Atatürkçülükte Zihniyet Devrimi

Transkript

1 Atatürkçülükte Zihniyet Devrimi A tatürk modern zihniyette bir Türk insan yaratmak istemifl, bu nedenle bu kavrama çok yer vermifltir. Yazan: Dr. SITKI AYDINEL Bu günlerde zihniyet kavram n n farkl amaçlarla kullan ld n görmekteyiz. Öncelikle bu kavram üzerinde bir fikir birli i oluflturabilmek için bu kavram n anlam ve kapsam n k sacaca incelemek gerekir. Zihniyet kavram, farkl kaynaklarda de iflik flekillerde tan mlanm flt r. Örne in, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlükte, zihniyet: Bir toplum veya topluluktaki bireylerde görüfl ve inan fl etmenlerinin etkisi ile beliren düflünce yolu, düflünüfl biçimi. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedide de Gelenek, göreneklerin, al flkanl klar n v.b. etkisiyle bir toplum 49

2 50 Hiçbir vakitte bofl yere kan dökmek istemedik ve istemeyiz. Milletimizin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin gerçek zihniyeti böyledir. ya da toplulu un bireylerinde oluflan davran fl ve de erlendirme biçimlerinin tümü fleklinde tan mlanm flt r. Bu kavram, halen medyada da çeflitli flekillerde yer almaktad r. Baz örnekler verelim: Uyum zihniyeti: Birlikte çal flmay mümkün k lan zihniyet, toplumsal yaflama uyma zihniyeti. Mistik zihniyet, ça dafl zihniyet, orta ça zihniyeti, bir lokma-bir h rka zihniyeti, kadercilik zihniyeti, skolâstik zihniyet v.b... Bu deyimlerde, bazen olumlu bazen de olumsuz anlam mevcuttur. Atatürk ün Söylev ve Demeçlerini inceledi imizde, Atatürk ün pek çok konuflmas nda bu terime s k s k yer verdi ini görürüz. Çünkü, Atatürk, devrim ve ilkelerini ortaya koyarken yap lan ve yap lmakta olan bütün devrimlerin gayesinin, Türk toplumunu tümüyle, ama bütün anlam, ruh ve koflullar yla uygar ve ça dafl hale getirmektir diyerek Modern zihniyette bir Türk insan yaratmak istemifl, iflte bu nedenle bu kavrama çok yer vermifltir. Biz Atatürk ün konuflmalar ndan örnekler vererek, Zihniyet kavram na hangi maksatla yer verdi ini an msatmaya çal flaca z. 22 Ekim 1922 tarihinde kdam Gazetesi yazar Yakup Kadri ile Dumlup nar muharebesinin kazan lmas ndan sonra yapt görüflmede yazar n, bu hedeflere savaflarak m yoksa diplomasi yolu ile mi ulafl ld n sormas üzerine verdi i yan tta: Hiçbir vakitte bofl yere kan dökmek istemedik ve istemeyiz. Milletimizin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin gerçek zihniyeti böyledir. fiimdiye kadar dökülen kanlar n sorumlular medeni dünyaca tan nm fl ise, bu facian n devam na yer yoktur. demifltir. Atatürk ün burada kulland zihniyetin anlam, onun öncelikle bar fl yanl s oldu unu göstermektedir. 20 Mart 1923 günü Konya Sultanisi nde verilen çay ziyafetinde lise ö -

