1970 li yıllara gelindiğinde demiryollarının yeniden tartıģılmaya baģlandığı ve Ankara-Ġstanbul arasını 2,5-3 saate indirecek olan hızlı tren projesinin gündeme geldiği bir dönem baģlamıģtır.

IV Sayıştay Bu dönemde Arifiye-Sincan Sürat Demiryolu Projesi hazırlanarak 1976 yılında yapımına baģlanmıģtır. EskiĢehir-Polatlı üzerinden geçen ve 576 km olan mevcut hatta alternatif olarak hazırlanan söz konusu proje ile güzergah Ankara- Sincan-Çayırhan-Arifiye üzerinden Ġstanbul olarak belirlenmiģtir. Böylece toplam yolculuğun 418 km.ye inmesi, diğer bir ifadeyle yeni yapılacak hattın mevcut hattan 158 km daha kısa olması planlanmıģ, hız ise 250 km/saat olarak öngörülmüģtür. Değinilen projenin ihalesi için güzergah iki bölüme ayrılmıģtır. Çayırhan- Sincan arasındaki 85 km.lik kesim 1. bölüm olarak belirlenmiģ ve bu bölüm beģ ayrı parçaya ayrılıp ihale edilerek inģaata baģlanmıģtır. AyaĢ Tünelinin yer aldığı 1. kısım hariç, diğer kısımlar tamamlanarak, bu bölümün toplamında % 75 düzeyinde gerçekleģme sağlanmıģtır. Bu kesimde yer alan tünellerden 17,1 km.si tamamlanmıģ, 3,3 km.lik kısım eksik kalmıģtır. 10 km uzunluğundaki AyaĢ Tünelinin ise 8 km si tamamlanmıģtır. Bu haliyle yarım bırakılan ve daha sonraları, üzerinde bulunan AyaĢ Tüneli ile anılan söz konusu projenin 1.bölümü için cari fiyatlarla 316 milyon ABD Doları harcama yapılmıģtır. Ancak bu tutar eskalasyona tabi tutulduğunda 730 milyon ABD Dolarına ulaģmaktadır. Böylece AyaĢ tüneli dıģındaki yapılar doğa koģullarında yıpranmaya maruz kalırken, 2 km si eksik kalan AyaĢ Tüneli için her yıl 1.000-1.500 bin TL bakım onarım masrafı yapılmaya devam edilmektedir. O dönemde kazandığı ivmeyi, Arifiye-Sincan Sürat Demiryolu Projesi nin yarım kalmasıyla tekrar kaybeden demiryolları, 2000 li yıllara doğru, bu kez Ankara- Ġstanbul demiryolu hattının rehabilitasyonu projesiyle yeniden kamuoyunun gündemine gelmiģtir. Bu çerçevede, Ankara (Esenkent)-EskiĢehir (Ġnönü) kesiminin 200 km/hıza uygun ve çift hatlı olarak inģa edilmesi için, tamamı dıģ kredili olarak, 1999 yılında uluslararası ihaleye çıkılmıģ ve sözleģme imzalanmıģtır. Ancak, daha sonra, Ankara-Ġstanbul Mevcut Demiryolu ĠyileĢtirmesi Projesinden vazgeçilerek bu kez Ankara-Ġstanbul arasında 250 km/saat hıza uygun çift hatlı ayrı bir demiryolu yapılmasını öngören Ankara-Ġstanbul Yüksek Hızlı Tren projesine dönülmüģ ve imalata baģlanmıģtır. 2009 yılında hattın Ankara-EskiĢehir kesimi ulaģıma açılmıģtır. EskiĢehir-Ġstanbul kesiminde ise; kısmen geçici kabulü yapılarak iģletmeye açılmakla beraber yapım çalıģmaları devam etmektedir. Demiryollarının tarihsel geliģimi içinde uzun yıllar boyu ihmal edilmiģ olmasının ve geçmiģte baģlamıģ yatırımların yarım bırakılmasının olumsuz sonuçlara yol açtığı açıkça görülmektedir. Oysa ki, her alanda olduğu gibi Dünyadaki geliģmelere ayak uydurulması ve demiryolu alanında kısa, orta ve uzun vadeli yatırım ve iģletme politikalarının ayrıntılı etüt ve analizlere dayalı olarak sağlıklı bir Ģekilde belirlenmesi esas olmalıdır. GeçmiĢte yapılmıģ olan ve üzerindeki AyaĢ Tüneli ile anılan Arifiye-Sincan Sürat Demiryolu Projesi, her ne kadar TCDD ile doğrudan ilgili olmasa da, TCDD nin

