Quality Planning and Control

Transkript

1 Quality Planning and Control END 3618 KALİTE PLANLAMA VE KONTROL Prof. Dr. Mehmet ÇAKMAKÇI Dokuz Eylül Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı 1

2 Kalite Tanımları 2

3 Kalite Nedir? Kalite kavramının anlamı zaman içerisinde gelişmiş ve farklı yorumlar ve tanımlar yapılmıştır: ISO 9000-«Bir dizi doğal özelliklerin şartları yerine getirebilme özelliğidir" (Philip B. Crosby in the 1980s)-"Gerekliliklere uyum". Bunun zorluğu, gereksinimlerin kişisel beklentileri tam olarak yansıtmayabileceğidir. Crosby bunu ayrı bir sorun olarak görüyor. (Joseph M. Juran).-«Kullanım için uygunluk". Uygunluk müşteri tarafından tanımlanır. 3

4 Kalite Nedir? (W. Edwards Deming)- Kalite ve Gerekli Yönetim Stili. "Kalitenin geliştirilmesi, tasarım, mühendislik, test ve süreçlerin iyileştirilmesi yoluyla daha iyi bir yönetimle başarılırken maliyetler düşer ve üretkenlik artar. Düşük fiyata daha iyi kalite, bir pazar yakalama şansına sahiptir. Kaliteyi arttırmadan maliyetleri düşürmek faydasızdır." (Genichi Taguchi). Taguchi'nin kalite tanımı, üretim sisteminin daha kapsamlı bir görünümüne dayanır ve Kalite (veya daha doğrusu eksikliği) "Bir ürünün sevkiyata gönderildikten sonra topluma yüklediği kayıp" ile ilgilidir. American Society for QualitySource: " Her kişinin kendi tanımını olduğu öznel bir terim. Teknik kullanımda kalite iki anlam taşıyabilir : - Belirtilen şartları yerine getirme kabiliyetine sahip bir ürün veya hizmetin özellikleri veya ima edilen ihtiyaçlar. - eksikliklerin olmadığı bir ürün veya hizmet. 4

5 Kalite Nedir? Amerikalı tüketicinin deyimi ile fitness for use sunulmasıdır da. Belirlenen ve istenilen müşteri taleplerinin yerine getirilmesi de Kalite Özellikleri olarak ifade edilebilir. Eğer özetlersek; Kalite, bir ürünün veya hizmetin, belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan, özelliklerinin toplamıdır Kalite Müşteri İsteklerinin Yerine Getirilmesidir.. 5

6 Kalitenin sekiz Boyutu Performans (Performance): Temel çalışma özellikleri Özellikler (Features): Temel özelliklere eklenen "ekstra" özellikler Güvenilirlik (Reliability): Ürünün kullanım ömrü içinde performans özelliklerinin sürekliliği Uygunluk (Conformance): Önceden belirlenmiş standartları yerine getirmek Dayanıklılık (Durability): Ürünün uzun süre kullanım özelliği ve işlevini yerine getirmesi Hizmet Görürlük (Serviceability): Ürünün kullanımı sürecinde sorun ve şikayetlerin çözülebilirliği Estetik (Aesthetics): Ürünün görünümü ile ilgili özellikleri Algılanan Kalite (Perceived Quality): Ürün yada hizmetin müşteride yarattığı manüpüle edilebilir kalitedir 6

7 Kalite Nedir? K A L İ T E Ç E M B E R İ Kullanım Sonunda Yoketme veya Yeniden Değerlendirme Pazar Araştırması Marketing Produkt Dizayn ve Geliştirme Üretim Planlama ve Geliştirme İşletme Sürecinde Mamulün İzlenmesi (Geri Veri/Bildirim) Teknik Destek ve Bakım Bir Ürünün Ömründeki (fatigue life) Tipik Safhalar Tedarik Üretim, Montaj ve İşletmeye Alma Satış ve Dağıtım Paketleme ve Depolama Kontrol 7

8 Kalite Nedir? Gözlem değerlerinin (Kalite Karakteristiği) zamana bağlı olarak göstermiş olduğu dağılım 8

9 Kalite Karakteristikleri (quality characteristics) END 3618 KALİTE PLANLAMA VE KONTROL Üretim sürecinde girdi ve çıktılar 9

