SABİT SERMAYE YATIRIMI VE SERMAYE BÜTÇELEMESİ Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL
SERMAYE BÜTÇELEMESİNİN YERİ
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI İşletme bilimi açısından, belli bir üretim gücünün elde edilmesi için yapılan her türlü harcamaya, yatırım denilmektedir. Bu harcamalar, alacaklar, stoklar gibi döner varlıklara veya makine, taşıt, bina gibi sabit varlıklara yapılabilir. Bir yıldan kısa sürede mal veya hizmetlere dönüşecek varlıklara yapılan yatırımlar, döner varlık yatırımları; bir yıldan uzun süre yararlanılacak maddi ve/veya gayrimaddi varlıklara yapılan yatırımlar, duran varlık yatırımları olarak ifade edilir. Duran varlıklar içinde süresi bir yılı aşan alacaklar, stoklar ve iştirakler de bulunur. Bununla birlikte, duran varlık kalemleri arasında sabit varlıklar denilen, üretim faaliyetlerinde kullanılacak makine, araç ve gereçler vardır ki en önemli bölümü oluşturur.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI Sabit varlıklara yatırım, döner varlıklara yatırıma göre, daha önemli ve daha zordur. Bunun nedenleri arasında, duran varlık yatırımlarının büyük tutarlarda olması, fonların sabit varlıklarda uzun süreli bağlı kalması, fon maliyetlerinin daha yüksek olması,sabit varlıkların yenileme açısından esnek olmaması ve sabit varlık yatırımlarında riskin daha yüksek olması sayılabilir.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI Sabit veya duran varlıklara yatırım, sermaye bütçelemesi olarak da ifade edilmektedir. Sermaye bütçelemesi kavramında; sermaye terimi, üretim sürecinde şekil değiştirmeden ve bir yıldan uzun süreli olarak kullanılan, makine, taşıt, bina gibi sabit varlıkları; bütçeleme terimi ise, bir yatırımdan gelecek belirli bir dönem boyunca beklenen nakit girişlerini ve çıkışlarını gösteren bir planı ifade etmektedir. Sermaye bütçelemesi, uygun ve verimli yatırım alanlarının araştırılmasını ve yatırım projelerinin değerlendirilmesini içeren faaliyetler bütünüdür.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI Analiz ve değerlendirme kolaylığı sağlamak amacıyla, sabit varlık yatırımlarını; yenileme yatırımları, genişleme (tevsii) yatırımları, mamul yatırımları, modernizasyon yatırımları ve stratejik yatırımlar olmak üzere beşe ayırmak mümkündür. 1.)Yenileme yatırımı; tamir ve bakıma rağmen çalışamaz hale gelmiş bir tesisin yerine, aynı işi yapacak yeni bir tesisin satın alınması için yapılan yatırımdır. 2.)Genişleme yatırımı; bir tesisin genişletilmesi, satışların artma olasılığına karşı yeni pazarların ele geçirilmesi için yapılan yatırımlardır. Genellikle kapasitenin arttırılması, gelişmiş teknolojinin kullanımı ile, maliyetin düşürülmesini ve mamulün geliştirilmesini mümkün kılar.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI 3.)Mamul yatırımları; mevcut mamullerin geliştirilmesi veya mamul dizisine yeni mamullerin eklenmesi amacıyla yapılan yatırımlardır. 4.)Stratejik yatırımlar; işletmeye dolaylı yararları olan yatırımlardır. Risk azaltıcı yatırımlar ve iş görenlerin refahı için yapılan yatırımlar bu gruba girer. Risk azaltıcı yatırımlara örnek olarak, teknik araştırma yatırımları ve işletmenin ham madde kaynaklarının denetimini ele geçirmek amacıyla, işletmeye ham madde sağlayan işletmelere iştirak amacıyla yapılan yatırımlar verilebilir. 5.)Modernizasyon yatırımları; işletmelerin, daha çok maliyet tasarrufu sağlamak, üretim kalitesini yükseltmek amacıyla yaptıkları yatırımları kapsar.