ÇATIŞMA ÇÖZME GENÇ ÇEVRECİLER EĞİTİM PROGRAMI 20-25 Ağustos 2007, ANKARA Hazırlayan BURCU YEŞİLADALI
Çatışma Çözme Genç Çevreciler Eğitim Programı Çatışma/uyuşmazlık nedir? Çatışma, insanlar ya da grupların amaçlarının birbiriyle uyuşmazlık halidir. Bireylerin/kurumların/grupların karşılıklı bağımlılık durumu var oldukça çatışma kaçınılmazdır. Çatışma, kontrollü olduğu sürece, ilişkilere, insan psikolojisi ve fiziğine, doğal ve sosyal çevreye zarar vermediği müddetçe faydalıdır ve kaçınılmazdır. Çatışma örnekleri İçsel Etnik Kurum içi STK-devlet Uluslararası Karı-koca İşçi-işveren Öğretmenöğrenci Tüketiciüretici...... (Yıkıcı olmayan) Çatışmanın işlevleri Kimliğimizi ve bağımsızlığımızı tanımlar İlişkilerin önemini kavramamızı sağlar Yeni ilişkilerin kurulmasına yardımcı olur Yeni işbirlikleri oluşmasını sağlar Karşı tarafın güçlü taraflarının farkına varmamızı sağlar Grup kimliği oluşturur ya da var olan kimliği güçlendirir Grup içi dayanışmayı güçlendirir Yeni kurallar, normlar, yasalar ya da kurumların oluşturulmasına önayak olur. Çatışma üçgeni: Çatışmanın oluşmasına ve sürmesine sebep olan unsurlar Yapı Tutum Davranış Tutum: Tarafların kendileri ve karşı taraf hakkındaki algıları ve yanlış algılarıdır. Olumlu ya da olumsuz olabilir. 1 Çatışma Çözme
Davranış: İşbirliği yapmak ya da bir şeyi yapmaya zorlamak, uzlaşmak ya da düşmanca davranış göstermek örnek sayılabilir. Yapı: Siyasi, ekonomik, sosyal mekanizmalar, süreçler ve kurumlardır. Çatışmaya neler sebep olur? Bilgi ve verilere dayalı sorunlar İlişkilere dayalı sorunlar Değerlerin farklılık göstermesi Yapısal sorunlar Çıkarlar, ihtiyaçlar ve korkular Çatışma girişimcileri (çıkar grupları) Çatışma analizi yaparken neleri değerlendirmek gerekir? Tarafların pozisyonu (talepler) Tarafların çıkarları Tarafların ihtiyaç ve korkuları Çatışma çözme nedir? Çatışma çözme, çatışma içindeki tarafların gönüllü olarak bir araya gelerek sorunları ortaklaşa analiz ederek, çatışmanın derininde yatan sebepleri tanımlayarak sorunlara ortaklaşa çözümler getirmesi, çözümleri hayata geçirerek çatışmayı sona erdirmesidir. Bunun için çatışmaya sebep olan tutum, davranış ve yapıların dönüştürülmesi gerekir. Çatışma ile baş etmenin 5 yolu 1. SALDIR: Sözlü ya da fiziksel şiddete başvurmak 2. KAÇ KURTUL: Çatışma yokmuş gibi davranmak 3. BİLGİLENDİR: Ne istediğin ve hissettiğine dair karşı tarafa bilgi vermek 4. KENDİNİ AÇ: Karşı taraf ile iletişime girmek için çaba göstermek 5. ANLA: Tarafların birbirlerinin isteklerine ve hislerine kulak vermesi. 1. ve 2. yol çatışmayı barışçıl yoldan çözmek için uygun yöntemler değildir. 2 Çatışma Çözme
Goss-Mayr çatışma analizi ve planlama modeli Adım 1: Çatışmanın tanımlanması Adım 2: Çatışmanın (ters üçgen) ayakta durmasını sağlayan sebeplerin (sütunların) tanımlanması Çatışma? Adım 3: Yapıcı programlama Siz ya da grubunuz çatışmanın çözümü (sütunların yıkılarak üçgenin devrilmesi) için ne yapabilirsiniz? Adım 4: Destek altyapısının oluşturulması Çatışma çözme teknikleri Müzakere: Taraflar görüşmeler yaparak çatışmayı kendi başlarına çözmeye çalışırlar. Arabuluculuk ve kolaylaştırıcılık: Üçüncü bir taraf gönüllü ve tarafsız olarak tarafların çatışma çözme sürecinde kolaylaştırıcılık sağlar. Problem çözme: Taraflar bir araya gelerek birlikte çatışma analizi yaparlar, çatışmaya alternatif, uzun vadeli, yaratıcı çözümler getirirler. 3 Çatışma Çözme
