HAKKINDA HER ŞEY
Kathy Lien HAKKINDA HER ŞEY Döviz Ticareti En Başarılı Nasıl Yapılır Çeviren Melis İnan
ISBN 978-605-322-172-2 2011, Kathy Lien Orijinal adı ve yayıncısı: Currency Trading, Wiley Optimist Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : 11970 Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap www.youtube.com/optimistkitap www.optimistkitapblog.com Optimist yayın no. : 378 Konu : ş ve Yönetim Yayına hazırlayan : Utku Umut Bulsun Basım : Ekim 2014, stanbul Düzenleme ve kapak tasarım : Selim Talay Düzelti : Cemal Engin Sertifika no. : 13137 Baskı ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İçindekiler Giriş...7 Birinci Bölüm Yıldırım Çarptığında...11 kinci Bölüm Ruble ve Baht ve Euro Aman!...25 Üçüncü Bölüm A dan Z ye Döviz...37 Dördüncü Bölüm Uzaktan Bakma, Yakına Gel...51 Beflinci Bölüm Gidişata Yön Verenler...59 Alt nc Bölüm Yatırımcıya Karşı Trader...71 Yedinci Bölüm Kazananlar Ne Yapar?...81 Sekizinci Bölüm Demek Bir Yatırımcısınız?...95
Dokuzuncu Bölüm Demek bir Tradersınız?...107 Onuncu Bölüm Riskli İş...119 On Birinci Bölüm İlk On Hata...129 On İkinci Bölüm Nijerya dan Sevgiler, Lütfen Yardım Edin!...137 On Üçüncü Bölüm Sadede Gelirsek...147 On Dördüncü Bölüm Hezimete Uğrayın ve Ders Çıkarın...157 On Beşinci Bölüm Akıllıca Başlayın...165
Giriş Kendimi her zaman şanslı bulmuşumdur. 10 yaşımdayken, annemin Hong Konglu en sevdiği sanatçı Atlantic City de bir jübile konseri verdi. Konser salonu binden fazla insanla tıka basa doluydu. Koltuklarımıza yerleştiğimizde sanatçı, geçmiş performanslarının hatırasına sürpriz hediyeler vereceğini söyledi. Beni seçtiklerinde, muhteşem bir antika kol saati kazanmanın hazzıyla çığlığı bastım. Birkaç yıl sonra ücretsiz bir Hawaii tatili çekilişini kazandım. Henüz 18 imdeyken üniversiteden mezun olup görüşmeye gittiğim ilk işlerden birine girdim, teknoloji balonu patlamadan önce borsadan çıktım, hayallerimin erkeğiyle 23 ümde tanıştım ve küresel finansal krizi esnasında işimi kaybetme riskim hiç olmadı. Şans meleğinin bana gülümsediği kesindi ve ben de onu çantada keklik saymıyordum. Ancak şanslı olmak, bugün bulunduğum yere gelmemi sağlayan tek şey değildi. New York Üniversitesi nin zorlu İşletme Okulu nun, çoğu insanın liseden mezun olduğu yaşta üniversiteden mezun olmama izin vermesine sadece şansın sebep olduğunu düşünmüyorum. Zeki olmak, sağlam bir iş etiğine sahip olmak, ortaya çıktıklarında fırsatları fark etmek ve onları nasıl yakalayacağınızı bilmek en az şanslı 7
8 FOREX HAKKINDA HER ŞEY olmak kadar önemlidir. Diğer bir deyişle, şansın beceriyle birleştirilmesi gerekir. Son birkaç yıl içinde hepimiz finansal krizlerle boğuşmak durumunda kaldık. Birçok insan her şeyini kaybetti ve halen birçoğu durumunu iyileştirmek için mücadele ediyor. Büyük kayıplar yaşamadan hayatta kalanlar şanslı. Peki ama sırf şanslı olduğumuz için hoşnut olabilir miyiz? Ne de olsa finansal kriz esnasında hayatta kalmakla yetinmeyip zenginleşenler de var. Bir kriz çıktığında arkanıza yaslanıp paranızın buharlaşmasını izleyebilir veya önünüzdeki fırsatlardan faydalanabilirsiniz. Kilit nokta, bu fırsatları fark edip ortaya çıktıklarında nasıl davranacağınızı bilmektir. Döviz, finansal piyasalardaki inişli çıkışlı hareketlerden faydalanmanın gitgide popülerleşen bir yoludur. 