Kitap Üzerine vii BÖLÜM 1 Örgüt Teorisine Giriş: Örgütsel Araştırmalar, Örgütler ve Önemi 1 Örgütsel Araştırmalar 2 Örgütsel Araştırmaların Kapsamı 4 Örgüt Teorisi ve Örgütsel Davranış Ayrımı 5 Örgüt Nedir? 7 Örgüt Tanımları 8 Örgütlerin Temeli: Leviathan 10 Örgüt: Objektif mi Subjektif mi? 11 Organ-Organizasyon: Yalnızca Bir Metafor mu? 12 Örgüt ve İnsan Doğası 13 Örgütlerin Önemi 13 Örgütlerin Varlık Nedenleri 14 Kaynakça 17 BÖLÜM 2 Örgüt Teorisini Anlamak: Tanımı, Önemi, Temelleri ve Evrimi 19 Örgüt Teorisi Nedir? 20 Örgüt Teorisinin Önemi 21 Örgüt Teorisi ve Günlük Yaşam 24 Örgüt Teorisinin Temelleri 27 Örgüt Teorisinde Paradigma Savaşları 28 İki Zıt Anlayış: Weber in Bürokrasisi 32 Örgüt Teorisi Tarafsız mıdır? 33
viii İçindekiler Örgüt Teorisinin Tarihsel Gelişimi 35 İşlevselci Yaklaşım 35 Bilimsel Yönetim Yaklaşımı 35 Yönetim Süreci Yaklaşımı 36 Bürokratik Örgüt Modeli 36 İnsan İlişkileri Okulu 37 Yapısal-İşlevselci Yaklaşım 38 Genel Sistemler Teorisi 39 Sosyoteknik Sistemler Teorisi 39 Durumsallık Yaklaşımı 40 Açık Sistem Rasyonel Örgüt Modelinde Gelişmeler 41 İktisadi Örgüt Teorileri 41 Güç ve Politikalar Yaklaşımı 43 Açık Sistem Doğal Örgüt Modeli: Kaynak Bağımlılığı, Popülasyon Ekolojisi, Kurumsallaşma Teorileri 44 Yorumlayıcı Yaklaşım 46 Eleştirel Teori 47 Postmodern Yaklaşım 48 Post-Modern Dönem 49 Kaynakça 51 BÖLÜM 3 Örgüt Teorisinin Felsefi Doğasını Anlamak 55 Örgüt Teorisinin Teoriye Bağlılığı 56 Teori Nedir? 61 Teorinin Unsurları 63 Teori Ne Değildir? 67 Örgüt Teorisine Felsefi Bir Bakış 69 Teori ve Felsefe 70 Örgüt Teorisinde Felsefe 71 Ontoloji: Dışarıda Var Olan Bir Gerçeklikten Söz Edilebilir mi? 72 Ontoloji ve Örgütsel Analiz Birimi 73 Örgüt Teorisinde Ontolojik Ayrımlar 73 Örgütsel Olgulara Bakış: Varlık ve Oluşum Ontolojisi 75
ix Epistemoloji: Bildiklerimizin Doğruluğunu Nasıl Bilebiliriz? 78 Örgüt Teorisinde Epistemolojik Ayrımlar 79 Prakseoloji 83 Örgüt Teorisinde Yaklaşımların Sınıflandırılması 85 Burrel ve Morgan ın (1979) Sosyolojik Örgüt Paradigmaları 86 Morgan ın (1986) Örgüt İmajları 87 Hatch ve Cunliffe in (2006) Modern, Sembolik-Yorumlayıcı ve Postmodern Yaklaşımlara Bakışı 89 Tosi nin (2009) Kapalı-Açık Sistem, Rasyonel-Doğal Örgüt Modellerine Bakışı 90 Kaynakça 91 BÖLÜM 4 Örgüt Teorisinde Tarih Öncesi ve Antik Çağ 95 Tarih Öncesi Bilim ve Örgüt Bilimleri 96 Örgütlere Bakış: Tarihsel Yansımalar 97 Tarihte Örgütlenme: Antik Çağ 98 Yönetimde Antik Çağ Vurgusu 101 Antik Çağ da Bürokrasinin Doğuşu 106 Antik Çağ da İş Bölümü ve Uzmanlaşma 108 Mezopotamya Uygarlıklarında Örgütlenme 110 