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI Sabit varlık yatırımları veya yatırım projeleri, diğer yatırım projeleri üzerine etkilerine göre, ekonomik olarak bağımsız yatırımlar ve ekonomik olarak bağımlı yatırımlar olarak ikiye ayrılabilir. 1.)Bağımsız yatırımlar; Bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler ve yatırım projesinden beklenen nakit girişleri, diğer yatırım projelerinin kabul veya red edilmesinden etkilenmiyorsa, bu yatırım projesi bağımsız yatırım olarak ifade edilir. Diğer bir deyişle, bir yatırım projesinin kabul veya reddedilmesi, diğer yatırım projelerinin nakit akışlarından bağımsızdır. 2.)Bağımlı yatırımlar; Bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler veya yatırım projesinden beklenen nakit girişleri, diğer yatırım projelerinin kabul veya reddedilmesinden etkileniyorsa, bu tür yatırımlara bağımlı yatırımlar denir.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI Bağımlı yatırımlar da, tamamlayıcı yatırımlar, ikame yatırımları ve almaşık yatırımlar olarak üçe ayrılabilir. 1.)Tamamlayıcı yatırımlar; Bir yatırımın yapılması, öncelikle bir diğerinin yapılmasını gerektiriyorsa ya da bir yatırım kararı, diğer bir yatırımdan beklenen faydayı artırıyor veya diğer yatırımdan beklenen faydanın aynı kalması koşuluyla, maliyetleri azaltıyorsa, bu tür yatırımlara tamamlayıcı yatırımlar denir.
SABİT YATIRIMLARIN SINIFLANDIRILMASI 2.)İkame veya yerine koyma yatırımları; Bir yatırımın yapılması, diğer bir yatırımın sağlayacağı faydayı azaltıyor ya da sağlanacak fayda aynı kalırken, maliyetleri artırıyorsa, bu durumda, ikinci yatırım, diğer yatırımın ikamesi olarak ifade edilir. Aralarında bu tür bir ilişki bulunan yatırımlara, ikame veya yerine koyma yatırımları denir. 3.)Almaşık veya alternatif yatırımlar; Bir yatırımın yapılması, teknik olarak, diğer bir yatırımın yapılmasını engelliyorsa ya da her iki yatırımın aynı işlevi yerine getireceği biliniyorsa, bu tür yatırımlara almaşık veya alternatif yatırımlar denir. Almaşık yatırımlardan biri kabul edildiğinde, diğeri ya da diğerleri reddedilmiş olur.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Bir yatırım kararının verilmesinde, doğru ve en uygun kararın verilebilmesi için bazı verilere gereksinim vardır. Ayrıca, yatırım kararı vermek için, sadece bu verilerin olması yeterli değildir. Bunların doğru ve güvenilir olması da oldukça önemlidir. Finans yöneticisi, yatırım alternatiflerini değerlerken yatırımın büyüklüğünü, yeri ve türünü, vergi etkisini ve farklı finansman türlerini de dikkate almalıdır. Finans yöneticileri, yatırım projeleri arasından seçim yaparken, alternatif projeler hakkında tam bilgiye sahip olup olmamalarına göre farklı değerleme yöntemlerini kullanırlar.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Bir yatırım kararının verilmesinde, finans yöneticisi, aşağıdaki verileri tahmin etmiş olmalıdır: i. Yatırımın tutarı, ii. Yatırımın işletmeye sağlayacağı net nakit girişleri, iii. Yatırımın ekonomik ömrü, iv. Yatırımın ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri, v. Yatırımcının beklenen verim oranı.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırım Tutarı: Bir yatırımın yapılabilmesi için gerekli olan sabit varlık ve dönen varlık yatırımlarının toplamı, toplam yatırım tutarını veya maliyetini oluşturmaktadır. Sabit varlık yatırımları içinde, etüd ve proje giderleri, arsa, arazi, bina, makine, patent ve know-how gibi maliyet kalemleri vardır. Sabit sermaye yatırım tutarına, döner varlık yatırımları eklenerek, toplam yatırım tutarı bulunur.