2004 ve 2010 arasında döviz piyasasındaki günlük devir veya hacim iki katından fazla bir oranla 1,9 trilyon dolardan 4 trilyon dolara çıktı. Teknoloji patlamasından önce döviz piyasasında yatırım ve işlem yapmak kurumsal yatırımcılarla, koruma fonlarıyla ve diğer zengin oyuncularla sınırlıydı. Fakat bu durum, döviz brokerları platformlarını çevrimiçi alana taşıyıp piyasayı bireysel traderlara erişilebilir kılınca değişti. O zamandan beri döviz ticareti yapanların sayısında patlama oldu ve bu sayının giderek artması bekleniyor. Birçok insan döviz ticaretini çoktan keşfetti belki sizin de bu piyasanın neden bu kadar popüler hale geldiğini öğrenme zamanınız gelmiştir. Döviz hareketleri herkesin hayatına o veya bu şekilde dokunur. Önceden döviz ticareti yapmış olun ya da olmayın, döviz almış ve satmışsınızdır. Yurtdışına seyahat ettiyseniz ya da ebay üzerinden başka ülkeden bir satıcıdan bir şey satın aldıysanız yeter! Veya küçük işletme sahibiyseniz, başka ülkelerden ithal edilmiş ürünler alıp sattığınızda döviz ticareti yaparsınız.
GİRİŞ 9 Belki, sırf ABD hisse senetlerine yatırım yaptığınız için döviz ticaretini bilme ihtiyacından muaf olduğunuzu düşünebilirsiniz. Ama bu artık doğru değil. Eğer yatırım yaptığınız şirketler herhangi bir yurtdışı faaliyetine ya da borç ve alacak hesabına sahipse, hâlâ döviz riskine maruzsunuz demektir. Sonuç olarak, döviz kuru hakkında bilgi sahibi olmak ve dövizlerin ne kadar değerli olduğunu bilmek her trader veya yatırımcı için önemlidir. Elbette döviz ticareti etkinliğindeki keskin artış sadece dövizleri takip eden insanlara bağlı değildir. Yatırımcılar ve traderlar spekülasyon, hedging, * yatırım ve diğer işlem amaçları için piyasaya katılırlar. Döviz ticareti yapmanın birçok farklı yolu vardır; başlamak için en iyi yollardan biri, bildiğiniz şeyin ticaretini yapmaktır. Özsermayeyi etkileyen finansal piyasalardaki büyük hikâyeler ve manşetler, genel olarak dövizleri de etkiler. Bu yüzden, eğer bir ülkenin ekonomisi açısından kötü olan veya yabancı yatırımcıların endişelenmelerine yol açan bir hikâye duyarsanız, yatırımcıların panik yapıp o dövizden kurtulma ihtimali vardır. İnsanlar panik yapınca, her zaman önce satar sonra sorarlar. Eğer haber yeterince önemliyse, döviz üzerinde kalıcı bir etkiye de sahip olabilir. Forex Hakkında Her Şey, manşetleri ticari fırsatlara çevirmenin ustalıklı bazı yollarını size öğretmeye adanmıştır. Dövizler çok uzun bir süre tek bir doğrultuda da hareket edebilir; bu kitap bu eğilime katılmanın fırsatlarını bulma yollarını ve bir dövizin eğilim mi yoksa dağılım mı olduğunu net bir şekilde gösteren, benim geliştirdiğim bir ticaret aracını kullanarak tepe ve diplerin ne zaman toplanacağını anlatacak. Deneyimli traderlar, işlemi ustalıkla yönetmenin, girmek için iyi bir yer * Döviz kuru riskine karşı vadeli piyasalarda işlem yapma.
