POETİK Y ADDAŞIMIZDA AGILAR

Transkript

1

2 POETİK Y ADDAŞIMIZDA AGILAR

3 Naxçıvan Dövlı Universitetinin Elmi Şurasının 31 oktyabr ı007-ci il tarixli qı'arı il çap olun"r (prowklji Kg 3) Rayçilar: MIJhIJrIJm CaFaRLİ fılologiya elınl;;ıri d o kt or u liüseyn HaşİMLİ fılologiya elınl;;ıri namiz;;ıdi ;;ım;;ıkdar cim xadimi Redaktor: Asim YADİGAR Poetik yaddaşımızda ağılar T3rtib edani toplayanı va ön sözün müallifi NEM9TOV A 'haasi - SaDAQaT "Qızıl Dağ" MMC-nin mat sah Kitabda q;;ıdim dövr!;;ırd;;ın başlamış bu gün;;ı q;;ıd;;ı r yazıya a l ı nm ış ağılardan nümun;;ıl;;ır za ma nd a mü;;ıllifin verilir topladığı Eyni ağı nümun ı;;ıri d;;ı bu kitaba daxil olunub S Qr fli naşr - l!: "Qızıl Dağ" 2007

4 ÖN SÖZ Az rbaycan şifahi xalq yaradıcılığının ayrı-ayrı anrlannın öyr nilm si folklorşünaslığın ak tual )robleml rind n biridirçünki janr1ar üzr aparılan ıraşdırma folkloru daha d qiq v daha konkret )yr nm y İmkan verir Eyni zamanda bu istiqarn tli ıraşdırrnalar1a janrın rnahiyy tini aşkar1amaq onun :orma v m zrnununu aydınlaşdırrnaq m tn tipl rini v ki1l rini-t snif etrn k mümkündür Ağı bir janr olaraq tm v ya başqa ş kild bütün dünya xalqlarınm şifahi m n sind rnövcuddur Çünki janr universal Karakterlidir v bütün insanlara aid olan k d rli hadis larl bağlıdır Bu m nada jann ürnurnb ş ri bir janr adlandırrnaq olar Terrnin f rqind n asılı olmayaraq bu janr sas n ayrılıq v ölüm hadis ) rinin sözlü m tnı emosional ifad sini n z rd tutur Bu da İnsan h yatınm ;m e rnosional situasiaları ii bağlıdır İnsanın dünyaya g lrn si il dünyadan getm si arasıhda olan ayrılıq m qarnları da k d r notları il i fad olunur Y ni ağı insan h yatının fiziki sonluğu olan ölümün İfad sind n başqa h m d rnüxt Iİf tipli ayrılıqları da öz hat dair sin daxil edir FoIklorun bu janrı n ibtidai c rniyy t dövründ n başlayaraq insanların m n vi h yatının mühüm bir hiss ini t şkil etmişdir Sözün magik gücün ovsunlama v oyutma imkanına malik olduğuna inarnın daha güc1ü olduğu ibtidai c rniyy tl rd ağının rolu v funksiyası daha aktiv olub Min ill r1 mövcud olan bu q dim janr öz m rasimi başlanğıeından ay n lmayıb v işl kıiyini itirrn yi b asas n yas m rasimind saxlanan ağı m tnl ri öıüml bağlı müxt lif situasialarda s öyl nir Buraya bir sıra hadis ı r <x>

5 va ya marasımın marhalalari daxildir; xastalik qaza mühariba ölüm dafn qabir ziyarat va s Bütün bunl ar insanın xalqın va millatin hayatında mühüm manavi ahamiyyata malikdir Ağı gedan i n dayarini qalanlara anladır hazin kövr k emosional ovqat ya radır in sanla dünya arasındakı ünsiyyati taması daha sıx va daha yaxın edir Ağının çox sada çox mükammal falsafasi var Bu falsa fa xalqın dünyaya m ü vaqqatiya va ab diya hayata va ölüma münasibatini özünda ehti va edir Ağı marasim manşal i fol kl or jan ndı r Başqa sözla müvafiq marasimin sözlü hissasidir Ayrılıq va ölüm hadisalari zamanı söylanan sözl r oxunan nağınal ar etnik-milli ruhu ox ş ay an onu h r cür psixoloji sarsıntılardan qoruyan adi va adi olduğu q d r d qeyri ad i vasita l ardir M i lli m anavi fen ome n xal qın manş yindan bu gününa qadar galib çatmış bu tipli e htiya t lar üza r inda quru luf Bu bax ımdan ağı bir janr olaraq manavi dayar daşıyıeısıdıf Çünki onda xal qın kadar duyğusunun q libl şmiş sabi t v bütün uyğun vaziyy tl ri ahat ed n ifad formaları möveuddur Bu m nada ağı manavi m d niyyat hadisasidir va onun tadqiqi aktual m saladir Marasim m nş li olduğu üçün va yen d m rasim folkloru kimi yaşadığına göra ağı janrının tadqiqi qadim zamanlardan müasi r dövra q ddr bu janrda mühafiza olunan marasim ünsürı rinin va ya başqa sözl m rasim folklo runun öyranilmasi dem kdir Xalq marasiminin öyra ni l m s i is milli ad t va an nal rimizin öyranilm sin z ngin m n vi d yarimizin aydınlaşdırılmasına yol açmış olur öıüıpün haqq olduğu xalq yaradıeıliğından da b ııidir Xalq yaradıeılığındakı ölümı bağlı nümun l rin öyranilmasi takca milli m n vi d y r1 drd n iı;ali g l n ct)

6 münasib:ıtin aşkarlanması deyil eyni zamanda yaşamaq üçün lazım olan z:ıruri ruhi enerjinin t minatındakı rolunu V:l v zif sini aydınlaşdırıl H yat v ölüm bir -birini t:lqib edir İnsan dünyaya g lir bir ömür yaşayır v dünyadan gedil Dünyaya g:ıl:ınd:ı insan :ıb:ıdiyy:ıtd:ın ayrılır özünü v dünyanı d rk edir v yen d :ıb diyy:ıt qovuşur Dünya n q d:ır dark olunursa olunsun yena da sirl:ı sehrla dolu qalır Ayrı-ayrı zamanların folklor yaddaşında dünya ila tamasın farqli ifada tazahürl ri vardır Bu-yaddaşı yazılı qaynaqlar va folklor abidalari qoruyub saxlamışdır Bela qaynaqlarda qorunan ağı m:ıtnlarin in va marasim h r:ık:ıtl:ırinin t:ıtqiqi xalqımızın m mavi mad:ıniyyat tarixinin öymnilmasi baxımından da olduqca aktualdır Qeyd etmak lazımdır ki Azarbaycan xalq yaradıcılığında ağı janrı indiya qadar ayrıca bir elmitadqiqat mövzusu kimi işlanmamişdir Milli-müstaqiI dövlatimizin mövcudluğu imkan verir ki xalqımızın madani va manavi irsi mük mm l ş kiıda araşdırılsın Çünki milli inkişafımız üçün manavi dayarlarimizin da safarbar edilmasi vacibdir Bu is xalq yaradıcılığının daqiq va diqqatli t dqiqindan başlanır Tarixda V:l bu gün mövcud olan manavi ehtiyatlarımızı bir araya gatirm k üçün xalq yaradıcıhğının mühafiz kar xarakterli janrlarını tadqiq va t hlil etm k l azımdır Bu manada ölüm üz v dirimiz arasındakı manavi-ruhi ünsiyyatin n nikbin ifad si olan ağılarm öyranilmasinin z ruriliyi bir daha qarşımıza çıxır Az rbaycan xalq "yaradıcılığının :ın q dim janrlarından biri da ağılardıl "Ağı - ritm va havası olan sözlü ağlaşmadır (ağlaşma sözsüz da ola bilar mas l n ritua1 çağınşiarı nidalar haraylar nal lar fm-yadlar _ <x>

7 qışqırıqlar hıçqırtılar) Ağı m rasim ni nşali olub xa lq poeziyasının çox qadim formasıdır Ağı janrına aid olan asarlar hansısa hadisani poetik formada ağlanması va marasim va ya rituallaşmış situasiyaya qoşulması kimi alamatlari birlaşdirir" ( ) Ağı va ya onun yerinda olan janr dünya folklorşünaslığında araşdırılır matnlari toplanılır v;:ı tadqiqatlara calb olunur Azarbaycan folklorşünashğında da b zi tadqiqatlarda ağı1arla bağlı fikir va mülahizalara rast galirik (I 9 va 8) Bu janrın aski örnaklarinin naşr olunduğu elmi asarlar da qadim madani irsin qorunması baxımından va tadqiqat1arı matna tamin etmak yönümündan ahamiyyatlidir (7 8) T:;dqiqatlardan m:;lum olur ki ağı janrı ayrıca mövzu olaraq araşdırılmayıb Yalnız m:;rasim folkloru v yas m:;rasimi t:;svir olunduğu zaman ağılar da nümuna verilmişdir Masalan B Abdulla "Azarbaycan m:;rasim folkloru"nda yas m:;rasiminin sözlü hiss:;sin:; "şivan"lari va ağıları aid edarak onlardan nümun:; verir Bu özünü dünya xalqlarının yaradıcılığında ümumi bir cah:;t kimi göstarir Çünki söhbat İnsan üçün ümumi t:;bii davranışlardan v:; emosiyalardan gedir Qafil ölüm xabarini alan insanın keçirdiyi hisslar ölçüya sığmır Bu tabii şakilda baş verir Bu zaman daha çox nala va f:;ryad nidaları qoparıhr Yalnız müayyan bir müddat keçandan sonra şiv:m marhalasi bi tir v:; ağı marhalasi başlanır Müxt:;lif ad altında s:;sl:;nsa da ağılar mahiyy:;r va funksiya etibarila eynidir Görkamli folklorşünas Salman Mümtaz "AŞJq Abdulla" adlı m alasinda bu mas:;l:;ya xüsusi bir aydınlıq g:;tirmaya çalışmışdır: "Türki"ni türkü şakild:; yazanlar bizca sahv edirlar Adın ümumi manası göz önündan qaçırılmamahdır ki türki bunu cr>

8 ifad etm kd dir Ş ei rl rin xüsusi adlarına g ldikd onlar da mani varsağı türkmani g r aylı ovşarı bayatı v başqalar ı nda n ibar tdir Türki-türk-i mani - mahan-i varsağı-varsaq-i türkmani-türkman-i g raylı-garay-lı ovşarı-ovşar-i b ayatı-baya t-ı Bu adl ar ulusların eıı rin hün rlari va bacarıqları say sinda yaradıl mış şei r1 r m nzumalar veril n adlardır ki bunların vasit sil hansı şei rin hansı ulusa el nisb ti olduğu meyda na çıxır (1 ı sl 59) BüJün bu m s I I r aydınlıq g tirm k m qs d il SMümtaz qeyd edir ki "G raylı elinin ya ra td ı ğı m;mz um y;} gg raylı deyild iyi kimi afşarların qoşuql arına da ovşarı d eyi rlg r Yalnız mani t hrif olun muşd u r ki o da mahan elinin d üz dü yü düzmgdir Mahnı mahnu man i h;}r üçü dg mahani demakdir Türkman İ türkmanlara varsağı isg varsaq elin a aid şeirl rdir Bayatı da bunlar kimi" (ll s 159- ı 60): "Beyat" (Bayat) Oğuz xanın ngvgs i Vg Günxanın ikinci oğl ud ur Ağıllı f ras tli ; bay varlı olduğu üçün Bey at (B ay at) adlandırılmışlar" (ı 1 s 160) Görkgmli türkoloq Mirgli Seyidovun gsgrlgrind dg bu mgsglg}grg ayd ınl ıq ggtiri lir H gm bayatı ağ ı sağu yuğ hgm dg varsağı açan alim bir mgsglgni xüsusi vurğulayır ki Azgrb aycan " xalqının gski şifahi söz sangti yara d ıcıl ığ ın ı n öhd sin başqa xalqla rd a olduğu kimi çox v zif lgr düşürdü 0 h m sa n;}t ka r hgm ağsaq qal hgm d;} bir növ h;}kim loğman idi Türkdilli xalqlann hgyatında şaman-qam baxşı-varsaq-ozan-yanşaq-aşıq çox böyük rol oynadığından; onu çox vaxt müqodd;}sl;}şdirmişl;}r" (l2 s'259) Bay atı sözü d;} el;} bel;} sözl;}rd;}n biri olduğu üçün ağı da mghz hayatı formasında q l;}m;} alındığı üçün <x>

