Cinsel Yaşam ve Sorunları

Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği Cinsel Yaşam ve Sorunları CİNSEL EĞİTİM TEDAVİ VE ARAŞTIRMA DERNEĞİ

Bu kitap Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Alanında Ulusal ve Yerel Medya Yoluyla Savunuculuk Projesi kapsamında yürütülen etkinlikler sonucunda ülkemizdeki tüm medya üyelerine çalışmalarında bir kaynak olması amacıyla bir rehber niteliğinde hazırlanmıştır. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Alanında Ulusal ve Yerel Medya Yoluyla Savunuculuk" projesi, Avrupa Birliği tarafından finanse edilen T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Üreme Sağlığı Programı kapsamında desteklenmektedir. Bu yayının içeriği sadece Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği Proje Ekibi sorumluluğu altında olup, hiçbir şekilde T.C. Sağlık Bakanlığı ile Avrupa Birliği'nin görüşlerini yansıtmaz.

CNSEL YAAM ve SORUNLARI Merhaba, Cinsellik ülkemizde son derece zorlu bir konudur. Zorluu, çelikilerle dolu bir alan olmasından kaynaklanmaktadır. Hem en çok merak edilen hem de en çok yasaklanan, hem en çok konuulan hem de aslında hiç konuulmayan, çok bilindii iddia edilen ama aslında çok az bilinen, bir yanda övünülen dier yanda ise aslında çok utanılan bir konudur cinsellik. Dahası, iyimser rakamlara göre her dört erikinden birinin, kötümser rakamlara göre ise toplumun neredeyse yarısından fazlasının sorun yaadıı bir alandır. Böylesine çelikilerle dolu bir alanda, özellikle üç meslek gurubunun ii çok zorludur: cinsellik alanında uraan bilim insanları, hizmet sunucuları ve medya üyeleri. Bu çeliki onlara da yansır kimi zaman; Konumak ile susmak; Bilineni paylamak ile paylamamak; Yazmak ile yazmamak; Ve bilimsel olanla olmayan arasında kaldıkları olur. Kurulduu 1998 yılından beri cinsellik alanındaki etkinliklerini sürdüren CETAD, bu zorlu alanda çelikileri azaltmak ve doruları savunmak için çalımaktadır. Bu çabanın devamı olarak CETAD, Haziran 2006-Haziran 2007 tarihleri arasında Cinsel Salık ve Üreme Salıı Alanında Ulusal ve Yerel Medya Yoluyla Savunuculuk balıklı bir projeyi yürüttü. Projemiz, ulusal ve yerel medya üyelerinin cinsel salık ve üreme salıı alanındaki haberdarlık ve duyarlılıklarını artırmayı ve bu alanda çalıan bilim insanları, hizmet sunucuları ve sivil toplum kurulularıyla karılıklı ibirliini gelitirmeyi hedefledi. Biliyoruz ki, benzer zorluklar yaayan bu farklı meslek gruplarının birbirlerini daha iyi anlamaları, zorlukları birlikte amalarını kolaylatıracak böylece kamuoyuna cinsellik alanındaki doru mesajların daha etkin ve daha yaygın biçimde ulamasını kolaylatıracaktır. Ayrıca cinsel salık ve üreme salıı alanındaki savunuculuun, toplumun hizmet talebinin ve dolayısıyla hizmet sunumunun yaygınlatırılmasında çok önemli bir yeri olduunu düünmekteyiz. Projemiz, AB Komisyonu tarafından finanse edilen ve ülkemizde Salık Bakanlıı tarafından yürütülen Türkiye Üreme Salıı Programı tarafından desteklendi. Her iki kuruma ve ayrıca projemizin destekleyicileri olan Türkiye Aile Salıı ve Planlaması Vakfı ile Eitim ve Salık Muhabirleri Dernei ne teekkür ediyoruz. Elinizde bulunan bu rehber, proje kapsamında hazırlanan basın bilgilendirme dosyalarının bir araya getirilmesi yoluyla hazırlanmıtır. Cinsel yaam ve sorunlarını ilgilendiren çeitli konularda medya üyelerine bir kaynak olması amacıyla basılmıtır. Bu rehberin ortaya çıkmasında, basın bilgilendirme dosyalarını hazırlayan editörlere ve onlara yardımcı olan aratırmacı-yazar kadrolara çok teekkür ediyoruz. Akademisyenlerden oluan Proje Çalıma Gurubu na ve medya yöneticilerinden oluan Proje letiim Kurulu na katkıları; Proje Koordinatörü Azime Acar, asistanı Tracy Kazmirci, sekreteri Pınar Bingöl e titiz ve gönülden çalımaları; ve son olarak Omega Aratırma Firması yetkililerine de sabırlı ve anlayılı yaklaımları nedeniyle teekkürü bir borç biliyoruz. Umuyoruz ki, CETAD ın üstlendii bu proje kamuoyunda cinsel salık ve üreme salıı bilincine katkıda bulunacaktır. Saygılarımla, Doç. Dr. Cem NCESU CETAD Yönetim Kurulu Üyesi ve Proje Direktörü 5