10 FOREX HAKKINDA HER ŞEY bulmak kadar önemli olduğunu bilirler, bu yüzden kazananları nasıl avlayacağımızı konuşmaya zaman ayıracağız. Döviz piyasasının, onu diğer piyasalardan daha riskli hale getirebilecek birçok özgün niteliği de vardır. Size, riski nasıl yöneteceğinizi ve en iyi işlemleri nasıl bulacağınızı göstereceğim. Sadece şansa bel bağlamak tehlikeli olabilir, dolayısıyla herkesin mümkün olduğunca çok değişkenle desteklenen işlemlere girmesi gerektiğine inanıyorum. Döviz piyasasında ve hayatta başarılı olmanın sırrı her şeyi ciddiye almaktır işleminize eğlence amaçlı bir hobi gibi değil bir iş gibi yaklaşın. Döviz ticaretini iyi yapmayı gerçekten öğrenmek pratik gerektirir ve sağlam bir iş etiğine sahip olmanın da faydası olacaktır. Piyasaya dair bilgiyle, iyi bir stratejiyle, sıkı para yönetimiyle ve biraz da şansla döviz piyasasında zenginleşme yolunuzu bulacaksınız.
Birinci Bölüm Yıldırım Çarptığında Finansal Krizler ve Döviz Ticaretinin Yükselişi Üzerine yıldırım düşen birini tanıyor musunuz? Peki ya üzerine iki kez yıldırım düşen birini? Ulusal Meteoroloji Hizmetleri ne göre bir kişinin üzerine yıldırım düşmesi ihtimali yılda 750.000 de 1 dir. Bu, bir kişinin üzerine yıldırım düşmesi ihtimalinin son derece düşük olduğunu gösterir, kaldı ki iki kere düşsün. Fakat yıldırım, belli bir alandaki en uzun nesneleri hedeflediğinden aynı yere birden fazla kez düşmesi pek olağanüstü bir durum sayılmaz. Bu nedenle şimşekleri üzerine çekip yıldırımı emmesi için şehirlerdeki gökdelenlerin tepesine paratonerler yerleştirilir. Paratonerler yıldırımı tıpkı finansal piyasaların, kaçınılmaz bir şekilde felaketi hazırlayan açgözlülüğü kendine çekmesi gibi çeker. Doğru koşullar verildiğinde finansal piyasalardaki felaketler yıldırım gibi birden fazla kez gerçekleşebilir ve yatırımcıların hazırlıklı olması şarttır. 2007 de Nassi Nicholas Taleb sonradan oldukça ünlenen The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable (Siyah Kuğu: Olasılıksız Görünenin Etkisi, Varlık Yay., 2008) isimli ki- 11
12 FOREX HAKKINDA HER ŞEY tabını yazdı. Taleb Siyah Kuğu yu insanları gafil avlayan, büyük bir etkisi olan ve sonra da sanki gerçekleşmesi zaten hep bekleniyormuş gibi rasyonelleştirilen son derece nadir bir olay olarak tarif eder. Ne yazık ki hepimizin gördüğü gibi son yıllarda Siyah Kuğu olayları çok daha yaygın bir hal aldı. Ekonomideki balonlar patlama noktalarına ulaşmaya başladığı için yatırımcıların riski başka yöne çevirmeleri ve bu olaylardan imkân dahilinde yararlanmaları önemlidir, çünkü söz konusu olan servettir. Aslına bakılırsa, dünyanın en ünlü iki küresel yatırımcısı servetlerini, diğer insanlar panik yapıp çıkış kapısına koşarken kazanmıştır. 