9 türkdilli xalqlarda bu formanın qarşılığı bar d söz dem yi lazım bildik S Mümtaz qeyd edir ki Bay-varlı b y b ğ bey m nasını at İs adisiqı nam m nasını bildirir 0 eyni zamanda D Qorqudu M Füzulini MP Vaqifi d Bayat elind n çıxmış söz adamları kimi d y rhmdirir Bir sıra folklorşünas aiiml rimizin folklor tadqiqatçılarımızın türkdilli xalqların tarix v d biyyatının araşdırıcıları olan görk mli aliml rin bu mas ı iı bağlı çox qiym tli fikirl ri var Mir li Seyidovun Salman Mümtazın Vaqif V Iİyevin Nizarnİ C f rovuti Elmaddin aıib yzad nin Azad N biyevin B hıuı AbdullanınPaşa af ndiyevin Qant Namazovun Mürsal H kimovun Q z nf r Paşayevin T hmasib F Fz liyevin va s mü llifl rin elmi-t dqiqat s rl rini tartib etdiklari folklor kitabıarını n z tdan keçirdikbütün bunlarla yanaşı doğma folklorumuz onun qaynaqları ayrı-ayrı bölg l rimizda yaranan el incil ri biz daha çox m n vi ruh m n vi qida verdi "Bayatılar" kitabıarını t rtib ed n toplayan eyni zamanda son dövrlard n şriyyatlarımızda n şr olunan qiymatli "Azarbaycan folkloru antologiyası"nın bölg l r üzr n şrıari bi imkan verir dey k ki A rbaycan folkloru çox z ngin v r ngarangdir Folklor nümunalarimiz d torpaq altında yatan sarvatlarimiz kimidir Onlar tapılır ÜZ çıxarı1ır xalqa çatdırılır Ulu babalarımızın min illar boyu yaratdıqları el incil ri yeni<bn xalqın özün folklor oxlabiyyatına qaytarılır ağıza Dayatılanmız ağılanmız dild n-dil aaızdan keçmak bu güniim qadar gab çatıb Ağı janrmm tarixi-poetik saciyy;si özünü 'h m un poetikasında ham d poetik fonna va pkilda <:tj

10 göst rir Ağı vahid bir poetik formada gerç kl ş n janr deyil Onun poetik ifad imkanları genişdir Bel kibiz ağı janrında olan müxt lif xalq şeiri ş kil1 ri m lumdur Bunların iç risind ağı-oxşamalar ağı-layı alar ağı bayatılar v s vardır Qeyd ed k ki bayatılar da şifahi xalq d biyyatımızın n geniş yayılmış janrlarından biridir Bu janr lirik-emosional duyğuları hissl ri v h y eanları ifad ed n forına v m zmunu il diqq ti kir Bayatı şifahi xalq d biyyatını n an geniş yayılmış janrlarıooandır Bayatılar d rin manalı yığeam eyni zamanda fals fı xlaqi ietimai fıkirl r ifada ed n lirik parçalardır Bayatı yaratmaq asan deyil Çünki dörd misrada d rin m nalı f ls fı fıkirl r dem k o q dar da asan başa g lmir Burada xalqımızın m in illar boyu kamil söz dem k txrüb si bitkin söz yaratmaq an n si durur T biidir ki bayatılar ağılar folkloruq bu janrı i1 m şğul olan h r bir yaradıe! insanın köm yina g lir Bayatılar insan qalbinin talatüml rini hiss v duyğularını q z b va nifratini sevgisini üz çıxarır Ağı janrını n tarixi-poetik s ciyy sini bu janrı ifad edan yani xalqın kad r duyğularını özünd ks etdir n bayatılarda araşdıran t dqiqatçıların fikirl ri diqq ti çakir Paşa 8fandiyev "Az rbayean şifahi xalq dabiyyatı kitabında yazır: "Bayatı sözünün etimologiyası haqqında folklorşünaslığımızda mü yy n mülahiz lar olmuşdur M sal n Salman Mümtaz yazır ki ravay ta gör Bayat Oğuz xanın n v sidir Bu söz indiki az rbayeanhların formalaşmasında asas rol oynamış Bayat qabil sinin adı ila bağlıdır Bayatı-yani Bayat q bil sin maxsus şeir forması Salman Mümtaz bu Sözün iki hiss an ibar t olduğunu qeyd edir: bay-bay varlı at is ad san isim m nasındadır ibin "

11 mü1ahiz sin gör D d Qorqud Füzuli V Vaqif da Bayat q bil sind ndir Mahmud Kaşqarinin "Lüğ t"inda Bayatın h m d totem oldu u qeyd edilir Professor a mirçizad M H T hınasib d bu fıkir fdardırlar" (5 s ) Görk mli fo1k1orşünas alim Vaqif V liyev ağılarla bağlı yazır: "Az rbaycan xalqının tarixind yas m rasimi at şp r stlik dövründ daha geniş yayılmış "Ata-baba günü m rasimi" xalqımızın h yatında özün m xsus yer tutmuşdur Yas m rasimind ölünü daha ş r fli götürm k üçün yaxsı' s si olan ağı dem k qabiliyy tin malik ş xsl r d;}v t edil rdi Qadınlar t sirli şeiriyy t güclü ağıları qabaqcadan zb rl r onları mü yy n ah ngl oxuyardılar (15 s 136) Yas m rasiml rind deyil n ağılarda poetik hissl r daha qabarıq göz çarpırdı Bel ki bayatı formasında olan ağılarda dig r bayatılarda olduğu kimi obrazlılıq güclü olur Dörd misradan ibar t olan ağı1arm I-ci 2-ci misralarında poetik fikir z if olsa da 3-cü 4-cü misralarda poetik güc artır ictimai h yati güc qazanır Ağıçı qadınların söyl diyi ağılarda h miş bir poetik nümun axtarıb tapmaq mümkündü r : Bahasız da şdı dünya Kiçik ağacdı dünya Kimadeyim dardimi Bütün qan -yaşdı dünya 8zizim tika-tika Doğrandı tika-ti ka Anam saçınıyolu r Kafanim tib-lika (3 s 94-95)

12 H r iki ağıda poetik ağrı-acı var Çünki ağı el öıçüd el formada deyilib ki h r iki ağının son iki misrasındakı poetik ç ki yük insanı düşünm y ağını yaşamağa s sl yir Ağılar dild n-dil düşdükc cilalanır s lisl şir xalq yaradıcılığı nümun sin çevrilir İnsan ağını b z n bddah t n d dey bilir Bu ağımn özünd el bir q m-k d r yaşayır ki bu yükün d rdin ağırlığını b z n sözl ifad etm k mümkün olmur Xalq şairi B xtiyar Vahabzad bir ağının yaranması i1 - bağlı "Bayatılar" adlı m qal sind bel yazır: "Ulu n n min övladı olmazmış Çox-çox sonralar onun bir uşağı olur Hamı sevinir Uşaq od parçası imiş Bir d iq yerind sakit oturmazmış N n m ona "od" dey rıniş Bir gün babam öz dostlanna böyük ziyaf t verirmiş Qoyunlar k siıib iri qulplu qazanlar asılıbmış Uşaq g lib düşür qaynar aş qazanına'yanır el oradaca keçinir N n m 'yegan körp sini ağa büküb qoyur k nara heç k s bir söz demir Xör kl ri bişirir qonaqlarını l yaq tl qarşılayır Qonaqlar dağılandan sonra hvaıatı rin açır dizin döyür bayatı çağırır ağlayır N n m " od" dediyi körp sinin d hş tli ölümün bir bayatı deyibmiş! 8ziziyam odu mu Da ğdan ga/an odu mu? Su od keçiran olu r Su yandırdı odu mu Qonaqlar ged nd n sonra o bala d rdin bayatı çağırdı DÖZÜlnÜ 8 bri onun m rdliyi çağırdığı bayatı i8 onun rifliyi in liyi idi" (14 870) Göründüyü kimi burada poetik bir lövh var <Jr>

13 Od keçir:;n suyun "od"u y:;ni uşağı" yandırması çox poetik ş:;kild:; deyii:; bilib Bir yasm:;rasimind:; ağbirç:;k bir qadının - öi:;nin anasının dilind:;n söyl:;n:;n bir ağıya diqq:;t ed:;k: 8zizim bostançıdır Falak da bostançzdır Daymiş qalzr kal darir Bu neca bostançıdır? Bu ağının poetik s:;ciyy:;si poetik yükü d düşündürücüdür Burada f l yin bostançıya b nz;;diim:;si il:; iş bitmir O h m d naşı bostançıdır Ad t;; gör:; bostanda h miş yemişin d ymişini yığıriar Amma bu f l k qocaiarı deyil cavaniara qıyır onları d;;rib aparır Ona gör d;; d:;rdli ana naşı bostançıya f;;l;;y;; üz tutur oğlunu cayan apardığı üçün onu qarğıyır Dig r bir ağıda f I y müraci t edilir onun Iind:;n şikay;;t olunur: Aman fa/ak dad fa/ak Heç olmadım şad falak lçirdiyin şarbatdan Özün da bir dad fa/ak Fa/ayi dindiraydim Bilmazin bildiraydim Ma na yazı yazanda Qalamin sındıraydım Kö/gadan güna düşdüm Bağlı divana düşdüm Fa/ak evin yıxı/sın San deyan güna düşdüm (3s97-98) M tnbrd;} d göründüyü kimi burada xalqımızın d;}rdi-q;}mi öz ifad;}sini tapır asrd n-;}sr n;;sild n-n sil;} oc>

14 kef?n bu ağıların h r birind n q m süzüıür h r birind d rd yaşayır: Ölüm motivinin folklnr anlamına n z r saldıqda bir m s l ni xüsusi olaraq qeyd etm liyik ki ölümı bağlı ilk anlayışlar m hz el folkiorda yaranıb İnsanın gerç k yaşamı h yatı il yanaşı onun x yal al mi bir yuxu aı mi d var El i risind bel bir deyim var: "Yuxu ölümdür" Ölümün yuxu kimi q bul olunması anlamına türkdilli xalqların ks riyy tind rast g lirik Bu baxımdan m şhur Qazax şairi alimi türkoloq Oljas Süleymenovun fikii'l ri d maraqhdır: "T bi td ana kök qayıtmaq şövqünü t k bizmi sevmişik? Ulu babamız bizd n d itigözlü olub 0 t bi t in qoynunda onunla qol-boyun n fas-n f sa yaşayıb ondan asılı olub v t bi tin ramzl rini anlayıb yozmaqla onun m h bbatini qazanmağa çalışıb 0 özünü d bu dövr y daxil edib N q r ki yaşayib n f s alıb - ö ünü yaşıla boyayıb bu dünyadan köç nd narıncı -sarıya bürünüb Ölüm yuxudur Bunu bizd n önc deyibbr T bi tin ölümü ü rind müşahid sasında d fn m rasimi yaradanlar dünyanın ilk materialistl ri olublar Tabi t övladı - insan özünü onun dig r oğullarına oxşadıb Ölm zliyi g zib apa bilm yib axırda beı bir fikirla t salli tapıb ölüm - yuxudur Qocalıq - payızdır" (13 s227) Oljas Süleymenovun yuxarıdakı fikirlarinda insanın tabiata oxşaması banzam si maraqhdır " İnsan t biqtin bir parçasıdır" - deyibl r İnsan yaşayırsa n i S alırsa özünü yaşıla boyayır Yaşılhq t bi tin canlanmasıyaşamıdır İnsan yaşayırsa dem k yaşııdır Onda h yat lam ti h yata sevgi m h bb t var İnsan dünyadan köçürs narıncı - sarıya burünür Gün ş d - CR>