V mevcut yatırım projeleri ve geleceğe dönük hedef ve politikaları ile etkileģim içinde bulunmaktadır. Yarım kalmıģ olan bu proje ayrıca, çok önemli miktarda kamu kaynağı kullanılmıģ olması nedeniyle de üzerinde durulmasını gerektirmektedir. Bu proje için yapılmıģ harcamaların ve her yıl yapılmakta olan AyaĢ Tüneli bakım onarım giderlerinin, kamunun kaynak kaybına dönüģmesine engel olunması ve projenin kazanılmıģ bir değere dönüģtürülmesi imkânlarının yetkili ve sorumlu kurumlarca yeniden etüt edilmesinde önemli yarar bulunmaktadır. 2003 ve 2007 yıllarında TCDD nin Ana Statüsünde yapılan değiģiklik sonucu, TCDD konvansiyonel, hızlı ve yüksek hızlı yeni demiryolları inģaa etmekle görevli, yetkili ve sorumlu kılınmıģtır. Böylece TCDD tarafından Ankara-Ġstanbul hızlı tren projesinin yanı sıra, Ankara-Konya ve Ankara-Sivas hızlı tren hatlarının yapımı da sürdürülmüģ; Ankara-EskiĢehir, Ankara-Konya, EskiĢehir-Konya yüksek hızlı tren hattı iģletmeye açılmıģ; 2014 yılında ise EskiĢehir-Ġstanbul hattı da iģletmeye açılarak Ankara-Ġstanbul seferlerine baģlanmıģtır. Demiryolu sektörünün daha ileri düzeylere taģınmasının önemi, karayollarında her gün yaģanan trafik kazaları göz önüne alındığında da açıkça kendini göstermektedir. Demiryolu taģımacılığının tarihsel süreci içerisinde köklü bir kuruluģ olarak yerini alan TCDD nin kuruluģu 1924 yılına kadar uzanmaktadır. 24.05.1924 tarihinde çıkarılan 506 sayılı Kanunla "Anadolu-Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi" kurulmuģtur. Bu kuruluģ demiryollarının yapım ve iģletmesinin bir arada yürütülmesi ve daha geniģ çalıģma imkanları verilmesini sağlamak amacıyla daha sonra çıkarılan 31.05.1927 tarih ve 1042 Sayılı Kanunla "Devlet Demiryolları ve Limanları Ġdare-i Umumiyesi" adını almıģtır. 1953 yılına kadar katma bütçeli bir Devlet idaresi Ģeklinde yönetilen KuruluĢ, 29.07.1953 tarihinden itibaren 6186 Sayılı Kanunla "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi (TCDD)" unvanıyla Kamu Ġktisadi Devlet TeĢekkülü haline getirilmiģtir. Son olarak 18.06.1984 tarihinde 233 Sayılı KHK ile "Kamu Ġktisadi KuruluĢu" hüviyetini almıģtır. Ġncelemelerin sürdüğü 2013 yılında çıkarılan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu UlaĢtırmasının SerbestleĢtirilmesi Hakkında Kanun la, Türkiye de yeni bir dönem baģlamıģ; sektör rekabete açılmıģtır. Anılan Kanunla TCDD, altyapı iģletmecisi olarak ve ĠDT statüsünde yapılandırılırken; demiryolu tren iģletmecisi olarak TCDD TaĢımacılık Anonim ġirketi unvanıyla yeni bir Ģirket kurulması öngörülmüģtür. Söz konusu düzenlemeye uygun yapılanma çalıģmaları halen devam etmektedir. KuruluĢun son beģ yıllık faaliyetlerine iliģkin toplu bilgileri aģağıda gösterilmiģtir.

