I Yılında Türkiye Ekonomisi ve Bankacılık Sistemi

Transkript

1 I-1

2

3 Bankalarımız 2010 I Yılında Türkiye Ekonomisi ve Bankacılık Sistemi 1. Genel de erlendirme 1.1. Küresel ekonomi yeniden büyümeye geçti, geli mekte olan ülkeler daha hızlı büyüdü, geli mekte olan ülkelerde makro riskler arttı. Ülkelerin ve uluslararası kurulu ların, küresel krizin ekonomik faaliyet üzerindeki daraltıcı etkisinin sınırlandırılması ve büyümenin yeniden yakalanması çabalarına ba lı olarak, dünya genelinde hızlı bir toparlanma ya anmı tır. Dünya ekonomisinin, 2009 yılında yüzde 0,6 oranındaki küçülmenin ardından 2010 yılında yüzde 4,8 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir. Özellikle geli mi ülkelerde, finansal sektörün yeniden i levsel hale getirilmesi amacıyla finansal sektöre likidite ve/veya sermaye deste i sa lamaya yönelik geni letici para politikaları yanında, iç talep artı ını destekleyen geni leyici maliye politikaları bu ülkelerdeki toparlanmayı desteklemi tir. Geli mekte olan ülkeler ise büyümelerini daha yüksek hızlarda sürdürmü lerdir. Uluslararası ticaret hacmi yeniden artmı tır. Uluslararası Para Fonu tarafından yapılan tahminlere göre, büyüme hızı geli mi ülkelerde yüzde 2,7, geli mekte olan ülkelerde yüzde 7,1 olmu tur. Emtia ve temel enerji fiyatlarındaki olumlu seyrin de katkısıyla enflasyonun dü ük düzeyde kalması sayesinde çok sayıda ülkenin merkez bankaları, politika faiz oranlarını yakın dönemin en dü ük düzeylerine çekmi ler, reel faiz oranları sıfıra yakın veya sıfırın altında kalmı tır. Reel faiz oranlarının dü ük düzeyi bu ülkelerde hızla büyümekte olan borç çevirme oranındaki yükselmenin neden oldu u baskının kısmen de olsa hafifletilmesini sa lamı tır. Buna ra men, hızla büyüyen bütçe açıklarının etkisi yanında finansal sektöre sa lanan desteklere ba lı olarak çok sayıda geli mi ülkenin borç stokunun milli gelire oranı hızla artmı ve yüksek düzeylere ula mı tır. Bu oran geli mi ülkelerde yüzde 90 iken geli mekte olan ülkelerde yüzde 40 düzeyinde olmu tur. Küresel dengesizliklerin azaltılarak uzun dönemde istikrarın yeniden tesis edilmesi amacıyla politika koordinasyonunun sa lanmasını teminen, dünyanın farklı bölgelerinde yer alan yirmi geli mi ve geli mekte olan ülke ile uluslararası kurulu ların katılımından olu an G20 sorunların çözümü için daha aktif bir çaba içinde olmu tur. G20, geli mi ülkelerde büyüyen bütçe açıkları ve borç stoku sorunu, geli mekte olan ülkelerde hızlı büyümenin neden oldu u cari açık ve artan enflasyonist baskılar üzerine görü /öneri olu turmaya çalı ırken bir yandan da finansal sektörde daha iyi düzenleme ve denetim yapısı üzerine çalı malar ba latılmı tır. Bu çerçevede, sermaye yeterlili i, risk yönetimi, likidite, gözetim ve denetime ili kin yakla ımlar, finansal kurumların denetlenmesinde etkinli in artırılması amacıyla yeniden ele alınmı tır. Ancak, ülkeler arasındaki görü farklılıkları nedeniyle, kısa sürede uluslararası kabul gören ortak bir metin üzerinde uzla ma sa lanamamı tır. Bu durum, finansal sektörde i planlarının olu turulmasında ve beklentilerde belirsizlik yaratmaya devam etmi tir. Buna ek olarak, ekonomik alandaki riskler ve özellikle bazı AB ülkelerinin finansal sektörlerinde ortaya çıkan uluslararası boyutta ciddi sorunlar, geli mi ülkelerde kredi piyasasının toparlanmasını geciktirmi tir. Buna kar ılık, geli mekte olan ülkelerde kredi piyasası büyümü tür. Yüksek büyüme potansiyeli, tasarruf dengesinin daha iyi olması, kamu dengesinin ve borçlarının dü ük düzeyi, enflasyon baskısının dü ük olması, finansal sektörlerinde ciddi I-1

4 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi sorunların ya anmamasına ba lı olarak, bu ülkelere uluslararası sermaye giri i yeniden artmaya ba lamı tır Türkiye ekonomisi hızla toparlandı, finansal sektör büyümeye destek oldu. Türkiye ekonomisi 2010 yılında, büyüme, enflasyon ve kamu dengesi açısından beklentilerin üzerinde bir performans göstermi tir. Büyüme hızı yüzde 8,9 olmu tur. Hanehalkı tüketimi yanında özel sektör sabit sermaye yatırımlarındaki hızlı artı iç talep geni lemesi yoluyla büyümeyi desteklemi tir. Dı talepteki artı, geli mi ülkelerin yava büyümesine de ba lı olarak, sınırlı kalmı tır. Tasarruf oranı dü meye devam etmi, tasarruf açı ı ise büyümü tür. Tasarrufların gayrisafi yurtiçi hasılaya (gsyh) oranı son otuz yılın en dü ük düzeyi olan yüzde 12,6 ya gerilemi tir. Tasarruf açı ının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı ise yakla ık iki katına çıkarak yüzde 6,6 ya yükselmi tir. Kamu kesiminde, tasarruf açı ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranı dü mü, özel sektörde ise tasarruf fazlası açı a dönmü tür. Teknoloji yenileme ve kapasite artırımı yanında enerji sektörüne yapılan sabit sermaye yatırımları özel sektörde tasarruf dengesinin de i mesine neden olmu tur. Sabit fiyatlarla hane halkı tüketimi yüzde 8,4, özel sektör sabit sermaye yatırımları yüzde 50 artmı tır. Ekonomik canlanma sayesinde i sizlik oranı gerilemi tir. Aralık 2009 da yüzde 13,5 olan i sizlik oranı, Aralık 2010 itibariyle yüzde 11,4 e dü mü tür. Güçlü iç talep artı ına dayalı büyüme yanından güçlü sermaye giri ine ba lı olarak TL nin de er kazanmasının da etkisiyle ithalat hızla büyümü, cari i lemler açı ı geni lemi tir. Dı ticaret hacmi yüzde 23, ihracat yüzde 12, ithalat ise yüzde 11 büyümü tür. Dı ticaret hacminin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 41 olmu tur. Net uluslararası sermaye giri i 2009 yılında 9 milyar dolar iken 2010 yılında 45 milyar dolara yükselmi tir. Bu dönemde Merkez Bankası nın döviz rezervleri 11,2 milyar dolar artmı tır. Banka nın güçlü bilanço yapısı, TL ye olan talep artı ı, kamunun borç çevirme oranının dü mesi ve enflasyon beklentisinin iyile mesi sayesinde, Merkez Bankası açık piyasa i lemleri yoluyla bankacılık sektörüne, yıl boyunca TL likidite sa lamaya devam etmi tir. Buna ra men, net iç varlıklar azalmı tır. Enflasyon beklentisi genel olarak enflasyon hedefine yakın seyretmi tir. Tüketici enflasyonu yüzde 6,4 ile enflasyonist dönemden sonraki en dü ük düzeyinde gerçekle mi, yüzde 6,5 olarak açıklanan enflasyon hedefinin gerisinde kalmı tır. Merkez Bankası politika faizlerini 2010 yılında 1,5 puan dü ürmü tür. Küresel krizin büyüme ve finansal sektör üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlandırmak amacıyla 2009 yılında piyasalara verilen destek 2010 yılının ikinci çeyre inden itibaren çekilmeye ba lanmı tır. Büyüme, sermaye giri i ve kredi arzının hızlanması çerçevesinde, piyasaların normale döndü ü gerekçesiyle, parasal sıkıla tırmayı hedefleyen çıkı stratejisi altında bir yol haritası açıklanmı tır (Bakınız Bölüm 1.3). Ekonomideki hızlı toparlanma maliye politikası hedeflerinin de öngörüler do rultusunda gerçekle mesine destek olmu tur. Bütçe açı ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının 1,5 puan azalarak yüzde 4 e dü tü ü tahmin edilmektedir. Buna göre, faiz dı ı bütçe dengesinin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 0,5 fazla vermi tir. I-2

