Erişkinlerde DEHB Prof. Dr. Cengiz TUĞLU 17. Klinik Eğitim Sempozyumu Antalya, 10 Nisan 2013
Açıklama - 2012-2013 Konuşmacı Araştırma Danışma Kurulu Janssen-Cilag X X AstraZeneca X PPD X
Kurs Öncesi Değerlendirme 1) TV izleme DEHB gelişimi ile ne kadar ilişkilidir? a. % 100 b. % 75 c. % 50 d. % 25 e. % 10 dan az
Kurs Öncesi Değerlendirme 2) DEHB nin genetik geçişliliği ile ilgili olarak hangisi doğrudur? a. Genetik bir bozukluk değildir b. Genetik etki meme kanseri kadardır c. Genetik etki düşüktür (astımda olandan daha az) d. Genetik etki şizofreniden yüksektir e. Genetik etki boy uzunluğunun belirlenmesi kadardır
Kurs Öncesi Değerlendirme 3) Aşağıdaki ifadelerden hangisi DEHB için doğrudur? a. DEHB ilkokul çağı çocuklarının % 1 inde görülür b. DEHB psikiyatrik tanı geçerliliği en az olan rahatsızlıktır c. DEHB olan çocukların ailelerinde yüksek oranda alkol kullanımı boz. görülmektedir d. DEHB nadiren 5 yaşından sonra ortaya çıkar e. Yukarıdakilerin hiçbirisi
Kurs Öncesi Değerlendirme 4) Aşağıdaki ifadelerden hangisi DEHB için doğru değildir? a. DEHB olan bir çocuğun hiperaktivitesi ve dürtüselliği olmadan sadece dikkat eksikliği olabilir b. DEHB olan bir çocuğun dikkat eksikliği bulguları olmadığı halde yalnızca hiperaktivite bulgularıolabilir c. Davranışlardaki bozulmalar en azından iki farklı ortamda birden görülmelidir d. DEHB tanı ölçütlerini yalnızca dürtüselliğin görülmesi karşılayabilir e. DEHB olan birçok çocukta dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliğin birçok bulgusubulunur
Kurs Öncesi Değerlendirme 5) DEHB de ilk gerileyen bulgu, a. Hiperaktivite b. Dikkat dağınıklığı c. Okul ödevlerinde dikkatsiz hatalar d. Dürtüsellik e. Öğrenme güçlükleri
Dikkat Eksikliği mi? Benimde dikkatim dağılıyor, ne olacak? Ödeve gelince dikkati dağılıyor, bilgisayar oyununa, playstationa gelince... Huysuzluğun, şımarıklığın adı ne zaman... Çok zeki, kafası fazla çalışıyor da ondan... Bu herkeste olan bir şey, kapasitesi olan bunu aşar... Canı isterse kontrol eder...
Dikkat Eksikliği mi? (devam) Ben de var mı, yok mu? Hamilelik (azıcık, birazcık) Uzun bir süredir etkileri sürüyor mu? Önemli ölçüde etkiye sahip mi? Süreklilik arzeder, işlevselliği bozar Dikkat ne demek? Spot ışığı Bir Orkestra müzisyenler ve şef
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nu Anlamak! Ruh sağlığı çalışanları Tıbbi alan çalışanları Anne babalar Eğitimciler Eğitimliler-Eğitimsizler Düşük-yüksek sosyoekonomik düzeydekiler Sonuç olarak DEHB anlaşılmıyor!