VI Sayıştay Tablo 2 - Toplu Bilgiler Toplu Bilgiler Ölçü 2009 2010 2011 2012 2013 Son iki yıl farkı Sermaye Bin TL 17.000.000 20.000.000 25.000.000 31.100.000 31.100.000 - - ÖdenmiĢ sermaye " 12.704.191 16.515.804 20.567.424 25.113.668 30.437.223 5.323.555 17 Öz kaynaklar " 6.835.579 9.788.586 13.111.743 16.711.895 20.727.436 4.015.541 19 Yabancı kaynaklar " 2.584.468 2.493.721 2.700.375 2.247.356 2.546.773 299.417 12 Finansman giderleri " 106.199 108.248 534.648 69.319 267.513 198.194 74 Maddi duran varlıkların (edinme değeri) " 10.637.058 12.910.254 15.765.976 17.893.786 21.754.669 3.860.883 18 Maddi duran varlıklar birikmiģ amort. " 4.026.389 4.283.914 4.697.023 5.077.222 5.560.672 483.450 9 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 1.330.314 2.407.381 3.013.147 2.321.078 4.048.695 1.727.617 43 Yatırımların gerçekleģme oranı (nakdi) % 87 73 86 56 81 25 31 Bağlı ortaklıklara ödenen sermaye Bin TL 873.008 889.663 889.663 938.412 1.020.054 81.642 8 Bağlı ortaklıklardan temettü geliri " - - - - - - - ĠĢtiraklere ödenen sermaye " 9.036 24.397 34.640 36.315 61.957 25.642 70 ĠĢtirakler temettü geliri " 440 297 - - - - - Tüm alım tutarı Bin TL 654.424 818.668 1.175.324 1.115.696 743.754 (371.942) (50) Tüm hizmet giderleri toplamı (TCDD) 2.618.696 2.872.277 3.393.953 3.440.263 3.509.729 69.466 2 Tüm üretim tutarı (bağlı ortaklıklar) " 412.315 365.002 425.352 576.020 653.233 77.213 13 Hizmet üretimi: Yolcu taģımaları (milyon) Yolcu-km 5.374 5.491 5.882 4.598 3.775 (823) (17) Yük taģımaları (milyon) Netton-km 10.164 11.300 11.303 11.223 11.177 (46) - Liman ve iskele hizmetleri (elleçleme) Bin Ton 25.631 20.090 15.321 12.934 16.074 3.140 24 Yol uzunluğu: Km 11.405 11.940 12.000 12.008 12.097 89 1 -Anahat (2., 3. ve 4. ana hatlar dahil) " 8.686 8.722 8.770 8.770 8.846 76 1 -Tali hat (iltisak + istasyon yolları) " 2.322 2.330 2.342 2.350 2.363 13 - -Hızlı tren hattı " 397 888 888 888 888 - - Buharlı lokomotif mevcudu Adet 7 7 7 7 7 - - Dizelli anahat lokoları " 502 498 496 496 491 (5) 1 Dizelli manevra lokoları " 48 46 46 46 46 - - Dizelli diziler " 52 55 56 67 77 10 15 Elektrikli lokolar " 64 64 45 56 53 (3) - Elektrikli diziler " 83 99 69 103 113 10 10 Yolcu vagonu mevcudu (diziler hariç) " 990 965 965 944 933 (11) 1 Yük vagonu mevcudu " 17.607 17.773 18.200 18.167 18.607 440 2 Koltuk ütilizasyonu (Anahat) % 63 70 71 73 84 11 15 Yük vagonu ütilizasyonu % 60 66 60 63 72 9 14 Net satıģ tutarı Bin TL 1.630.762 1.736.354 2.079.232 2.127.401 2.265.171 137.770 6 Stoklar: Ġlk madde ve malzeme Bin TL 274.422 316.454 735.841 866.184 596.284 (269.900) (31) Yarı ve ara mamul " 16.711 29.072 86.851 164.016 105.163 (58.853) (56) Mamuller " - - 5.237-1.128 1.128 - Diğer " 41.830 60.592 90.703 64.219 102.546 38.327 60 Memur (ortalama) Kisi 1.101 1.057 1.139 1.179 1.135 (44) (4) SözleĢmeli (ortalama) " 16.587 17.207 15.821 15.840 14.973 (867) (5) ĠĢçi (ortalama) " 15.756 14.590 14.229 14.193 13.629 (564) (4) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 1.450.661 1.522.274 1.673.051 1.876.042 2.004.417 128.375 7 Cari yıla iliģkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 41.435 43.646 57.313 66.707 67.921 1.214 2 Memur baģına aylık ortalama gider TL 3.136 3.441 4.193 4.715 4.987 272 6 SözleĢmeliler için yapılan giderler Bin TL 535.704 579.863 692.420 780.878 778.751 (2.127) - SözleĢmeli baģına aylık ortalama gider