3 Bu konuflmas da aç kl kla göstermektedir ki, uygarl k d fl zihniyet geri kalm fl olmam zda en büyük etkendir. BD N SAN 2013 retmen ve ö rencileri ile bir konuflma yapm flt r. (Özetle) Burada da önce cehaletle mücadelenin kesinlikle devam etmesi gerekti ini, dinimizin asl nda buna engel olmad n, bütün slâm âleminde övünece imiz büyük bilim adamlar yetiflti ini, düflman yenilgiye u ratt m z, ikinci gaye olarak devrim hareketlerinde de kesinlikle baflar elde edece imizi belirterek flunlar söylemifltir: Bu ikinci gayemize de her gün daha çok baflar ya varmak için herkesin, milletin her ferdinin ruh ve vicdan nda flu kanaat sars lmaz surette yerleflmelidir ki, art k bu millet mazide oldu u gibi flunun, bunun hevesleri ve ihtiraslar n baz kiflilerin flan ve flerefini, niyetlerini ve menfaatini tatmin için de il, ancak kendine ait menfaatler için, kendisine gerekli ve faydal gördü ü fleyler için yürüyecek ve bu millet art k ancak bu Zihniyetle ilerleyecektir. Burada da ulusun cehaletten kurtar lmas n n önemi, baz kifli ve gruplar n ç karlar ve hevesleri u runa ülkeyi maceraya sokmamas gere i vurgulanmaktad r. 24 A ustos 1925 tarihinde Kastamonu da Genç Fikirler hakk nda yapt konuflmada: Genç fikirli demek gerçek fikirli demektir dedikten sonra; Fikrimiz, zihniyetimiz medeni olacakt r. fiunun, bunun sözüne önem vermeyece iz. Medeni olaca z. Bununla iftihar edece iz. Bu konuflmas da aç kl kla göstermektedir ki, uygarl k d fl zihniyet geri kalm fl olmam zda en büyük etkendir. 28 A ustos 1925 tarihinde de Kastamonu dan nebolu ya geçer ve burada da tekrar fiapka Devrimi ile ilgili konuflmas nda flu sözlere yer vermifltir: Efendiler, Türkiye Cumhuriyetini tesis eden Türk halk medenidir. Tarihte medenidir, gerçekte medenidir. Fakat medeniyim diyen Türkiye Cumhuriyeti halk ; fikriyle, Zihniyetiyle medeni oldu unu ispat ve izhar etmek mecburiyetindedir. Türkiye Cumhuriyeti halk hayat yla, yaflay fl tarz yla medeni oldu unu göstermek mecburiyetindedir. Zihniyet kavram ile burada vurgulanan husus, ulusun k l k k yafet ve yaflay fl tarz ile de medeni oldu unu göstermesinin gerekli oldu udur. 30 A ustos 1924 de Baflkomutanl k Meydan Savafl n n kinci Y l Dönümü dolay s yla Dumlup nar da yapt konuflma, zaferin kazan lmas n arazide göstererek yap lan tarihî bir konuflmad r. Art k vatan imar istiyor, zenginlik ve refah istiyor. lim ve marifet, yüksek medeniyet, hür fikir ve hür Zihniyet istiyor. fieref, namus, istiklâl, gerçek 51

4 varl k, vatan n bu taleplerini tamamen ve s ras yla yerine getirmek için esasl ve ciddi bir surette çal flmay emreder. Ayn konuflman n devam n da: Baylar, uygarl k yolunda baflar, yenilenmeye, tazelenmeye ba l d r. Toplumsal yaflamda, ekonomik yaflamda bilim ve fen sahas nda baflar l olmak için biricik olgunlaflma ve ilerleme yolu budur. Yaflam ve geçinmeye hâkim olan hükümlerin, zaman ile de iflmesi geliflme ve yenileflmesi zaruridir. Uygarl n bulufllar, fennin harikalar, dünyay de ifliklikten de iflikli e sürükledi i bir devirde, as rl k köhne zihniyetlerle, geçmifle ba l l kla varl - m z devam ettirmek olas de ildir. sözleri ile ba lar. Bu konuflmada dikkat çeken husus, savafl alan nda harekât anlat rken dahi, sözü hür zihniyete, köhne zihniyete getirerek toplumun her konuda ilerlemesi için, yine zihniyet de iflikli ine gereksinim oldu unu iflaret etmesidir. Yine bir konuflmas nda, Milli e itimimizden konuflmaya bafllarken, k z ve erkek çocuklar - m z n ve ana babalar n n tahsil için gösterdikleri genel flevk ve istekle at lmay takdirle anmak isterim... Kad n ve erkek ö retmenlerimizin yeni nesli yetifltirmek için sarf ettikleri özverili mesai ile beraber toplumumuz içinde yeni Zihniyeti ve uygar yaflam afl lama ve genellefltirme için uygulad klar mükemmel etkilemeler, bu seçkin topluluklar n yüce vazifelerini ne kadar iyi anlad klar n göstermektedir. demektedir. Burada da yeni nesli yetifltirmede ö retmenlere ne kadar büyük görev düfltü ünü ve onlar n bu görevi tam anlam yla yapt klar n ifade etmektedir. 1 Kas m 1929 tarihinde TBMM nin Üçüncü Dönem Üçüncü Toplanma Y l n açarken yapt konuflmas flöy- Uygarl n bulufllar, fennin harikalar, dünyay de ifliklikten de iflikli e sürükledi i bir devirde, as rl k köhne zihniyetlerle, geçmifle ba l l kla varl m z devam ettirmek olas de ildir. 52