5 Bankalarımız 2010 Bütçe performansı, kamu kesiminin borçlanma gere inin gayri safi yurtiçi hasılaya oranının dü mesine önemli bir katkı sa lamı tır. Nitekim, bu oranın yüzde 5,1 den yüzde 3,4 e geriledi i tahmin edilmektedir. Kamunun iç borçlanmasında borç çevirme oranı 16 puan azalarak yüzde 90 puan olmu tur. Bu sayede iç borç stokunun gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 35 ten yüzde 32 ye gerilemi tir. ç borçlanmanın ortalama maliyeti yüzde 7,6, vadesi ise gün olmu tur. Kamunun toplam borç stokunun gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 47 den yüzde 43 e azalmı tır. ç borç stokunun, geni kapsamlı para arzına (mevduat, dola ımdaki para, repo ve yatırım fonları, M2YRF) oranı yüzde 64'ten yüzde 58'e gerilemi, bankaların toplam aktiflerine oranı ise yüzde 35 olmu tur. ç borç stokunun yüzde 62 si bankalar, yüzde 14 ü yurtdı ında yerle ikler tarafından talep edilmi tir. Türkiye nin toplam dı borç stoku yüzde 8 artarak 290 milyar dolara yükselmi tir Normalle me ve çıkı önlemleri Küresel krizin büyük ölçüde etkili oldu u 2009 yılında, krizin olumsuz etkilerini hafifletmek amacıyla genelde hem para hem maliye politikasında geni letici nitelikte önlemler alınmı tır. Öte yandan, 2010 yılında, krizin ikinci safhasında geli mi ve geli mekte olan ülkeler arasındaki ayrı manın netle mesi ve yurtdı ından Türkiye ye yönelik kısa vadeli sermaye hareketlerindeki artı sonucu kriz önlemlerinden çıkı stratejisi kapsamında çe itli önlemler alınmı tır. Bu önlemler iki ana hedefe yönelmi tir. Kredi maliyetini artıran önlemlerle, kredi arzındaki artı ın yava latılması yoluyla, iç talepteki artı ın ve dı kaynak kullanımının sınırlandırılması amaçlanmı tır. Ayrıca, faiz indirimleri yolu ile de TL sının kısa vadeli getirisinin azaltılması, böylece kısa vadeli sermaye giri inin caydırılması amaçlanmı tır. Hükümet tarafından alınan önlemler: Bakanlar Kurulu Kararı ile bankalar ve finansman irketlerince kullandırılan tüketici kredilerinde (ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla gerçek ki ilere kullandırılan krediler) kaynak kullanımını destekleme fonu kesintisi oranı 5 puan artı la yüzde 15 e yükseltilmi tir. Merkez Bankası tarafından alınan önlemler: 16 Eylül 2010 tarihinde, haftalık ihale faiz oranı (politika faiz oranı) ile gecelik borçlanma faiz oranı arasındaki farkın (teknik faiz oranı) 0,25 puan artırılacak ekilde ayarlama yapılması kararla tırılmı tır. 23 Eylül 2010 tarihinde, TL zorunlu kar ılık oranı yüzde 5 ten yüzde 5,5 e; yabancı para zorunlu kar ılık oranı yüzde 10 dan yüzde 11 e yükseltilmi tir. Ayrıca TL sı için zorunlu kar ılıklara uygulanan faiz oranı yüzde 0 a dü ürülmü tür. 14 Ekim 2010 tarihinde, gecelik borçlanma faizi yüzde 6,25 ten yüzde 5,75 e indirilmi tir. I-3

6 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi 11 Kasım 2010 tarihinde, gecelik borçlanma faizi yüzde 5,75 ten yüzde 1,75 e indirilmi tir. Geç likidite borçlanma faiz oranı ise yüzde 1,75 ten yüzde 0 a dü ürülmü tür. 12 Kasım 2010 tarihinde, TL zorunlu kar ılık oranı yüzde 5,5 ten yüzde 6 ya; yükseltilmi tir. 16 Aralık 2010 tarihinde, politika faiz oranı yüzde 7 den yüzde 6,5 e dü ürülmü tür. Ayrıca çe itli vade ve i lem türlerindeki TCMB borçlanma faiz oranları daha da dü ürülürken; borç verme faiz oranları yükseltilmi tir. 17 Aralık 2010 tarihinde, TL zorunlu kar ılık oranları vade yapısına göre farklıla tırılmı ve bankaların birbirleri veya TCMB ile yaptıkları repo i lemleri de zorunlu kar ılık kapsamına alınmı tır. Mevduatın mevcut vade yapısı dikkate alındı ında; TL yükümlülükler için efektif zorunlu kar ılık oranı, yüzde 6 dan; ortalama olarak yakla ık yüzde 7,5 düzeyine yükselmi tir. Yukarıda sayılan önlemlere ilave olarak; ek döviz ihaleleri aracılı ıyla döviz alım imkanı getirilmi ; TCMB nin döviz piyasasındaki aracılık rolü sona erdirilmi ve piyasa yapıcı bankalara tanınan repo borçlanma imkanında vade 1 haftadan 1 güne (gecelik i lem) indirilmi tir. BDDK tarafından alınan önlemler: 18 Aralık 2010 tarihinde, daha önce dönem borcunun yüzde 20'si olarak uygulanan kredi kartı asgari ödeme tutarı, limite göre yüzde 25 ile yüzde 40 arasında de i en oranlara yükseltilmi tir. 16 Aralık 2010 tarihinde, konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kullandırılacak krediler ile konut teminatı altında kullandırılacak tüketici kredilerinde, kredi tutarının teminat olarak alınan konutun de erine oranının yüzde 75, ticari gayrimenkul alımı amaçlı kullandırılacak taksitli ticari kredilerde ise yüzde 50 ile sınırlandırılmasına karar verilmi tir Orta vadeli program ve dönemine ili kin tahminler Ekim 2010 da açıklanan Orta Vadeli Program ile ekonomik büyüklüklere ili kin hedefler belirlenmi tir. Buna göre, gayri safi yurtiçi hasılanın yıllında ortalama yüzde 5 oranında büyümesi öngörülmektedir. Temel Ekonomik Büyüklükler* (Yüzde) Gsyh (reel büyüme) 4,5 5,0 5,5 Cari i lemler dengesi/ gsyh -5,4-5,3-5,2 sizlik oranı 12,0 11,7 11,4 Kamu kesimi dengesi/gsyh -2,0-1,8-1,2 Kamu faiz dı ı dengesi/gsyh 0,3 0,7 1,0 AB tanımlı kamu borç stoku /gsyh 40,6 38,8 36,8 Kaynak: DPT * Öngörü Cari i lemler açı ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının 2011 yılında yüzde 5,4 olaca ı, sonraki yıllarda yava da olsa gerileyece i tahmin edilmektedir. Kamu kesimi dengesi açı ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının düzenli bir ekilde dü mesi I-4