Antik Mısır Medeniyetlerinde Yönetim Anlayışı 114 Antik Çin Hanedanlıklarında Örgütlenme ve Yönetim 117 Antik Yunan Medeniyetinde Örgüt Felsefesi 122 Antik Yunan Medeniyetinde Sosyal Örgütlenme 123 Sokrates in Genel Yönetimi Keşfi 125 Platon ve Bilgi Felsefesi 127 Platon un Örgüt Yönetimi Anlayışı 128 Platon un İnsan Doğasına Bakışı 130 Yönetici Anlayışı 131 Demokratik Örgütlerin Eleştirisi 132 Aristoteles in İnsan Doğasına Bakışı 133 Erdem Etiği Felsefesi 133 Kaynakça 137
x İçindekiler BÖLÜM 5 Pozitivist Örgüt Teorisi 141 Pozitivist Yaklaşım 142 Geleneksel-Modern Paradoksu 144 Pozitivizm 145 Pozitivizmin Gelişimi 148 Pozitivizmin Eleştirisi 150 Pozitivist Yaklaşımın Örgüt Teorisindeki Önemi 151 Klasik Örgüt Teorisi 153 Klasik Örgüt Teorisinin İlham Kaynakları 155 Adam Smith ve İş Bölümü 155 Karl Marx ve Kapitalist Ekonominin Eleştirisi 157 Emile Durkheim ve Sosyolojik Yöntem 159 Weber in Sosyal ve Ekonomik Örgütlenme Teorisi 161 Bilimsel Yönetim Yaklaşımı 164 Bilimsel Yönetimin Prensipleri 166 Bilimsel Yönetimin Etkileri 167 Yönetim Süreci Yaklaşımı 169 Örgütsel Faaliyetler 170 Yönetim Faaliyetleri (Fonksiyonları) 172 Genel Yönetim Prensipleri 172 Yönetimciliğin (Managerialism) Doğuşu 176 Klasik Yönetim Anlayışının Eleştirisi 177 Neoklasik Örgüt Teorisi 179 İnsan İlişkileri Okulu 182 Hawthorne Araştırmaları 182 Rasyonel ve Doğal Örgüt Modellerinin Kesişiminde: Chester Barnard 184 Doğal Örgüt Teorisyeni: Chester Barnard ve İnformel Örgütler 185 Örgüt Teorilerinde Bir İlham Kaynağı: İnsan İlişkileri Felsefesi 186 Herzberg in İkili Faktör (Motivasyon-Hijyen) Teorisi 186 Robert Merton ın Bürokratik Kişilik Teorisi 187 Philip Selznick ve Örgüt Teorisinin Temelleri 188 Douglas McGregor ve İşletmenin İnsan Boyutu: Örgütsel Davranışa Bakış 190 Neoklasik Örgüt Teorilerinden Modernizme 192 Kaynakça 192
xi BÖLÜM 6 Modernist Örgüt Teorisi 195 Modernist Yaklaşım 196 Modernist Örgüt Teorisinin Başlangıcı 197 Modernist Ontoloji ve Örgüte Bakış 198 Modernist Epistemoloji ve Örgüte Bakış 199 Genel Sistemler Teorisi 206 Boulding in Sistem Hiyerarşisi 208 Açık Sistem Modeli 211 Açık Sistem Modeli ve Özellikleri 212 Sosyoteknik Sistemler Teorisi 215 Woodward ın Teknoloji Örgüt Yapısı İlişkisi 215 Tavsitock Enstitüsü Araştırmaları 218 Durumsallık Teorisi 220 Örgüt Çevresi 222 Örgüt Teorisinde Çevrenin Rolü 223 Çevre Boyutları 223 Örgüt Yapısı ve Çevre İlişkisi 227 Burns ve Stalker ın Organik-Mekanik Örgüt Analizleri 227 Organik Örgüt Yapısının Özellikleri 229 Aston Grubu Çalışmalarında Örgüt-Çevre İlişkisi 230 Çevresel İlişkiler Geliştirme 232 Lawrence ve Lorsch un Farklılaşma ve Bütünleşme Araştırması 233 Kaynakça 237 BÖLÜM 7 Açık Sistem Rasyonel Örgüt Modellerinde Gelişmeler 239 Rasyonel Örgüt Modellerinde Kapalı Sistemlerden Açık Sistemlere 240 İktisadi Örgüt Teorileri 242 İşlem Maliyetleri Teorisi 244