15 batanda bu sarı r ng bürünür Dem k gün ş d ölüm yuxuya gedir Dig r t r fd n ölüm yuxudursa qoealıq da payızdır Payızda da narıne! - sarılıq laın ti var Burada insan ömrünün t bi tl oxşarlığı f sil d yişm l rini yada salır Aneaq İnsan ömrünün payızı - ölümü bir daha yazla - h yatla v zl n bilınir Yazılı d biyyatdan f rqli olaraq folklorumuzda ölüm daha çox işıqlandırılır: Nargizlar ay nargizlar Top-top bitar nargizlar Hayif c ay an canınd an Torp aq örtar yer gizlar o ay do ğar malinnan Qalb üşür heyra tinnan S arı yer q ara lorp aq Doymaz ins an alindan (4 s160) H yatın göz lliyi m nası onu ağılla yaşaınaqdadır "Müasir dövrd h yat V ölüm haqqında f ıs fi düşün ı r t kc praktiki m nalar k sb etmir 0 h m d insanı öyr n n konkret eımı r üçün z ruridir F ls f öyr dir ki insan bu ın s l l r m rdlikl yanaşm alıd ıf Vaxtı çatmış ölümü öz h yatının t rkib hiss si kimi q bul etm li ondan qorxmamalıdır Vaxtil Epikür gö st rirdi ki ölümd n qorxmaq lazım deyildir Çünki n q r ki biz yaşayırıq ölüm yoxd ur Ölüm g ı nd is biz olmayacağıq" (6 s288) Xalq dardini nisgilini söza çevirm yi bacarıb D rdinin ağır lı ğın ı ağı1arl baya tılar la sızlamalarla xoyratv manil rla el gözal el yan ıqlı d ey i b ki srl ari n yadd aş ın d a bu sanat nümunabri abadi iz salıb: CR>

16 Bu daradan xan gedar Yaram açma qan gedal' Neylasin tabib carrah ecal galib can gedar (3 s334) "acal galdi can gedar" İfadasİna "Kitabi-Dada Qorqud" dastanında digar folklor nümunalarimizda da tez-tez rast galirik "acal aldı yer gizladi" - deyan Dada Qorqud özü da ölümdan qaçmaq istadi amma qaça bilmadi-dada Qorqud ölümsüzlüyünü sözda tapdı Xalq yena da düşünür ölümdan qurtarmaq üçün yollar axtarır Ancaq falayin oxundan qaçıb qurtarmaq mümkün deyil: Falayin ay alinnan He ç düşmür yay aunnan Ölaydim Dü nyada vay alindan Bu dü nya - Jani dünya Qarğaram sani dü nya Uddun at a-an amı Gö; dikdin mana dü nya (2 s336) Dünya ölüm-itim dünyasıdır - deyiblar ona göra da insan ta qadini dövrlardan bu güna qad;}r fani dünyada xoş gözal yaşamaq arzusunda olub Naxçıvan folklorunda da bu fikirlara rast galirik: Dağ/ar başı tutqundur Kimin qalbi bütündür Bir hav a çal oy nayım Dünya öıüm-itimdir (10 s103) () J

17 İnsan an qadim zamanlarda da müxtalif şaraitlarda öz yaxınlarından doğmalarından elindan -o basından ayrılmaq maeburiyyatinda qalmışdır Bazan da bu hayatın öz qanunlarından irali galan zarurat kimi baş vermişdir Bela ki hayatın müxtalif keçid dövrlari möveuddui' Masalanyeni aila quran ganc1arin öz valideynlarindan va digar aila üzvlarindan ayrılması Bu ayrılığın an nikbin formasıdır asgarliya müharibaya yola salma zamanı keçirilan marasimda da ayrı1ıq nisgili yaşanır burada da ağı söylanmasi müşahida olunur albatta ağının zamanı daha çox rast galinir Bu ölüm hadisasi zamanı keçiril m yas marasiminda müşahida olunur Har iki hadisa zamanı insanın daxili kadar hissi sözla ifada olunur va bu ham birbaşa ayrılan insanla yaxın olan şaxsa ham da digarlarina taskinlik gatirir Çünki sözün emosional imkanları insanın könlünü va ruhunu oxşamaq onu sakitlaşdirmak gücündadir Keçmişda peşakar ağıçılar da olmuşdur Bu anana son zamanlara qadar bazi mühafızakar mühitlarda qalmaqdaydı Ağı janrının tarixi poetikaslflı izlayarak bela qanaata galmak olur ki takca Azarbaycan folklorunda türk xalqlarının yaradıcılığında deyil müxtalif xalqların yazılı va şifahi xalq adabiyyatında ağı janrında söylanan poetik nümunalar mövcuddur Bunlar şifahi ananadan yazılı :manaya da keçmiş adabiyyat asarlarinda da öz ifadasini tapa bilmişdir Şumer-akkad adabiyyatının nadir incisi "Bi1qamıs" dastanından başlamış yunan Roma adabiyyatına türkdilli xalqlann dastan va folklor yaradıcıhğına nazar salmaqla yanaşı müxtalif xalqlara maxsus ağı elegiya edi sızlama rekviyem marsiya mam va s formalarda yazılan sanat asarlari üzarinda oc>

18 müşahidalar da ôir haqiqatin tasdiqina xidmat edir ki bütün dünyada ölümün acısı eyni dard eyni yaşamdır Ancaq h r xalq öz ağrı-acısını özünamaxsus bir formada dila gatirib öz dardini yüngüııaşdirmak maqsadi ila <brda qalib galmak namina öz düşüncalarini poetik bir fonnada söylayib Türk xalqlarının madaniyyatin da ağ ı janrı müxtalif poetik formalarda mövcud olub Janrın aski adı "saqu" şaklinda olub va tadrican "ağı" formasına galib çıxıb Ağı termini adından da göründüyü kimi ağlamaqla ba ıdır Ağı deyanda insan bir qadar da kövralir va daha rahat ağlaya bilir Ağlamaq isa insanı ağır kadar ağrısından manavi tamizlanm va f lsafi düşüncanin sararbarliyi ila xilas olmasına yardım edir Qaynaqlarda janrın marasi mi aspektini müşahida etmak mümkün olur Bela ki ağının va ya da onun qadim adı ila "saqu"nun "yuq" manisiminda söylanmasi onun ma rasi rn in tarkib hissasi olmasını tasdiqlayir 'Yuq"un harfi manası "yox"(yox olma) ila bağlı izah oluna bila r Çünki "yuq " ölüm zamanı keçirilan marasimdir va sanki insanı bu dünyadan o biri dünyaya yola salmaqdır Türklarin cannata "uçmaq" demalarindan da görünür ki onlar insanın ruhunun göya qov u ş mas ı na inanmışlar Ölümün xalq yaradıcılığındakı anlamı bel:;kiir: Ölüm hayatın abadi va azali qanunudur Yarana n insan ölacakdir Ancaq yüz illar boyu xalq yaradıcılığında öl ü mla bağlı müxtalif fikirlara anlayışlara rast galinib Har bir İnsan kimliyindan asılı oimayaraq öz hayatının na zamansa sona çatacağını düşünür Digar canlılardan forqli olaraq tak insan öz ömrünün sonunu düşüna bilir ElafOna1aÖr;ı d msan QfS3 uçmasına Göy Tanrı n ı n dargahına <:Jr)

19 ömür i risind na isa etmaya xeyirxah işlar görmaya çalışır "Süleymandan Nuhdan qalan dünya" Süleymana Nuha qalmadığı kimi dünyada yaşayan 124 min peyğambarin heç birina qalmayıb Ölümsüzlüya qo\iuşmaq istayan insanlar da sonda bir h iqati çox gözal dark ediblar ki ölüm labüddür va ondan qaçmaq mümkün deyil Ölümsüzlük haqqında düşünan lakin ona nail ola bilmaya n Bilqamısın Makedoniyalı İsgandarin Ural Batırın Dada Qorqudun yazılı adabiyyatda folklorda yaşanan ömürlari va istaklari onu göstarir ki insan na qadar güclü qüvvatli müdrik olsa bel ölüma qalib gala bilmaz Aşıq Alının dediyi kimi: "Ölüm haqdır çıxmaq olmaz amrdan" İnsan ömrü badi ola bilmadiyi üçün onun ölmazliyi yaradıcılığında manavi irsinda xeyirxah amallarindadir "Galimli-gedimli" dünya "bir yandan boşalır bir yandan dolur" Dünyaya galan ha r bir insanın da öz taleyi öz ömür yolu var Bir da insan ömrünün folklorda adabiyyatda yaşanan ömür yolu var Bu ömür yolu tale yolu xalqın folklor yaddaşıdır Biz UPoetik yaddaşımızda ağılar" kitabında qadim dövrlarda yaranan ağı matn larindan da bir neça nümuna veririk Ancaq asas maqsadimiz şifahi xalq adc) biyya tımızda geniş yayılan ağılardan nümun ıarin bir qismini oxuculara taqdim etmakdir Eyni zamanda son dövrlarda Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayan insanların dillarind n topladığım ız ağıları da kitaba daxil etmişik Sadaq;t NEM9TOVA

20 ISTiFADa OLUNMUŞ aoobiyyat 1 Abdulla B3ULUL Azarbaycan marasim folkloru Bakı Qism t s 2 Azarbaycan folk/oru antologiyası VII kitab (Qaraqoyun/ufo/kloru) Bakı S a s 3 Azarbaycan şifahi xalq adabiyyatı anatologiyası Bakı "Çaşıoğlu" Bayatılar Bakı Yazıçı i s S 3F3NDtYEV P Azarbaycan şifahi xalq adabiyyatı Bakı Maarif ı s 6 Hacıyev 7 Z Fa/safa Bakı Adiloğlu\ s X3LİL A Mahmud Kaşqarlının "Türk dillarinin divanı kitabı"nda adabi matnlar Bakı S da SÖ 8 X3LİL A eski türk savlarının semiotikası Bakı S a s 9 XÜRR3MQIZI A Azarbaycan marasim folkl<>ru Bakı S da ı O s 10 Naxçıvanın hikmat xazinasindan Bakı Nurlan s

21 ı ı MÜMTAZ Azarbayca n adabiyyatlnln Salman qay naq/arı Bakı Yazıçı ı s 12 Seyido\' M Azarbaycan m qaynaqları Bakı Yazıçı ı tafakkürünün s SÜLEYMENOV Olyas Az - Ya Bakı Az;;ırn;;ışr ifik s VAHABZAOO & Sanatkar va zaman Bakı GQnc1ik s V9LtyEV s ıs 16 v Azarbaycan fo/k/oru Bakı Maarif KYlHE B flp" 'i umah UR HapocJllbU! <Po1bKWp Hapo<)Hoe c uc"yccm6o MOCKBa 1991 JlfllHIIR