7 Bankalarımız 2010 programlanmaktadır. Aynı ekilde, kamu kesimi borç stokunun gayri safi yurt içi hasılaya oranının azalması öngörülmektedir. sizlik oranında da yava bir iyile me beklenmektedir. Buna göre, 2010 yılında yüzde 12,2 düzeyinde gerçekle mesi beklenen i sizlik oranı, 2013 yılında yüzde 11,4 e gerileyecektir Özkaynakları güçlü kalan bankacılık sektörü i levini sa lıklı olarak sürdürdü. Bankacılık sektörü, 2010 yılında da ekonomik faaliyeti desteklemeye devam etmi tir. Ekonomik faaliyetin hızla toparlaması, enflasyonun dü mesi, gerek yurtiçinde gerekse yurtdı ında yerle iklerin TL talebinin artmaya devam etmesi, özkaynak yeterlili inin düzenlemelerde öngörülen düzeyin üzerinde kalması, kurumsal ve bireysel kredi talebinin güçlü olması, kamu kesiminin borç çevirme oranının dü mesi, yurtdı ında kaynak giri inin artması, para ve sermaye piyasalarının istikrarlı olması sayesinde sektörün performansı iyile meye devam etmi tir. Öte yandan, para politikasında sıkıla tırma yönündeki de i iklilere ba lı olarak sektörün Merkez Bankasından likidite talebi artmı tır. Toplam aktifler ve özkaynaklar büyümü, serbest özkaynakların toplam aktiflere oranı yüzde 10,2 den yüzde 10,6 ya yükselmi tir. Sorunlu kredi oranı azalmı tır. Özkaynak karlılı ı enflasyonun ve Devlet iç borçlanma senetlerinin ortalama getirisinin üzerinde gerçekle mi tir. Tüm bankaların (mevduat, kalkınma ve yatırım bankalar ile katılım bankalarının) toplam aktifleri yüzde 21 oranında büyüyerek milyar TL (655 milyar dolar) olmu tur. Toplam aktiflerin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 2 puan artarak yüzde 89 a yükselmi tir. Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının toplam aktifleri, cari fiyatlarla yüzde 20 oranında büyüyerek 964 milyar TL (627 milyar dolar) olmu tur. Bilanço içinde, yabancı para cinsinden aktiflerin payı 1 puan dü erek yüzde 26, yabancı para cinsinden pasiflerin payı ise 2 puan dü erek yüzde 30 olmu tur. Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının özkaynakları 129 milyar TL (84 milyar dolar), serbest özkaynaklar ise 102 milyar TL (66 milyar dolar) olmu tur. Özkaynakların toplam aktiflere oranı yüzde 13, sermaye yeterlili i standart rasyosu ise yüzde 19,1 düzeyindedir. Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının kredi stoku yüzde 34 artarak 495 milyar TL ye yükselmi tir. Kredilerin toplam aktiflere oranı 5 puan artarak yüzde 51 e, gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 45 e yükselmi tir. Yabancı para cinsinden kredilerde büyüme hızlanmı tır. Menkul kıymetlerin toplam aktiflerdeki payı 3 puan azalarak yüzde 30 a gerilemi tir. Duran aktiflerin toplam aktifler içindeki payı yüzde 3 düzeyindedir. Toplam mevduatın kaynaklar içindeki payı yüzde 61; gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 53 düzeyinde gerçekle mi tir. TL mevduatın toplam mevduat içindeki payı yüzde 70 tir. Mevduatın vadesinde önemli bir de i iklik olmamı tır; TL mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay, yabancı para mevduatın ortalama vadesi ise 2,8 ay düzeyindedir. Yurtdı ı bankalardan sa lanan kaynaklar 120 milyar TL (78 milyar dolar) ile toplam aktiflerin yüzde 12 si düzeyindedir. Bu kaynakların büyük bölümü yabancı para cinsindendir. I-5

8 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi Kar hacmi yüzde 9,3 büyümü tür. Özkaynak karlılı ı 1,8 puan azalarak yüzde 16,4 düzeyinde gerçekle mi tir. Nazım hesaplardaki artı yüzde 67 olmu tur. Nazım hesaplardaki artı cayılabilir taahhütler ve türev i lemlerden kaynaklanmı tır. Finansal kurumların piyasa de eri 2009 yılı sonuna göre yüzde 18 artarak 113 milyar dolar düzeyine yükselmi tir. stanbul Menkul Kıymetler Borsası nda i lem gören finansal kurumların piyasa de eri, hisseleri i lem gören tüm irketlerin piyasa de erine oranı yüzde 41 olmu tur yılında, 32 si mevduat, 13 ü kalkınma ve yatırım, 4 ü katılım olmak üzere 49 banka faaliyet göstermi tir. Sermayesinin yüzde 51 i veya daha fazlası yurtdı ında yerle ik yatırımcılara ait olan mevduat bankalarının sayısı 17, kalkınma ve yatırım bankalarının sayısı ise 4 olmu tur. Yurtdı ı yerle ik yatırımcılarla stratejik ortaklık yüzde 50 ortaklık) anla ması yapan banka sayısı 4 tanedir. Yurtdı ında yerle ik banka ortaklarının 13 tanesi Avrupa, 5 tanesi Ortado u, 4 tanesi ABD ve 1 er tanesi de Asya ve Afrika bölgesindendir. Aralık 2009 itibariyle, Türkiye bankacılık sektörünün yurtdı ında faaliyet gösteren 41 adet mali i tiraki ile 68 adet ube ve temsilcili i bulunmaktadır. Yurtdı ında faaliyet gösteren bankaların Türkiye deki temsilciliklerinin sayısı 41 dir. ube sayısında ve istihdamda 2003 yılında ba layan artı e ilimi 2010 yılında devam etmi tir. Tüm bankaların ube sayısı , çalı an sayısı ise ye ula mı tır. Türkiye de finansal sektör ve bankacılık sektörü henüz büyüme a amasındadır. Bankacılık sektörü finansal sektörde a ırlıklı bir paya sahiptir. Uluslararası kar ıla tırmalara göre, bankacılık sektörü yüksek bir büyüme potansiyeline sahiptir. AB ve Türkiye Bankacılık Sektörleri* (2009) AB27 Türkiye Ki i ba ına aktif (Euro) Toplam aktifler/gsyh (yüzde) Nüfus/personel sayısı Nüfus/ ube sayısı Nüfus/ banka sayısı * Mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarını içermektedir. Aralık 2009 itibariyle, Türkiye bankacılık sektörü aktif büyüklü ü, AB27 içinde on dördüncü sıradadır. Ki i ba ına aktif, AB ortalamasında, Türkiye den 16 kat daha büyüktür. I-6

9 Bankalarımız Yılında Türkiye Ekonomisi 2.1. Büyüme Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) verilerine göre, 2010 yılında sabit fiyatlarla, gayri safi yurtiçi hasıla (gsyh) yüzde 8,9 oranında büyümü tür. Sabit fiyatlarla büyüme hızı 2010 yılı programında öngörülen yüzde 3,6 oranındaki hedefin oldukça üzerinde gerçekle mi tir. Cari fiyatlarla gsyh yüzde 16 oranında artarak milyar TL ye yükselirken, dolar bazında gsyh ise yüzde 19,3 oranında artarak 736 milyar dolara ula mı tır. Gsyh deflatörü yüzde 5,3 ten yüzde 6,5 e çıkmı tır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme (yüzde) Cari fiyatlarla 45,9 12,7 0,2 16,0 Sabit fiyatlarla 6,2 0,7-4,8 8,9 Deflatör (yüzde) 37,4 11,9 5,3 6,5 Gsyh (1987 fiyatlarıyla, milyon TL) Gsyh (cari fiyatlarla, 1998 bazlı seridir) Milyar TL Milyar dolar Ki i ba ına gelir (dolar) Kaynak: TÜ K Türkiye ekonomisinde büyüme hızı, 2008 ve 2009 yıllarında ya anan küresel krizden önemli ölçüde etkilenmi ; 2010 yılında ise güçlü iç talep artı ına ba lı olarak yeniden hızla toparlanmı tır. Yurtiçi talep yüzde 13,3 oranında artarken, mal ve hizmet ihracatındaki artı yüzde 3,4 düzeyinde gerçekle mi tir Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Sabit fiyatlarla yüzde de i me) ktisadi faaliyet kolları itibariyle, reel bazda sanayi ve hizmetler sektöründe büyüme hızı sırasıyla yüzde 9,2 ve yüzde 13,6 olarak gerçekle mi ; tarım sektöründe ise yüzde 1,2 düzeyinde kalmı tır. Cari fiyatlarla sanayi sektörünün gsyh içindeki payı 1 puan artarak yüzde 16 ya yükselmi ; hizmetler sektörünün payı ise 1 puan azalarak yüzde 76 olmu tur. I-7