Cadde de karşıdan karşıya geçmek! Planlama, önceliklerin belirlenmesi Harekete geçme Odaklanma, sürdürme,dikkatin görevlere kaydırılması Odaklanma Canlılığı düzenleme, gayretleri sürdürme Gayret Duygu yönetimi, düş kırıklıklarıyla başa çıkma, Duygu Çalışma belleği kullanımı Bellek Takip ve kendi kendini düzeltme eylemi Eylem
DEHB Sıklığı Okul çağında % 3 - % 7.5 Değişkenlik gösteriyor Anne-baba Bakım verenler Öğretmenler Ölçütlerdeki katılık Alt tipler nedeniyle gözden kaçabilirlik Çocuklarda % 8 DEHB > DEB Ergenlerde % 6 DEHB = DEB Erişkinlerde % 4 DEB > DEHB * ABD de % 4.4 (genel popülasyonda) (Kessler ve ark., 2006)
DEHB için Ortalama Kalıtım Etkisi (İkiz Çalışmaları)
Genler 17p11 DRD4 DAT1 DRD5 SERT NET SNAP-25
DSM-IV TR DEHB Tanı Ölçütleri A.Dikkatsizlik (A1) ve/veya hiperaktivite/ dürtüsellik (A2) belirtilerinden 6 ya da daha fazlasının gelişimsel düzeyle uyumsuz bir şekilde 6 aydan uzun sürmesi C.İki ya da daha fazla ortamda belirtilere bağlı işlev bozukluğu vardır(örn; evde ve okulda) B.İşlev bozukluğuna yol açan bazı dikkat eksikliği ya da hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri 7 yaşından önce başlamıştır D.Sosyal, akademik ya da mesleki alanlarda işlev bozulmasının açık kanıtları vardır E.Belirtiler diğer bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz
Dikkat eksikliği (DSM-IV-TR) 1.Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez yada okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar 2.Çoğu zaman görevlerde ya da oyun etkinliklerinde dikkati dağılır 3.Çoğu zaman kendisiyle konuşulduğunda dinliyormuş gibi gözükmez 4.Çoğu zaman yönergelere uyamaz ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini beceremez (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir) 5.Çoğu zaman, üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker
Dikkat eksikliği (devam) 6.Çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir (okul ödevleri ya da ev ödevleri gibi) 7.Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn, oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler) 8.Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır 9.Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır
Hiperaktivite 1. Sıklıkla elleri, ayakları kıpır kıpırdır yada oturduğu yerde kıpırdanıp durur 2. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması gereken diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar 3.Sıklıkla uygunsuz olan durumlarda aşırı koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir) 4.Çoğu zaman sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. 5.Çoğu zaman hareket halindedir ya da içinde kurulu bir motor varmış gibi davranır 6.Sıklıkla aşırı konuşur
Dürtüsellik 1.Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce yanıtını vermeye çalışır 2.Sıklıkla sırasını beklemekte güçlük çeker 3.Sıklıkla başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına karışır)
Erişkinlik DEHB vs. Çocukluk DEHB? DEHB söz konusu olduğunda bir erişkinlik tanısı olarak ayrı, farklı bir DEHB yoktur Yani DEHB çocukluk çağında başlayan ve erişkinlik dönemine doğru semptomların sıklıkla sürdüğü, süreklilik gösteren bir rahatsızlıktır Peki, neredeler?
Şiddetli olguları, daha başka şiddeti yüksek durumlar nedeniyle görüyor olabiliriz: Kötü şoförlük Ciddi evlilik sorunları İşle ilgili ağır sorunlar Bunu izleyen eş tanı sorunları
Görülme sıklığı (devam) Çocuklarda % 8 DEHB > DEB Ergenlerde % 6 DEHB = DEB Erişkinlerde % 4 DEB > DEHB * ABD de % 4.4 (genel popülasyonda) (Kessler ve ark., 2006) (Biederman et al, 2000)
Değerlendirme Görüşme Bir süredir devam eden En az iki farklı ortamda DEHB belirtilerinin taranması (ve ölçekler) Eş tanı durumları Çocukluk öyküsü İşlevselliğin değerlendirilmesi
Değerlendirmeyle İlgili Kısa Notlar Hemen tanı koymak zorunda değiliz! Ölçekler değerli ancak yeterli değil Ölçekler geçerli ve güvenilir ama hangi grupta? Klinik değerlendirmenin yeri başka DEHB semptomları çocuklukta belirgin olmayabilir (zeki, başarılı ) Maskeleyen tanılar yada eş tanı durumları
Olgu: Bayan N
Kimler Tedavi Görsün? Eş tanı varlığı Belirgin güçlükler yaşıyor olmak Potansiyelini gerçekleştirememe? Kullanma kılavuzlarını okuyabilir misiniz? Herkesin seçim hakkı var: Aktif meslek seçimi!