CNSEL YAAM ve SORUNLARI ÇNDEKLER: I. BÖLÜM...11 1. SALIKLI VE MUTLU CNSEL YAAM...11 1.1. "CNSEL SALIK" NEDR? "CNSELLK" NEDR?...11 1.2. CNSELLKLE LGL KAVRAMLAR...12 1.3. CNSEL GELMN TEMEL TALARI:...14 1.4. CNSELLKTE FARKLI BAKI AÇILARI...15 2. CNSELLKTE "NORMAL", "ANORMAL" GB KAVRAMLAR KULLANILABLR M?...15 3. ÇADA CNSELLK ANLAYII...16 4. MUTLU VE DOYUMLU CNSEL YAAMIN UNSURLARI...17 5. CNSEL HAKLAR BLDRGES...17 II. BÖLÜM...19 1. KADIN CNSELL...19 1.1 KADIN CNSEL ANATOMS...19 1.2. KADIN CNSEL FZYOLOJS...20 1.3.KADINDA CNSEL FZYOLOJK EVRELER:...21 1.4. HORMONLARIN CNSEL YAAMDAK ETKLER...21 1.5. KADINLARIN BEDENLER LE LKLER FARKLIDIR...22 1.6. KADININ CNSEL SALII LE NAMUSU: ÇÖZÜMÜ ZOR BR DENKLEM...23 1.7. ANNELK VE CNSELLK...28 1.8. YAA GÖRE CNSEL GELM...30 2. ERKEK CNSELL...38 2.1 ERKEK CNSEL ANATOMS...38 2.2. ERKEK CNSEL FZYOLOJS...39 2.3. HORMONLARIN ERKEK CNSEL SALII VE ÜREME ÜZERNE ETKS...40 3. CNSELLKLE LGL SIKÇA SORULAN SORULAR...40 III. BÖLÜM...43 1. CNSEL SORUNLARIN SIKLII...43 2. CNSEL SORUNLARIN NEDENLER...43 2.1. CNSEL YAAMDA YANLI NANILAR:...44 3. CNSEL SORUNLARIN ORGANK NEDENLER:...50 3.1. CNSEL LEVLER OLUMSUZ YÖNDE ETKLEYEN BEDENSEL HASTALIKLAR:...50 4. KADIN CNSEL SORUNLARI:...51 4.1. KADINDA CNSEL SORUNLARIN NEDENLER:...51 4.2. KADIN CNSELL:...51 4.3. KADIN CNSEL LEV BOZUKLUKLARININ PSKOLOJK NEDENLER...52 5. ERKEK CNSEL LEV BOZUKLUKLARININ PSKOLOJK NEDENLER...57 IV. BÖLÜM...63 1. KADINDA CNSEL LEV BOZUKLUKLARI...63 1.1. KADINDA CNSEL LEV BOZUKLUKLARININ SIKLII...63 1.2. KADINLARIN CNSEL SORUNLARINDA YEN BR SINIFLAMA (L. TIEFER 2001)...63 1.3. KADIN CNSEL LEV BOZUKLUKLARI...63 1.4. TÜRKYE'DE LK CNSEL BRLEME:...74 2.1. ERKEKTE CNSEL LEV BOZUKLUKLARININ SIKLII:...77 2.2. ERKEKTE CNSEL LEV BOZUKLUKLARI:...77 V. BÖLÜM... 107 1. ALE VE DDET:... 107 1.1. ERKEK CNSEL STSMARI... 107 1.2. ÇOCUUN CNSEL STSMARI... 108 1.3. KADIN VE CNSEL DDET... 109 2. NAMUS CNAYETLER... 116 2.1. NAMUS ADINA DDET:... 116 2.2. EVLLK VE NAMUS... 117 2.3. NSANLAR NYE SEVR?... 118 VI. BÖLÜM... 119 1. KEND CNSYLE CNSELLK (ECNSELLK)... 119 7

CNSEL YAAM ve SORUNLARI 1.1. CNSEL KMLK... 119 1.2. KEND CNSYLE CNSELLK (ECNSELLK):... 119 1.3. ECNSELLKTEN HABERDARLIK DEVRELER:... 119 1.4. HOMOFOB:... 120 1.5. HASTALIK DEL AMA NYE DOKTORA PSKOLOGA GDER?... 121 1.6. CNSEL KMLK VE ALE... 121 1.7. PSKOTERAP:... 122 1.8. ECNSELLK VE ECNSELLER HAKKINDA YANLI NANÇLAR:... 122 VII BÖLÜM... 123 1. YALILIKTA CNSEL YAAM... 123 1.1. KMLER YALIDIR?... 123 1.2. YALILIKTA CNSELLK LE LGL TUTUMLAR... 123 1.3. YALILIK DÖNEMNDE CNSELLKLE LGL ÇALIMALAR... 124 1.4. YALIDA CNSEL SORUNLARI ÖRENMEK ÇN NASIL BR YAKLAIM GEREKR?... 127 1.5. YALILIK DÖNEM VE CNSEL MTLER... 128 2. YALANAN ERKEKTE CNSEL SORUNLAR... 130 2.1. YALILIA BALI SERTLEME KAYBI... 130 2.2. YALI ERKEK CNSELLNN PSKOLOJK YÖNÜ... 131 2.3. YALI ERKEK CNSELLNN ORGANK YÖNÜ... 134 3. YALI ERKEKTEK CNSEL SORUNLARIN TEDAVS... 137 3.1. PROSTAT SALII... 138 4. SONUÇ - YALI ERKEKLERDE CNSEL SORUNLAR... 143 5. KADINDA MENOPOZ DÖNEM... 144 6. MENOPOZ DÖNEM VE CNSEL YAAM... 146 7. MENOPOZ DÖNEM SORUNLARIYLA BAETME... 149 7.1. HORMON KAYBI LE LGL CNSEL SORUNLAR:... 149 7.2. HORMON REPLASMAN TEDAVS'NN (HRT) CNSELLK ÜZERNDEK YARARLARI... 150 7.3. KADINLARDA TESTOSTERON REPLASMAN TEDAVS... 151 7.4. HORMON TEDAVS LE LGL GÜNCEL TARTIMALAR... 151 8. YAINI ALAN KADINDA CNSELLK VE PSKOSEKSÜEL TERAPLERDE YAKLAIM... 153 BÖLÜM VIII... 156 1. GÜVEN ÇNDE CNSELLK... 156 1.1. CNSEL YOLLA BULAAN ENFEKSYONLAR... 160 1.2. BULAMAYI ETKLEYEN BYOLOJK FAKTÖRLER... 161 1.3. CYBE'NN TANI VE TEDAVS... 162 1.4. CNSEL YOLLA BULAAN ENFEKSYONLARIN ÖNLENMES VE KONTROLÜ... 163 2. HIV/AIDS... 168 2.1. HIV/AIDS SALGINI... 168 3. STENMEYEN GEBELKLER... 168 4. GÜVENL CNSEL LK NEDR?... 176 5. ERKEK KONDOMU:... 179 6. KADIN KONDOMU... 183 7. TÜRKYE'DE GÜVENL CNSELLK... 185 IX. BÖLÜM... 190 1. GENÇLK VE CNSELLK... 190 2. ERGENLK/GENÇLKTE BEDENSEL, DUYGUSAL VE SOSYAL DEMLER, GELMELER... 192 2.1. ERGENLK DÖNEMNDEK BEDENSEL DEKLKLER... 192 2.2. ERGENLK SÜREC VE CNSEL DEMLER:... 192 2.3. CNSEL KMLK GELM... 194 2.4. CNSEL YÖNELMLER... 195 2.5. GENÇLK DÖNEMNDE SALIK ÇN EBEVEYNN ROLÜ VE SORUMLULUKLARI... 195 3. GENÇLK DÖNEM VE CNSEL SALIK... 196 3.1. DÜNYADA GENÇ NÜFUSUN CNSEL VE ÜREME SALII... 196 3.2. TÜRKYE'DE GENÇ NÜFUSUN ÜREME VE CNSEL SALII... 198 3.3. GENÇLERN RSK ALMA ELMLER VE BUNU ETKLEYEN FAKTÖRLER... 206 8

CNSEL YAAM ve SORUNLARI 4. CNSEL DAVRANILAR VE RSKLER... 209 4.1. CNSEL YOLLA BULAAN ENFEKSYONLAR... 209 5. GENÇLERN KARILATII CNSEL DDET, CNSEL STSMAR, NAMUS ADINA LENEN CNAYETLER. 214 5.1. CNSEL HAKLAR VE ÜREME HAKLARI... 214 5.2. CNSEL DDET VE STSMAR... 215 X. BÖLÜM... 216 1. CNSEL STSMARA URAMI GENÇLERDE ZEDELENMENN DNAMKLER... 216 1.1. CNSEL STSMARA ARET EDEN KLNK BELRTLER VE BULGULAR... 216 1.2. NAMUS ADINA LENEN CNAYETLER... 218 2. CNSEL ETM... 219 2.1. ETM SSTEM VE ERGEN HTYAÇLARI... 219 2.2. CNSEL ETMN KAPSAMI VE LEVLER... 220 2.3. CNSEL ETM MODELLER VE FARKLI PROGRAMLAR... 221 2.4. ÜLKEMZDE CNSEL SALIK ETM... 223 2.5. ÖNERLER... 224 3. GENÇ DOSTU SALIK HZMET SUNUMU... 224 3.1. GENÇLER ÇN CNSEL SALIK HZMETLER/LKELER... 226 3.2. HZMET SUNUMUNA LKN ADIMLAR... 227 XI. BÖLÜM... 230 1. SEKS TCARET... 230 1.1. GR... 230 2. SEKS ÇL: EN ESK MESLEK M? CNSEL SÖMÜRÜ MÜ?... 231 2.1. TARH BOYUNCA SEKS ÇL...231 2.2. SEKS ÇS MADUR KARITLII... 234 3. TCAR SEKS: ÇADA DÜNYA KÖLELETRME PARADOKSU... 236 4. YASAL DÜZENLEMELER VE NSAN HAKLARI... 240 4.1. TÜRKYE'DE YASALAR VE SEKS ÇL... 243 4.2. TCAR SEKS VE NSAN HAKLARI... 248 4.3. HIV/AIDS, SEKS ÇLER VE NSAN HAKLARI... 250 4.4. SEKS ÇLER EVRENSEL BLDRS... 251 5. ÇALIMA KOULLARI VE RSKLER... 252 5.1. DDET VE AYRIMCILIK... 252 5.2. GÖÇ, YER DETRME VE SALIK... 253 5.3. CNSEL YOLLA BULAAN ENFEKSYONLAR VE HIV/AIDS... 254 5.4. ZARARIN AZALTILMASI: GÜVENL SEKS ÇL... 255 6 SEKS ÇLNN KARANLIK YÜZÜ... 256 6.1. ÇOCUKLARIN FUHU SEKTÖRÜNDE SÖMÜRÜLMES... 256 6.2. NSAN TCARET... 261 7. SONUÇ VE ÖNERLER... 262 FAYDALANILAN KAYNAKLAR:... 264 9