10 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi Sektörel Büyüme Yüzde de i me (Sabit fiyatlarla) Gsyh ya oranı (Cari fiyatlarla, yüzde) Tarım 6,9 4,6 3,7 1, Sanayi 9,4-0,1-7,2 13, Hizmetler 7,5 0,5-4,9 9, Kaynak: TÜ K Sanayi sektörünün en önemli alt sektörü olan imalat sanayii yüzde 14 büyümü tür. Alt sektörler itibariyle; toptan ve perakende ticaret, ula tırma ve haberle me ile in aat sektörlerinde büyüme yüzde 10 u a mı ; di er alt sektörlerin tamamında da artı kaydedilmi tir. Enerji sektöründe üretim yüzde 7,3 oranında büyümü tür. Sabit fiyatlarla tüketim talebi yüzde 6 oranında, yatırım talebi ise yüzde 30 oranında büyümü tür. Özel kesim tüketimi yüzde 6,6, kamu kesiminin tüketimi ise yüzde 2 artmı tır. hracat yüzde 3,4, ithalat ise yüzde 21 büyümü tür. Tüketim ve Yatırım Talebi (Sabit fiyatlarla, yıllık yüzde de i me) Haz.09 Ara.09 Haz.10Ara Toplam tüketim Toplam yatırım Gsyh içinde özel sektörün tüketim harcamaları cari fiyatlarla yüzde 74, yatırım harcamaları ise yüzde 19 oranında paya sahiptir. Cari fiyatlarla özel sektör yatırım harcamaları 2 puan artmı tır. Kamunun tüketim harcamalarının payı yüzde 14, yatırım harcamalarının payı ise yüzde 4 olmu tur. Kamunun tüketim harcamalarının payı 2009 yılına göre önemli ölçüde azalmı, yatırım harcamalarının payı ise de i memi tir. Devlet Planlama Te kilatı'nın tahminlerine göre, yurtiçi tasarruf oranının gsyh ya oranı 2,3 puan azalarak yüzde 12,6 ya gerilemi tir. Tasarruf oranı, hem özel kesimde, hem de kamu kesiminde dü mü tür. Tasarruf açı ı ise 4,5 puan artarak gsyh nın yüzde 6,6 sına yükselmi tir. Kamu kesiminde tasarruf açı ının gsyh ya oranı daralırken; özel kesimde tasarruf fazlası, tasarruf açı ına dönmü tür. I-8

11 Bankalarımız 2010 Yurtiçi Tasarruflar ve Tasarruf Dengesi (Gsyh ye oranı, yüzde) * Yurtiçi tasarruflar 19 16,9 14,9 12,6 Kamu -6,2 1,7 0,9 0,8 Özel 25,3 15,1 14,0 11,8 Tasarruf dengesi -2,6-5,2-2,1-6,6 Kamu -12,5-2,5-5,3-4,0 Özel 9,9-2,7 3,2-2,6 Dı kaynak** 2,6 5,2-2,1-6,6 Kaynak: DPT * Tahmin, tasarruf dengesi TBB tahminidir. ** Faktör gelirleri ve cari transferler dahildir stihdam ve ücretler gücünün ve i gücüne katılma oranının artmasına ra men, ekonomik canlanmaya ba lı olarak istihdamın hızla büyümesi nedeniyle i sizlik oranı gerilemi tir. TÜ K verilerine göre Aralık 2010 itibariyle toplam i gücü arzı 25,6 milyon ki i, toplam istihdam ise 22,7 milyon ki i olmu tur. Geçen yılın aynı dönemine göre çalı abilir nüfus 781 bin ki i artmı tır. Çalı abilir nüfusun yanı sıra i gücüne katılma oranı da yükselmi tir. Aynı dönemde toplam istihdam 1,2 milyon ki i artmı tır. Buna göre, i siz sayısı önceki yıla göre yakla ık 432 bin ki i azalarak 2,9 milyon ki iye gerilemi tir. sizlik (Yüzde) sizlik oranı Genel 10,3 14,0 13,5 11,4 Kent 14,2 15,6 16,1 13,9 Genç nüfus 26,0 24,1 21,6 Kaynak: TÜ K Böylece, i sizlik oranı Aralık 2010 itibariyle, geçen yılın aynı dönemine göre 2,1 puan azalarak yüzde 11,4 olmu tur. Bu oran kentlerde yüzde 15,6 dan yüzde 13,9 a, kırsal bölgede ise yüzde 9,2 den yüzde 7,2 ye gerilemi tir. stihdamın yüzde 55 i hizmetler, yüzde 25 i tarım, yüzde 20 si de sanayi sektörleri tarafından yapılmaktadır. Reel gücü Maliyeti Endeksi (94=100) Toplam Kamu Özel Memur Asgari ücret Kaynak: DPT DPT nin tahminlerine göre, 2010 yılında kamu i çileri ve memurların reel i gücü maliyeti azalırken, asgari ücret artmı tır. I-9

12 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi 2.3. Enflasyon Tüketici fiyatları enflasyonu (Tüfe), 2010 yılının ilk üç çeyre i boyunca yıllık bazda yüzde 8-9 bandında ve yüzde 6,5 olan TC Merkez Bankası hedefinin üzerinde seyretmi tir. Yılın son çeyre inde ise, yıllık bazda tüketici fiyatları enflasyonu, Ekim 2009 tarihinde yapılan vergi düzenlemelerinin etkisinin endeksten çıkması, i lenmemi gıda ve tütün ürünlerinin fiyatının dü mesinin de etkisiyle, hedef seviyesinde gerçekle mi tir. 15 Enflasyon (12 aylık, yüzde de i me) Üfe Tüfe Üretici fiyatları endeksi (Üfe), yıllık bazda yüzde 8,9 oranında artmı tır. Yıllık ortalama fiyat artı ı ise, Tüfe ve Üfe için, sırasıyla yüzde 8,6 ve yüzde 8,5 olmu tur. Enflasyon (Yüzde) Yıllık ortalama Üretici* ,2 8,5 Tüketici ,3 8,6 12 aylık Üretici* ,9 8,9 Tüketici ,5 6,4 Tüfe hedefi ,5 6,5 Kaynak: TÜ K * 2004 yılından önce olan de erler Tefe endeksine aittir. Petrol, petrol dı ı enerji ve temel girdi olarak kullanılan emtia fiyatlarında uluslararası piyasalarda ya anan artı lar, Üfe ye yukarı yönlü baskı yaparken, sermaye giri ine ba lı olarak TL nin de er kazancı maliyetler üzerinde a a ı yönlü etki yapmı tır Kamu kesimi dengesi Ekonomik faaliyetin hızla toparlanması, güçlü büyüme ve iç talepte özel sektörden gelen artı a ba lı olarak, 2010 yılında geni leyici maliye politikalarından vazgeçmeye yönelik uygulamalar gerçekle tirilmi tir. Bu uygulamalara ba lı olarak, kamu kesimi açı ının gsyh ya oranı yüzde 6,6 dan yüzde 4,9 a gerilemi tir. Devlet Planlama Te kilatı nın tahminlerine göre 2010 yılında toplam kamu gelirleri yüzde 15, toplam I-10