TL 2.691 2.808 3.647 4.108 4.334 271 7 ĠĢçiler için yapılan giderler Bin TL 784.481 802.379 821.321 892.643 937.297 44.654 5 ĠĢçi baģına aylık ortalama gider TL 4.149 4.583 4.810 5.241 5.731 490 9 Dönem kârına iliģkin vergi ve diğ.yas.yük. Bin TL 1.330 2.485 1.177 - - - - Tahakkuk eden vergiler " 5.653 9.469 14.273 12.479 14.347 1.868 15 GSYĠH'ya katkı (üretici fiyatlarıyla) " 1.030.101 1.051.108 1.221.621 1.093.732 958.192 (135.540) 136 GSYĠH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 280.794 190.053 (75.669) 90.794 (111.046) (201.840) (222) GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 211.223 107.942 (118.229) 40.675 (140.347) (231.141) (568) Zararlılık % 8 12 7 7 8 1 14 Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (741.114) (841.667) (938.029) (1.147.239) (1.173.462) (28.705) (2,5) Dönem kârı veya zararı " (496.229) (856.358) (728.581) (946.512) (1.309.655) (353.114) (37) Bilanço kârı veya zararı " (5.877.853) (6.736.766) (7.466.840) (8.413.406) (9.713.032) (1.299.626) (15) Füzyon: Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (775.866) (865.494) (962.992) (1.132.198) (1.178.359) (46.161) (4) Dönem kârı veya zararı " (515.868) (866.337) (733.327) (877.509) (1.280.554) 403.045 46 Bilanço kârı veya zararı " (5.834.161) (6.700.498) (7.433.824) (8.311.334) (9.591.888) 1.280.554 15 ArtıĢ veya azalıģ %

VII KuruluĢun toplu bilgileri irdelendiğinde; 2009 yılında 11.405 km olan yol uzunluğunun 2013 yılında 12.097 km.ye yükseldiği; bunun 888 km.sinin hızlı tren hattı olduğu görülmektedir. Ġncelemelerin sürdüğü 2014 yılında Ankara-Ġstanbul yüksek hızlı tren hattının EskiĢehir-Ġstanbul (Pendik) arasındaki 265 km.lik 2. Etabı da iģletmeye açılmıģ bulunmaktadır. Ankara-Ġstanbul (Pendik) arası mesafe 510,6 km, çift hat uzunluğu ise toplam 1.016,8 km.dir. Böylece Türkiye deki toplam demiryolu hat uzunluğu 12.623,8 km.ye yükselmiģtir. 2013 yılında, 2012 yılına göre % 5 artıģla yaklaģık 21 milyon anahat yolcu taģımacılığı yapıldığı belirlenmiģtir. Aynı dönemde YHT ile Ankara-EskiĢehir-Ankara arasında 2.264.394, Ankara-Konya-Ankara arasnda 1.744.605 ve Konya-EskiĢehir- Konya arasında 198.325 olmak üzere toplam 4.207.324 yolcu taģınmıģtır. YHT ile taģınan yolcu sayısında 2012 yılına göre % 25,6 oranında artıģ kaydedilmiģtir. Yük taģımacılığında ise geçen yıla göre % 4 oranında artıģ sağlanarak 26.597 netton yük taģınmıģtır. TCDD nin 2013 yılı faaliyet dönemi 1.280 milyon TL dönem zararı ile kapanmıģ; geçmiģ yıllar zararı ile birlikte bilanço zararı 9,5 milyar TL olarak gerçekleģmiģtir. Ġleri ülkelerin ekonomik ve sosyal geliģimlerinde önemli rol oynayan demiryolu taģımacılığının Türkiye de uzun yıllar ihmal edilmiģ olması ve etkin bir konuma gelememesi, yüksek maliyetlerle iģletmecilik yapmak zorunda kalan TCDD üzerindeki finansal yükü artırmıģtır. Bu olumsuz yapı, demiryolu sektörünün ve TCDD nin baģlıca ana sorununu oluģturmaktadır. TCDD nin, modern, hızlı ve güvenli bir taģımacılık faaliyetinde bulunan, ekonomik teģkilat yapısına sahip, verimli çalıģan ve rekabet gücü yüksek bir kuruluģ haline getirilmesi önem arz etmektedir. Bu çerçevede demiryolu taģımacılığının modernizasyonuna yönelik olarak yürütülmekte olan yatırımların sürdürülmesi ve demiryolu ağının ülke sathına yaygınlaģtırılması önem arz etmektedir. Demiryolu iģletmeciliğinin modernizasyonu, bu alandaki rekabet gücünün yükseltilmesi ve