CNSEL YAAM ve SORUNLARI I. BÖLÜM 1. SALIKLI VE MUTLU CNSEL YAAM 1.1. "CNSEL SALIK" NEDR? "CNSELLK" NEDR? Cinsellik, deneyime balı olarak bazen ho, keyifli, romantik, sıcak bir yakınlama, bazen bir zorunluluk dolayısıyla da çekince ve tiksinme kaynaı olarak yaanır. Cinselliin salıkla birlikte anılması ilk bakıta garip gelebilir. Ancak cinsel salıktan söz edebilmek için zorunluluk olarak yaanmaması ön kouldur. Cinsel salık, salıklı üremeden çok daha fazla bir eydir. Zildberg'in çok güzel ifade ettii gibi "cinsellik bacaklarımızın arasında deil, kulaklarımızın arasındadır." nsan davranıı ve cinsellii bedensel, psikolojik ve sosyal koullardan etkilenir. Cinsellik denince ilk akla gelen iki kiinin sevimesidir, oysa cinsellik çok boyutludur. Dünya Salık Örgütü'nün Cinsel Salık tanımı; "Cinsellik, fiziksel, duygusal, entelektüel ve sosyal yönlerin kiilii, iletiimi ve akı zenginletirici etkilerinin bileiminden oluur. Herkesin cinsel bilgilere ulama ve cinsel ilikiyi zevk için ya da üreme amacıyla yaama hakkı vardır. Cinsel bir varlık olarak insanın sadece bedensel deil; duygusal, düünsel ve toplumsal bütünlüünü salayan, kiilik geliimi, iletiim ve sevginin paylaımını olumlu yönde zenginletiren ve arttıran salıklılık halidir". Cinsel salıın amacı sadece üreme ve cinsel yolla bulaan hastalıklarla sınırlandırılmı tıbbi bakım ve danımanlık deil, aynı zamanda kiilik, kiisel ilikiler ve yaamın güçlendirilmesidir. Cinsel salık bir kiinin cinsel yaamını bir zorlama olmadan, mutlu ve zarar görmeden sürdürebilmesidir. stenmeyen gebelikler, güç kullanma, iddet ve ayrımcılık riskinden baımsız olarak cinsellii yaama halidir. Cinsellii karılıklı saygıya dayalı, mutlu ve güvenli ilikiler aında yaama, bireyleri zenginletirir. Kısaca, kii cinsellii istedii kii ile ve istedii biçimde yaamalıdır. ster ikisi de aynı cinsiyetten, ister farklı cinsiyetten olsun, kiilerin cinsel alanı paylamaları en doal insan hakkıdır. steyen kii karı cinsten bir partnerle, isteyen kii kendi cinsinden bir partnerle ve sadece istedii zaman, baskı altında kalmadan sevimeyi ya da sevimemeyi seçebilir. Heteroseksüel (karı cinse cinsel ilgi duyan kiiler) karı cinsten bir partner seçerken, homoseksüel kiiler kendi cinsinden partner seçer. ster heteroseksüel, ister homoseksüel hiç kimse fiziksel, duygusal, ekonomik iddet kullanılarak veya bunları kullanma ile tehdit ederek, zorla baskı ile cinsel iliki kuramaz, kurmamalıdır. Özgür seçimlere dayalı cinsel yakınlıklar cinsel salık için ön kouldur. Cinsellik söz konusu olduunda, akla gelen ilk kelimeler; haz, arzu, üreme, ak ve yakınlıktır. Cinsellik insanların deerleri, tutumları, davranıları, fiziksel görünümleri, inanıları, duyguları, kiilikleri, sevdikleri ve sevmedikleri eyler ve içinde yaadıkları toplumlara göre ekillenir. Cinsellik doum öncesi balayıp ömür boyu devam eder, kültürel ve ahlaki faktörlerden etkilenir. Üremeyi, cinsel zevk almayı ve zevk vermeyi içerir. Cinsellik temelde duyuya dayalı bir deneyimdir ve yalnızca cinsel organları deil, tüm bedeni ve aklı içerir. Cinsellik, erkeklik ve diilik ile ilgili duygusal tepkileri oluturarak türe özel davranıları belirler. Cinsiyetle ilikili bu davranısal tepkiler daha sonra kültürel miras, toplumsal kalıplar ve medyadan kaynaklanan imajlarla biçimlenir. Kültürel miras, dinsel inançların ve geleneksel deerlerin toplamıdır. Toplumsal kalıplar ise bireyin biyolojik ve duygusal gereksinimleri ile toplumda varolan kültürel kalıpların uzlamasının ürünüdür. Bu uzlama toplumdan topluma ve zaman içinde deiiklik gösterdiinden sürekli devinim halindedir. Bu anlamda, içinde toplumsal öeleri de barındıran, kapsamlı bir cinsellik, cinsiyetten daha kapsamlı bir kavramdır. Kahire'de 1994 yılında düzenlenen Birlemi Milletler Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı'nda dünya nüfusunda cinsellik ve üreme ile ilgili salık sorunlarının neden olduu ölümler, sakatlıklar, hastalıklar, rahatsızlıklar ve mutsuzlukların boyutu tartıılarak Dünya Salık Örgütü tarafından gelitirilen "Üreme Salıı" kavramı tanımlanarak kadın, erkek, genç, yalı, tüm bireyler için temel bir