xii İçindekiler İşlem Maliyetleri 244 İşlem Maliyetleri Ekonomisi: Pazar ve Hiyerarşiler 246 Yönetimci Kapitalizm Teorisi 248 Vekâlet Teorisi 252 Asil-Vekil İlişkisi 254 Bilgi Asimetrisi-Vekâlet Sorunu 256 Risk Paylaşımı Sorunu 256 Vekâlet ve Risk Paylaşımı Sorunlarını Çözmek: Vekâlet Maliyetleri 257 Yanlış Seçim ve Ahlaki Tehlike 259 Örgüt Teorisinde Vekâlet Teorisi Uygulamaları 260 İş Birliksel Davranış-İnformel Örgütler-Sorumluluk Devri 260 Bilişsel Süreçler-Sınırlı Rasyonellik-Örgütsel Katılıma Teşvik 261 Beklenti Teorisi 262 Pozitivist Vekâlet Teorisi 264 Asil-Vekil Teorisi 264 Vekâlet Teorisinin Diğer Uygulamaları 266 Kaynakça 268 BÖLÜM 8 Açık Sistem Doğal Örgüt Yaklaşımı 270 Açık Sistemlerde Rasyonel Örgütlerden Doğal Örgütlere Geçiş 271 Açık Sistemlerde Rasyonel ve Doğal Örgütlerin Farkı 274 Güç ve Politikalar Yaklaşımı 276 Herbert Simon ve James March: Firmanın Davranışsal Teorisi 276 Açık Sistem Doğal Örgüt Modelleri 277 Örgütsel Çevre Katmanları 278 Örgütsel Alan 278 Örgütler Arası Ağ 280 Genel Çevre 281 Fiziksel Sektör 281 Ekonomik Sektör 281
xiii Siyasi Sektör 281 Kültürel Sektör 281 Teknolojik Sektör 282 Sosyal Sektör 282 Hukuki Sektör 282 Uluslararası Çevre 282 Örgüt-Çevre Etkileşimi: Maddesel-Kaynak Temelli ve Kurumsal Temelli 284 Kaynak Bağımlılığı Teorisi 285 Kaynak Bağımlılığı Teorisinin Varsayımları 286 Örgütlerin Çevresel Bağımlılıklarını Yönetme Stratejileri 287 Örgütler Açısından Kaynak Kavramı 289 Bilgi-Temelli Teori 291 Bilgi ve Bilgi Türleri 293 Entelektüel Sermaye 296 Stratejik Yönetim Bakış Açısıyla: Kaynak-Temelli Teori 298 Sürdürülebilir Rekabet Avantajı: Heterojen ve Hareketsiz Kaynaklar 299 İlk-Giriş Avantajı ve Giriş/Hareketlilik Engelleri 300 Değerli, Nadir, Taklit Edilemez ve İkame Edilemez Kaynaklar 301 Kaynak Temelli Teorinin Geleceği 302 Popülasyon Ekolojisi Teorisi 304 Analiz Birimi: Örgütsel Topluluklar 305 Popülasyon Ekolojisi Teorisinin Temelleri ve Kapsamı 306 Rekabet ve Yaşam Alanı Teorileri 307 Farklılıklara Dayalı Seçim (Differential Selection) 309 Popülasyon Ekolojisi Teorisinin Eleştirisi 312 Kurumsallaşma Teorisi 313 Kurumsallaşma Teorisinin Gelişimi 313 Selznick ve Örgütlerin Sosyolojik Analizi 313 Kurumsallaşma Süreci ve Alışkanlık Hâline Gelen Eylemler 315 Kurumsal Kurallar ve Rasyonel Mitler 316 Yeni Kurumsallaşma Teorisi 317 Greiner ın Yaşam Döngüsü Teorisi: Örgütsel Büyüme Modeli 321 Kaynakça 325