22 Nizami C3F8ROV Q3DİM TÜRK 3n3BİYYATI Bak AzAtanı 2004 AGILAR Alp ar Tonqanuı ölümüna ağı Alp ar Tonqa öldümü Dünya yiyjsiz qald ımı Tale öcün aldımı?! Artıq ürjk yırt ılır FJIJk fürsjt gözljdi GizlieJ tjij qurdu BJylJr bjyini apard ı Qaçsa neej qurtulacaqdı? İgidlJr qurd kimi uladı Yaxa yırt ıb hıçqırdtlar Ağı deyib sızladıl ar Yaşdan göz{jri örtüıür BJylJr atların yordular DJrd onları üzüb BJt-bJnizlJri saralı b (Sanki) zjfjran sürtüıüh bmanj tjmiz pozuldu ZJif tjobji hjfjkjtj gjldi ardjmlik d;) soyuldu Dünyanın ağacı yerj gö m ülür FJIJk gün ljri dolandırır MJxluqların gücünü JlindJn alır <JX)

23 Dünyanı igiddan boşaıdır (Na qadar) qaçsada igid ölür Bilikli müdrik yoxsul oldu Dünyanın atı azğınlaşdı ardarnin vücudu çürüdü Yera dayib sürtüıür (Onun) adati beladir Bundan başqası bahanadir Tale galib ox atsa Dağların başı hamarlanıbo Könlümün içini yandırdı SağaImış yararnı q opardı Keçmiş günlari aradı G gündüz keçmişlar aranır - AGILAR Yemak veran idi Azğın düşmani dar edan (idi) Boynunu tiıtub qanıran (idi) Ölüm basıb yera çaldı Yem k ver n idi Azğın düşm n in qaçıran (idi) Oğraq qoşu nun (geri) qaytaran (idi) Ölüm basıb yera çaldı Düşm n odunu söndüran Döyüş m;rk zind n onu qovan <%:)

24 İ ş bacaran (idi) (Taleyin) oxu d yib öldürdü Böyük işl r (görm y ) qalxırdı Ye1h k süfr si açırdı S rt soyuq qışlarda (da) İ gidl ri ümidsiz qoydu AGILAR Ağ buludlar qalxıb kükr yib H r t r fimi qar yağdırır (Yoxsa) ağ saçlı qarı anam Acılarl arnı göz yaşlarım axıdır? Bahar buludları şimş k çaxıb kükr yib YağışIarmı yağdırır (Yoxsa) yaşı kiçik aldıqlanm Göz yaşlarımı axıdır? 1 Pay ız buludları kükr yib qalxıb Çoxmu yağış yağdırır (Yoxsa) könül daşın iki kiçik Göz yaşlarımı axıdır? AGILAR Övladlanm qaçaq qulun Atam ham deyirl rmi? Sevgili doğurmuş kiçik qardaş g lin Ağam ham deyirl rmi B ld duran :}lli igid B yim ham deyirl:}rmi? oc>

25 Haramxanadakı qızlar k nizıar Ü r klarini parça - parça edarı rmi Qapının ağzından duran neç cayan Bayim ham dey rl rmi? Qovuşma gününü arzulayıb Dard deyirı rmi?

26 DAVDAQ Böyük hökmdar Cavanşirin ölümünij ağı ALBANİY A TARİxi ALBAN SALNAMasi Baki Elm 1993 Ey ilahi kalamları xalq eylayan ulu Tanrı Özün nağma - ağı söyla yad et bizim hökmdarı Ela na ma ağı qoş ki bu avazsiz itki üçü n Gözümüzdan geca - gündüz axsın odlu göz yaşları Bu Gündoğan ölkamizi tutan kadar çox böyükdür Yer üzünü hartarafli hıçqırıqlar bürümüşdür F ryadıma qulaq assın bütün ellar qabilalar M nimla bir bütün başar qoy ağlasın hönkür - hönkür T malindan qopub getdi azamatli canlı qaya Parçalandı bizi qucan hifz elayan yüksak divar Qüllabri göya çatan bir imarat yıxıldı ah Sındırıhb m hv edildi möhkam qala hündür hasar DincIiyimiz yoxa çıxdı qara galdi ağ günümüz Ü stümüza hücum çakdi basqınçılar sürü - sürü Heyratamiz bir dövlati xarabaya çevirdilar Möcüzali saltanatin al şafaqi söndürüldü Bizim yurda galan bala yaqin hamin baladır ki İsayya da qorxudaraq bildirmişdi bir zamanlar Bayram mız yasa döndü kölga düşdü qızli xaça Şa lığımız göz yaşında batıb getdi ey insanlar! <) :)

27 Geri dönm z itki üçün qazdılar bir d rin m zar Ş raf tli hökmdarı ora qoyub basdırsınlar Basdırsınlar fıtn - f sad izl rini cinay ti Arifl ri azdırmaqçın çox ıı şdi o azğınlar Aslan kimi qüdr tliydi o öz aslan yatağında Düşm nl ri zağ - zağ s r qarşısında donardılar Qüdr tin baş y rdi h m qorxudan h m sevgid n Bütün elat başçıları bütün müdrik ağsaqqal1ar Uzaq - uzaq eıı r n yayılmışdı şan - şöhr ti Yer üzünün o tayına çatmış idi adı sanı Bütün cahan v sf edirdi onun sonsuz qüdr tini Qaranlığa işıq salan uzaq gör n z kasını Rum qeys ri bir d C nub hökmdarı t l sirdi Can atırdı görm k üçün bizim böyük hökmdan Ş raf tl l yaq tl n bahalı z r - zin tl Qarşılardı salamlardı onlar bizim bayraqdarı Bizİ q fıl yaxaladı bu cinay t bu qan - qada Maym q kimi azmağırnız biz baha başa g ıdi af ıı şdik ölgünl şdik q z bl ndi Ulu Xaliq Böyük m şhur bir dövi ti uf dem d n m hv eı di Hökmdarı s aq tl hifz el y n sadiql ri Eı bil ki küsüb ondan üz dönd rib gözd n itdi Bu uğursuz bu qanlı gün uzaqlaşdı Ulu Tanrı Hiyl g rl r caynağında onu yalnız qoyub getdi Öz satqın1ıq kamanını kib dartdı çuğul düşm n M kri hiyl quıncını itil i pan i panl - <Jr)

28 Sanİn parlaq günaşini döndardilar başqa yola Kimlar? Maovların alçaq razii balaları Aldatdılar apardılar tanha gizli bir guşaya Açdılar tunc sinasinda neça - neça darin yara Geca gizli öldürülan mobidlar tak qatl olundu Görün kimlar qaldırdı al azamatli bahadura! Atasından xabarsiz bic zatıqırıq alçaq iyranc Dizin - dizin sürünsün qoy hasrat qalsın xoş bir üza Qarğışlara nifratlara lanatlara bölünarak Veyillansin qoy dünyada Qabil kim i asa - asa Qaçmağa yol İz tapmasın cığırlar'da tutulsun qoy Başı üsta vahşi quşlar şappıldatsın qanadını Darabrin qarğaları camdayina daraşiın qoy Ağzı qanh yırtıcılar didim didim didsin onu - Açsın cahannam ağzını irod odu udsun onu Doğulsunlar ürayinda yarasalar soxulcanlar Yandıraraq sönd ürarak öldürarak dirildarak Bu qatili döna - döna xıncım - xıncım etsin onlar Sınsın çürük budaq kimi sarkardaya qıyan o al iflic olsun o mard üzü tapdalayan murdar ayaq Onun zardab qanını qoy ağ güvalar zaharlasin Gaba rsi n qoy vabalara cuzamlara tuş olaraq Tikanlı ağacıann kölgasinda dincalarsa Galsin ilan balalan bürüsün dörd çevrasini Üz gözüna qurbağalar zigil atsin acı töksün Şiş bü rüsün andamını xar ng kassi n n afasini - VD

29 Bizim üçü n o dünyanın yegan t k çırağıydı Sükançıydı cilovlardı şah qalxan dalğaları İ gid c sur Cavanşirin poladlaşan ş xsiyy ti asar tçi zaliml rin yatırdardı qiyammı 0 yatmazdı mürgül rdi gözü ayıq q lbi qaynar Marsm c ng arabasm ulduzlara sür rdi o Qollarma toplasa da min igidin qüvv tini Çiç kl ri asta üz r güı ü ehmal d r rdi o Danışark n dodağmdan mirvaril r saçılardı axlaqı saf ruhu yüks k könlü odlu bir h v sd Yuxusundan ayılark n aslan kimi sıçrayardı Bölüb isti çör kl ri paylayırdı süfr üst H zr t İ sa peyğ mb rin qabırğası arasmdan Axan qanlar süzülmüşdü onun d rya ür yin an müq dd s dualarla tanrısına tanışdı o Öz q ıbinin qüdr til ölümsüzlük tapmışdı o! M niffi ağıffi qu quşunu D st sind n ayrı düş n bir quşcuğun nal sidir Yetim qalıb bizim ş h r kövr kl şib polad qala Uzun ill r görm mişdik bu cür m qam bu cür b la Haçan g lib tapdı bizi o qanlı l canlı bıçaq? Kaş bataqlıq qurdu kimi yerind quru sun o Ağzı yansın qan qussun o S n ki saçardın nu ru nu gün ş kiini üstümüzd Batıb getdin q rq olmuşuq ge l ri n zülm tin Bulud gi rdi aramıza ayrı saldı s ni bizd n Gözl rimiz h sr t qald ı yaraşıqlı qamatih ' oc>

30 İıı r boyu ağlayacam öz bağrımı did cay m S nsiz qalan o boş taxtı hidd t1 seyr ed cayam S n ged li dörd tarafdan bağlanıbdı sevinc yolu Gözlarimdan bulaq kimi yaşlar axır qanlı - qaniı ôzizlarin doğmaların sevgin ila alovlamr Yaddan çıxmaz bu m h bb t bizim elda heç bir zaman Kaş ki bizim sözlarimiz atir saçan buxur kimi Alışaydı mazarmda yanaydı son damlayacan Başımm tacı düşdü Taxtımız da baxtımız da viran qaldı Gücümüzün şan - şöhr ti s ninl bir basdırıldı Saninla ed rdi faxr Tab r gölü Lubnan dağı Azğm şimai kül klari dayanardı sani görc k İndi yurdu sansiz görüb hunlar qap ır baltasım Viran qalır nar bağları tapd4lanır man - çiç k S lbn tlar qara geyib tae qoyan da sevi nmayir G linl rin yatağını toz bürüyüb qam tozları Balasını İtirmiş t k yaxa dartı r yaş tökürlar D rddan solmuş banizlarin na yamandır bu qubarı Üzarindan atmaq İstar ıak ı nm iş şöhratini Tac qoyan da anlayır ki tae ab 9 i bazak deyil Bu ölümla biz bir daha dark eladik başa düşdük: Heçdi puçdıı fani dünya Biza dünya garak deyil Xoşdur mana bu sözlari deyib yanmaq a lovlan maq Ancaq daha xoş olardı saninl bir dafn olunmaq

31 :6- dağırndı manim Qam oyıağı dı inanirn! otanim

32 AGILAR "Bayaıılar" E/m Bakı 1977 Tartib edani: Asya M8MM8nOV A Aşiqam ay ağlaram Raqibi ayaqlaram Yarınan keçan günü Anaram ay ağlaram Qarşıda gül ambari Darmişam gülambari Hicran qoymaz gül açıın Dard qoymaz gülam bari Elami yalqız ağlar Sonalar yalqız ağlar Kimsiz kimsasiz Arif Qahbdır yalqız ağlar: 8ziziyam vay dardim Vay darmanım vay dardim Xal gül akdi gül dardi Man gül akdim vay dardim Bu dağda turac ağlar Onun sasin kim anlar Öldürdülar balarnı İnanın müsalmanlar Bu dağlar ulu dağlar Çeşmalİ sulu dağlar Burda bir qarib ölmüş Göy kişnar b ulud ağlar <Jr)