13 Bankalarımız 2010 kamu harcamaları ise yüzde 9 oranında artmı tır. Toplam kamu gelirlerinin gsyh ya oranı yakla ık olarak 2,2 puan artı la yüzde 35,7 ye yükselirken, harcamaların oranı ise 0,2 puan artı la yüzde 40,3 olarak gerçekle mi tir. Buna göre, 2009 yılında yüzde 0,7 olan kamu kesimi faiz dı ı fazlasının gsyh ya oranı, 2010 yılında yüzde 1,3 e yükselmi tir. Faiz dı ı fazlanın gsyh ya oranı, 2006 yılından sonra ilk kez yükselmi tir. Kamu Kesimi Dengesinin Gsyh ya Oranı (Yüzde) * Merkezi yönetim bütçesi dengesi -14,8-1,8-5,5-4,5** K T dengesi -1,0 0,0 0,3 0,1 Mahalli idareler dengesi 0,1-0,6-0,4-0,2 Fonlar dengesi 0,0 0,0 0,0 0,0 Di er kesimler dengesi 3,0 0,8-0,5-0,5 Kamu kesimi dengesi -12,7-1,6-3,4-2,1 Kamu kesimi dengesi (faiz dı ı) -7,0 4,1 0,7 1,3 Kaynak: DPT * Tahmin (Gerçekle en Merkezi yönetim bütçesine göre revize edilmi tir.) ** Gerçekle me Kamu gelirleri içinde vergi gelirlerinin payı yüzde 55 düzeyinde gerçekle mi tir. Vergi gelirlerinin yüzde 66 sı dolaylı vergilerden olu mu tur. Harcamaların yüzde 85 i faiz dı ı harcamalardan meydana gelmi tir. Faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı 2009 yılına göre 1 puan azalarak yüzde 15 e gerilemi tir Kamu Kesimi Borçlanma Gere i/ Gsyh ve Enflasyon (Yüzde) Kkbg/gsyh Üfe Maliye Bakanlı ı nın verilerine göre, kamu kesimi gelirlerinin ve harcamalarının en önemli bölümünü olu turan merkezi yönetim bütçe açı ının gsyh ya oranı yüzde 5,5 ten yüzde 4,5 e gerilemi tir. Merkezi yönetim bütçe gelirleri yüzde 10, harcamalar yüzde 7 oranında artmı tır. Faiz harcamaları ve faiz dı ı harcamalar yüzde 7 oranında büyümü tür. Bütçe açı ı cari fiyatlarla yüzde 5 daralırken, faiz dı ı fazla 6,6 milyar TL ye yükselmi tir. Bütçe gelirlerinin ve harcamalarının gsyh ya oranı sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 26 düzeyinde gerçekle mi tir. Faiz giderlerinin gsyh ya oranı 0,5 puan azalarak yüzde 5,1 düzeyine gerilemi tir. I-11

14 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon TL) Yüzde Yüzde Yüzde Gsyh ya oran 2009 pay 2010* pay de (yüzde) Bütçe gelirleri ,4 Vergi gelirleri ,5 Vergi dı ı gelirler ,9 Bütçe harcamaları ,0 Faiz harcamaları ,1 Faiz dı ı ,9 Personel ,5 Cari ,4 Yatırım ,0 Bütçe dengesi ,5 Faiz dı ı denge ,6 Kaynak: Maliye Bakanlı ı * Geçici Bütçe harcamaları içinde en yüksek pay yüzde 51 ile cari harcamalara aittir. Yatırım harcamalarının payı 2009 a göre 1 puan azalarak yüzde 8 e gerilemi tir. Personel ve faiz harcamalarının payları ise sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 20 olmu tur. Bütçe Nakit Açı ının Finansmanı Milyon TL Gsyh nın yüzdesi Finansman ,7 5,2 3,6 Dı borçlanma (net) ,3 0,7 ç borçlanma ,1 5,3 2,1 Di er ,6-0,5 0,8 Kaynak: Hazine Müste arlı ı 2010 yılı içinde 39,4 milyar TL nakit finansman ihtiyacı ortaya çıkmı tır. Net iç borçlanma 23,3 milyar TL, net dı borçlanma ise 7,7 milyar TL olarak gerçekle mi tir. Hazine finansmanının 8,6 milyar TL si kasa/banka hesabından ve di er kalemlerden sa lanmı tır. Piyasadan yapılan TL cinsi iç borçlanmanın, ortalama vadesi günden güne yükselmi tir. Öte yandan, TL cinsi ortalama borçlanma yıllık bile ik faiz oranı Aralık 2009 da yüzde 9 dan Aralık 2010 da yüzde 7,9 a gerilemi tir. ç borç stoku yüzde 7 oranında artarak 353 milyar TL düzeyinde gerçeklemi tir. Nakit dı ı iç borç stokunun toplam stok içindeki payı 4 puan azalarak yüzde 1 e gerilemi tir. ç Borç Stokunun Yapısı (Yüzde pay) TL Sabit faizli De i ken faizli Döviz Toplam Kaynak: Hazine Müste arlı ı I-12

15 Bankalarımız 2010 ç borç stoku içinde sabit faizli TL ka ıtların payı artarken, de i ken faizli ka ıtların payı ise yüzde 51 den yüzde 50 ye gerilemi tir. Döviz kuruna duyarlı ka ıtların payı ise yüzde 5 ten yüzde 2 ye gerilemi tir. ç borç stokunun gsyh'ya oranı 3 puan azalarak yüzde 32 ye gerilemi tir. Kamu kesimi toplam borç stoku yüzde 7 artarak 474 milyar TL (306 milyar dolar) düzeyinde gerçekle mi tir. Toplam borç stokunun gsyh ya oranı yüzde 47 den yüzde 43'e dü mü tür. ç borç stokunun gsyh'ya oranının gerilemesi yanında, kamu kesiminin finansal kaynaklar üzerindeki baskısı da azalmı tır. ç borç stokunun, geni kapsamlı para arzına (mevduat, dola ımdaki para, repo ve yatırım fonları, M2YRF) oranı 8 puan azalarak yüzde 78'e gerilemi tir. Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Milyon TL Gsyh ya oranı (yüzde) Kamu ka ıtları Nakit Nakit dı ı Tahvil Nakit Nakit dı ı Bono Nakit Nakit dı ı ç borç stoku Dı borç stoku* Toplam * Merkezi yönetim bütçesine ait olan kısımdır. Merkezi yönetim bütçe iç borç stokunun yüzde 15 i kamu kurumlarının, yüzde 85 i ise piyasanın yatırım portföyünde tutulmu tur yılı sonunda bu oranlar sırasıyla yüzde 18 ve yüzde 82 olmu tur. Devlet ç Borçlanma Senetlerinin Alacaklılara Göre Da ılımı (Milyon TL) Banka dı ı kesim Gerçek ki i Tüzel ki i Menkul kıymet yatırım fonları Yurtdı ı yerle ikler Banka dı ı toplamı Bankalar ve di er Toplam Kaynak: TCMB Aralık 2010 itibariyle, Devlet ç Borçlanma Senetlerinin (D BS) yüzde 62 si bankalar tarafından tutulmu tur. Banka dı ı kesimlerin elinde bulunan D BS lerin toplamı 133 milyar TL olmu tur. Geçen yıla göre, gerçek ve tüzel ki ilerin payı dü mü ; yurtdı ı yerle iklerin payı artmı tır. Banka dı ı kesimlerin sahip oldu u D BS ler, iç borç stokunun yüzde 38 ini olu turmaktadır. Ekonomik faaliyetin canlı oldu u dönemlerde tüzel ki ilerin D BS talebinin azaldı ı gözlenmektedir. Bankaların D BS talebi içindeki payı 1 puan gerilemi tir. I-13