hak olarak onaylanmıtır. Kiisel ilikileri zenginletiren cinsel salık, üreme salıı kavramının temel bileenlerinden biridir. Üreme salıı; "insanların mutlu ve güvenli bir cinsel yaamları, üreme yetenekleri ve bu yetenei kullanıp kullanmayacakları, ne zaman ve ne sıklıkta kullanacakları konusunda karar verme özgürlüklerinin olmasıdır. Cinsel salık ve üreme salıı yaklaımı, bireylerin gereksinimleri, bedenleri, üreme davranıları ve cinsellikleri hakkında farkındalıklarını artırmayı içermektedir. Dünyada her yıl 500.000'den fazla kadın gebelik ve doum komplikasyonları nedeniyle ölmekte, bunların sadece 4000 kadarı gelimi ülkelerde meydana gelmektedir. Son 20 yılda çocuk salıında belirgin gelimeler kaydedilmesine 11

CNSEL YAAM ve SORUNLARI karın, hala her yıl 10 milyon bebek ölümü olmakta, bunların da neredeyse tümü gelimekte olan ülkelerde gerçeklemektedir. Sık doumlar, erken ve geç ya gebelikleri bebek ölümlerinde önemli payı olan nedenlerdir. Hemen her toplumda yapılan aratırmalar, doan bebeklerin önemli bir kısmının planlanmamı gebeliklerin neden olduu doumlarla dünyaya geldiklerini göstermektedir. Dourganlıı düzenleme hizmetlerinin sadece istenmeyen gebeliklerin önlenmesini deil, anne ve çocuk ölümlerinin en az üçte birini önleyebilecei hesaplanmıtır. Ancak, bugün dünyada üreme çaında olan her üç çiftten biri bu hizmetlerden yararlanamamaktadır. Cinsel yolla bulaan bakteriyel ve viral enfeksiyonlar epidemi (belli bir bölgede oluan salgın) düzeyine ulamıtır. AIDS pandemisi (dünyanın tümünde oluan salgın) ya, cinsiyet, sosyal durum ve cinsel davranı özellii gözetmeden milyonlarca insanı etkilemektedir. 1.2. CNSELLKLE LGL KAVRAMLAR Cinsiyet (Seks): Cinsiyet, bizi kadın ya da erkek yapan anatomik, fiziksel ve genetik biyolojik özelliklerle ekillenir. Anatomik ve hormonal deiimlere göre birey kadın ya da erkek cinsiyetlerinden birine ait olur. Cinsiyetlerin üremede rolleri farklıdır. Ayrıca cinslerin üreme organları farklıdır ve ilevleri birbirini tamamlayıcıdır. Seks kelimesi, toplumda kimi zaman, cinsel birlemeyi de içeren bir cinsel faaliyet anlamında da kullanılır. Toplumsal cinsiyet (gender): Kadın ve erkei tanımlamada önemli olan dier bir faktör de kadın ve erkein deiik kültürlerdeki tanımlamalarıdır ki buna toplumsal cinsiyet (gender) denmektedir. Biyolojik cinsiyetin aksine, toplumsal cinsiyet toplumsal cinsiyet farklılıı, gelenekler ve göreneklerle ekillenmekte ve zaman içinde deiebilmektedir. Pek çok toplumda kadın ve erkek farklı bireyler olarak görülmekte ve her birinin kendine ait imkanları, rolleri ve sorumlulukları olduu kabul edilmektedir. Bunun en açık göstergesi kamusal alanda çalıma ve politika "doal" olarak erkek; ev ileri ve aile ile ilgili özel alanlar "doal" olarak kadın iidir görüünün bir çok toplum tarafından benimsenmi ve uygulanıyor olmasıdır. Toplumsal cinsiyet, bir bireyin ya da toplumun kadını ya da erkei tanımlama eklidir. Toplumsal cinsiyet rolleri kadın ve erkek için tanımlanmı o toplumda onaylanmı tutumlar, davranılar, beklentiler ve sorumluluklardır. Toplumsal cinsiyet kimlii ise bireylerin kadın ve erkek olmakla sahip olduu kiisel ve özel kimliktir. Cinsel Yönelim kiinin düünce, duygu ve davranısal olarak cinsel çekim duyduu cinsiyete göre, aaıda gruplandıı gibi, tanımlanan bir özelliktir. Karı cinse ilgi (Heteroseksüel): Kiinin karı cinsiyete cinsel ilgi duyması, Aynı cinse ilgi (Homoseksüel, ecinsel): Kiinin kendi cinsiyetine cinsel ilgi duyması, Biseksüel olma: Kiinin her iki cinsiyetten olanlara cinsel ilgi duyması, Travesti olma: Karı cinsiyete özgü davranı ve giyimi sürdürmekten zevk alma, Transseksüel olma: Cinsiyetini deitirmesi gerektiine, ruhsal ve bedensel olarak dier cinsiyete sahip olması gerektiine inanma, Günümüzde homoseksüel kelimesi yerine erkek ecinseller için gey, kadın ecinseller için lezbiyen terimleri de kullanılmaktadır. Günümüzdeki bilgiler, cinsel yönelimlerin nasıl olutuunu açıklamak için yeterli deildir. Bir heteroseksüel erkek neden bir kadından holanır sorusunun yanıtı verilemedii gibi dier cinsel yönelimlerin de nasıl olutuu bilinmemektedir. Genel olarak kabul gören açıklamalar, cinsel yönelimlerin karmaık genetik bir zemin üzerinde çevresel etkenlerle ekillendii yaklaımına odaklıdır. nsanların doutan heteroseksüel ya da biseksüel/ecinsel olup olmadıkları bilinemese de, heteroseksüellik ya da dier yönelimler arasında bir tercih yapmadıkları/yapamadıkları kabul gören bir düüncedir. Yani kii heteroseksüel olmak istedii için heteroseksüel olmadıı gibi ecinsel ya da biseksüel olmaya karar verip de ecinsel olamaz. Bir kiinin cinsel denemelerinin cinsel yönelimini ya da cinsel kimliini tam olarak göstermedii de unutulmamalıdır. Örnein, bir kii baka biri ile cinsel yönelimi dıında, baka sebeplerle istemedii bir cinsel deneyim yaayabilir. Bu nedenler, hayatta kalmak, para, güç ilikisi ya da toplumsal kurallar olabilir. Bu durumda insanlar kendi cinsel yöneliminin tersi olsa da bazı cinsel deneyimler yaayabilirler. 12