33 Mdn aşiq tik K s bağrım tik - tik öı n4d yar ağlasın Kafanİm tika - tik Qarşımızda ya dağlar Ya dügünlar ya dağlar Aşiq yaxşın ölübdü Qohum güı r yad ağlar Sabah oldu oyandım Dard qama boyandım Daş olsaydım rirdim Torpaq idi dayandım 8ziziyam şam bağlar Şam ağacı şam bağlar Könlüm eı virandı Arı g ıs şam bağlar Çayda balıq yan gedar Açma yaram qan ged r H kim t bib neyı sin 8c 1 g lib can ged r

34 AzaRBA YCAN BAYATILARI E/nı Bakı 1984 Tartib edanlar: BiJhlUI ABDULLAYEV Elxan MeMMeDOV Qızılgül BABAZADe Ana m mi az ağla Qışı dayan yaz ağla M mim bu d rdıjrimi Bir x;)z;)1;) yaz ağla EIJmi qarasına Qaşların qarasına Dur anan qurban olsun Ü r;)yin yarasına EIJmi tikan gül;) Sarmaşıb tikan güı F;)I;)k d göz tikibmiş M;)n gözüm tik;)n yola Bağa girdim bağbansız D;)v gördüm sarvansız Al;)m;) d;)rman dedim Balam öldü d;)rmansız Bağında yas;)mjni Lal;)ni yas;)m;)ni İ stjrdim yasdan çıxam Yar saldı yas m;)ni M;)n aşiq lala dağı Bürüyüb lala dağı <)x)

35 Cami yara sağalsa Sağalmaz bala dağı Man aşiq oxusana Dars alıb oxusana San bir gözdl maraldın Kim vurdu oxu sana? Dağların laldsiyld alda piyaldsiyla Burda bir galin ölüb Yanının balasiyld aziziyam sis günd Parda tutub sis günd Özün öldün qurtardın Mdni qoydun pis günd Bir ev tikdim ddyirmi Pancarasi iyirmi? Ölüb hara gedirsdn Bu yurd sdnin deyilmi? Dağ döşü tala yeri Bürc yeri q ala yeri Bundan pis gün olarmı? Yar öld qala yeri Bağban bdsldr gül alı Yarpaq yaşıl gül alı Faldyin qaydasıdı Açılmamış gül alı İstdmdz yad adamı aridar dad adamı <)r)

36 Bala yandıran kimi Yandırar od adamı Bu yerda bağ olarmı? Salxımı ağ olarmı? Bela dardi olanın Anası sağ olarmı? Bu dardi qanam garak Odıara yanam garak Yad ağlar üzdan ağlar Ağlasın anam garak Dağların qarı manam Gün yoxdu r arimanam Qab rimi dayaz qazın Cavanam çürüm nam Dardi daşa deyaram Coşa - coşa deyaram İ ki azizim ölüb Qoşa - qoşa qeyaram Sonam sasami galdin? Daban başarnı galdin? Sağlığımda galmadim Öldüm yasarnı galdin? Ov galsin ov olmasın çaxmağı qov almasın S::mi vuran ovçunun Tarlanı ov almasın

37 Bülbül gül barabarı Ceyran çöl barabarı Burda bir oğlan ölüb Bütün el barabarı Qardaş dedi qardaşı Qarlı dağdan qar daşı Bacı n yaman ağlar Yoxsa ölüb qardaşı? Qardaş g l ay qardaş g l Qarlı dağları aş g l Bacın d rd dözm di S n d gözünd yaş g l Dağlar dağımdı m nim Q m oylağımdı m nim Dindirm qan ağlaram Yaman çağırndı m nim Dağıstanın dağı var Çıxma yola yağı var Dindirm qan ağlaram M nd qardaş dağı var 8zizirn l açın ağlar Soraqlar l açın ağlar Balası öl n ana Ç ng l r saçın ağlar Daş zindanda daş qalar Su axar yer y aş q alar oc>

38 Oğlu öl m ananın Gözl rind yaş q alar aziziy m yara var y ar am üst yara var Paralanmış sin md aı d ym miş hara var? Göyd n ged n sonalar Bir-birin yan alar N al ç k r saç yolar Oğlu ölmüş analar Gül açmaz qara bağlar Göy bağlar qara bağlar Balası öl n ana Başına qara bağlar azizim q;)m;) bağlar: Belin;) q;)m;) bağlar Ö lübdür qoca bağban Batıbdır q;)m;) bağlar Buxarı qurum bağlar Od yanar qurum bağlar Oğlu öl;)n analar O başdan durub ağlar Bu dağlar maçın dağlar Üstünd hiçın dağlar Oğlu ÖL n ananın D;)rdi var qaçın dağlar 0fJ

39 Bu dağlar ulu dağlar Çeşmalİ sulu dağlar Burda bir qarib ölüb Göy kişnar bulud ağlar Man aşiq gözal ağlar Gözali gözal ağlar Xabar getsa anama Gör neca gözal ağlar Ağacda xazal ağlar Dİbİnda gözal ağlar Oğlu ölan analar Sargardan gazar ağlar Bağça - bağda gül ağlar Bülbül ağlar gül ağlar Oğlu ölan analar Başa tökar kül ağlar Ağlayan başdan ağlar Kirpikdan qaşdan ağlar Oğlu ölan analar Durar o başdan ağlar Analar yanar ağlar Günlarİn sanar ağlar Dönar göy göyarçina Yollara qo nar ağlar 8zizİm yüz il yanar yüz hafta yüz il yanar oc>

40 S nin d oğlun öls Ü r yin yüz il yanar Q lyanı ç k n ver Doldurub ç k n ver Oğul d rdi ağırdı Apar get ç k n ver Bülbül qonca ged r Gül açmaz qonca ged r Toysuz öl n cavana B z kli xonça ged r Gül budağın gül y r Yel sdikc tel y r Oğul ölm k göz töks Qardaş ölm k bel y r azizim beli n bük r Kaman t k belin bük r Cavan oğul ölümü Ananın belin bük r Bağda bit r k l ml r Suyun ver r h r ml r Ogl u öl n analar Uzun ç km z v r ınl r Söz des n acı neyl r? Baxsan qıyq acı neyı r? Bir evd qard aş öls Qardaşsız bacı neyı r? oc>

41 Dağlara dolu düşdr Qar yağar dolu düşdr Qdbrim yol Üstd qazın An amın yolu düşdr " Eyvanımız tağlıdır Yol iz bütün bağlıdır Oğlu öldn an ayam Sindm oğul dağlıdır - Qardaş mdnim gülümdür Gülümdü r bülbüıümdür Bacı qardaşa qurban Qardaş ölsd züıümdür Gdmİ gdidi yan oldu Gecd keçd i dan oldu Sevgilini vaxtsız öldü Ürdyim al qan oldu Qara gözidr süzüldü alim yardan üzüldü Ağca sindn üstd yar Ağır sallar düzüldü Gö ydd duman tüst üdü Qdbrim yolun üstüdü Bİr axşam gdi bir sabah Gördn d esdn dostudu DdddıIı öyü yas öyü Ddddm tikdi yas öyü <ID

42 Qardaş qardaş dem kd;m Oldum ocaq kösoyü Dağ döşünd naşı YOX at yind daşı yox Burda bir bacı ölüb Yanında qardaşı yox aziziy m ay qardaş Qaşın ucu yay qardaş Kaş m n özüm öl:}ydim Dem:}y:}ydim vay qardaş

43 BAYATILAR Yazıçı Bakı Tartib edani va ön sözün müallifi: Vaqif V3LİYEV EI mi dolu gözl r Dağ başı dolu gözl r Soğulmuş ana gözü Qırx ildir yolu gözı r El mi bu d rd m ni Ağrıdır b nd - b nd m ni Son n f s çıx anad k G zdirin k nd - k nd m ni EI mi tik - tik D o ğrandım tik - tik;) Q brimi özün qazdın K;)f nim tik;) - tik EI;)mi sözlü dünya Yüzd;)n çox üzlü dünya İnsan yeyib nazl anan Doymayan gözlü dünya EI mi m;)n p rişan Halım yoxdu d a n ı şam Varını bir m;)nim kimi D rdi d;)rd qarışan? Eı mi yas m nsiz Gül bitm;)z yas m ;)nsiz Oğlu öl n analar Getm yil) yasa m nsiz <ID

44 El mi bu Tur dağlar S n yağsm nur dağlar G ldim gördüm yar köçüb Oba ağlar yurd ağlar Elami Daşbulağa Suyu s rxo ş bulağa Birin san de birin m m Tökak qan - yaş bulağa Elami na dumandı Na çiskin na dumand ı Od tutar q brim yanar Göran der: - Na dumandı?! EI mi yaz yaz ağlar Ö rdak ağlar qaz ağlar Ata gazan ye rl ar i Bala görüb tez ağlar # Elami dağ - dağ oldu Can yandı dağ - dağ oldu Sin m yar h sratind n Alışdı dağ - dağ oldu TÜRK PİTİK

45 AZaRBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİY ASI AZiJrhaycan SSR Elmlilr AkademiYa! NiJşriyyatl Bakı /968 i kilııh Toplayan) va tartib edani: ah/iman AXUNDOı şivan Altı badov atlı ali çarkaz qamçili Arxası dağ dast:;li Çiyni zar tüfangli Gümüş xancalli At bağrı çatladan Düşm:;n bağrı yaran Aslan ürakli Şir bibkli B:;növş:; buğlu Mina boylu Darvaza kürakli Gen sinaii Gözü qızlar avçısı Dili qızlar elçisi Atın qara zii qara Mindin getdin ilqara San ilqardan ga1inca Anam geydi zil qara! Gedan qara atlı getma Yolun uzaqdı getma <Jr)

46 Ananın bacının göz yaşı S n duzaqdı getm Açılmayan tüf n gin sivrilm y n x nc rin öz canına qurban! Ay kimi doğdun gün k imi batd ın min nd at bağrı yard ı n saydığına salam verd i n aymadığına yan verdin düşm nin d irs k göst rdin q nimin qan uddurdun! Altının b dov atına çiyninin tüf ngin t rkinin dolu xurcununa ağzının k s rli sözün anan qu rban ay bala! (Yaxud " bacı n qurban qardaş! ") AGILAR M n öldüm ağlamaqdan Bağa su bağlamaqdan Bağda yarpaq qalmadı Yararnı bağlamaqdan Qızılgül h ş m old u: D rm dim h ş m oldu M n s nd n ayrılalı Ağlamaq peş m oldu M n öldüm anam qaldı Oduma yanan qaldl N dünyada gün gördüm N bir nişan m qaldı? aziziy m h r aylar H r ulduzlar h r aylar Oğlu ölmüş analar Oğu l deyib haraylar

47 Bir at mindim başı yox Bir çay keçdim daşı yox Burda bir q;}rib ölüb Yanında qardaşı yox azizim qar qamışa Qar yağdı qar - qamışa Yüz min alqış neyl;}sin Bir f;}l;}k qarğamışa al;}kd;} var barama aı vurmayın yararna Anam tutsun çırağı Bacım baxsın yararna Bayquş m;}n;}m bayquş m;}n H;}r quşlardan say quş m;}l1 N ;} b;}lalı başım var Sızııdaram yay qış m;}n M;}n aşiq suda yandım Od g;}idi suda yandı D;}rdimi suya dedim Od tutdu o da yandı! G;}mim d;}ryada qaldı İ şim f;}ryada qaldı Ö Im;}yim;} yanmıram Heyif yar yada qaldı? EI;}mi qala m qardaş D;}rdin;} qalam qardaş