16 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi D BS yıllık bile ik faiz oranı, yılın ilk çeyre inde, bütçe disiplini paralelinde hafifçe gerilemi, yılın kalanında yüzde 7-8 aralı ında hareket etmi tir. Yıl genelinde bakıldı ında kamu ka ıtları faiz oranı 2009 yılı sonuna göre yakla ık 1 puan azalarak, 2010 yılı sonunda yüzde 8 düzeyinde olu mu tur Parasal büyüklükler Para politikası Küresel krizin finansal piyasalar üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlandırmak ve ekonomik faaliyetin yeniden toparlanmasına destek olmak amacıyla 2009 yılında geni leyici bir para politikası uygulanmı tır. Kredi arzının artması, sermaye giri inin hızlanması, piyasaların istikrar içinde kalması yanında, iç talebin yeniden canlanmaya ba ladı ının teyitlerinin alındı ı 2009 yılının son çeyre inden itibaren normalle menin ba lamasına ba lı olarak Merkez Bankası 2010 yılınının ikinci çeyre inden itibaren kriz önlemlerini geri çekmeye ba lamı tır. Krizden çıkı stratejisi adı altında piyasalara verilen likidite deste i sınırlandırılmasına yönelik önlemler açıklanmı tır. Yeni yakla ıma göre, likidite hem miktar hem de vade olarak sınırlandırılmı tır. Son çeyre e kadar politika faiz oranları yatay bir seyir izlemi tir. Faiz Oranları (Bile ik, dönem sonu), Kurlar ve Enflasyon (12 aylık, yüzde) Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Faiz oranı (yıllık, bile ik)* O/n (TCMB) 6,7 6,7 6,7 6,7 1,6 Haftalık repo (TCMB) 8,0 8,0 7,3 7,3 6,7 Kamu ka ıtları 9,0 7,1 7,6 7,9 7,9 Kurlar TL/dolar -2,3-9,1 3,2 2,3 3,4 TL/euro 0,4-7,9-10,4-8,9-4,1 Enflasyon (TÜFE) 6,5 9,6 8,4 9,2 6,4 * Ortalama Son çeyrekte günlük faiz oranları kısa vadeli sermaye giri inin caydırılması amacıyla hızla dü ürülmü, 1 haftalık repo ihaleleri faizi politika faizi olarak kullanılmaya ba lanmı tır. Döviz piyasalarına sa lanan likidite deste i sınırlandırılmı, döviz depo piyasasındaki aracılık i lemleri durdurulmu tur. Son çeyrekten itibaren zorunlu kar ılık oranları, uzun vadelerde daha dü ük olmak üzere artırılmı tır. Yurtiçi ve yurtdı ından sa lanan mevduat dı ı fonlara da zorunlu kar ılık uygulaması getirilmi tir. Son çeyre e girerken yüzde 5 olan zorunlu kar ılık oranları yılın sonlarına do ru yüzde 7,5 e yükseltilmi, mevduat dı ı kaynaklara uygulanan oran da yüzde 8 olarak belirlenmi tir. Bu arada, zorunlu kar ılıklara uygulanan faiz oranı son çeyrekten itibaren sıfıra indirilmi tir. Döviz alım miktarları artırılmı tır. Merkez Bankası bankaların likidite açı ını artırmak yoluyla politika faizlerine olan duyarlılı ı artırmayı, aracılık maliyetini yükseltmeyi ve kredi büyümesini sınırlandırmayı amaçlamı, böylece uluslararası piyasalardaki istikrarsızlıkların neden olabilece i risklere kar ı bankaların dayanıklılı ını güçlendirmenin finansal istikrarın korunmasına katkı yapaca ını açıklamı tır. Para tabanı 2010 yılında yüzde 17 büyüyerek 76 milyar TL ye yükselmi tir. Bu artı ın büyük kısmı, döviz arz fazlasına Merkez Bankası tarafından talep yaratılarak döviz I-14

17 Bankalarımız 2010 rezervlerinin güçlendirilmesi yakla ımı çerçevesinde döviz alımlarının hızlandı ı 2010 yılının son çeyre inde gerçekle mi tir. Buna ba lı olarak net dı varlıklar yüzde 18 oranında artmı tır. Net iç varlıklar ise ilk yarıda azalmaya devam etmi, ikinci yarıda, Hazine nin mevduatındaki azalmaya ba lı olarak yeniden artmı tır. Merkez Bankası Bilançosu, Seçilmi Kalemler* (Milyon TL) Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Net dı varlıklar Net iç varlıklar AP Para tabanı Kaynak: TCMB *Merkez Bankası parası kalemi hariç, Stand-by çerçevesinde hazırlanan TCMB bilançosu baz alınmı tır. Merkez Bankası yıl boyunca, açık piyasa i lemleri yoluyla piyasalara azalan miktarlarda da olsa likidite sa lamaya devam etmi tir. Bankaların likidite açı ı 2009 yıl sonunda 19 milyar TL den geçen yıl sonunda 11 milyar dolara gerilemi tir yılında Merkez Bankası net iç varlıklarını etkileyen di er geli me kamunun hem TL hem de yabancı para cinsinden Merkez Bankası nda tuttu u mevduatı azaltması olmu tur. 45 TCMB Bilançosu ve Gsyih Deflatörü (Yıllık yüzde de i me) Gsyh deflatörü TCMB bilançosu Merkez Bankası döviz rezervleri 2010 yılında 10 milyar dolar artarak 80,7 milyar dolara yükselmi tir. Öte yandan, döviz yükümlülükleri dı yükümlülüklerdeki gerilemeden dolayı 2,2 milyar dolar azalmı tır. Buna ba lı olarak, net döviz pozisyonu 37,7 milyar dolardan 50,6 milyar dolara yükselmi tir. Merkez Bankası Döviz Rezervi ve Net Döviz Pozisyonu (Milyar dolar) Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Döviz rezervi 70,7 68,3 70,6 75,8 80,7 Net döviz pozisyonu 37,7 35,2 41,6 41,0 50,6 Kaynak: TCMB I-15

18 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi Finansal varlıklar ve para talebi Finansal varlıkların gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yava da olsa büyümeye devam etmi ve 5 puan artarak yüzde 130 a yükselmi tir. Varlık artı ının önemli bölümü hisse senetleri talebi yoluyla sermaye piyasası araçlarına olmu tur. Nitekim, hisse senetlerinin piyasa de erinin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 6 puan artmı tır. Buna kar ılık, borç çevirme oranının dü mesi sonucu kamu kesimi menkul kıymetlerinin oranı dü mü tür. Para ve para benzeri finansal varlıklara olan talebin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise 1 puan artmı tır. Yabancı para cinsinden mevduatın TL kar ılı ının oranı 1 puan dü erken, TL varlıkların oranı 2 puan artmı tır. Finansal Aktifler (Gsyh ya oranı, yüzde) Para ve para benzeri araçlar Nakit Mevduat TL YP Repo Sermaye piyasası Hisse senedi (piyasa de eri) Bono ve tahvil Kamu Özel Yatırım fonu Toplam Kaynak: TCMB, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Finansal varlıklara ili kin gözlemlenen en önemli geli me gerek finansal kurulu ların gerekse finansal olmayan kurulu ların, hacmi henüz çok dü ük olsa da, bono ve tahvil ihraçlarının ba lamasıdır. TL mevduat, repo ve kısa vadeli yatırım fonlarından olu an para talebi (M2RF) yüzde 25 oranında büyümü tür. TL vadeli mevduat yüzde 24 oranında, TL vadesiz mevduat yüzde 33 oranında artmı tır. Vadesiz mevduatın hızlı artı ında yurtdı ında yerle ik yatırımcıların kısa vadeli TL talebinin artması etkili olmu tur. Bu geli melere ba lı olarak, TL cinsinden varlıklardan olu an para talebinin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı 3 puan artarak yüzde 41 e yükselmi tir. Parasal Büyüklükler (2010) Yüzde de i me Milyon TL Milyon dolar TL dolar M2RF Dola ımdaki para Vadesiz mevduat Repo PP yatırım fonları Vadeli mevduat M2YRF DTH Kaynak: TCMB, Katılım bankaları fonları dahildir. I-16