CNSEL YAAM ve SORUNLARI Cinsel davranılar ve cinsel yakınlıklar nsanlar dokunmak, öpmek ve vücudun dier ekillerde uyarılması gibi davranılarla cinselliklerini yaayabilirler. Cinsel davranılar ve deneyimler insanların cinsel olarak kendileriyle ve baka insanlarla isteyerek ve onay alarak "gerçekletirdikleri eylemlerdir". Ancak cinsel yakınlıklar yalnızca cinsel davranılarla deil, sohbet etmek, sarılmak, masaj yapmak, erotik öyküler okumak ya da akalar yapmak, aık olmak, karılıklı beenme, birlikte olmaktan mutlu olma ve bu konuda hayaller kurma ile yaandıı gibi yalnızca bakıma ile bile yaanabilir. Bir yaam dürtüsü olarak süren insan cinsellii tek bir biçime uymaz. nsanlar cinsel dürtü, güç ve tercih ettikleri cinsel anlatım ve doyum açısından farklıdır. Bireyin toplumdaki ilikileri, yaam koulları, içinde bulunduu kültür ortamı, kadın veya erkek oluu, yaı, yaam boyu gelitirilmi cinsel deneyimleri bu farklılıkların belirleyicileridir. Bireyler cinsel yaamlarının salıklı olması konusunda sorumluluklar yüklenirler. Bu sorumluluk eler/sevgililer arasında eit olarak bölüülmelidir. Salıklı bir cinsel yaamda eler/sevgililer cinsel yaamlarında bu sorumluluklarını yerine getirmek için: Cinsel davranılarında birbirinin onayını alır, Onay almak için hiçbir zaman baskı uygulamaz, Birbirlerine sadık kalır, Einin/sevgilisinin haz almasına özen gösterir, Eini/sevgilisini fiziksel ve ruhsal zararlardan korur, Birbirlerini cinsel yolla bulaan enfeksiyonlara ve istenmeyen gebeliklere karı korur, Yapmak istedii ve istemedii davranılar konusunda açık olur, Birbirlerinin sınırlarına saygı gösterir, Davranılarının sorumluluklarını üstlenirler. Cinsellii Yaamak: Cinselliin yaamın her alanında yeri vardır. Araba satılarından dergi satılarına kadar her eyin pazarlanmasında cinsel unsurlar kullanılmaktadır. Farklı anlamlar yüklenmi cinsel mesajlar bireyin cinsellikle ilgili karmaık düünceler, duygulara sahip olmasına, kendini zora sokan yaam deneyimlerine girmesine neden olabilir. Yaam boyunca, karar vermede en çok zorlanılan konuların önemli bir bölümü cinsellikle ilgilidir. Cinsellikle ilgili kararlar eitim ve i planlarını, yaam tarzını, ilikileri ve aile yaamını etkileyebilir 13

CNSEL YAAM ve SORUNLARI 1.3. CNSEL GELMN TEMEL TALARI: 14

CNSEL YAAM ve SORUNLARI 1.4. CNSELLKTE FARKLI BAKI AÇILARI Cinsellik, biyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel, geleneksel, ahlaki, dini, antropolojik, politik ve ekonomik boyutları olan karmaık bir bütündür. Cinsel sorunu olan bir hastaya yaklaım da, bu nedenle farklı bakı açılarını içinde barındırmalıdır. Bu bakı açıları unlardır: Biyolojik bakı açısı: Cinsellik, temel bir içgüdüdür. Cinsel ilevler, bata merkezi sinir sistemi, be duyu ve genital organlar olmak üzere tüm bedenin katıldıı ve bedenimizin ürettii 30'dan fazla hormon ve kimyasal maddenin karmaık bir etkileimi ile yürütülen bir süreçtir. Bu nedenle bata hastalıklar, kullanılan ilaç ve maddeler ile bedenimizi etkileyen her etken ile gebelik, menopoz, ergenlik gibi her dönemsel durum cinselliimizi de etkileyebilir. Sonuç olarak, salıklı ve mutlu bir cinsel yaam çin salıklı ileyen bir beden olmazsa olmaz bir kuraldır. Psikolojik bakı açısı: Salıklı ileyen bir beden cinsellii salıklı bir ekilde yaayabilmek için gerekli altyapıyı salar. Ancak, o cinselliin nasıl yaanacaını, kiminle yaanacaını, ne zaman, nerede ve nasıl olacaını, nasıl uyarılıp nasıl doyuma ulaılacaını vb. belirleyen ise insan psikolojisidir. Cinsel ilevler, esas olarak merkezi ve periferik sinir sistemi tarafından yönetilmektedir, insan psikolojisini oluturan temel tutumlar, kiilik özellikleri, duygular, bilisel ilevler, geçmi yaantılar, travmalar, örenilmi davranı modelleri vb. cinsellie yaklaımımızı ve seçimlerimizi de belirler. Sosyokültürel bakı açısı: Kiilerin yetitii ve içinde yaadıı aile, yakın çevre, alt kültür ve toplumsal yapı, gelenekler ile dini inanç ve ahlaki tutumlar da cinsel tutum ve davranılarımızı belirleyenler arasındadır. Birçok zaman, yalnızca sosyokültürel nedenler herhangi bir cinsel ilev bozukluunun ortaya çıkmasında balıca rolü oynayabilmektedirler. Örnein, vajinismusun muhafazakar toplumsal yapı, bekaret ve namus gibi geleneksel deer yargıları, aırı acı, kanama ve ilk gece korkuları gibi cinsel mitler ile cinselliin yasaklandıı, rahatça konuulamadıı, cinsellie yönelik olumsuz tutumların sergilendii tutucu aile ortamlarında yetime vb. unsurlardan kaynaklandıı