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Net Nakit Girişleri: Nakit girişi, bir yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakit akımlarıdır. Nakit akışı, kısaca, net kâr+amortisman şeklinde ifade edilebilir. Amortisman, nakit çıkışı gerektirmeyen bir kalem olduğu için, nakit girişi olarak değerlendirilmektedir. Net nakit girişi ise, nakit girişinden, yıllık üretim ve işletme giderlerinin düşülmesiyle bulunur. Ayrıca, vergi oranlarının göz önünde bulundurulup, vergi sonrası net nakit girişleri dikkate alınmalıdır. Yatırımın ekonomik ömrü sonunda hurda değeri söz konusu olacaksa, son yıl, hurda değer tutarı net nakit girişine ilave edilmelidir.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımın Ekonomik Ömrü: Bir yatırımın ekonomik ömrü, söz konusu yatırımın faydalı üretimde bulunabileceği süredir. Diğer bir deyişle, yatırımın net nakit girişlerinin pozitif olduğu yıl sayısı, söz konusu yatırımın ekonomik ömrünü göstermektedir. Yatırımın ekonomik ömrü uzadıkça, net nakit girişlerini tahmin etmek zorlaşır. Yatırımın ekonomik ömrü yanında, bir de yatırımın teknik veya fiziki ömrü vardır. Teknik ömür, teknik iş ve faaliyetlerin yerine getirilerek fiilen üretim yapılabilecek süredir. Teknik ömür, genellikle ekonomik ömürden büyüktür ve yatırımın kârlı olmadığı dönemi ifade etmektedir. Dolayısıyla, yatırım projelerinin değerlendirilmesinde, teknik ömür değil, ekonomik ömür dikkate alınmalıdır.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımın Hurda Değeri: Hurda değer, bir yatırımın ekonomik ömrü sonundaki değeridir. Hurda değer, nakit girişi olarak kabul edilir ve yatırımın ekonomik ömrü sonundaki net nakit girişine ilave edilir. Yenileme yatırımlarında, eski yatırımın hurda değeri, yeni yatırım tutarından düşülür. Hurda değerinin doğru tahmin edilmesi, özellikle yatırımın sonunda yüksek bir hurda değer bekleniyorsa, doğru yatırım kararının verilmesinde oldukça önemlidir.
BİR YATIRIM KARARININ VERİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımdan Beklenen Verim Oranı: Yatırımdan beklenen verim oranı, yatırımı yapan kişi veya kurumun, yatırımdan elde etmeyi beklediği minimum verim oranı veya kârlılık oranıdır. Yatırımcının minimum beklenen verim oranını, alternatif yatırımların kârlılık oranları, faiz oranları, enflasyon oranı, yatırımın risk derecesi gibi faktörler belirlemektedir. Ünitenin ileriki bölümlerinde kullanacağımız sermaye maliyeti veya iskonto oranı kavramları ile beklenen verim oranı eşanlamlı olarak kullanılacaktır.
Yatırım Projelerinin Nakit Akışlarının Tahmin Edilmesi Sermaye bütçelemesinin en önemli aşaması nakit akışlarının tahmin edilmesidir. Nakit akışları bir yatırıma yapılacak harcamalarla bu yatırımından elde edilecek gelirlerdir. Nakit akışlarının hesaplanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: Nakit akışları vergi sonrası olarak hesaplanmaktadır. Ana yatırım, gerekli iskonto oranı da nakit akışları gibi vergi sonrası olarak hesaplanmaktadır. Yenileme yatırımlarında hesaplamalarda mevcut yatırım ile yeni yatırım arasındaki nakit akışlarının farklarını almak gerekmektedir. Yani yeni yatırım yapılmakla işletmenin nakit akışları ne kadar artmıştır sorusunun cevabı aranmaktadır.