48 Top atıldı bürc sındı Oçuldu qalam qardaş! M m aşiq qarasına Qaşların qarasına Dur yarın qurban ols u n Ü r;}yin yarasına aziziy;}m sarı qız Qayıt biz;} sarı qtz Aç belinn;}n qurşağı C;}naz;}mi sarı qız M;}n aşiq qoşa dağlar Çatıb baş - başa dağlar Sizd;} oğul iti rdim Dön;}sİz daşa dağ1ar! Köyn;}yin alacadır Geymis;}n alacadır Qoy ağlasın bacılar Qardaşım balacad ır Qızılgül axçalandı D:;)rm:;)dim axçalandı S:;)n kiml r qarğadı Paltarın buxçalandı azizim nazik sarı Geym:;)y:;) nazik sarı Saçların k:;)l:;)f ey!:;) C;}naz:;)m nazik sarı

49 Görük;;)n qarağandı azgildi qarağandı Maralı oxlayıblar Tökül;;)n qara qandı Altımda kilim yandı Od düşdü kilim yandı aziz bala dem;;)kd;;)n Ağzımda dilim yandı Haray eııil r haray Sana tellil;;)r haray D;;)hn;;)mi su apardı ali bellil;;)f haray OGUL VAY Növr;;)st Cavadım Güld;;)st;;) Cavadım! Heyif ola ki getdin s n Ey x st Cavadım! Qaldı b dovun c rg düzülmüş başı bağlı Üstü b z;;)n n x l tin sbablı yaraqlı H;;)f d;;)m yolunu gözl r atın oxlu s;;)daqlı Peykanlı Cavadım Saf qanlı Cavadım! Çıxdım nec tez sandan Ad sanlı Cavadım! - Divanxanana baxubanı qul1arın ağlar Qapında ;;)ii bağl ı durub el1:;)rin ağlar Bülbülün oxur bağda qızıl gül1 rin ağlar Hörm tli Cavadım Mürv tli Cavadım! oc>

50 H sr tl yumdun gözünü H sr tli Cavadım! Gülzarına aranına yaylağına qurban Kaşan si viran boş otağına qurban Getdin ay oğul nec dözüm d a ğına qurban Himm tli Cavadım Qeyr tli Cavadım! Qayıt geriy qayıt amandır Ş ö vk tli Cavadım! Yayınma gözümd n dinim imanım oğul vay! Fikrim x yalım t nd şi rin canım oğul vay! D rdini ç k n ell r il n yanım oğul vay! Heyb t1i Cavadım Qüdr t1i Cavadım! G ı etm f ramuş m ni İzz tli Cavadım! M ni gözü yaşlı qoyub o taya ged rs n Y ni bu f nadan köçüb üqbaya ged irs n Xeyr;) d ö n oğlum yolun h;)r çaya gedirs n Kamallı Ca vadım Zavallı Cavadım! Toyu yasa dön n Qara iqbalh Cavadım! Oğul vay oğul vay oğul! (Şeir Qarabağ ha ki mi İbrahim xanın oğlu Cavadın öl ümü münasib tiı anasının dilind;)n deyilib)

51 XALQIMIZIN DEYİMLaRİ va DUYUMLARı "Maarif " Bakı 1986 Toplayıb yazıya a l a n ı işlayani va tartib edani : HaKİMov Mj Elamİ ya saraylar Ürayim yas haraylar Üstüma hücum çakdi Pis günlar yassar aylar )Zizinam yüz dardim Darmansızdı yüz dardim arab galdi öc oldu Birkan artdı yüz dardim azizim bala dağı Bağ dağı b a la dağı Har darddan betar olar Anaya bala dağı azizinam bir da qan Oxu darsin bir da qan Bu yaralı göziarim Bİr yaş tökar bir da qan azizinam yanarsız Sızıldarsız yanarsız Ö nüm qaya yandırır Çakil siz da yanarsız azizim dolu gözlar Göy kişnar dolu gözlar <)9J

52 Mana derlar ağlama Durarmı dolu gözlar? Elami ay demakdan Qaşları yay demakdan ÖIsün bu qarib canım Qurtulsun vay demakdan Ağlaram ozan olsa Gül dönüb xazan olsa Bağlanıb dastan olar Dardimi yazan olsa Man aşiq bağlamaqla Qan durmaz bağlamaqla Oğul dağı böyükdü Sağalmaz ağlamaqla Qazağın da dağı 'var Bağçası var bağı var Gal ma na dayma falak Manda oğul dağı var Man aşığı qarsalar Dağlar qara qar salar F;)l;)k apardı oğlum Yaş sif;)tim qarsalar Bağımda gülüm yandı D;)rm:xiim gülüm yandı Yarın mazarın gördüm Ü nl:xiim dilim yandı Elamİ Ala dağı Ün tutub Bala dağı oc>-

53 H;:)r yara q urtarsa da Qurtarmaz bala dağı D rdind;:)n naçaqladım Naz bal ş ı n saçaqladım F;:)l k yarımı aldı Q;:)brini qucaqladım Bala dağı Göy dağı bala dağ ı Of xain! Balan ölsün Yamandır bala dağı 8zizin;:)m bay ata Volum düşdü Bayata Ozan bir ağı dedi Ünü düşdü Bayata Şam ağlar Pilt;:) yanar şam ağlar Q;:)ribin q ü rb;:)t eld M;:)zarında şam ağlar ôzizim nee;:) dağlar Qarşıda neç;:) dağlar Yetİm yanağı bil;:)r Göz yaşı n dağlar Karvan gtd;:)r B ağdada karvan ged r F l k bu n;:) si t;:)mdir Balalar karvan ged r

54 Qara boyandı Obam qara boyandi Sevgilim cavan öldü Göy d qara boyandi Daş ağlar Göz - göz olub yaş ağlar Qürb td oğlu öl n Analar yavaş ağlar EI mi balan ağlar Huy ç kib balan ağlar Ana deyib yas tutan Üz cırıb bala n ağlar

55 AZ8RBAYCAN FOLKLORU "ŞiJrq - Q()rb " Bakı 2005 T rtib edani V ön sözün mü liifi: BiJhlul ABDULLA 8ziziy;m bu dağa Ell;r köç r bu dağa El; ki m;n dözür;m Kims; dönm;z bu dağa Baharsız d aşdı dünya Çürük ağacdı dünya KimJ deyim d;rdimi Bütün qan - yaşdı dünya MJn aşiq;m yad ola Ya töküb ya dola Qorxuram düş;m öl;m Ağlayanım yad ola d iya ra Xalın itkindi yara S;ni m;nd;n ed ni Düşsün itkin diyara Aşiq itkin Xoruz ban ver;n yerd;" Yaram qan ver;n yerd;" A na g;lsin ye tişsin Oğul can verjn yerdj 8zizim qaranı yaz Ağ üstjn qaranı yaz H;r d;ft;rin başında M;n baxtı qaranı yaz <)3J

56 B növş çiç kl ndi Yarpağı l ç kl ndi Yatmağın yalan oldu Ö lümün gerç kl ndi M n aşiq q m çil ndi S m ndin q mçil ndi M nim viran könlüın D rd yağdı q ın çil nd i Bülbül gül b rab ri Maral göl b rab ri Burda bir igid ölmüş V t n ei b rab ri Marahn gözü qanh Gözü qan üzü qa lı Balam limd n gets:j Tutaram sizi qanlı Aman f l k dad f l:jk Heç olmadım şad f l k içirdiyin ş rb td n Ö zün d bir dad f ı k! Qaynar qazamın m nim Çalar ozanım m nim Düşsün ld n q l:jmin Yazı yazanım m nim Canımı aldı f:jl:jk p:lrdl:lf:l saldı f ı:lk Bağda bir nar ye ti rd im Onu da saldı f l:jk oc>

57 Kölg;;)d;;)O gün;;) düşdüm Bağlı divana düşdüm F;;)l;;)k evin yıxılsın S;;)n dey;;)n gün;;) d üşdüm Araz aşanda ağlar Kür qovuşanda ağlar Analar balasından Ayrı düş;;)nd;;) ağlar Bu dağlar yalın d ağl ar Möhn;;)ti qalın dağlar Sizd;;) igid basdırdım Keşikd;;) qalın dağlar F;;)l;;)yi dindir;;)ydim Bİlm;;)zİn bildir;;)ydim M;;)n;;) yazı yazanda Q;;)l;;)min s ındı ra yd ı m ôziziy;;)m yara yar Yaran üst;;) yara var Aç bax bağrımın başın Gör yanmamış hara var Dağlardan en;;)n;;) bax Evin dön;;)n bax Muradma çatmayıb çırağı sö:n n;;) bax Dağlar baş ın qar almış Duman almış qar almış Göydoo düş;;)n bir daşl a od ocağın qaralmış - ()t)

58 "CİNASLAR" Yazıçı Bakı lartibçilar: M;Jmm;Jd ASLAN Elxan MBMMBnOV azizim qanlı dağlar Göy deyib qanlı dağlar El ağlar al m ağlar G li b q anlı da ağlar azizin;m ya dağlar M rd köm k ya dağlar Burda bir q rib öl üb Qohurn gül r yad ağlar Bu dağlar xara bağlar Döş nmiş xara bağlar Ü stürnd; yar ağlasın yad ağlar xarab ağlar azizin;m n; qaldı N; qovğadı n qaldı? Qanlı f l;>k başıma G;>tirm;>miş n qaldı? EI;>mi d;>rd K;>r m Bağlanıb d;>rd;> K;>r;>m Qoşaram q;m cütünü Özüm;> d rd k r;>m azizim göz;>l maya Dönübdür göz almaya ars;miş n r öldürdün Qanhsan gö l maya <:JJ:/

59 8zizim qara günd::} Oxuram qara günd::} M::}nim ::}z::}l d::}ft::}rim Yazılmış qara günd::} Aşiq::}m ya xam ald::} Ö rg::}nir ya xam ::}ld::} Tutdum hicran yaxasın Gördüm öz yaxam ::}ld::} EI::}migü) ambarı Gül ::}kdim gül ambarı Zalım f::}}::}k qoymadı Doyunca gü}::}m barı Man aş i q ağlağandı Gözlarim ağlağandı S::}n d::}rdli man ya ra lı Gör::}k kim ağlağandı? Elami d üş::}n y ri Atlanıb düş::} n ye ri Göz yaşım od a dönüb Yandırır düş::}n yeri Ocağı yaxşı qala Odun qoy yaxşı qala Na ola bu dünyada Pis öla yaxşı q al a

60 EL Ç8L8NGİ Şarq va QiJrh Bakı T3rtib ed30i: Qara NAMAZOV Dolan gal bu dağlara yaş ı i ç m n bağlara Aldı f lak aiimdan M nim göz l çağl arı Bağban düz r hasarı Bağa qoymaz yasarı Q md n bir ev tikmiş m Hicrandandır hasarı Yar gülü tel bağlar Kamarİn bel bağlar; Bülbül uçub gül solub Virandır yen bağlar Bahar galdi qar getdi Bağban getdi bar getdi Manİ pis güna qoydu Nakam öldü yar getdi Ş irvan ın ağ olması Y em li ağ alması Qiyaın t güna qaldı Yararnın s ağalmas ı aziziy m dedi va y! Dedi aman dedi vay bir S g g lir Heç bi1mir m n ooi vay! Gül ndan <Jr)

61 Duman gal bürün" dağa Sürünü sürün dağa Ya maı ram taparam Ya sallam bir ün dağa Ana mana az ağla Qış sızılda yaz ağla Na vaxt yadma düşsam Ağ kağıza yaz ağla