bilinmektedir. Bireyin salıklı ve mutlu bir cinsel yaam sürmesinde bu üç bakı açısının da önemli yeri vardır. Birey cinsel bir sorun ya da bir cinsel ilev bozukluu yaadıında sorununun çözümü ya da getirilecek her türlü tedavi yaklaımında da bu üç temel unsurun göz önünde tutulması gerekir. Artık tüm dünyada kabul edilmi olan modern tedavi yaklaımları insanı biopsikososyal bir varlık olarak tanımlamakta ve tüm tedavi stratejilerini bu temel saptama üzerine kurmaktadır. Kukusuz bu yaklaım insan cinsellii ve cinsel yaam sorunları için de geçerlidir. Cinsel yaama ilikin sorunların çözümünde yalnızca tıbbi bir yaklaım getirmek yeterli olmadıı gibi yalnızca psikolojik ya da sosyokültürel bir yaklaım da yeterli olmayacaktır. Modern cinsel tedaviler, bu üç yaklaımı da bireye, çifte, topluma ya da kültüre özgü uygun biçimde kapsar. Cinsel salık, genel salık açısından toplumu en çok ilgilendiren konulardan biridir. Cinsel salıın bozulması sadece fiziksel salıın kesintiye uraması ile sonuçlanmaz. Gerek kadın gerekse erkekte halkalar halinde ruhsal salıın, ardından aile salıının ve sosyal salıın da bozulması söz konusudur. Cinsel sorunlar insanları en fazla mutsuz eden salık sorunlarının baında gelmektedir. 2. CNSELLKTE "NORMAL", "ANORMAL" GB KAVRAMLAR KULLANILABLR M? "Normal" ve "anormal" gibi kavramların tanımını yapmakta bazı güçlükler vardır. Çünkü cinsel ilgi ve performans, bireyler arasında önemli farklılıklar gösterdii gibi, aynı bireyde bile farklı zaman ya da farklı partnerlerle deiiklikler gösterebilir. Ayrıca zaman zaman gelenekselin dıında yaanan bazı cinsel aktiviteler birçok kii için "anormal" olarak tanımlanabilirken, aynı cinsel aktiviteyi paylaan partnerler yönünden "normal" olarak kabul edildii müddetçe ortaya bir sorun çıkmayacaktır. Örnein cinsel aktivite sırasında partnerinin uzun ince topuklu ayakkabı giymesini arzu eden bir erkek ve onun bu arzusundan rahatsızlık duymayan bir kadın, cinsellii oldukça tutkulu bir biçimde yaayabilirler. Oysa psikiyatri alanında çalıan bir profesyonel ya da bu tür bir ilikiyi tuhaf bulan kiiler aynı cinsel aktiviteyi bir fetiizm olarak deerlendirilebilir. O halde uygulamada bir cinsel ilevin "anormal" olarak tanımlanabilmesi, biz profesyonellerin ya da genel olarak "dierlerinin" takdiri ile deil, cinsellii paylaan bireylerden birinin ya da her ikisinin (kaç kiiyse) aynı konu ile ilgili yakınma getirmesiyle mümkündür. Ne var ki geçen zaman sürecinde ince topuklu ayakkabı giymekten rahatsız olmayan kadın, ayakkabıları olmadıı zaman partnerinin uyarılamadıını fark ettiinde, giydii ayakkabı kadar çekici olamadıını düünerek, o zamana kadar doyum saladıı ve normal olarak niteledii bu cinsel aktiviteyi artık anormal olarak deerlendirmeye balayıp, profesyonel yardım arama yoluna gidebilir. Bu senaryo bize belirli bir zaman diliminde normal, hatta uyarıcı gibi gelen bazı cinsel aktivitelerin, aynı birey veya çiftte baka bir zaman diliminde anormal ve hatta itici bir aktiviteye dönüebildiini göstermesi yönünden ilginçtir. "Anormal" kavramı gibi "frijite "empotan" (iktidarsız) gibi terimlerin kullanılmasından da kaçınılmalıdır. Çünkü bu terimler hem etiketleme oluturmakta, hem de anlamı net olmayan, aaılayıcı bir içerik taımaktadır. Örnein iktidarsız bir erkekten kastedilen cinsel ilgi ve istei olmayan bir erkek midir? Yoksa sertleme salayamayan bir erkek midir? 15

CNSEL YAAM ve SORUNLARI Çocuk sahibi olamayan bir erkek midir? Erkein iktidarı diye bir ey var mıdır, varsa bu cinselliiyle mi ölçülmelidir? "Frijit" kadından kastedilen cinsel yönden souk bir kadın mıdır? Souk bir kadınsa belirli bir partnere souk davranan bir kadının tüm erkeklere ilgisinin azaldıı ya da genel olarak cinsellie ilgisinin azaldıı söylenebilir mi? Souk kadınlar mı vardır, yoksa soumaya neden olan ilikiler ve erkekler mi? 3. ÇADA CNSELLK ANLAYII Bu verilerin ııında cinsellik hakkında bilinmesi gereken gerçekleri u ekilde sıralayabiliriz: Cinsellik, yaamın doal ve salıklı bir parçasıdır. nsanlar, dier canlılardan farklı olarak üreme dıında sadece haz almaya yönelik de cinsel davranılar sergiler. Bu balamda insanın cinselliini, cinsel duygular, fanteziler ve arzular eklinde sergilemesi doasının bir parçasıdır. Cinsellik, tüm insanlara özgüdür. Her insanın cinsel organ, cinsel duygular, cinsel dürtüler ve cinsel davranıları vardır. Ancak cinselliin, her bireyin yaamındaki yeri farklıdır. Cinselliin bedensel, etik, psikolojik, toplumsal ve duygusal boyutları vardır. Cinsellik, fiziksel, zihinsel ve duygusal olduu kadar toplumsal, sosyal ve entellektüel öeleri de barındırır. Bireyin kiilik özelliklerini, iletiim ve sevgiyle besleyen, gelitiren ve zenginletiren bir nitelie sahiptir. nsanlar, cinselliklerini deiik