Yatırım Projelerinin Nakit Akışlarının Tahmin Edilmesi İşletmenin batık maliyetleri, diğer bir ifade ile daha önce harcanmış ancak bu yatırımla doğrudan ilgili olmayan harcamalar nakit akışı hesabına alınmamalıdır. Yatırımların fırsat maliyetleri değerlendirme kapsamına alınmalıdır. Bazen yatırım bütçeleri bir miktar kısa vadeli yatırımını da kapsam içine almaktadır. Bu taktirde bu cari varlık ta bir sermaye yatırımı olarak değerlendirilmeli, ayrıca işletme sermayesi kararı olarak düşünülmemelidir. Nakit akışlarının tahmininde beklenen enflasyon oranı da hesaba katılmalıdır.
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI Bir yatırımla ilgili üç tür nakit akışı söz konusudur: 1- Başlangıç nakit yatırım akışı, 2- Yatırımdan elde edilen yıllık nakit akışları, 3- Yatırımın sonundaki net nakit akışları,
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI BAŞLANGIÇ NAKİT YATIRIM AKIŞI Başlangıç nakit yatırım akışları şu şekilde hesaplanmaktadır: a) Yeni varlıkların maliyeti b) + Kapitalize edilen masraflar (montaj, nakliye gibi) c) + (-) Net çalışma sermayesindeki artışlar (azalışlar) d) - Yenileme yatırımlarında eski varlıkların satılması ile elde edilen nakit girişleri e) + (-) eğer yenileme yatırımı yapılmışsa eski varlıkların satışına bağlı vergiler (vergi tasarrufları) f) = Başlangıç nakit yatırım akışı
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI YATIRIMDAN ELDE EDİLEN YILLIK NAKİT AKIŞLARI İlk yatırım harcamaları yapıldıktan sonra, projeyi yürütmek gerekir. Proje sonucu elde edilen nakit akışları da şöyle hesaplanır: a) Faaliyet getirilerindeki net artış (azalış) eksi (artı) amortisman dışındaki faaliyet giderlerinde net artış (azalış) b) - (+) Amortisman giderlerinde net artış (azalış) c) = Vergiden önceki gelirdeki net değişim d) - (+) Vergilerde net artış (azalış) e) = Vergi sonrası gelirlerde net değişim f) + (-) Amortisman giderlerinde net artış (azalış) g) = Yıllık net nakit akışı
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI YATIRIMIN SONUNDAKİ NET NAKİT AKIŞLARI Yatırımın sonunda bazı özel nakit akışları olmaktadır. Bunlar: Satılan ya da değiştirilen varlığın hurda değeri Bu satışla ilgili vergiler. Projenin bitmesinin işletmenin işletme sermayesine etkileri. Buna göre yatırım sonundaki net nakit akışları şöyle hesaplanmaktadır. a) Faaliyet gelirinde net artış (azalış) eksi (artı) amortisman dışında faaliyet giderinde net artış (azalış) b) - (+) Amortisman giderinde net artış (azalış) c) = Vergiden önceki net değişim d) - (+) Vergilerde net artış (azalış) e) = Vergiden sonraki gelirde net değişim f) + (-) Amortisman giderinde net artış (azalış) g) = Projeyi bitirmeden son yıl için net nakit akışı h) + Yeni varlıkların son hurda değeri i) - (+) Yeni varlıkların satışı ya da elden çıkarılması ile ilgili vergiler (vergi tasarrufları) j) + (-) Net işletme sermayesinde azalmalar (artmalar) k) = Son yıl net nakit akışı
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI Örnek: ABC Hastanesi hastanesine yeni bir röntgen cihazı almayı planlamaktadır. Yeni röntgen cihazının fiyatı 100 milyar TL, nakliye bedeli 4 milyar TL ve montaj gideri ise 6 milyar TLdir. Röntgen cihazının alınması ile firmanın işletme sermayesi 8 milyar TL artacaktır. Bu yatırım ile gelecek yıldan 10. yıla kadar hastanenin faaliyet gelirleri yıllık 32 milyar TL artarken, faaliyet giderleri yıllık 14 milyar TL artacaktır. Bu cihazın ekonomik ömrü 10 yıl olup, 10. yıl sonunda 12 milyar TL'ye satılacağı beklenmektedir. Firma 0,40 kurumlar vergisine tabidir. Bu yatırımın nakit akışlarını hesaplayınız? Bu yatırım ile 1-10. yıllar arasında ABC hastanesinin yıllık faaliyet gelirleri 18 milyar TL artacaktır (32 milyar-14 milyar). Yıllık amortisman gideri 11 milyar TL olacaktır ((100+6+4)/10).