demiryolu taģımacılığının toplam taģımacılık içindeki payının artırılması yönünde çeģitli yatırım projeleri uygulamaya konulmuģ bulunmaktadır. Hızlı tren projeleri baģta olmak üzere, bu alandaki yatırımların en uygun maliyetle ve zamanında tamamlanması gerekmektedir. Bu nedenle yatırım projelerinin ayrıntılı araģtırmalara ve zemin-sondaj etütlerine dayalı olarak hazırlanması, ihalelere gerçekçi metrajlar üzerinden çıkılması, zorunlu haller dıģında ihaleden sonra projelerde kapsamlı değiģikliklere, dolayısıyla iģlerin tasfiyesine gidilmemesi hususları üzerinde önemle durulmalıdır. Hızlı tren projelerinin yanı sıra, konvansiyonel hatların modernizasyonuna da ağırlık verilmelidir. Demiryolu hatlarının yaklaģık % 90 oranındaki ağırlıklı kısmında tek hat iģletmeciliği yapıldığı görülmekte olup bu durum etkin ve verimli çalıģmayı olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle çift hatlı yolların artırılması hususu önem arz etmektedir. Diğer yandan genel iyileģtirme programları çerçevesinde elektrifikasyon uygulamaları ve sinyalizasyon sistemi de yaygınlaģtırılmalıdır. Ayrıca,

VIII Sayıştay demiryolu hatlarının ve çeken-çekilen araçların yenilenmesi çalıģmaları sürdürülmelidir. C-Öneriler: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü nün 2013 yılındaki çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1- TCDD nin, altyapı ve tren iģletmeciliğine iliģkin emniyet yönetim sistemine yönelik eğitim ve danıģmanlık hizmeti alımı ile ilgili olarak; -Ġhaleye çıkılmadan önce ayrıntılı fiyat ve piyasa araģtırması yapılmadan, sadece bir firmadan fiyat alınarak yaklaģık maliyetin belirlendiği ve daha sonra ihaleyi kazanan bu firma ile sözleģme imzalanmak suretiyle yaklaģık maliyet belirleme esaslarına uygun hareket edilmediği, -Ġhale dokümanlarında firmalardan akredite olduklarına dair belge isteminin zorunlu tutulmadığı; ihale değerlendirme sürecinde ise bu konuda, ihaleye teklif veren iki firmadan biri ile ilgili olarak TÜRKAK tan ayrıntılı bilgi talebiyle görüģ istenirken, diğer firma ile ilgili genel nitelikte görüģ talebinde bulunulduğu, ancak ayrıntılı görüģ talebinde bulunulan ve daha sonra teklifi değerlendirme dıģı bırakılan firma ile ilgili TÜRKAK tan görüģ gelirken, diğer firma ile ilgili herhangi bir görüģ gelmemesine rağmen, bu husus üzerinde durulmadan yaklaģık 6 milyon TL bedelle sözleģme imzalanmak suretiyle ihalede eģitlik ve rekabet ilkesine uygun davranılmadığı, -Ġhalede teklifi değerlendirme dıģı bırakılan firmanın, ihale kararının yürütmesinin durdurulması ve iptali istemiyle Ankara 13.Ġdare Mahkemesi nezdinde açtığı dava sonucunda, anılan Mahkeme tarafından yürütmenin durdurulmasına karar verilmesinden hemen sonra, Ģikayetçi firmanın davadan feragat etmesiyle davanın düģmesine yol açıldığı; ancak bu durumun, Mahkemenin karar gerekçesini oluģturan dava konusu iģlemin ihale mevzuatına uygun olarak gerçekleģtirilmediği sonucunu ortadan kaldırmadığı, -SözleĢmenin imzalanmasından kısa bir süre sonra, Teknik ġartnamede yer almayan, ancak daha sonra ihtiyaç duyulduğu belirtilen Emniyet Yönetim Sistemi Uzmanlık Eğitimi iģi ile ilgili olarak verilen % 20 iģ artıģı ile birlikte, bedeli 7 milyon TL yi aģan hizmet alımı ihalesinde yeterli rekabet koģulları oluģturmaya yönelik iģlemler yürütülmemesi ve ihalede tek firmanın kalmasına yol açılması suretiyle 4734 sayılı Kanun un temel hükümler baģlıklı 5 inci maddesine, TCDD Genel Müdürlüğü nün 4734 sayılı Kanun un 3/g Maddesi Uyarınca Yapacağı Mal ve Hizmet Alımlarında Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesine ve KuruluĢ menfaatlerine aykırı hareket edildiği, Hususları dikkate alınarak, ihaleyi alan firmanın iģ deneyim belgesi hususu da dahil olmak üzere konu ile ilgili tüm iģ ve iģlemlerin UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı nca incelettirilmesi, gerekirse soruģturulması (Sayfa; 56-63),