yollarla ifade ederler ve yaarlar. nsanlar, farklı cinsel davranı (sevimek, öpümek, okamak, dokunmak, masaj yapmak, anal, oral, vajinal ilikide bulunmak) biçimleri ve farklı yönelimler (homoseksüel, heteroseksüel, biseksüel) göstererek cinselliklerini yaayabilirler. Birey, bundan dolayı yargılanmamalıdır. Burada önemli olan cinsel davranı biçiminin, zorlayıcı, sınırlayıcı, suçlayıcı, bedensel ve ruhsal yönden zarar verici olmaması ve daha da önemlisi, çiftin her iki üyesinin de rızası ve özgür iradesi ile olmasıdır. Çoulcu toplumlarda cinsellikle ilgili deer ve inanı farklılıkları saygı duyularak kabul görmelidir. Her insanın cinsel yönelimine uygun davranıta bulunma hakkı vardır. Cinsel yaam, zorlama ve sömürüden uzak olmalıdır. Bazen cinsellik, güçlü olanın zayıfı ezme aracı haline gelebilir. Erkekler kadınlara, varlıklı olanlar yoksullara, iveren çalıanına, sava galibi esirlere cinsellii baskı aracı olarak kullanabilir. Cinsel yaam, karılıklı güven, doruluk, balılık ve saygı üzerine temellendirilmelidir. Cinsel ilikilerde karılıklı sevgi, paylaım ve birbirine özen gösterme egemen olmalıdır. Karılıklı sevgi ve saygıya dayanan bir ilikide, cinsellik daha doyurucu olur. Cinsel yaam kararlarının etkileri ve sonuçları vardır. Birey bu sorumluluu üstlenmelidir. Toplumsal bir varlık olan insan, toplumun deer yargılarına karı geldii ya da deer yargılarından baımsız davrandıında bunun sonuçlarına da katlanması gerektiini önceden bilmeli ve göze almalıdır. Birey, cinsellikle ilikin aldıı kararın etki ve sonuçlarını kabul etmelidir. Bu etkiler, olumlu ya da olumsuz olabilir. Cinsel davranılara olması gerekenden erken yata balamak, riskleri beraberinde getirir.cinsel davranı, sorumluluk ve öz denetim gerektirir. Gençlerin, cinsel konulara merakları tamamen doaldır. Kendilerine danımanlık verilirken cinsel davranılarının belli etkileri ve sonuçları olabildiince açıklanmalı ve cinsel kararlarından kendilerinin sorumlu olacaı belirtilmelidir. Cinsel ilikiye balayan gençlerin salık hizmeti sunan kurulular konusunda bilgilendirilmeye gereksinimleri vardır. Gençlerden, cinsel yaamları konusunda sorumluluk bekleniyorsa onlara bu konuda gerekli bilgilerin verilmesi gerekir. Bu bilgilere ilaveten gerektiinde bu konularda hizmet alabilecekleri kurulular da tanıtılmalıdır. Çocukların cinsellikle ilgili sorularını anne-babalarıyla veya güvendikleri kimselerle paylamaları yararlı olur. Çocukların erikinlie geçi aamalarında cinsellie ilikin konularda ilgi ve merakları vardır. Ebeveyn ve öretmenler tarafından, cinselliin doal olduu ve utanılacak bir ey olmadıı mesajı verilmelidir. Çocuklar, gereksinim duydukları konularda bilgilendirilmelidir. Öte yanda gençlerin de cinsel konularda duygularını ifade etmekte zorluk çektikleri bilinmektedir. Onlar da desteklenmelidir. Çocuk ve gençlerin, cinsel kimlik kazanıncaya kadar cinselliklerini farklı biçimlerde aratırmaları doaldır. Çocuklukta cinsel organlarla oynama, doktorculuk oyunu gibi karı cinsi kefetme biçiminde,ergenlik döneminde el tutma, zamanlı zamansız sarılma, erotik yayınlarla tanıma hep bu merakın sonucu yaanan deneyimlerdir. Çocuklar, cinsiyeti gözetilmeden sevilmeli ve bakılmalıdır. Çocukların, belli bir yaa gelinceye kadar bakım, sevgi ve korunmaya gereksinimleri vardır. Bu sorumluluk, öncelikle ebeveynlere aittir. Onlar bu görevlerini, doumlarından itibaren kız ve erkek çocuklara eit davranmakla yerine getirmelidir. Çünkü erkek çocuk tercih eden toplumlarda kız çocuklarına cinsiyet temelli bir ayırımcılık uygulanmaktadır. Bu ayrımcılık kız çocuun beslenme, salık, bakım ve eitim olanaklarından yararlanmasını engelleyebilmektedir. Her insan özel ve deerlidir. Cinsel davranılar, hüzün, nee, haz ve acı gibi birçok duyguları bir arada barındırır. Bu duyguları nedeniyle çevresi tarafından küçümsenmemelidir. Her bireyin onuru korunmalıdır. 16

CNSEL YAAM ve SORUNLARI 4. MUTLU VE DOYUMLU CNSEL YAAMIN UNSURLARI Mutlu ve doyumlu bir cinsel yaam için birey, aaıda belirtilen noktaları dikkate almalıdır: Cinsellik, ilk önce kendini tanımakla balar ve ancak kendisini seven, sayan ve güvenen bir insan karısındakine de bu olumlu duygularla yönelebilir. Mutlu ve doyurucu cinselliin ilk koulu, karılıklı saygı ve eler arası etkin iletiim ve paylaımdır. Mutlu bir cinsel yaam, karılıklı güven, dürüstlük, açıklık, paylaım ve saygı üzerine temellendirilmelidir. Cinsellik, öncelikle bireyin kendi bedenini tanıması ile balar. Bireyin, cinsel haz noktalarını fark etmesi ve bunu cinsel eiyle paylamaktan kaçınmaması daha doyumlu bir cinsel iliki yaamasını salayacaktır. Kiiler birbirlerine karı sorumlu davranmalı, herkesin bir mahremiyeti ve deeri olduunu akıllarından çıkarmamalıdırlar. Hiç kimse