10 Kalite Nedir? Üretim Süreci Girdi Çıktı Doğrula ve devam et Sorunu belirle Üretim Sürecinde Kalite Kontrol Düzeltici faaliyetin uygulanması Sorunun kökenini sapta 10

11 Deming in 14 İlkesi 1 - Ürün ve hizmette sürekli iyileştirme temel amaç olmalıdır 2 - Yeni kalite felsefesini benimse 3 - Üretim sonu değil üretim süresince kalite kontrol 4 - Sadece fiyat ve maliyete dayalı değil bütünsel olarak kaliteye dayalı tedarikçi seçimi 5 - Sistem ve çalışanların sürekli iyileştirilmesi 6 - Kurumsallaşmış işçi eğitimi 11

12 Deming in 14 İlkesi 7 - Yöneticilere liderlik anlayışını aşılayın 8 - Çalışanlar arasında korkuyu kaldırın 9 - Bölümler arasındaki engelleri kaldırın 10 - Sloganları ortadan kaldırın. destek sağlamadan üretkenliğin arttırılmasını talep etmeyin 11 - Sayısal kotaları kaldırın 12 - Çalışanların yaptıkları işle gururlanmasını sağlayın 13 - Kurumsallaştırılmış eğitim ve kendini geliştirme yaklaşımı 14 - Bu 13 maddenin uygulanması 12

13 Deming Döngüsü (Deming Wheel) END 3618 KALİTE PLANLAMA VE KONTROL Planla (Plan) Önlem Al (Act) Uygula (Do) Kontrol Et (Study) 13

14 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ (total quality management) Müşteri Odaklılık Ekip Çalışması Sürekli İyileştirme Yukarıda ifade edildiği gibi Toplam Kalite Yönetimi denince akla müşteri odaklılık, üretimde en üst düzey yöneticiden en alt düzey çalışana kadar tüm çalışanların üretim sürecine bir bütün olarak dahil edilmesi ve sürekli iyileştirme anlaşılmalıdır. Üretimde (mal yada hizmet) bunu gerçekleştirirken bütünsellik yaklaşımını kullanmak yani üretimin her bir parçasını, departmanını bütün bir sistemin bir komponenti olarak ele almaktır. Bu bağlamda kaliteyi geliştirme, iyileştirme sürecine işletmedeki bütün çalışanların katılımının ve müşteri tatminin de dikkate alınması gerektiğini savunan Armand V. Feigenbaum, böylece ürün ve hizmetin ekonomik olarak gerçekleşebileceğini dile getirmiştir. 14

15 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ (total quality management) Toplam Kalite Yönetimi: Müşterinin mevcut ve gelecekteki beklentilerinin tespiti, tam ve ekonomik bir şekilde karşılanmasını amaçlayan, sürekli geliştirme ve iyileştirmeyi öngören bir anlayıştır. Kalite: Müşteri isteklerinin karşılanabilmesi, sürekli olarak geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için gerekli; - Yönetim Kalitesini, - İnsan Kalitesini, - Yapılan İşin Kalitesini, - Ürün ve hizmet Kalitesini kapsamaktadır. Müşteri: Kuruluşun ürün ve hizmetlerini satın alan tüketicilerin yanısıra, kuruluşun içinde birbirine hizmet veren bölümleri de kapsamaktadır. 15

16 Basic Statistical Methods Temel İstatistiksel Teknikler 16

17 Temel İstatistiksel Teknikler Beyin Fırtınası Neden ve Sonuç Diyagramı Sıklık (Frekans) Dağılımı Histogram Pareto Analizi Serpilme Diyagramı Kontrol Grafikleri ve Hata Türleri ve Etkileri Analizi 17

18 Neden - Sonuç Diyagramları (Cause and Effect Diagrams) 18

19 Kalite Yönetimi (quality management) Kalitenin Planlanması (quality planning) Kalite Güvencesi (quality assurance) Kalite Kontrol ve İyileştirme (quality control and improvement) 19

20 Kalite Karakteristikleri (quality characteristics) Fiziksel (physical): - Uzunluk (length) - Genişlik (width) - Ağırlık (weight) - Gerilim (voltage) - Yoğunluk (viscosity) Algısal (Sensory): - Tat (taste) - Renk (color) - Görünüm (appearance) Zamana Bağlı (Time Orientation): - Güvenilirlik (Reliability) - Dayanıklılık (Durability) - Hizmet Görürlük (Serviceability) END 3618 KALİTE PLANLAMA VE KONTROL 20