xiv İçindekiler BÖLÜM 9 Yorumlayıcı Yaklaşım 328 Pozitivizmden Sonra 329 Post-Pozitivist Yaklaşım 330 Örgüt Teorisinde Post-Pozitivist Yönelim 332 Post-Pozitivizmin Epistemolojik ve Ontolojik İncelemesi 333 Post-Pozitivizmin İzinden Yorumlayıcı Yaklaşıma 335 Yorumlayıcı Yaklaşım 338 Örgütlerin Sosyolojik Analizinde Yorumlayıcı Yaklaşım 341 Yorumlayıcı Yaklaşımın Örgüt Teorisindeki Önemi 343 Yansıtıcı Bakış Açısı 347 Fenomenoloji 349 Edmund Husserl ve Yönelimsellik 350 Yaşam Dünyası: Sosyal Aktörlerin Subjektif Anlam Kaynağı 351 Fenomenolojinin Örgüt Teorisindeki Önemi 353 Sosyal Oluşturmacı Yaklaşımın Gelişimi 355 Berger ve Luckmann ın Sosyal Oluşum Teorisi 355 Fenomenolojinin İzinden: Örgüt Teorisini Etkileyen Yaklaşımlar 358 Örgüt Teorisinde Fenomenoloji Öncüleri: David Silverman, Karl Weick ve Gareth Morgan 360 Etnometodoloji 361 Garfinkel in İhlâl Deneyleri ve Sohbet Analizi 362 Örgüt Teorisinde Etnometodolojik Yaklaşımlar 365 Hermeneutik 366 Hermeneutiğin Gelişimi ve Önemli Teorisyenler 367 Örgüt Teorisinde Hermeneutiğin Rolü 370 Örgüt Kültürü 370 Anlamlandırma Teorisi 370 Örgütsel Kimlik 371 Durumlu Öğrenme Teorisi (Situated Learning Theory) 371 Çift Döngülü Öğrenme ve Öğrenen Örgütler 371 Kaynakça 375
xv BÖLÜM 10 Yorumlayıcı Örgüt Kültürü Yaklaşımı 377 Yorumlayıcı Kültür Yaklaşımı Temelinde Örgütleri Anlamak 378 Örgüt Kültürünün Antropolojik Kökeni 380 Yorumlayıcı Örgüt Kültürü Yaklaşımının Gelişimi 380 Yorumlayıcı Örgüt Kültürü 383 Edgar Schein ın Örgüt Kültürü Modeli 386 Yorumlayıcı Kültür Teorisinde Semboller ve Sembolizm 390 Clifford Geertz in Yorumlayıcı Kültür Teorisi: Kalın Tasvir (Thick Description) 390 Örgüt Kültürünün İletilmesi 392 Sembolik Etkileşimcilik 394 Pragmatizm 395 Pragmatizmden Sembolik Etkileşimciliğe 397 Goffman ın Katkıları 398 Örgüt Teorisinde Sembolik Etkileşimci Yaklaşım 399 Chicago Okulu 400 Örgütsel Semboller 402 Sembolik Etkileşimciliğin Temel Varsayımları 403 Anlamlandırma Teorisi 406 Yasalaştırma Teorisi 411 İmaj Teorisi 412 Kaynakça 415 BÖLÜM 11 Örgüt Teorisinde Eleştirel Yaklaşım 418 Eleştirel Teori 419 Eleştirel Teorinin Modernizm Eleştirisi 425 Eleştirel Teorinin Tarihsel Kökleri: Bazı Önemli Etkiler 428