62 AZaRBAYCANıN AŞIQ va şair QADINLARI Baki G"nclik 1991 Tartib edani: aziz;) cafarzada P3RNAZ A YAZ QIZI (1860 / ) Pird r ki dağımdı Qoynu q m oylağımdı Yaş tökür leysan kimi Deyir yaman çağırndi Dağda biyan varıbola Soyub yey n varmola Bu lsiz qırğına Hayıf dey n varmola? Yulğunlu ay yulğunlu Yığıb getdim yulğunu Varmı bir m nim kimi Çoxlu d::ırdl::ır yorğunu? PÜSTa ŞİKAR Qızı ( ) 8zizin::ım ÖZ ::ırkim Öz ahım var öz ::ırkim Balam ölür iz qalmır M::ın dözür::ım döz::ır kim? Aşiq düşdü xam canım Dünyadan nakam canım <)x)

63 F l k s n güc g ldi Oldun ona ram canım BAŞXANIM şafi QIZI ( ) D rd ç k n canım oldu çürüy::m yanım oldu Taleyim ayaq xanım Adım Başxanım oldu Ömrümün zamanında Ox gördüm kamaninda Qazdırın m zarımı Qardaş q bri yanınd a Allah eyl s n k;;)r m Ağlayıram yüz k r;;)m Oğul - oğul dem kd n Gözd n oldu M h;;)rr;;)m Göyı r buluddu haray Eli q;;)m tutdu haray Yuxulu körp l ri Gün;;) oyatdı haray TÜRK PİTİK

64 AZ3RBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGIY ASı Naxçıvan folkloru I kitab Bakı "Sabah " 1994 T rtib edanlar: T()hmasib FaRZ3LİYEV M()h()rr()m QASIMLI Bu dağda İlan olmaz D rdimi dil n olmaz D rd darda söykan nd Sevinan gülan olmaz Ala yaylaxlar Çaman çala yaylaxlar S n ki köçüb gedibsan Viran qala yaylaxlar - 8zİzİm Araz m ni Öldürd ü Araz mani Çıxarın qabirimd n Ovudun bir az mani Araz haşalı yandım Odu maşalı yandım Bu al m od düşdü M n tamaşah yandım Ay batdı qaş qaraldı Didamd yaş qaraldı Dardimi dey - deya Dağ yandı daş qaraldı Bu daradan xan gedar Açma yaram qan ged r

65 H:;>kim t:;>bib neyl sin ac ı g ıib can ged r Görün n Savalandı Sultandı soy alandı N d rdim d rman var N yaram sağalandı azizin m şan bağlar Ş n bağçalar ş n bağlar Açsam ür yim başin Arı g lib şan bağlar azizin m dağda qan Düyünd qan dağda qan Ovçu vurub maralı Göl - göl olu b dağda qan

66 AZaRBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİYASI /i cild iraq - Türkman ciltli Bakı Alimlağ Tartibçilar: QiJzan!ay PAŞA YEV abdüllijtij BaNDaROGLU SIZLAMAQLAR Bala ddrdi Bal d rdi bala d rdi Bütün d rdl r sağalar Sağalmaz bala d rdi Bir günd Bir kölg d bir günd İlldrc bir dam yapdıın F l k yıxdı bir günd Vay a vaydan Kim görüb sa ya vaydan ôkdim qdm biçdim hicran Vurdum yüz taya vaydan Vay demdddn Vay ggldi vay dem:;)d:;)n Qoy çıxsın dgrdli canım Qurtulsun vay dem:;)d n D ağı d ağd a n Sel açar dağı dağdan FdlgYd neyldmişqm K sji1 yir (!aği dağdan <) J

67 Dağ olmaz Tgk ağacdan bağ olmaz Hgr kimin oğlu ölsg Ü rgyindg yağ olmaz Dağ üstüng Qar yağar dağ üstüngo Singmdg yer qalmadı Dağ getdi dağ üstüngo ahmgdliygm ağam mgn Algmg yığnağam mgn Dörd divarı yıxılmış Viran bir ağam mgn Çağırdım gsmgr gsmgr Ağ ciygrim qan bgsigr Odu mgn qoydum getdim Körpgm sgni kim b slgr?! - K3RKÜK XOYRATLARI Ağla dayım G l mim ağla dayım Buraxın dgrdim deyim Cahanı ağladaydım Ala gözdg qara var Cig rimd yara var Ng m n öldüm qurta rdım Ng dgrdim çar var Armudwn' bağ içind Qovruldum yağ içind oc>

68 AI m toyda seyranda M n qaldım dağ içind Bu dağlar ulu dağlar etrafı sulu dağlar M n öz d rdimi açsam Ay günaş bulud ağlar Dağ yerin T pp di dağ yerina F ı yin adı batsm Dağ vurar dağ yerina Dağlar dağımdı m nim Q m ortağıındı mtmim Dindirs n qan ağlaram Yaman çağırndı rn pim Oxu t r Kamanı t r oxu tar Atma könlürn evin Q m tünlükdü ox it r Canım ged r Gün g ı rcanım ged r M n q ıbd n yaralıyam Gözümn n qanırn ged r

69 AZaRBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİYASI III kilah (GijY("iJ folkiol'u) SiJda Btlk" 2000 Toplayanı tartib edani va ön sözün müallifi: Hüseyn İSMA VILOV AGILAR azizim yanar oda P::ırvan::ı yanar oda D::ırdİmi dağa des::ım Od tutub yanar o d a Daş g::ılir sell::ırin::ın D::ırd g::ılir eıı::ırin n Bu d::ırd m::ıni öldürm::ız Yandırar ill::ırin::ın Kölg::ıd::ın gün::ı düşdüm Bağlı di v an a düşdüm F::ıl::ık evin yıxılsın S::ın dey::ın gün::ı düşd üm M n aşiq q::lffi çil mdi S::ım::ındim q::ımçibndi M::ınim viran könlüm::ı D rd yağdı q::ım çil:;}nd i Keçm::ıy ir sözüm neynim Bu d ::ırd a dözüm neynim Ah ç ks::ım al::ım yanar Ç::ık m ::ıs ::ım özüm neynim? 0Ct

70 M m a ş i q üzümüm yox Bağım var üzümüm yox S;)n ki bel;) tez getdin F;)rağa dözümüm yox Canımı aldı f;)l;)k D;)rdl ;)r;) saldı f;)l;)k Bağda bir nar yeti rdim Onu da saldı f;)lak Dağlardan enana bax Evina dönana bax M urad ına ça t maya n çırağı sönana bax Elami bu dağa ba'x Gülü solmuş bağa bax Falayİn sitamindan Sinamdaki dağa bax azizinam qu mani Qoy ağlasın bu mani aı yaylığın kafanim Göz yaşınnan yu mani Yatıram yanım ağrır Dururam canım ağr ır Qam çubuğu daymakdan Tamam ;)ndamım ağrır Bağçada oarın qala Heyva yox narın qala Qiyamat o gün qopar Ölasan yarın qala <l(>

71 XOfUZ ban ver n yert1 Yar a m qan ver n yerd Ana g lsin eşitsin Oğl u can ver n yerd 8zizim k nd getdi X nc r gümüşd getdi Arxam ümidim vardı O da döyüşd getdi 8zizin m vat nsiz Q rib öldü k f nsiz S n ki susuz can verdin İ ç mm r m su s nsiz 8zizim nec d ağlar Qarşıda neca dağlar Yetim yanağı bilir Göz yaşı neca dağlar? Bu dağlar ulu dağlar Başında bulud ağlar Qaribin ayaq izi Keçdiyi yolu dağlar 8zizİm qı y ma man Yaram var q ı yma m na Mani bir namard vurub S n mardsan qıyma m n Elami b ağrı qara Dard edar ba rı qar a ('ffj

72 Güll rd n lala göz l Onun da bağrı qara El mi lala yalqız Gül qoşa lala yalqız Qürb tda can vermaram Cinazam qala yalqız Dağım aranım yoxdu Qarım boranım yoxdu Yüz il bir yerda qalsan Bir soranım yoxdu Eı mi güıü yansm Köyn yin gülü yansm S ni m nn n ed nin Ağzında dili yaı:ısın

73 AZaRBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİYASı V kitah Qal'Uhağ folklorıı B"kı Scıd" 2000 Tartib edani va ön sözün müallifi: İsrajil ABBASLI L ı m n m l l m n Yük al tdayam hjl m n FJI k çjkç iyi dağı G zdirir m bel m n QıŞ g ls gün olarmı Qışda çiskin olarmı Ağla gözl rim ağla Bundan pis gün olarmı EI mi düş n yeri Atlanıb düş n yeri Göz yaşım oda dönüb Yandırar düş n yeri L l m :;ı n :;)m ı:;ıl m n Yük aitday am h l:;ı m:;ın D rdd:;ın q:;)md:;ın hi crandan Bağlamışam ş:;ll:;l m:;ın 81:;ımİn bağrı qara Bir quş var bağrı qara D:;ırd :;)lind:;ın l:;ıl:;ınin Sin:;)sİ bağrı qara 81:;ımin daşı il:;l Dağların başı iı (JfJ

74 L l s n toy tutar Gözünün yaşı il L l der m n yaralı Güıı d y n saralı Zarı zarı s s g lir O da m n m yaral ı - LJIJYJm ah üzüldüm Qayıqlara düzüldüm Bi rej ağ gün görm dim D rd q m altda zildim - Bu dağları keçd im g l Güll rini b içdim g ı Yaxş ı günüm q a r d aşı Yaman günj düşdüm g ı Y ol üst daş qoymuşam Daş üst baş qoymuşam Gözümd n ax a n qanı Adını yaş qoymuşam Dağ başınd a ala qar Ala çiç k ala qar Bi çox qar yağmışdı Yağmamışdı beı qar K klikdi daşa d üş n Gözümdü yaşa düş n D rd ıinn n ağlaram Y oxdu bir başa düş n ad

75 AZ8RBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİY ASI Vi kitah şaki!olkloru il cild Bakı SiJda 2002 Toplayan) tartib edani: HikmiJt 8BnÜLUaLİMOV AGILAR Dağlarda qar s si var Yağıbdı zirv si qar Burda bir cavan 'ö lüb Eıı rin n yası var Qoy buna qardaş ağlasın Qohum qardaş ağlasın Burda bir cavan öıüb Tamam dağ - daş ağlasın Yeri yeri şana yeri! Zülflarin sona yeri Y üz min aı m yığılsa Vermaz bir ana yeri Anası yanar ağlar H rifi qanar ağlar Ana deyib: Göy rçin - Tabuta qonar ağlar azizi m çay keç nda San d g ı çay keç n M n d s ni qarğaram Günüm ah - vay ke nd <:id

76 azizim galdim siza Qarib demayin biza Qaribin bir canı var O da qurbandı siza Bostanda tağ ı m ağlar Basma yarpağım ağlar Sağam özüm ağlaram Ö llam torpağım ağlar Gal gedak bu bulağa Su ye riyar xoş bulağa Birin san de birin m n Tökak qan yaş bulağa Bişirim aşım sani Töküm qan - yaşım sani Gö t ürü m hara gedilu Balalı başım sani? azizim qara1ıbd ı Yağıbdı qaralıbdı Bacadan bir daş düşdü Ocağım qaralıbdı Köynayin abı deyil Geymis n abı deyil S nin o cavan canın Qara yerin babı deyil TÜRK PİTİK

77 AZ3RBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGİVASI Vii kitah Qaraqoyunlu folkloru Bakı Silda 2002 Toplayıb tarti b edanlar: Hüseyn ismayilov Qurhan SÜLEYMANOV v AGILAR Ay manim [ağır balam Gül balam sağır balam Dönalgan yaman oldu Yastığın ağır balam Falak quşum apardı Ağlım huşum apardı Ö zgadan biri getdi Mannan beşin apardı Qara nar noxtalandı Qan qusdu laxtalandı A y bacı can evinin Qapısı taxtalandı Müşküm vay anbarim vay Çalış vay çambarim vay Bacı qardaş yığılıb Bir oyan Q mb rim vay - Küçadan xonça gedir İçind nimça gedir Alamin gülü getsa Bizim ki qönça gedir (JfJ