21 Pareto Grafiği (Pareto Chart): Olayların ve bulguların önemini göstermek için pareto diyagramı çizilmektedir. Pareto diyagramı, az sayıdaki önemli sorunu, çok sayıdaki önemsiz sorundan ayırma tekniğidir. İncelenecek problemlerin cinsi, toplanacak bilgiler ve bunların sınıflandırma şekli belirlenir. Bilgi toplama metodu ve süresine karar verilir. Veriler, problem tiplerine göre sınıflandırılmış bir çetele tablosu üzerine işlenir. Her sınıfa ait toplamlar ve yüzdeleri belirtilir. Seçilmiş sınıfların dışında kalan problemler, en son grup olarak diğerleri hanesine işlenir. Dikey eksenin toplamları ve yüzdelerini, yatay eksenin de grupları gösterdiği bir çubuk diyagramı oluşturulur. 21

22 Balık Kılçığı Diyagramı (Fishbone, Cause and Effect and Ishikawa diagrams): 22

23 Balık Kılçığı Diyagramı (Fishbone, Cause and Effect and Ishikawa diagrams): Üretim süreçlerinde (farklı sektörler olabilir) mal yada hizmet üretirken, üretimin aksamasına neden olan problemlerin ve bu problemlerin oluşmasına neden olan etkenlerin ortaya çıkarılabilmesinde kullanılan, neden-sonuç diyagramı olarak da adlandırılan ve Japon bilim adamı Ishikawa tarafından geliştirilmiş bir tekniktir. Bu yöntem de beyin fırtınası temelli bir teknik olup, FMEA-Hata Türleri ve Etkileri Analizi tekniğinde olduğu gibi bir ekip çalışmasını gerektiri. Puanlama ile nitel özelliklere sayısal değerler verilerek, bu özellikler kantitatif özellikler haline dönüştürülerek etkenler arasında öncelik ataması yapılabilmektedir. 23

24 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA (Failure Mode and Effective Analysis) Türkçe çevirisiyle Hata türü ve Etkileri Analizi, yüzlerce hatta belki binlerce hata türü için iyileştirme yapılmasının planlanması yerine, sistemin bütünü üzerinde en büyük katkıyı sağlayacak hata türlerini önceliklendiren bir yöntemdir veya mühendislik tekniğidir diyebiliriz. Bu yöntem sistem, tasarım, süreç ve servis konularında hataları ortaya çıkmadan tanımlamayı ve gidermeyi veya en azından kullanıcıdaki etkisini ortadan kaldırmayı hedefler. Yüzlerce hata türü için, veri derleme ve analizi de büyük zaman ve iş gücü gerektirdiği için yöntemin faydası çok fazladır. Yöntemin başlangıcında ön eleme yapmak ve sadece önemli olarak belirlenen parçalar için veri derlemek, FMEA nın etkinliğini artıracaktır. Hata Türü ve Etkileri Analizi uygulaması Her hatanın nedenleri ve etkenleri belirlenir Potansiyel hatalar tanımlanır Olasılık, şiddet ve saptanabilirliğe bağlı olarak hataların önceliğini belirlenir 24

25 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): Bu yöntem de beyin fırtınası temelli bir tekniktir ve ekip çalışmasını gerektirir. Puanlama ile nitel özelliklere sayısal değerler verilerek, bu özellikler kantitatif özellikler haline dönüştürülerek etkenler arasında öncelik ataması yapılabilmektedir. 25

26 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA Türleri 1. Sistem FMEA: Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksikliklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemeye odaklanır. 2. Tasarım FMEA: Tasarım hatalarından doğan hata türlerine yönelik olarak üretime başlamadan önce ürünlerin analiz edilmesinde kullanılır. 3. Proses (Süreç) FMEA: Üretim veya montaj proseslerindeki eksikliklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ile montaj prosesini analiz etmek amacına hizmet eder. 4. Servis FMEA: Organizasyon faaliyetleri arasında çıkan aksaklıkların analiz edilmesine odaklanır. 26