1992 de 62 yaşında hayatının baharını yaşayan George Soros, İngiltere nin, İngiliz sterlinini Döviz Kuru Mekanizması nın (ERM) şart koştuğu sıkı döviz kuşağı içinde tutmak için gereken yüksek faiz oranlarını sürdüremeyeceği spekülasyonunu yaptı. Soros, zayıf ekonomi ile yüksek işsizliğin İngiltere yi ERM yi terk etmeye ve oranları düşürmeye zorlayacağına inanıyordu. Bulabildiği kadar çok farklı enstrümanı kullanarak İngiliz sterlininde 10 milyar dolarlık büyük çapta bir açık pozisyon alarak bu spekülasyonunu eyleme döktü. Elbette sterlin satan tek kişi Soros değildi. İngiltere nin ERM yi terk edeceği spekülasyonu büyüdükçe kimse elinde sterlin tutmak istemedi. Soros u diğer yatırımcılardan ayıran şey, çoğu insan sterlin satarak ve risklerini katlayarak savunma durumundayken Soros un, İngiliz Merkez Bankası havlu atana dek sterline hücum ederek saldırgan olmasıydı. Bir ay sonra Soros un Quantum Fund ı kazanç sağladı ve yaklaşık 2 milyar kâr depoladı. İkinci finans efsanesi, George Soros tan çok farklı bir yaklaşım benimseyen Sir John Templeton dur. Dünyanın en büyük sermaye fonu olan Templeton Growth Fund ın kurucusu olan Templeton son derece dindar bir adam ve özünde bir muhalifti. Birden düşen hisseleri satın alıp maksimum kötümserlik
Yıldırım Çarptığında 13 dediği zamanlarda içeri girmeyi severdi. Sözgelimi Templeton, Ford un 1978 de iflasa doğru gittiği görününce otomobil üreticisine çullandı ve 1980 lerde komünistlerle dolu olan Peru ya para döktü. Fakat her zaman alıcı olmadı. 2000 de, herkes teknoloji hisse senetleri satın alırken o, düzinelerce teknoloji şirketinde açık pozisyon aldı. Templeton, belli başlı temeller gerçeklik algısının son derece dışına çıktığında devreye girmeyi severdi. Bu fırsatlar her gün ortaya çıkmaz ama çıktıklarında muazzam fırsatlar sunabilir. Gelmiş Geçmiş En Kötü On Yıl Time dergisi yirmi birinci yüzyılın ilk on yılını gelmiş geçmiş en kötü on yıl ilan etti. Savaşlar ve çevre felaketleri dışında iki piyasa çökmesi yaşandı: on yılın başındaki nokta-com balonu ve sonundaki küresel finansal kriz. Küresel finansal kriz dünyanın dört bir yanındaki ailelerin tasarruflarını silip süpürdü, milyonlarca insanı işsizliğe sürükledi ve Lehman Brothers, Merrill Lynch ve Bear Stearns gibi Wall Street in en eski kurumlarını davalık etti. Çoğu insan, 1850 de kurulup Dünya Savaşları ve Büyük Bunalım da hayatta kalmayı başarmış Lehman gibi bir şirketin iflasa itildiğini görmeyi hayal bile etmiyordu. Emeklilik fonlarının yüzde 50 ila 90 ını kaybeden sayısız bireysel yatırımcı hikâyesi var. Bu çöküş her Amerikalının hayatını o veya bu şekilde etkiledi. Ama yine de, ister inanın ister inanmayın, bir avuç akıllı yatırımcı çoğu insanın her şeyini kaybettiği bu dönemde yüklüce kâr etti. 2007 de başlayan subprime * krizi en sonunda küresel finansal krize dönüştü. Krizin kaynağı teknoloji balonunun patlamasıydı ve bu, dönemin ABD Merkez Bankası başkanı Alan Greenspan in * Kredi notu olumsuz olan kişilere sağlanan yüksek faizli krediler.