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI Başlangıç Nakit Yatırım Akışı a) 100 milyar TL b) + 10 milyar TL c) + 8 milyar TL d) 0 e) 0 f) = 118 milyar TL 1.-9. Yıllarda Elde Edilen Yıllık Nakit Akışları a) 18 milyar TL b) - 11 milyar TL c) = 7 milyar TL d) 2,8 milyar TL (0,40 vergi) e) = 4,2 milyar TL f) + 11 milyar TL g) = 15,2 milyar TL a) Yeni varlıkların maliyeti b) + Kapitalize edilen masraflar (montaj, nakliye gibi) c) + (-) Net çalışma sermayesindeki artışlar (azalışlar) d) - Yenileme yatırımlarında eski varlıkların satılması ile elde edilen nakit girişleri e) + (-) eğer yenileme yatırımı yapılmışsa eski varlıkların satışına bağlı vergiler (vergi tasarrufları) f) = Başlangıç nakit yatırım akışı a) Faaliyet getirilerindeki net artış (azalış) eksi (artı) amortisman dışındaki faaliyet giderlerinde net artış (azalış) b) - (+) Amortisman giderlerinde net artış (azalış) c) = Vergiden önceki gelirdeki net değişim d) - (+) Vergilerde net artış (azalış) e) = Vergi sonrası gelirlerde net değişim f) + (-) Amortisman giderlerinde net artış (azalış) g) = Yıllık net nakit akışı
NAKİT AKIŞLARININ HESAPLANMASI 10. Yıl Elde Edilen Yıllık Nakit Akışı a) 18 milyar TL b) - 11 milyar TL c) = 7 milyar TL d) - 2,8 milyar TL (0,40 vergi) e) = 4,2 milyar TL f) + 11 milyar TL g) = 15,2 milyar TL h) + 12 milyar TL i) - 4,8 milyar TL (0,40 vergi) j) + 8 milyar TL k) = 30,4 milyar TL a) Faaliyet gelirinde net artış (azalış) eksi (artı) amortisman dışında faaliyet giderinde net artış (azalış) b) - (+) Amortisman giderinde net artış (azalış) c) = Vergiden önceki net değişim d) - (+) Vergilerde net artış (azalış) e) = Vergiden sonraki gelirde net değişim f) + (-) Amortisman giderinde net artış (azalış) g) = Projeyi bitirmeden son yıl için net nakit akışı h) + Yeni varlıkların son hurda değeri i) - (+) Yeni varlıkların satışı ya da elden çıkarılması ile ilgili vergiler (vergi tasarrufları) j) + (-) Net işletme sermayesinde azalmalar (artmalar) k) = Son yıl net nakit akışı
Varlık Alımı Yatırım Nakit Akışı Varlıkların Maliyeti Kurulum ve Taşıma Maliyetleri Vergi Varlık Elden Çıkarma Satış yada elden çıkarmadan elde edilecek nakit akışı Satış yada elden çıkarma nedeniyle oluşacak vergi ödemeleri yada tasarrufları
Örnek : X Firması eski makinelerini yenileriyle değiştirmek istemektedir. Eski makine 5 yıl önce 200.000 PB ne alınmış ve 100.00 PB defter değerine sahiptir. Firma bu makineyi şu anda 125.000 PB karşılığında satabilmektedir. Yeni makinenin maliyeti 225.000 PB olup firma bu makineyi 5 yıl sonra defter değeri 45.000 PB iken 50.000 PB ne satabilecektir. Eğer eski makinesini elinde tutacak olursa, 5 yıl sonra bu makinenin defter değeri sıfır olacak ve hurda değeri de olmayacaktır. Vergi oranı % 40 ise, X firmasının bu yenileme kararında ki nakit akışları ne olacaktır.