27 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA Ekibinin Oluşturulması: FMEA bir ekip işidir ve bireysel olarak yapılamaz. Seçilen projeye bağlı olarak uygun bir ekibin belirlenmesi gereklidir. İşletme içinde genel bir FMEA ekibi tanımlanmamalıdır. Çünkü problemlerin tanımlanması ve RÖS (Risk Öncelik Sayısı) lerinin belirlenebilmesi bilgi ve tecrübe gerektirir. Aynı zamanda ekip, görevleri ve birimleri farklı kişilerden oluşmalıdır. FMEA ekibinde yer alan kişilerin meslek ve görevleri FMEA yapabilecek düzeyde olmalıdır. FMEA yapılması aşamasında, veri toplama sürecinde ve etkilenen fonksiyonları temsil edecek nitelikte bir ekip oluşturulmalıdır. İlgili tasarım parçasının sorumlusu ekip lideri olarak görev almalıdır. Ekip lideri, toplantıları düzenler, ekibin sekreterlik görevini yapar, ekibi yönetir ve yönlendirir, zaman kaybını önlemeye çalışarak ekibi sürekli kontrol altında tutar. 27

28 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): RİSK ÖNCELİK SAYISI P, S, D, RÖS, harfleriyle gösterilen sembollerin anlamları aşağıda verilmiştir: P: Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet D: Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi RÖS: Risk öncelik sayısı RÖS değeri P, S ve D değerlerinin çarpımıyla elde edilir RÖS = P(olasılık) x S(şiddet) x D(fark edilebilirlik) 28

29 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): Zararın Oluşma Olasılığı Zararın Şiddeti (Ciddiyet) Fark Edilebilirlik 29

30 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA - Örnek M2 30

31 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA - Örnek Duruş Balık Kılçığı Diyagramı 31

32 Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA - Failure Mode and Effective Analysis): FMEA - Örnek Tablo-1: Olasılık Derecelendirme Tablo-2: Şiddet Derecelendirme Tablo-3: Fark Edilebilirlik FMEA Analiz Formu Ek-3 Excel dosyası 32

33 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram) 33

34 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Üretimden elde edilen gözlem değerlerini etkileyen 5 önemli etkeni 5M şöyle sıralayabiliriz: 1- İNSAN (man): İmalat prosesi gerçekleştirilirken iş takımlarının değiştirilmesi, ortam sıcaklığının ayarlanması gibi 2- MAKİNE (machine): Titreşim, İş takımındaki yıpranmışlık, yataklardaki deformasyon, elektrik, yağ ve soğutma sıvısındaki artma veya azalmalar 3- METOD (methode): Makine-techizat ve kontrol araçlarının çeşitlerine göre uygulanan değişik üretim prosedürleri 4- MALZEME (material): Farklı malzeme özellikleri veya üretim esnasında malzemenin yoğunluk, mukavemet, sıcaklık gibi fiziki özellikleri 5- ÇEVRE ŞARTLARI (milieu; environment): Sarsıntı, ısı yayılması, toz, havadaki nem oranı 34

35 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Veri topladıktan sonra, araştırmacıların ilk görevi, verilerin düzenlenmesi ve basitleştirilmesi, böylece sonuçların genel bir görünümünü elde etmek mümkündür. Tanımlayıcı istatistik tekniklerin amacı budur Veriyi basitleştirmek ve düzenlemek için bir yöntem, bir frekans dağılımı oluşturmaktır. 35

36 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Bir sıklık dağılım tablosu en az iki sütundan oluşur - ölçme ölçeğinde bir liste kategorisi (X) ve frekans için başka bir liste (f). X sütununda, değerler en yüksekten en düşüğe, hiç atlamadan listelenir. Frekans sütununda, her değer için (her X değeri veri kümesinde ne sıklıkta oluştuğu) çentik işaretleri belirlenir. Bu değerler, her X değeri için frekanslardır. Frekansların toplamı N'ye eşit olmalıdır. 36

37 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Her kategori için oran (p) için üçüncü bir sütun kullanılabilir: p = f / N. p sütununun toplamı 1.00 olmalıdır. Dördüncü bir sütun, her X değerine karşılık gelen dağılım yüzdesini görüntüleyebilir. Yüzde p'yi 100 ile çarpılarak bulunur. Yüzde sütununun toplamı% 100'dür. 37

38 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Bir histogramda, çubukların her bir puanın (veya sınıf aralığının) üzerinde ortalanması, böylece çubuğun yüksekliği frekansa ve genişliğin gerçek sınırlara kadar uzanması nedeniyle bitişik çubukların dokunması için ortalanır. 38