5 Millî kültürümüzü muas r medeniyet seviyesinin üstüne ç karaca z. Bunun için, bizce zaman ölçüsü geçmifl as rlar n gevfletici zihniyetine göre de il, asr m z n sürat ve hareket mefhumuna göre düflünülmelidir. ledir: Hariciyede dürüst ve aç k olan siyasetimiz bilhassa bar fl fikrine dayan r. Uluslararas herhangi bir meselemizi bar fl vas talar ile halletmeyi aramak bizim menfaat ve Zihniyetimize uyan bir yoldur. Bu yol haricinde bir teklif karfl s nda kalmamak içindir ki, emniyet prensibine ve onun vas talar na çok ehemmiyet veriyoruz. Uluslararas bar fl havas n n muhafazas için Türkiye Cumhuriyeti iktidar dahilinde herhangi bir hizmetten geri kalmayacakt r. Bu konuflma, ayn zamanda Yurtta Bar fl, Cihanda Bar fl ilkesinin de bir ifadesidir. Bütün uluslar aras iliflkilerde hükümetin tutumuna, bu Zihniyet hakim olacak ve emniyet prensibine çok önem verilecektir. 29 Ekim 1933 günü Mustafa Kemal Pafla, çok bilinen ve her ulusal bayramda televizyonlarda tekrar edilen meflhur Onuncu Y l Söylevini, Cumhuriyet Bayram n n Onuncu Y l kutlamalar nda Ankara Hipodromunda okumufltur. fiimdi bu nutkunda zihniyet kavram n n geçti i bir cümleyi ele alal m: Millî kültürümüzü muas r medeniyet seviyesinin üstüne ç karaca z. Bunun için, bizce zaman ölçüsü geçmifl as rlar n gevfletici zihniyetine göre de il, asr m z n sürat ve hareket mefhumuna göre düflünülmelidir. flte bu cümle, ortaya koydu u bütün hedeflere varmak için saptad stratejiyi ortaya koymaktad r. Asl nda, bu nutuk, Atatürk ün bütün Söylev ve Demeçleri incelendi inde, görülecektir ki, o güne kadar söylediklerinin bileflkesidir. fiimdi de, baz bilim adamlar n n bu konudaki düflüncelerine de- inelim: Prof. Dr. Mümtaz Turhan, Üç Zihniyet bafll alt nda, üç türlü zihniyet oldu unu ifade etmektedir. Bu üç zihniyet flunlard r: ptidaî zihniyet, Ortaça zihniyeti, lim Zihniyeti. Bugün her üç zihniyeti temsil eden, fertler gibi cemiyetlere de rastlamak mümkündür. Bunlar yan yana yaflamakta ve zaman içinde oldu u gibi, mekânda da yayg n bir yer iflgal etmektedir. Prof. Tar k Zafer Tunaya: Atatürk e göre, Türk Devriminin dayand kafa da, temsil etti i zihniyet de ça n kafas, 'Bat l zihniyet' olmal yd ve ancak bu zihniyet, modern ve refah içinde mesut, muvaffak, muzaffer bir 53

6 Türkiye kurabilirdi. Atatürk, refah ve hürriyet unsurlar n, yeni bir devletin harc saym flt r. Bu konuyu incelerken baz yerlerde Zihniyet De iflikli i demifltik. Atatürk ün yapt klar n ço unlukla Kültür devrimi olarak niteleriz. Do rudur. Ancak, bu nitelemeye, bir de Zihniyet Devrimi nitelemesini de katmak gerekmektedir. Nitekim bilim adamlar da bu fikrimize kat ld klar n flu sözlerle ifade etmektedirler: Prof. Dr. Halil nalc k; 1962 y l nda Atatürk Devrimleri konusunda verdi i bir konferansta, flöyle diyordu: Bence bu, büyük zihniyet devriminin tarihî temeli, millî hâkimiyet fikrinden do maktad r. Tarihçi olarak, Atatürk devriminin 1919 da Amasya tamimiyle bafllad kanaat nday m. Devlet içinde fertleri birlefltiren ba art k hilâfet, din ba olmak de il; millî ba d r. Milletin kaderine bundan sonra millî irade hâkim olacakt r. Ord. Prof. Sadi Irmak, Devrim Tarihi adl eserde: Milletin ebedî ve özgür yaflamas yeni bir dünya görüflünün getirilmesine, yani Zihniyetlerde bir Devrime ihtiyaç gösteriyordu. Genifl ve felsefî aç dan bakt m z zaman Türk Devrimi; cihanda do mufl ve geliflmifl büyük fikir hareketlerinin (hümanizm, rönesans, reformasyon, hürriyetçilik, ba- ms zl k, sosyal dayan flma, insan haklar ) Türkiye deki bir yank s, dünya seviyesine yükselmek için kaybedilen zamanlar n hamle fleklinde telâfisi, zorunlu u ve nihayet memleket içinde 54 Atatürk ün "Kültür devrimi" tan m na Zihniyet Devrimi nitelemesini de katmak gerekmektedir. slahat hareketlerinde beliren bir özlemin son hedefine ulaflt r lmas fleklinde kavranabilir. demektedir. Pek çok bilim adam da bunlar gibi Atatürk, Zihniyet Devrimi yapm flt r fikrine kat lmaktad r. Bu devrim, hem kiflilerde, hem devletin tüm kurumlar nda geçerlidir. Dünyada yap lmas en zor üç iflin oldu u söylenmektedir. Bunlar çeli i, elmas ve insan ifllemektir. Bunlar n en zoru teknolojinin hudutsuz ilerlemesine karfl n, insan n zihniyetini de ifltirmektir. flte Atatürk de bu zor ifli gerçeklefltirmek için çok büyük çaba göstermifltir. Bizlerin de bu çabay sürdürmemiz, Atatürk e olan büyük borcumuzdur.