19 Bankalarımız 2010 Yabancı para mevduatın da dahil edildi i geni anlamda para talebi (M2YRF) nin yıllık artı ı yüzde 19 (dolar bazında yüzde 15) olmu tur. Özellikle, yurtiçinde yerle ik gerçek ki ilerin talebindeki azalmaya ba lı olarak yabancı para mevduatın TL kar ılı ı de eri yüzde 5, dolar de eri ise yüzde 1 oranında artmı tır. M2RFY'nin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı 1 puan artarak yüzde 55'e yükselmi tir. 30 Para Talebi (Yıllık reel büyüme) M2YRF M2RF Para ikamesi dü meye devam etmi tir. Yabancı para mevduatın geni anlamda para talebi içindeki payı 2009 yılına göre 4 puan azalarak yüzde 26 ya gerilemi tir. Aynı oran 2002 yılına göre ise 25 puan dü mü tür. Parasal Büyüklüklerin Da ılımı (Yüzde) Dola ımdaki para Vadesiz mevduat Repo Yatırım fonları Vadeli mevduat YP M2YRF Kaynak: TCMB Mevduat faiz oranlarında, Merkez Bankası nın politika fazilerinin seyrine paralel bir seyir izlemi, sınırlı bir dü ü olmu tur. Toplam mevduat içinde en yüksek paya sahip olan 3 ay vadeli mevduata uygulanan faiz oranı 2009 sonunda ortalama yüzde 9,3 olarak gerçekle mi ve 2010 yılının ilk yarısı sonunda 20 baz puan yükselmi, yıl sonunda ise, 2009 yılına göre 60 baz puan dü mü tür. BDDK verilerine göre, mevduat bankalarının toplam mevduatı yüzde 20 oranında artmı tır. TL mevduat yüzde 27, yabancı para mevduatın TL kar ılı ı yüzde 6 oranında büyümü tür sonunda 116 milyar dolar olan yabancı para mevduat 2010 yılı sonunda 119 milyar dolara yükselmi tir. Yabancı para mevduatın TL de erinin toplam mevduat içindeki payı 2009 sonuna göre 4 puan gerilemi ve yüzde 30 olarak gerçekle mi tir. TL mevduatın gsyh ya oranı 2 puan artarak yüzde 37 ye, yabancı para mevduatı da içeren toplam mevduatın gsyh ya oranı yine 2 puan artarak yüzde 53 e yükselmi tir. I-17

20 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi Toplam mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay olarak gerçekle mi tir. YP mevduatın ortalama vadesi 2,8 ay, TL mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay düzeyinde kalmı tır. Toplam Mevduatın Vade Yapısı (Yüzde) Toplam Vadesiz ay ay ay ay Ortalama vade (ay) 2,8 2,4 2,4 2,4 Kaynak: TCMB BDDK verilerine göre, katılım bankaları dahil, toplam mevduatın yüzde 36 sı kamu sermayeli bankalarda, yüzde 48 si özel sermayeli bankalarda toplanmı tır sonuna göre, kamu bankalarının mevduattaki payı 1 puan artmı, özel bankaların ve yabancı sermayeli bankaların mevduattaki payı ise 0,5 puan azalmı tır. Katılım bankalarının yüzde 5 olan payı de i memi tir. Mevduat ve Kredi Stoku* (Milyon TL) Toplam mevduat TL YP Krediler** TL YP Takipteki alacaklar (Net) Takipteki alacaklar (Brüt) Takipteki alac.özel kar Krediler Kurumsal Bireysel Krediler Yurtiçi ubelerden Yurtdı ı ubelerden Kaynak: BDDK, TCMB * Katılım bankaları dahildir. ** Takipteki krediler hariçtir. Kamu bankaları TL mevduatın yüzde 40 ına, yabancı para mevduatın ise yüzde 26 sına sahiptir. Buna kar ılık özel bankalar TL mevduatın yüzde 44 ünü, yabancı para mevduatın ise yüzde 56 sını toplamı lardır. Yabancı bankaların TL ve yabancı para mevduat içindeki payı sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 12 dir. I-18

21 Bankalarımız Kredi/Mevduat Oranı (Yüzde) Toplam mevduatın krediye dönme oranı 2009 sonunda yüzde 77 iken, Haziran 2009 itibariyle yüzde 81 e, 2010 yılı sonunda yüzde 86 ya yükselmi tir. Bu oran kamu sermayeli bankalarda yüzde 66, özel sermayeli bankalarda yüzde 88, yabancı sermayeli bankalarda ise yüzde 110 olmu tur. 50 Kurumsal, Bireysel ve Toplam Krediler (Yıllık yüzde de i me) Mar-07 A u-07 Oca-08 Haz-08 Kas-08 Nis-09 Eyl-09 fiub-10 Tem-10 Ara-10 Kurumsal Bireysel Toplam Kredi stokundaki yıllık büyüme hızı, Aralık 2009 itibariyle yüzde 6 olmu ; Haziran 2010 itibariyle yüzde 23 e ve Aralık 2010 itibariyle yüzde 34 e yükselmi tir. TL krediler yüzde 36 artarken, yabancı para krediler ise yüzde 33 oranında büyümü tür. Kurumsal krediler yüzde 36, bireysel krediler ise yüzde 30 oranında büyümü tür. Bireysel kredilerin toplam kredi stoku içindeki payı, 2009 sonuna göre 1 puan azalarak yüzde 32 ye gerilemi tir. Bu geli mede özellikle, kredi kartları ve otomobil kredilerindeki büyümenin yava kalması etkili olmu tur. Tahsili gecikmi alacaklar, özel kar ılık öncesinde yüzde 9, özel kar ılık sonrasında ise yüzde 14 oranında küçülmü tür. Özel kar ılık öncesi tahsili gecikmi alacakların toplam kredilere oranı 2 puan azalarak, yüzde 3,8 e gerilemi tir. Özel kar ılık sonrası tahsili gecikmi alacakların toplam kredilere oranı ise yüzde 0,9 dan yüzde 0,6 ya I-19

22 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi dü mü tür. Bireysel kredilerde tahsili gecikmi kredi oranı yüzde 4,1 düzeyinde gerçekle mi tir. 6 Takipteki Alacakların Toplam Kredilere Oranı (Yüzde) Kredilerin yüzde 92 si mevduat bankaları, yüzde 6 sı katılım bankaları, yüzde 2 si ise kalkınma bankaları tarafından kullandırılmı tır. Özel sermayeli mevduat bankaları tarafından kullandırılan kredilerin toplam kredilerdeki payı yüzde 50, kamu sermayeli bankaların payı yüzde 27 olmu tur. Yabancı sermayeli bankaların kredilerdeki payı ise yüzde 15 düzeyindedir. Bankacılık sektörü toplam kredilerinin gsyh ya oranı yüzde 48 olmu tur. Toplam kredilerin yüzde 88 i yurtiçi ubelerden, yüzde 12 si ise yurtdı ı ubelerden kullandırılmı tır. Yurtdı ı ubelerden kullandırılan kredilerin büyük kısmı yabancı para cinsindendir ve toplam kredi stoku içinde payı azalmı tır. Türkiye de yerle ik bankaların döviz kazancı olmayan sektörlere yabancı para kredi açmalarına imkan veren de i iklikler sayesinde daha önce yurtiçindeki bankaların yurtdı ındaki ubelerinden açılan yabancı para cinsinden krediler yurtiçindeki ubelerden açılmaya ba lanmı tır. Bu sayede finansal olmayan kurumların dı borçları 2010 yılında da azalmaya devam etmi ve 113,7 milyar dolardan 106,6 milyar dolara gerilemi tir. Finansal Olmayan Kurumların YP borçları (Milyon dolar) Kurumsal Krediler (YP) Yurtiçi ubelerden Yurtdı ı ubelerden Finansal olmayan sektörün -Dı borç stoku Yurtdı ı YP borç stoku * Dövize endeksli krediler dahildir. Yurtiçinde yerle ik bankaların kullandırdı ı toplam yabancı para kurumsal krediler 95 milyar dolar olmu tur. Yurtiçi ubelerden kullandırılan yabancı para krediler 32 milyar dolar artarken, yurtdı ı ubelerden kullandırılan yabancı para krediler 7 milyar dolar azalmı tır. I-20