Çözüm : YIL 0 Yeni Makinenin Alımı : Alımdan Kaynaklanan Nakit Akışı -225.000 PB Eski Makinenin Satışı : Satıştan Kaynaklanan Nakit Akışı +125.000 PB Satıştan Kaynaklanan Vergi - 10.000 PB Net +115.000 PB 0. Yıldaki Nakit Akışı -110.000 PB
YIL 5 Eski Makinenin Satışı : Satıştan Kaynaklanan Nakit Akışı +50.000 PB Satıştan Kaynaklanan Vergi - 2.000 PB Net + 48.000 PB 5. Yıldaki Nakit Akışı +48.000 PB
Faaliyet Nakit Akışı Gelirdeki Değişim Giderdeki Değişim Vergilerdeki Değişim Çalışma Sermayesindeki Değişim
Faaliyet Nakit Akışının Hesaplanması Notasyon : OCF = Faaliyet Nakit Akışındaki Değişim R = Gelirdeki değişim E = Giderdeki Değişim D = Amortismandaki Değişim NWC = Net Çalışma Sermayesindeki Değişim t = Vergi Oranı OCF = ( R- E- D)(1-t) + D - NWC OCF = ( R- E)(1-t) + Dxt - NWC
Örnek : Satışları 200.000pb artıracak bir proje harcamalarda da 150.000pb artışa neden olacaktır. Bu proje ile ticari alacaklar 25.000pb ticari borçlar ise 10.000pb aratacaktır.nakit ve stok düzeyini değiştirmeyecek olan bu projenin amortisman tutarı 10.000pb, işletmenin vergi oranı %40 ise bu projenin faaliyet nakit akışını hesaplayınız.
Çözüm : ΔOCF =(ΔR-ΔE)(1-t)+ΔD*t-ΔNWC =(200000-150000)(1-.40)+10000(0.40)-15000 =19.000
ÇALIŞMA SERMAYESİNDEKİ ARTIŞ NEGATİF BİR NAKİT AKIŞINI ÇALIŞMA SERMAYESİNDEKİ AZALIŞ POZİTİF BİR NAKİT AKIŞINI BELİRTİR. NAKİT AKIŞI, ÇALIŞMA SERMAYESİ DÜZEYİ İLE DEĞİL, ÇALIŞMA SERMAYESİNDEKİ DEĞİŞME İLE ÖLÇÜLÜR.
Örnek : İlk yıl harcamalarınızı 100.000pb aşağıya çekecek yeni bir ekipman almayı planlıyorsunuz. Yeni ekipman stoklarınızın 20.000pb azalmasını sağlayacak. Eski ekipmanınızın değeri 200.000pb, 10 yıl amortismana tabi ve normal amortisman yöntemi uygulanıyor. Yeni ekipmanın değeri 300.000pb ve aynı şekilde amortismana tabidir. Vergi oranı %30 ise faaliyet nakit akışı nedir?