IX 2- Demiryolu hatlarındaki S49 luk raylara uygun makas üretimi yapan Çankırı Makas Fabrikasında, UIC 60 lık raylarda kullanılan makas üretimi de yapmak üzere geçmiģ yıllarda tedarik edildiği anlaģılan, ancak bu üretimden vazgeçilmesi üzerine uzun süredir kullanım dıģı kaldığı ve açık alanda korozyona maruz durumda beklediği belirlenen önemli miktardaki çeģitli malzemenin temin süreci ve üretimde kullanılmama nedenleri TCDD Genel Müdürlüğünce incelettirilerek, bu malzemelerin değerlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılması için gerekli çalıģmaların yapılması (Sayfa; 88-89), 3- TCDD ve bağlı ortaklıklarda, iģ sağlığı ve güvenliği konusunda yürütülmekte olan çalıģmalara etkinlik kazandırılarak, bu konudaki ihtiyaçların giderilmesi; 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun öngördüğü yükümlülüklerin hayata geçirilmesinde eğitim faaliyetlerine ve iģ baģı bilinçlendirme çalıģmalarına ağırlık verilmesi, özellikle kiģisel koruyucu donanımların gerektiği Ģekilde kullanılması yönünde gerekli bilincin oluģturulmasına yönelik tedbirlerin alınması; ayrıca, alt iģveren çalıģanlarının iģ sağlığı ve güvenliklerinin de gerektiği Ģekilde sağlanması hususunun titizlikle takip edilmesi (Sayfa; 113-114), 4- TCDD tarafından bağlı ortaklıklara sipariģ edilerek iģ programına bağlanan yapım ve onarım iģleri ile ilgili tedarik ve üretim süreci devam ederken, yeni protokol ve revize iģ programı ile yıl içinde kapsamlı sipariģ değiģikliklerine gidilmesinin olumsuz etkilere yol açtığı dikkate alınarak; üretim ve onarım sipariģlerinin TCDD tarafından baģlangıçta daha gerçekçi bir Ģekilde belirlenmesi ve zorunlu haller dıģında yıl içinde önemli miktarlarda sipariģ değiģikliklerine gidilmemesi; ayrıca, gerek bağlı ortaklıkların, gerekse yan sanayi firmalarının ileriye dönük iģletme ve yatırım planlarını daha sağlıklı bir Ģekilde yapabilmeleri için, TCDD sipariģlerinin ve bu sipariģlere göre belirlenen yapım ve onarım programlarının birden fazla yılı kapsayacak Ģekilde hazırlanması hususunun değerlendirilmesi (Sayfa; 132-134, 282-283), 5-4734 sayılı Kamu Ġhale Kanunu nun 62/c ve Yapım ĠĢleri Ġhaleleri Uygulama Yönetmeliği nin 5/c maddesi hükümleri gereği, mümkün olduğunca kesin projeler yerine uygulama projeleri ile iģlemlerin yürütülmesi ve uygulama projelerine göre yapım iģlerinin ihale edilmesi; kesin projelerle ihaleye çıkılması durumunda ise etütproje aģamasında özellikle tünel, viyadük, yüksek yarma ve yüksek dolgularda mümkün olan tüm zemin-sondaj etütlerinin ve ayrıntılı araģtırmaların yapılması, projelerin gerçekçi verilere dayandırılması, ilgili kurum ve kuruluģlarla koordinasyon sağlanması, ayrıca Ġlgili Bakanlık Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından hizmet alımı yoluyla yaptırılan projeler üzerinde, TCDD tarafından da yine hizmet alımı yoluyla revizyona gidilmesi Ģeklindeki uygulama gözden geçirilerek, projelerin koordinasyon içerisinde tek elden yürütülmesi hususu üzerinde durulması (Sayfa; 149), 6-2006 yılında yapım sözleģmesi imzalanan ve 2011 yılında kesin hak ediģi onaylanan EskiĢehir-Ġnönü kesimi altyapı iģinde; ariyet ocağı kazısı pozu ile ariyet