23 Bankalarımız stanbul Menkul Kıymetler Borsası stanbul Menkul Kıymetler Borsası ( MKB) 100 endeksi, 2009 yılında hem dolar, hem de TL bazında artmı tır. Endeks, dolar bazında yüzde 21 oranında artarak puan, TL bazında ise yüzde 25 oranında artarak puan de erine yükselmi tir. Öte yandan toplam i lem hacmi yüzde 29 oranında büyüyerek 387 milyar dolar olmu tur. Ekonomik faaliyetin kısa sürede toparlanması, gayri safi yurtiçi hasılanın hızla büyümesi, kamu kesiminin borç çevirme oranının dü mesi, kısa vadeli faiz oranlarının reel oalarak gerilemesi, sermaye giri inin hızlanması ve yurtdı ı yerle iklerin portföy yatırımlarının artması hisse senetlerine olan talebi artırmı tır. yüzde 50 MKB Toplam Piyasa De eri ve Gsyh ya Oranı milyar dolar gsyh'ya oran Piyasa de eri (sa eksen) 0 Borsada i lem gören irketlerin piyasa de eri 2009 yıl sonunda 232 milyar dolardan, 2009 yıl sonunda 296 milyar dolara yükselmi tir. Piyasa de erinin gsyh ya oranı da yüzde 38 den yüzde 40 a yükselmi tir. Borsada i lem gören irket sayısı 2009 yılına göre 25 adet artarak 350 olmu tur. Bu irketlerin 65 tanesi, borsa yatırım fonları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, giri im sermayesi yatırım ortaklıkları ve menkul kıymetler yatırım fonlarından olu an Kurumsal Ürün Pazarı nda yer almaktadır. Borsada 32 finansal kurulu un hisseleri i lem görmektedir. Bunların 17 tanesi bankadır. Piyasa de eri en yüksek 10 irket arasında 5 tane banka yer almaktadır. Finansal kurulu ların piyasa de eri Eylül 2010 itibariyle yıl sonuna göre yüzde 31 artarak 126 milyar dolara ula tıktan sonra yıl sonunda 12 milyar dolar azalarak 114 milyar dolara dü mü tür. Para politikasında sıkıla tırmaya yönelik tedbirler, zorunlu kar ılık oranlarının yükseltilmesi ve zorunluk kar ılıklara verilen faiz oranının sıfırlanmasının bankaların karlılı ını dü ürmesi beklentileri nedeniyle finansal kurulu ların piyasa de eri, Borsa da i lem gören tüm irketlerin piyasa de erine oranı 2 puan azalarak yüzde 38,5 e gerilemi tir. I-21

24 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Türk Bankacılık Sistemi milyar dolar Mali Kurumların Piyasa De eri ve Toplam çindeki Payı yüzde Eyl Piyasa de eri Toplam içinde pay (sa eksen) Dı ticaret dengesi ç talepteki hızlı büyüme, sabit sermaye yatırımlarında yüksek oranlı artı, TL nin de er kazanması, petrol ve di er enerji fiyatları yanından temel emtia fiyatlarının artması yanında yurtdı ı talep artı ının sınırlı kalmasına nedeniyle dı ticaret hacmi ithalat a ırlıklı olarak büyümü tür. Dı ticaret hacmi 2010 yılında yüzde 23 oranında artarak 299 milyar dolar olmu tur. Dı ticaret hacminin gsyh ya oranı 2 puan artarak yüzde 41 düzeyinde gerçekle mi tir. hracat yüzde 12 oranında artarak 114 milyar dolara, ithalat ise yüzde 31 oranında büyüyerek 185 milyar dolara yükselmi tir. Dı Ticaret (Milyar dolar) hracat thalat Dı ticaret açı ı Dı ticaret hacmi Dı ticaret açı ı/gsyih hracat/ithalat (%) Miktar endeksi* (2003=100) hracat thalat Kaynak: TÜ K * Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmı seridir. Dı ticaret açı ı yüzde 85 oranında büyüyerek 72 milyar dolar olmu tur. Dı ticaret açı ının gsyh ya oranı 4 puan artarak yüzde 10 a yükselmi tir. hracatın ithalatı kar ılama oranı 10 puan azalarak yüzde 62 ye gerilemi tir. hracatın gsyh ya oranı 2009 yılına göre 2 puan azalarak, yüzde 15 e dü erken, ithalatın gsyh ya oranı 2 puan artarak yüzde 25 e çıkmı tır. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmı verilere göre, ihracat miktar endeksi yüzde 14, ithalat miktar endeksi ise yüzde 30 oranında artmı tır. Fiyat endeksi ise, ihracat için yüzde 3,5; ithalat için yüzde 8,1 artmı tır. I-22

25 Bankalarımız 2010 Gsyh, hracat ve thalat Büyüme Hızı (Dolar bazında, yıllık, yüzde) gsyh hracat thalat Mal grupları itibariyle ithalat, sermaye mallarında yüzde 34, ara mallarında yüzde 32 ve tüketim mallarında ise yüzde 28 oranında artmı tır. Ara malları ithalatı toplam ithalatın yüzde 71 ini olu turmu tur. Sektörler itibariyle, imalat sanayii ithalatı toplam ithalatın yüzde 78 ini olu turmu tur. malat sanayiinde a ırlıklı paya sahip olan alt sektörler, makine, kara ta ıtları, demir çelik elektrikli makine ve cihazlar ile plastik sektörleridir. Madencilik sektörü yüzde 14 oranında paya sahiptir yılında büyük ölçüde ham petrol ve do algaz kalemlerinden olu an mineral ya lar ve yakıtlar kalemi geçen yıla göre yüzde 29 oranında artarak 38,5 milyar dolar olmu ve toplam ithalatın yüzde 21 ini olu turmu tur. Mal Grupları tibariyle Dı Ticaret, 2010 Milyon dolar hracat Yüzde de. Yüzde pay Milyon dolar thalat Yüzde de. Yüzde pay Sermaye malları Ara malları Tüketim malları Di er Toplam Kaynak: TÜ K Mal grupları itibariyle ihracatın yüzde 40 ı tüketim mallarından, yüzde 50 si ara mallarından, yüzde 10 u ise sermaye mallarından olu turmu tur. Sektörler itibariyle ihracatın da ılımında imalat sanayiinin payı yüzde 93, tarımın payı ise yüzde 4 olmu tur. malat sanayiinde, kara ta ıtları, tekstil, demir çelik, makineler ve elektrikli makineler a ırlıklı paya sahip alt sektörlerdir. Dı ticarette AB ülkeleri yüzde 43 oranında bir paya sahiptir. AB dı ı Avrupa ülkelerinin payı yüzde 13 tür. AB ülkeleri ile dı ticaret açı ı 2009 yılında 9,5 milyar dolardan 2010 yılında 19,6 milyar dolara yükselmi tir. AB ülkelerinin ithalattaki payı yüzde 39, ihracattaki payı ise yüzde 46 dır. I-23