Çözüm : Eski Amort=200.000/10=20.000 Yeni Amort=300.000/10=30.000 Fark 10.000 ΔOCF=(ΔR-ΔE)(1-t)+ΔDt-ΔNWC = [(0-(-100.000)(1-0.30)+10.000x0.30) -(-20.000)=93.000
Örnek : P firmasının değerlendirmekte olduğu bir makine alım projesi ile ilgili veriler aşağıda sunulmuştur: Makine bedeli = 3.000$ Proje ömrü = 4 yıl Makine taşıma gideri = 500$ Makine montaj gideri = 500$ Doğrusal amortisman yöntemi ile amortisman ayrılacaktır ve vergi oranı = %50 dir
Çözüm: İlk yatırım tutarı = 3.000 + 500 + 500 = 4.000$
NAKİT AKIMLARI Nakit akımları; firmaya serbest nakit akımları (FCFF) ve öz sermayeye serbest nakit akımları (FCFE) olmak üzere iki farklı grupta incelenmektedir:
FİRMAYA SERBEST NAKİT AKIMLARI: Firmaya serbest nakit akımları firmanın tüm yatırımcıları için yarattığı nakit akışlarıdır. Firmanın vergiler ödenip net yatırım ihtiyaçları karşılandıktan sonra tüm yatırımcılarına sağladığı nakit akışlarıdır (Damodaran, 1997, 170). Firmaya serbest nakit akımlarının hesaplanma yöntemi aşağıda gösterilmiştir: FCFF = FVÖK(1-T) + Amortisman ve Nakit Çıkışı Gerektirmen Giderler - Sermaye Harcamaları - İşletme Sermayesindeki Değişim
ÖZ SERMAYE SERBEST NAKİT AKIMLARI: Öz sermayeye serbest nakit akımları firmanın hissedarlarına sağladığı nakit akışlarıdır. Borç senetleri aracılığıyla sağlanan kaynaklar nakit girişi ve borç ödemeleri de nakit çıkışı olarak kabul edilmektedir. Öz sermayeye nakit akışları aşağıdaki yöntemle hesaplanmaktadır: FCFE = Net Kar + Amortisman ve Nakit Çıkışı Gerektirmen Giderler - Sermaye Harcamaları - İşletme Sermayesindeki Değişim - Anapara Geri Ödemeleri + Yeni Borçlar
EK NAKİT AKIŞLARI Firmanın yatırım projesi ile nakit akımları ve projesiz nakit akımları arasındaki fark ek nakit akımları olarak tanımlanır. Nakit akımları tahmin edilirken toplam nakit akımlarının değil, ek nakit akımlarının dikkate alınması gerekmektedir. Projenin kabul edilmesi durumunda elde edilecek nakit akımlarıyla, firmanın projesiz nakit akımları kıyaslanarak yeni yatırımdan sağlanacak ek nakit akımları tespit edilmektedir. Bu ek nakit akımları aynı zamanda da projenin firma değerinde meydana getireceği değişime eşittir. Firma değerindeki artış projenin sağladığı fayda ile gerektirdiği maliyet arasındaki olumlu farktır. Bu fayda ve maliyetlerin, proje nakit akımları üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşılması için özelliklerine göre iki grupta toplanarak incelenmeleri gerekmektedir: 1.)Proje faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışlarının bugünkü değeri 2.)Yatırım nakit akışlarının bugünkü değeri.
EK NAKİT AKIŞLARI Yatırım nakit akışları çoğunlukla tek dönemde ve toplu nakit akışları yaratmaktadır. Yatırım nakit akışları genellikle varlık satın alınması için yapılan harcamalar olarak düşünülmektedir. Ancak özellikle yenileme yatırımlarında mevcut varlıkların elden çıkarılması nedeniyle elde edilen gelirler de yatırım nakit akışlarına dahil edilmelidir. Bir varlığın elde edilmesinde üç tip nakit akışı dikkate alınmaktadır: - Varlığın maliyeti - Nakliye ve kurulum maliyetleri - Vergi indirimi Varlık alımıyla ilgili toplam nakit akışları aşağıdaki formülde ifade edilmiştir: Varlığın alınması ile ilgili nakit akışları =Maliyet + Kurulum Harcamaları Vergi İndirimi.
EK NAKİT AKIŞLARI Örnek-2.1: Bir firma 200.000 dolara aldığı makineyi 10.000 dolar kurulum maliyetine katlanarak monte etmiştir. Firma bu yatırımı için %10 yatırım indiriminden yararlanmaktadır. Varlık alımından kaynaklanan nakit akışı = $200.000 + $10.000-0.10($200.000 + $10.000) = $189.000 Firmanın bu ekipman yatırımından kaynaklanan nakit akımı 189.000 olmaktadır.