14 FOREX HAKKINDA HER ŞEY ekonomiyi canlandırmak için faiz oranlarını saldırgan bir şekilde kesmesine yol açtı. Ne yazık ki o da faiz oranlarını çok uzun bir süre boyunca çok düşük bırakarak konut ve kredi balonları oluşturdu. ABD ekonomisine oluk oluk para akıyordu, Dow Jones Sektör Ortalaması hızla 2003 te 8000 den 2007 de 14.000 e çıktı. Borçlanmanın düşük maliyeti Amerikalıları mevcut evlerini yeniden ipotek ettirmeye, daha büyüğüyle takasa veya mülk yatırımı satın almaya ve bazı durumlarda hepsine birden teşvik etti. Birçoğunuz bu histeriye ya katılmış ya da bu ister A&E kanalında Şu Evi Çevir isterse de Discovery Channel da Bu Evi Çevir gibi TV şovlarını izlemek bile olsa ön sıralardan koltuk almış olabilirsiniz. O zamanlar mahalle berberinizden taksi şoförüne kadar herkes gayrimenkulle amatörce uğraşıyor ve uzun vadede konutta asla para kaybetmeyeceğine inanıyordu. Ama çok fena yanılıyorlardı. 2005 te gayrimenkul, net ev içi zenginliğinin artışının yüzde 70 ine ve şaşırtıcı şekilde bu yılın ilk yarısında ABD ekonomisinin genel büyümesinin yüzde 50 sine denk geliyordu. 2001 ve 2005 arasında oluşan özel sektördeki bordrolu işlerin yarısından fazlası konutla ilgili sektörlerdeydi. Phoenix, Arizona gibi yerlerdeki ev fiyatları üç ayda yüzde 45 ten fazla yükseliyorken ortalama bir Amerikalıyı kim suçlayabilirdi? Fakat işler kötü gidince durumları da hızla kötüleşti. Konut balonu patlayınca bazı eyaletlerdeki fiyatlar 2006 daki zirve seviyelerinden yaklaşık yüzde 50 düştü. 2007 nin ortasıyla 2009 un başı arasında ABD hisse senetleri de yüzde 50 den fazla düştü. Mart 2009 da Amerikalılar toplam net varlıkta 15 trilyon dolardan fazla kaybettiler. Konut piyasası balonu tam da Sir John Templeton ın maksimum karamsarlık dediği durumdaydı. Geriye dönüp baktığımızda çoğumuz, uyarı işaretlerini nasıl olup da göremediğimizi merak eder. Bu, hemen hemen herkese
Yıldırım Çarptığında 15 kredi vermeye hevesli olan bankalar ve aşırı borç yükü altındaki ortalama Amerikalılarla sonsuza dek nasıl sürebilirdi ki? O zamanlar teknoloji balonunun patlaması hâlâ herkesin hafızasındaydı ki bu bize, aşırılıkların sonuçlarını hatırlatmalıydı. Subprime krizi gelmiş geçmiş en büyük konut balonunu yaratmış olsa da yakın tarihimizde kesinlikle tek değildi. Sırf son 40 yılda ABD de biri 1979 da ve biri de 1989 da doruğa ulaşan iki konut balonu vardı. 1987 ile 1991 arasında Japonya da da bir konut balonu patladı ve ülkeyi, Japonların Kayıp On Yıl olarak adlandırdıkları, sıfır büyümenin yaşandığı uzun bir döneme itti. 1998 de Hong Kong daki konut piyasası, Asya finansal krizi esnasında dövizi savunmak için merkez bankası faiz oranlarını yüzde 8 den 23 e yükseltince çöktü. Bu balonlar ABD sınırları dışında çıkmış olabilir ama küresel dallanmaları oldu ve dünyanın dört bir yanında manşete oturdu. Ne yazık ki ABD li konut sahiplerinin ve yatırımcıların çoğu bu çok bariz uyarı işaretlerini görmedi. Doğrusu, ölmeden hemen önce Templeton dahil olmak üzere az sayıda uzman, balonun sonunda patlayacağı konusunda uyardılar fakat onların karşıt görüşleri ıskartaya çıkarıldı ve duymazlıktan gelindi. Kriz bireysel yatırımcıları, yatırım fonlarını, koruma fonlarını ve yatırım bankalarını silip süpürdü ama çöküşü öngörmüş olan, balonların sonunda söneceğini bilen ve spekülatif pozisyonlar alanlar servet kazandılar. Bildiğimiz en büyük kazanan Paulson&Company den John Paulson du. Tatlı dilli Harvard MBA lisi ve koruma fonu yöneticisi olan Paulson yüksek faizli mortgagelerin hızını kaybedeceğine ikna olmuş ve konut balonunun patlamak üzere olduğu konusunda yatırımcılarını uyarmaya 2006 da başlamıştı. Koruma fonu, bir çöküş öngörüsüyle birden fazla seçeneğe önemli yatırımlar yaptı ve Eylül 2007 de fonları ortalama yüzde 340 yükseldi.