39 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Bir poligonda, her puanın üzerinde bir nokta ortalanır, böylece noktanın yüksekliği frekansa karşılık gelir. Noktalar daha sonra düz çizgilerle bağlanır. Grafiği sıfır frekansa getirmek için her iki uçta ek bir çizgi çizilir. 39

40 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Kavramlar Üst Sınıf Sınırı: Sınıfın üst limit değeri Alt Sınıf Sınırı: Sınıfın alt limit değeri Sınıf Genişliği: Sınıfın üst limit değeri ile alt limit değeri arasındaki fark 40

41 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Kavramlar Verilere ait Aralık değerinin belirlenmesi: Aralık = En yüksek gözlem değeri En düşük gözlem değeri R = X max - X min Sınıf Sayısı: genellikle 5-20 arasında olabilir. Sınıf Genişliğinin belirlenmesi: Sınıf Genişliği = Aralık / Sınıf Sayısı 50 < n < 400 W = R Sınıf Sayısı n >

42 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Örnek 250,7 249,8 250,6 249,8 249,7 250,4 249,5 249,1 251,3 252,2 251,7 248,4 250,2 250,5 251,1 247,9 247,8 251,2 248,7 249,4 248,8 249,5 250,6 250,8 252,4 252,7 251,7 249,1 247,5 251,3 251,4 249,4 80 adet kahve paketnin ölçüm değerleri Xi (gr) tablodaki gibi olsun 250,0 250,6 250,8 249,7 247,7 250,5 251,7 252,2 250,7 249,0 251,5 251,7 250,7 250,1 252,8 248,5 250,7 252,2 247,2 250,6 247,8 249,7 251,1 250,1 247,8 249,3 249,5 250,8 250,5 248,8 251,1 252,3 251,0 250,3 251,7 250,9 250,1 247,8 248,3 250,1 250,6 249,2 250,3 249,0 248,5 249,6 249,6 251,5 42

43 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Örnek Sınıf Frequency n j K j H j 247,15 247,75 III 3 3 3,8 247,75 248,35 IIIII ,0 248,35 248,95 IIIII II ,8 248,95 249,55 IIIII IIIII I ,5 n j (Frekans) Mutlak Sıklık 249,55 250,15 IIIII IIIII II ,5 K j Toplam Sıklık (Kümülatif Bağıl Frekans) 250,15 250,75 IIIII IIIII IIIII II ,8 H j Sıklık Yüzdesi 250,75 251,35 IIIII IIIII ,3 251,35 251,95 IIIII III ,3 251,95 252,55 IIIII ,5 252,55 253,15 II ,0 43

44 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Örnek ,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Hj 247,15 nj 248,35 249,55 250,75 247,15 247,75 247,75 248,35 248,35 248,95 248,95 249,55 249,55 250,15 250,15 250,75 250,75 251,35 251,35 251,95 251,95 252,55 251,95 Frekans Dağılımı Tablosunda tüm sınıflar alt alta sıralandırılmakta ve alınan tüm değerler ait oldukları yani sınırları içinde kaldıkları sınıfların karşısına bir dikey çizgi olarak taşınmaktadırlar. Yine bu tabloda Mutlak Sıklık nj, değerlendirmeler için Mutlak Sıklık Toplamı (Kümülatif Frekans) Kj ve Sıklık Yüzdesi Toplamı olan Hj da yer almaktadır. Kj = n1 + n nj Hj = ( Kj / n ). %100 n = 80 Birim Histogram ve Diyagramlar yardımıyla Rastgele Örnekleme Yöntemi ile elde edilen ölçüm değerlerinin dağılımı hakkında daha iyi fikir edinilebilir. 44

45 Sıklık Dağılımı ve Histogram (Frequency Distribution and Histogram): Dağılımların Tipi Simetrik : Gözlem değerleri histogramda simetrik olarak dağılmış Çarpık : (eğim) Gözlem değerleri histogramda simetrik olarak değil sağa yada sola çarpık olarak dağılmış Düzgün : Gözlem değerlerinin histogramda tekdüze olarak dağılması 45

46 Dağılımların Tipleri Simetrik Dağılım Tekdüze Dağılım Sola Çarpık Dağılım Sağa Çarpık Dağılım 46

47 Kaynakça: Montgomery, D.C., 2009, Introduction to Statistical Quality Control, 6 th Edition John Wiley & Sons, Inc. Not: Bu slaytların hazırlanmasında yukarıda kaynakçada listelenmiş olan kaynak kitaptan yararlanılmıştır.. 47