holanmadıı bir cinsel davranıı yaamak ya da sürdürmek zorunda deildir. Karılıklı sevgi ve saygıya dayanan bir ilikide, cinsellik daha doyumlu olur. Anal, oral sevime gibi cinselliin nasıl yaanacaına dair ayrıntılarda çiftlerin ortak kararı olmalı ve her iki tarafın istek, onay ve rızası ile gerçekletirilmelidir. Cinsel birleme için uygun zaman ve ortam seçilmelidir. Güvensiz ortamlarda kadının doyum salaması güçtür. Çünkü kadın, cinsellie daha fazla toplumsal kaygılarla yaklaır ve yine cinsel haz duyabilmesi için tüm duyu organlarının ve beynin buna hazır olması gerekir. stenmeyen gebelik ve cinsel yolla bulaan hastalık kaygısı, özellikle kadının mutlu ve doyumlu cinsellik yaamasını engeller. Çift, bu konuda önlemlerini önceden almı olmalıdır. Kadının doyumlu bir cinsel iliki (orgazma ulaması) yaayabilmesi için ön sevimeye yeterince zaman ayrılması gerekmektedir. Çift, cinsellie ilikin mitleri ve toplumsal deerleri, birlikte konuarak ve paylaarak amalıdır. Bir insanın baka bir insana cinsel yakınlık duyması, her e için farklı davranıları içerebilir. Bu nedenle çiftler, kendi aralarında sevdikleri, haz aldıkları ve istedikleri veya sevmedikleri cinsel davranıları konumalıdır. Ayrıca iliki sonrası da duyulan haz, mutluluk ya da doyumsuzluk paylaılmalıdır. Sahte, yapmacık ve dürüst olmayan geri bildirimler, uzun vadede karılıklı güveni sarsabildii gibi elerin cinsel birlikteliklerini de zedeleyecektir. Paylaım ve kendini ifade etme, çift için ortak ve en uygun cinsel davranıı kefetmelerine yardımcı olacaktır. Hiç kimse holanmadıı bir cinsel davranıı yaamak ya da sürdürmek zorunda deildir. 5. CNSEL HAKLAR BLDRGES Dünya Cinsel Salık Birlii'nin (World Association for Sexual Health) Cinsel Haklar Bildirgesi Cinsellik her insanın kiiliinin ayrılmaz bir parçasıdır. Cinselliin tam olarak geliimi temas, mahremiyet, duygusal ifade, zevk, efkat, ak gibi temel insan ihtiyaçlarının doyumuna balıdır. Cinsellik birey ile sosyal yapılar arasındaki etkileim aracılııyla oluur. Cinselliin tam geliimi bireysel, kiilerarası ve toplumsal mutluluk/iyilik için temel gereklerden biridir. Cinsel haklar özgürlüe, onura ve her bir insanolunun eitliine dayalı evrensel insan haklarıdır. Salık ana insan haklarından biri olduuna göre cinsel salık da temel bir insan hakkı olmalıdır. Bireylerin ve toplumların cinsel salıklarının geliiminin temini için aaıdaki cinsel haklar tanınmalı, tevik edilmeli, saygı gösterilmeli ve toplumlar tarafından savunulmalıdır. Cinsel salık bu cinsel hakların tanındıı, saygı duyulduu ve uygulandıı ortamlarda mümkündür. Cinsel özgürlük hakkı. Cinsel özgürlük bireylerin tüm cinsel potansiyellerini ifade etmelerine olanak verir. Ancak her çesit cinsel zorlama, istismar ve taciz yaamın her anı ve durumunda bu özgürlüün dıındadır. Cinsel otonomi, cinsel bütünlük ve vücudunun güvenlii hakkı. Bu hak kiinin kendi kiisel ve sosyal etii çerçevesinde kendi cinsel hayatıyla ilgili kendi kendine karar verebilme gücünü içerir. Ayrıca ikence, yaralama ve her çeit iddetten arınmı olarak vücudumuzu kontrol etmemize ve zevk almamıza olanak verir. Cinsel mahremiyet hakkı. Bu madde bakalarının cinsel haklarına müdahale edilmedii sürece yakınlama konusunda bireysel karar verme ve davranma hakkını içerir. 17

CNSEL YAAM ve SORUNLARI Cinsel eitlik hakkı. Cinsiyet, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim, ya, ırk, sosyal sınıf, din veya fiziksel ve zihinsel engel gözetilmeden hiçbir ayırıma maruz kalmama hakkıdır. Cinsel zevk hakkı. Cinsel zevk, otoerotizm dahil olmak üzere, fiziksel, psikolojik, akli ve ruhsal refah kaynaıdır. Duygusal cinsel ifade hakkı. Cinsel zevk erotik haz ve cinsel eylemlerden daha fazlasıdır. Bireylerin cinselliklerini iletiim, dokunma, duygusal ifade ve ak aracılııyla ifade etme hakları vardır. Özgürce cinsellik içeren iliki kurma hakkı. Bunun anlamı evlenme ya da evlenmeme, boanma ve baka çeitli saduyulu cinsellik içeren ilikiler kurabilme ihtimalinin olmasıdır. Özgür ve saduyulu üreme seçimi yapma hakkı. Bu madde çocuk sahibi olma veya olmamayı seçme hakkını, çocuk sayısına ve ne kadar aralıkla olacaına karar verme hakkını ve dourganlık düzenlemeleriyle ilgili tüm tedavilere tam eriim hakkını içerir. Bilimsel aratırmaya dayalı cinsel bilgi edinme hakkı. Bu hak cinsel bilginin bilimsel açıdan etik aratırmalar sonucu elde edilmi olması ve bütün sosyal seviyelerdeki kiilere uygun ekilde yayılması gerektiini ifade ediyor. Kapsamlı cinsellik eitimi hakkı. Bu doumdan balayarak yaam boyu devam eden bir süreçtir ve bütün sosyal kurumları kapsamalıdır. Cinsel salık bakımı hakkı. Cinsel salık bakımı tüm cinsel endie, sorun ve hastalıkların engellenmesi ve tedavisinde mevcut ve ulaılabilir olmalıdır. 18