xvi İçindekiler Eleştirel Teoride Birleştirici Fikirler 430 Frankfurt Okulu Eleştirel Teorisi ve Gelişimi 432 Birinci Kuşak Frankfurt Okulu Eleştirel Teorisi 432 İkinci Kuşak Frankfurt Okulu Eleştirel Teorisi 433 Üçüncü Kuşak Frankfurt Okulu Eleştirel Teorisi 435 Yorumlayıcı Yaklaşıma Eleştirel Bakış 436 Habermas ın Bilişsel İlgiler Teorisi 436 Habermas ın İletişimsel Eylem Teorisi 439 Eleştirel Teorinin Örgüt Teorisindeki Önemi 439 Örgüt Teorisinde Hâkim Fikirler: Toplum Mühendisliği 440 Eleştirel Örgüt Teorisi 442 Eleştirel Teorinin Örgüt Teorisi ile Buluşması 444 Kültürel Belirlenimcilik 445 Eleştirel Teorinin Örgütsel Alandaki Etkileri 446 Kontrol Mekanizmaları ve Subjektiflik 446 Düşünümsellik (Reflexivity) 447 Demokratik Örgüt 448 Örgütlerde Güç ve Kontrole Eleştirel Bakış 451 Örgütlerde Psikanaliz 452 Nevrotik Örgütler 452 Örgütleri Anlamada Psikanalizin Rolü 454 Kaynakça 457 BÖLÜM 12 Örgüt Teorisinde Postmodernist Yaklaşım 459 Postmodern Yaklaşım 460 Postmodernizmi Tanımlamak 461 Kristeva nın Postmodernizme Katkısı: Göstergeçözüm 464 Modernist Hegemonyanın Çöküşü 465 Postmodernizmin Kökleri: Modernist İlkelerle İlişkilendirme 468 Postmodernizmin Gelişimi 469 Postmodernizm: Yeni Bir Epistemolojik ve Ontolojik Felsefe 471 Postmodern Yaklaşımın Örgüt Teorisindeki Önemi 475 Örgüt Teorisine İki Farklı Bakış: Post-Modernizm ve Postmodernizm 476
xvii Post-Modern Örgüt Teorisi 478 Post-Modernizmin Başlangıcı 479 Post-Modern Toplum 480 Post-Modernist Örgütler 482 Post-Modernist Örgütlerin Özellikleri: Küçülme, Güçlendirme, Esnek Üretim, Yalın Örgütler, Değişim Mühendisliği, Sanal Örgütler 482 Ulusaşırı Örgütler 484 Fordist Örgütlerden Post-Fordist Örgütlere 485 Esnek Örgütler 487 Sanal Örgütler 490 Postmodernizm ve Örgüt Teorisi 492 Para-Teori Olarak Postmodernizm 492 Postmodern Örgüt Teorisinin Radikal ve Ilımlı Ayrımı 493 Postmodernizmin Birleşim Noktası 494 Postmodernizm ve Post-Yapısalcılık Ayrımı 495 Post-Yapısalcılık 497 Post-Yapısalcılığın Postmodern Örgüt Teorisindeki Yansımaları 500 Postmodernizmin Örgüt Teorisindeki Uygulamaları 501 Foucault ve Örgüt Teorisi 504 Soykütüksel (Jeneoloji) Analiz 506 Foucault ya Göre Gözetim: Panopticon (Gözetleme Kulesi) 506 Disipline Edici Güç, Direnç ve Gözetim 508 İnsan Kaynaklarına Postmodernist Bir Bakış 512 Derrida ve Örgüt Teorisi 513 Derrida: Varlık Metafiziğine Karşı 513 Derrida nın Etki Alanı 513 Yapısökümcülük (Yapıbozum) 516 Örgüt Teorisinde Yapısökümün Önemi 517 Yapısökümcülük ve Örgüt Teorisinin Geleceği 519 Örgüt Teorisinde Postmodernizm ve Post-Modernizm Kesişimi 519 Aynılaştırma (Farklılaştırmama) 520 Feminist Örgüt Teorileri 521 Aktör-Ağ Teorisi 521 Yönetim Karşıtlığı Teorisi 523 Örgüt Teorisinin Geleceği 523 Örgüt Teorisinde Teori Geliştirme: Yeni Teori Odaklılık mı? Retrospektif Bir Çeşitlilik Arayışı mı? 525 Kaynakça 527