X Sayıştay ocağı kazısı nakli pozu için, sözleģmede yer almayan iģler çerçevesinde özel birim fiyat analizi düzenlenmek suretiyle yapılan ödemeler konusunda, SayıĢtay ın 2011 ve 2012 yılı denetim raporlarında yer alan öneriler üzerine, TCDD TeftiĢ Kurulu tarafından yapılan inceleme sonucunda tespit edilen ve yasal faiziyle birlikte 8 milyon TL yi bulan fazla ödemenin yüklenici firmadan tahsili için açılan davanın titizlikle takibi yapılarak, bu ödemeden kaynaklanan Kurum zararının tazmini için gerekli iģlemlerin yürütülmesi; yapım iģleri ile ilgili ihaleye çıkılmadan önce, ihale dokümanlarındaki metraj cetvelleri ve birim fiyat tariflerinin herhangi bir eksikliğe ve tereddüte mahal bırakmayacak açıklıkta düzenlenmesi (Sayfa; 175-179), 7- Ankara-Sivas hızlı tren demiryolu hattının, Yerköy-Sivas kesimi projesi ve yapım iģi ile ilgili olarak; -UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı, Alt Yapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından hizmet alımı yoluyla hazırlattırılıp TCDD ye gönderilen projenin, kesin proje olarak ifade edilmesine rağmen, yeterli araģtırma ve zeminsondaj etütleri yapılmadan hazırlandığının anlaģılması, dolayısıyla ön proje niteliğindeki bu proje ile ihaleye çıkılması, -YaklaĢık maliyeti 1,3 milyar TL olarak belirlenerek 840 milyon TL ye ihale edilen söz konusu yapım iģine ait sözleģme imzalandıktan sonra, yüklenici tarafından yaptırılan uygulama projesiyle; demiryolu hattının uzunluğunun 287,6 km. den 251,3 km.ye düģürülmesi, tünel boyunun 10,6 km. den 41,9 km ye, viyadük boyunun ise 2,7 km den 11,2 km ye yükseltilmesi baģta olmak üzere, ihalenin niteliğini teknik yönden ve maliyet açısından değiģtirecek tarzda kapsamlı proje değiģikliklerine gidilmesi, -SözleĢme imzalandıktan sonra yapılan kapsamlı değiģikliklerin, hattın bazı kesimlerinin konvansiyonel hatla çakıģması, baraj rezervuar alanında kalması, fay hattına çok yakın geçmesi, bazı yerleģim yerlerinde köylerin taģınma zorunluluğunun ortaya çıkması, verimli arazi ve topraklardan geçmesi gibi gerekçelere dayandırılması nedeniyle, ihale öncesi etüt-proje aģamasında yapılması gereken bu tür araģtırmaların yapılmadığının ortaya çıkması, -BaĢlangıçta hattın tamamı için 1,3 milyar TL yaklaģık maliyet belirlenmiģ iken, 840 milyon TL ye ihale edilen iģin sözleģme bedeli ile tamamlanamayacağının anlaģılıp tasfiyesine karar verilmesinden sonra, bu kez 2,2 milyar TL yaklaģık maliyet üzerinden yeniden ikmal ihalesine çıkılması, dolayısıyla yaklaģık maliyet hesaplamaları ile dayanaklarının yeterli olmadığının anlaģılması, -ĠĢin tasfiyesi sürecine girildikten sonra yüklenicinin, 2012 yılı iģ programına göre yapması gereken ve yaklaģık maliyet tablosunda yer alan birim maliyetlere göre daha düģük birim teklif fiyatı vermiģ olduğu güzergah ve ariyet kazısı ile güzergah dolgusu iģ kalemleri yerine, sözleģme kapsamı dıģına çıkarılan ve yaklaģık maliyetine göre bazı iģ kalemlerine daha yüksek birim teklif fiyatı vermiģ olduğu tünel imalatlarını, TCDD nin uyarılarını dikkate almadan ve yapı denetimi yapılmadan bazı teknik nedenler ileri sürerek devam ettirmesi; imalatlar tamamlandıktan sonra ise