Müzakere nedir? Müzakere, tarafların birbiriyle rekabet içinde bulunan ihtiyaçları, çıkarları ve hedeflerinden kaynaklanan bir çatışmayı çözmek için gönüllü olarak giriştiği bir süreçtir. Taraflar güç/şiddete başvurmak yerine sorun çözmeye odaklanırlar. Müzakere sürecinin olası sonuçları Yüksek Razı gelmek İşbirliği yapmak İlişkiye dayalı kaygılar Orta Geri çekilmek Uzlaşmak Yenmek Düşük Düşük Orta Yüksek Materyal kaygılar Müzakere yöntemi: YENMEK Materyal kaygılar yüksektir Tarafların ilişkiye dayalı kaygıları düşük düzeydedir Kazan-kaybet rekabeti vardır Baskı, aşağılama ve rekabete dayalı bir ilişki vardır Müzakere tarafları kendileri için mümkün olan en fazla şeyi elde etmeye çalışır Müzakere yöntemi: İŞBİRLİĞİ YAPMAK Tarafların materyal kaygıları yüksektir Tarafların ilişkiye dayalı kaygıları yüksektir Ortak çıkar arayışı vardır Sorun çözmeye dayalı yaklaşım mevcuttur Başarılı bir sonuç elde edilmesi için her iki tarafın da ihtiyaçlarının karşılanması gerektiğinin farkına varılmıştır İşbirliğine dayalı davranış/tutum vardır 4 Çatışma Çözme
Müzakere yöntemi: RAZI GELMEK Uyumlu bir ilişki kurmaya odaklanılır Uyumun geliştirilmesi çabası vardır Materyal beklentilerin farklılıkları göz ardı edilir İlişkiyi devam ettirme önceliği vardır Kişiler arası ilişkiler, elde edilen sonucun ne kadar adil olduğundan daha önemlidir Müzakere yöntemi: GERİ ÇEKİLMEK Materyal kaygılar düşüktür Tarafların ilişkiye dayalı kaygıları düşüktür Zayıflık hissi vardır Elde edilecek sonuca karşı kayıtsızlık vardır Vazgeçme eğilimi vardır Karşı taraf ne verirse versin kabul etmeye hazır olma hali vardır Müzakere yöntemi: UZLAŞMAK Müzakere yaklaşımında bir denge vardır Karşı tarafla ortada bir yerde buluşulur Bir alış-veriş söz konusudur Müzakerecinin hedefi kabul edilebilir bir anlaşmaya ulaşmaktır Çatışmanın azaltılması sorunu çözmekten daha önemlidir Hangi yöntem tercih edilmeli? Farklı şartlarda farklı müzakere yöntemleri uygun olabilir İşbirliği odaklı müzakere yöntemi taraflara en kalıcı, en tatminkâr ve en kaliteli sonuçları sunmaktadır. Kolaylaştırıcılar için ipuçları Pozisyon üzerinden tartışma yapılmasına izin vermeyin Sorunu tanımlayın (olup biteni netleştirin) Kişileri sorundan ayırın Tarafların birbirini küçük düşürmesine izin vermeyin, fakat sorun olan davranışa odaklanın Ortak bir zemin bulmaya çalışın İki tarafın da kazanç sağlayabileceği seçenekler geliştirin. Adil olduğu kabul gören ve herkesi memnun edecek çözümler önerin Birbiriyle çatışan tarafların sorunları çözme sürecine katılmasında ve sorumluluk almasında yardımcı olun. (Dışarıdan dayatılan çözümler sonuca ulaştırmaktan uzaktır; tarafların kabul edeceği bir çözüm ararken tarafların sürece tam anlamıyla dâhil olması çok daha sağlıklı bir yöntemdir) 5 Çatışma Çözme
Etkin dinleme Çatışma çözme sürecinde gerek kolaylaştırıcılar gerekse çatışma içindeki gruplar tarafından kullanılması gereken bir beceridir. Dört düzeyde gerçekleşir: Verilen bilgileri dinleyerek Dile getirilen duyguları algılayarak Temel insani ihtiyaçları dikkate alarak Kişi ya da grubun varmaya çalıştığı noktayı anlayarak İyi bir dinleyici Konuşan kişinin anlatmaya çalıştığı konuya odaklanır Sabırlıdır, tez hükümlere varmaz Konuşan kişiyle empati kurar Konuşan kişinin hissettiklerini ve değerlerini yargılamaz Konuşan kişinin ihtiyaçlarına karşı duyarlıdır Eleştirel değildir Hükmetmez ya da nasihatte bulunmaz Karşı taraf konuşurken kendi söyleyeceklerinin provasını yapmaz Dürüst iletişim nasıl kurulur? Bir sorun hakkında duygu ve düşüncelerimizi saldırmadan, başkasını suçlamadan, kırmadan ve aşağılamadan açık ve net biçimde dile getirerek Bir tartışmayı başka bir kişinin savunmaya geçmesine olanak vermeyecek şekilde açarak. Kaynaklar: Avrupa Konseyi, COMPASS: A Manual on Human Rights Education with Young People, Strasburg, 2003 Diana Francis, Goss-Mayr Models for Analysis and Planning, IFOR toplantı notları, Eylül 2004 Lori Roth, Negotiation Skills Training, Institute for Not-for-Profit Management of the Columbia Business School, 2002 IFOR-Women Peacemakers Program, Workshop Kit: Women and a Culture of Peace, Mart 2001 Rollin Glaser ve Christine Glaser, Negotiating Style Profile, Organization Design and Development, Inc., 1996 Transforming Civil Conflicts Online eğitim programı ders notları, www.netuni.nl UNDESA/UNDP and The Centre for Conflict Resolution, Skills Development for Conflict Transformation 6 Çatışma Çözme