Ergen ve Genç Erişkinler (Young 2007) Ev ödevleri Fikir değiştirme Ergen Ayda bir veya iki kez unutur Çok sık (ör. evden ayrılma konusunda) DEHB li Ergen Sıklıkla unutur, haftada birkaç kez Çok sık ve pek çok konuda Odasını toplama Erteleme sık Çok nadir, birçok hatırlatıcıya rağmen Arkadaşlarıyla tartışma Şiddetli Şiddetli, ancak pek arkadaşı yok Trafik cezası Mümkün Ayda 2-3 Alkol-madde Deneme çabaları Tedavi almıyorsa dener Eşyalar Saatini kaybeder Saatini, tarağını, cep tlf.nunu, cüzdanını vs. Sigaraya başlama 15 inden önce olabilir 15 inden önce başlama için büyük risk
DEHB İlaçlara Yanıt
Erişkin DEHB için FDA onaylı ilaçlar Amfetamin-dextroamfetamin ER (Adderall XR) Metilfenidat ER (Concerta) Lisdexamfetamin dismesylat (Vyvanse) Pro-drug Atomoxetin (Strattera) Desmetilfenidat (Focalin XR)
Olgu: Bay H
Niçin DEHB için Psikoterapi? İlaç tedavisine rağmen semptomların varlığı ya da ilaç reddi Eş tanı durumları Psikososyal sorunlar (İşsizlik, boşanma ) Düşük öz saygı Hastanın gereksinimi Kılavuzların önerisi
Tedavi Gereksinimleri Farmakoterapi Psikoterapi Yaşam Kalitesi Öz saygı Sosyal uyum ve sosyal işlevsellik DEHB belirtilerinin azaltılması Eş tanı durumlarının tedavisi
Kitap (Safren et al.)
Modüllerin Ana Hatları 1. Psikoeğitim/Organizasyon ve Planlama 2. Çelinebilirliği Azaltma 3. İşlevsel Düşünme (Bilişsel yeniden yapılandırma) 4. Kaytarma-Kaçınmalarla Baş etme
DEHB Tedavisi Sonuçlar.. Bir psikiyatrik-biyolojik rahatsızlık olarak DEHB Uygun farmakoterapi Eş tanı iyi değerlendirilmeli Erişkin yaşamın karmaşıklığı Gelişimsel deneyimler ve öğrenmeler DEHB tanısı ve yarattığı hüzün
Kurs Sonu 1) TV izleme DEHB gelişimi ile ne kadar ilişkilidir? a. % 100 b. % 75 c. % 50 d. % 25 e. % 10 dan az
Kurs Sonu 2) DEHB nin genetik geçişliliği ile ilgili olarak hangisi doğrudur? a. Genetik bir bozukluk değildir b. Genetik etki meme kanseri kadardır c. Genetik etki düşüktür (astımda olandan daha az) d. Genetik etki şizofreniden yüksektir e. Genetik etki boy uzunluğunun belirlenmesi kadardır
Kurs Sonu 3) Aşağıdaki ifadelerden hangisi DEHB için doğrudur? a. DEHB ilkokul çağı çocuklarının % 1 inde görülür b. DEHB psikiyatrik tanı geçerliliği en az olan rahatsızlıktır c. DEHB olan çocukların ailelerinde yüksek oranda alkol kullanımı boz. görülmektedir d. DEHB nadiren 5 yaşından sonra ortaya çıkar e. Yukarıdakilerin hiçbirisi
Kurs Sonu 4) Aşağıdaki ifadelerden hangisi DEHB için doğru değildir? a. DEHB olan bir çocuğun hiperaktivitesi ve dürtüselliği olmadan sadece dikkat eksikliği olabilir b. DEHB olan bir çocuğun dikkat eksikliği bulguları olmadığı halde yalnızca hiperaktivite bulgularıolabilir c. Davranışlardaki bozulmalar en azından iki farklı ortamda birden görülmelidir d. DEHB tanı ölçütlerini yalnızca dürtüselliğin görülmesi karşılayabilir e. DEHB olan birçok çocukta dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliğin birçok bulgusubulunur
Kurs Sonu 5) DEHB de ilk gerileyen bulgu, a. Hiperaktivite b. Dikkat dağınıklığı c. Okul ödevlerinde dikkatsiz hatalar d. Dürtüsellik e. Öğrenme güçlükleri
Teşekkürler. www.rasyonelterapi.com ctuglu@hotmail.com