EK NAKİT AKIŞLARI Nakit akımları tahmin edilirken toplam nakit akımlarının değil, ek nakit akımlarının dikkate alınması gerekmektedir. Shapiro (2005, 52) ek nakit akımlarını ve bunu etkileyen değişkenleri şu şekilde formüle etmiştir: Ek Nakit Akımları = Değişim (Vergi Sonrası Gelir + Amortisman Çalışma Sermayesi) OCF = ( REV - COST - DEP)(1 - TAX) + DEP - WC Formülde; REV, gelirdeki değişimi, COST, maliyetler-deki değişimi, DEP, amortismanlardaki değişimi, WC, çalışma sermayesindeki değişimi ve TAX ise firmanın marjinal vergi oranını temsil etmektedir. Formülde ek nakit akımlarını etkileyen tüm unsurlar bulunmaktadır.
EK NAKİT AKIŞLARI Örnek-2.3: Sondaj A.Ş. Sondaj A.Ş. yeni bulduğu petrol yatağına kuyu açarak, petrol çıkarmak istemektedir. Petrol çıkarma makinesi 20 milyon dolara mal olup, beşinci yılın sonunda değersiz hale gelecektir. Çalışma sermayesi gereksinimi ilk yıl satışlarının %10 u kadar olacağı tahmin edilmektedir. Şirket, 500.000 varil petrol çıkarmayı ve varil başına $70 fiyat uygulamayı hedeflemektedir. Enflasyonun yıllık %10 artacağı tahmin edildiğinden, petrol çıkarma giderleri ve satış hâsılatının bu oranda artacağı öngörülmektedir. 20 milyon dolarlık sondaj makinesi doğrusal yönteme göre amorti edilecektir. Firmanın tabi olduğu kurumlar vergisi oranı %30 dur.
Tablo 2.2 EK NAKİT AKIŞLARI Sondaj A.Ş. kar tahmin tablosu (x $1000) Yıl 0 1 2 3 4 5 6 1. Sondaj Makinesi Maliyeti 20.000 2. Çalışma Sermayesi Düzeyi 3.500 10.000 10.200 10.450 10.800 7.500 0 3. Çalışma Sermayesinde Değişme 3.500 6.500 200 250 350-3.300-7.500 4. Gelirler 35.000 38.500 42.350 46.585 51.244 5. Giderler 25.000 27.500 30.250 33.275 36.603 6. Sondaj Makinesi Amortismanı 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 7. Vergi Öncesi Kar 6.000 7.000 8.100 9.310 10.641 8. Vergi (%30) 1.800 2.100 2.430 2.793 3.192 9. Vergi Sonrası Kar 4.200 4.900 5.670 6.517 7.449 Nakit akımları finans yöneticisine hazır bir şekilde sunulmaz. Finans yöneticisi elinde bulunan tahmini verilerle ve muhasebe kayıtlarıyla nakit akımlarını tahmin etmelidir. Firmanın birinci yıl için nakit akımları formüle göre şöyle hesaplanabilir: OCF = ( REV - COST - DEP)(1 - TAX) + DEP - WC OCF =( 35.000 25.000 4.000)(1 0.30) + 4000 6500 OCF = 1700
EK NAKİT AKIŞLARI Aynı formül diğer yıllara için de uygulandığında firmanın nakit akımları şöyle olacaktır: Tablo 2.3: Sondaj A.Ş. Petrol Kuyusu Nakit Akımları Yıl 0 1 2 3 4 5 6 1. Sondaj Makinesi Yatırımı -20.000 2. Çalışma Sermayesine Yatırım -3.500-6.500-200 -250-350 3.300 7.500 3. Vergi Sonrası Kar 4.200 4.900 5.670 6.517 7.449 4. Sondaj Makinesi Amortismanı 4.000 4.000 4.000 4.000 4.000 Nakit Akışı -23.500 1.700 8.700 9.420 10.167 14.749 7.500