78 EIJmi yaman bala Olmasın yaman bala RJvamı yarıin ölj YerindJ yaman qala EIJmi baxar ağlar Ulduzlar çaxar ağlar Ö lünü özün ağla Yad yad tjk baxar ağlar DJryada zjmim qaldı BiçmJdim zjmim qaldı Arzun gözünd qalsın EI ki m nim qaldı çjm nn r ay çjm nnjr G z nn r ay gjz nnjr Qoç igidin köçübd ii Ağlayın ay g z nnjr Dağların lalasıyam D rdljrin bjlasıyam itirdiyim iyidi Harada tapasıyam EIJmi ağlaram m n Ü r yim dağlaram mjn Ağ gün üm qara gjldi Yas tutub ağlaram m n El mi gözüm ağlar Ocağım közüm ağlar H r dağlara baxanda Ç ki1mir gözüm ağlar Niy qaldım d ard a m n Bo ran d a m n qarda m n <:Jr)

79 Ağlamaq peşdm oldu Aranda m m dağda mdn Fdldk mdni dağladı Yollarımı bağladı Uçdu tüldk tdrlanım Qdm sindmi dağladı ezizim bdlan budu Ddrdin bu bdlan budu Bdla görmdydn canım Çdk İndi bdlan budu Eldmi qanan dağlar Ürdkddn yanan dağlar Anama xdbgr olsun Öz oğlun yaman ağlar Mdn aşıx yağı gdlmdz Dolanar dağı gdlmdz Bir bala itirmişdm Sdsi sorağı gdlmdz Yaşım üzümdg qaldı Axdı gözümdd qaldı Hgr ng dildk dilgdim Hamısı gözümdd qaldı Ey fdlgk ng fgldksdn Sdn ki grşg dirdksgn Yıxdın atam evini Sgn ndyimd ggrgks:m Tufan qopar el ağlar Çaylar daşar sel ağlar Qgriblikdg ölgnin Yasın tutar el ağlar ad

80 Elamİ ağlar qoydu Sinami dağlar qoydu Yıxdı atam evini Qapısm bağlar qoydu Bu dargd m xan gedar Yaram açma qan gedgr Neylasin tabib carrah acal gglib can gedgr Gözlarİ ağlar qoydun Qolları bağlar qoydun Evin dağılsm düşmgn Singmİ dağlar qoydun Bu dağlara çan düşdu Yel gsdi duman düşdü Balamı öldürdülar Canıma talan düşdü azizingm ay qardaş Qaşı gözü yay qardaş Ö lür bacılar ölsün Demasinlgr vay qardaş Elami sarı qardaş Dgvgnin oysarı qardaş Sgnİn bacm ölübdü Saracam sarı qardaş Salım qara boyandı Üstü yerg dayandı Bir ııstufca ah çakdim Göydg falgk dayandı OrJ

81 Q lbim qara qazandı Dilim rz yazandı F l y bel bağlama F l k nizam pozandı Göyd n ulduz şeş keçdi Cayan ömrüm boş keçdi F l k m n d rs verdin Hansı günüm xoş keçdi F ı yin ay linn n Heç düşmür yay ıinn n Ö l ydim qurtaraydım Dünyada vay linn n Bu dünya fani dünya Qarğaram s ni dünya Uddun ata - anamı Göz dikdin m n dünya Ay ana t z qaldı Bu d rdim s n qaldı Almışdım toy paltarı Geym im t z qaldı azizin m qana m n Boyanmışam qana m n ac l macal verm i Birc dedim : - Ana m n! Ana ağla Bu d rdim döz a a Qışda s:m qıymaram Gül açanda yaz ağla m ni az C J

82 AZaRBAYCAN FOLKLORU ANTOLOGIYASı Viii kitab Ağbaba folkloru Bakı Silda L003 Toplayıb tartib edanlar: Hüseyn ismayilov Tae;r QURBANOV Göyd;;) uçan qazdımı Qanadları sazdımı D;;)rdim üst;;) d;;)rd qoydun M nim d ;;)rd i m azdımı dolu d üşdü Qar yağdı dolu düşdü F;;)I;;)k bir balta vurdu Q;;)ribin q o l u düşdü Dağl ara Yaralı bir qoçam m n Yaram qoymur qaçam m;;)n Tapmıram bir d ald a yer Yaralanm açam m;;)n P;;)rişanam p rişan Hahm yoxdu soruşan M n kimisi oımasın D rdi d rd;;) qarışan d;;)rdim Gül d rdim lala d Fdim Lala Y oxdu canı yananım Ağzımnan ala d;;)rdim armn;;)r; ha 3r nnqr Bostanı göy cbr nıgr <lr)

83 Balasından ayrılan Ö lmas;} d;} var;}m];}f al imd;} s;}kkiz para Dördü ağ dördü qara Açın baxın köksüm;} Altı qan üstü yara Bu dağlar n;} dağlarsan Qardan k;}m;}r bağlarsan Gül s;}nd;} çiç;}k sanda N;} d;}rdin var ağlarsan M ı;}ram ha m;} l ;}r m Dağı - daşı ddl;}ram Gazib s;}ni tapmasam Başıma kül ;}I;}ram Qara baxtım Oxudum qara baxtım Ya s;}nin taleyindi Ya m ;}nim qara baxtım Xalis olmaz Xalçanın xalı solmaz M;}n b lalı s;}yyadam D rd m nd n xalis olmaz

84 BAYATILAR Bakı A Z;'i'''3 r /i n(j r Toplayanı va tartib edani: HiJsiJn QASI MOV AGILAR MaraI getdi bu dağda Gedib itdi bu dağda Bağban s n n dey r Bülbül öıs budaqda? azizim otağında Büıbüı m budağında Bala anadan ayrı Can verir otağında Aşıq ay günü burda Dolan say günü butda Qabrİn çap r ollam Qallam yay günü burda Bağçada barın qala Heyvan yox narın qala Qiyamat o gün qopar Ö I s n yarın qala EI mi qarasına Qaşların qarasına Dur anan qurban olsun Ür yin yaras ı n a M n aşiq gül ü xara ğ gwü xara Y ay lı ın <Jr)

85 Dedil r bülbül ölüb Verdil r gü ı ü xara Yayıldı gün bağlara Şeh düşdü yarpaqlara Heyif s nin bu canın Qarışdı torpaqlara Köyn yirn buta - buta Kim yapışa kim tuta İkimiz bird n öı k Bir qoyulaq tabuta 8zizim x ıi yerd Gül b növş li yerd yar kiıns siz can verdi Qaldı döş::'hi yerd Ehmıi K;)r m düz Düşübdü k r m düz Başçın ölsün ay durna Dağılsm f r n düz M n aşiq tik n gü1 Dolaşıb tik n güı F k d göz tikibmiş M n gözüm tik n güı Burdan bir atlı getdi Atın oynatdı getdi Gün kimi ş f:xı saçdı Ay kimi batdı getdi azizim f;)n f keçdi Bu dağda f:)n r keçdi ZijJ

86 azrail sinam üsta Qalbind n n l r keçdi? azizim hey dardimi Bu galan Heydardimi? Kaş anam sağ olaydı Çak ydi hey dardimi azizim bu gün s si G lmayir bu gün sasi F rhad ölüb bu dağda G lmir külüngün s si Qazan daşdı kafi n al Qaynadıqca kafin al Bağçada bülbül ö}üb Get günard n k:» n al 8ziziyam üst sal Qoy q brimin üsta sal Aç başınd(}n şalını Canaz miri üsta sal i Qanadsız bir quşam g l Dağlara qonmuşam g l Xastaydim x b rsizdin İndi ki öımüş m g ı Bağçada gül bağda gül Bağda danış bağda gül Öıdürdüı r bülbülü Al qan oldu bağda gül ömür m n m baxt man m Dardli des n bax m n;}m <Jr)

87 S:mdJn sonra dünyaya" Bir dj dönüb baxmanam XJstJYJffi yan üstjyjm Yaram var qan üstjyjlti OJ] bir qol - boyun olaq Ö lürjm can üstjyjm ÇiynimdJ çuxa mjnim Şal mjnim çuxa ffijnim SJni ölmüş görüncj Oöz]Jrim çıxa mjnim Çıxdım yaxılar gördüm NJ tamarzılar gördüm Anasından ayrılmış KörpJ quzular gördüm Durma gji talan canım Odıara yanan canım Bala deyib yaş tökür Balasız qalan can ım SJnJ yaralı qurban Bağrı qaralı qurban S nin t;)z yarana Köhn yaralı q u rban Dağlar nec dağlarsan Qardan k m r bağlarsan Qoy ölsün ziz balan Bax gör ne ağlarsan Su götürdüm hovuzdan Suyu çıxıbdı dizd n <)1)

88 F ı k birc balanı Zorla ayırdı bizd n M n aşiq i ti beıd n Yer qorxar iti beld n Qoy m n yar ağlasın Desinl r itib eld n Haray naşı linn n Atmaz daşı ıinn n Yastıq şikay t eyı r Gözüm yaşı lind n Kür üstünd k s m n Baş sallayıb yas m n N anam var n bpcım S sim qatam s s m n Bağçalan gk n m n: Barın d rib tök n m n Balamı öldürdül r N b b xt m t k m m n Araz axar ıiıin n Bülbüı oynar gülün n S ni nec ağlayım Bu q urumu ş diıin n 8zizim dad lind n F ı yin dad lind n Canım c zana g ldi H r g ü n f ryad lind n 8zizim hay m nimçün D ryaıar çay m nimçün <:Jr)

89 Man ölsam s na qurban ' S n öldün vay m nimçün San mani ağlar qoydun Sin mi dağlar qoydun Ö ldün canm qurtardı Qapımı bağlar qoydun Axar sular axmasm Quş qanadm çaxmasın Gedin deyin yanma Ö ldüm yola baxm asm aziziy m sim ağlar az inild r sim ağlar S n öldün m n ağladım M n ölsam b s kim ağlar? aziziy::ım qan ağlar Qan qaralar qan ağlar M::ın ölüm yar bilmasin Ge gündüz qan ağlar - azizim nazik ağlar Geym y nazik ağlar Qoy m n::ı yar ağlasın Yar ağlar nazik ağlar Ba ça - ba ğd a gül ağlar Bülböl aalar gül ağlar OA}u öl n analar Başa tök::ır kül ağlar Yuvada laçın ajlar Göran 00s neçin <JJ:> ağlar?

90 S n yadıma düş nd Başımda saçım ağlar Dumanla doldu dağlar Saraldı soldu dağlar Qardaşın pis gün ün Yanı b bacılar ağlar 8zizİm qara bağlar Al üst n qara bağlar Yararnı yar bağlasın Yar yaxşı yara bağlar A nalar yanar ağlar Gününü sanar ağlar Dönüb göy göy rçin M zara qonar ağlar 8zİzİm m z dağlar Güıı ri t z d ağlar Köhn yaram üstünd n Ç kildi t z dağlar Apardılar qoydular Ağladılar doydular Ağca sin n üstün Ağır sallar qoydular Dörd yanı böldü dağlar Üstünüz göldü dağlar Siz ümid bağlayan Bir oğlum öldü dağlar 8ziziy m bel g l Duman dağdan beı g ı <Jr)

91 Oğul lm k göz tök r Qardaş ölm k bel bük r azizim ağ bil kl r Çırmanıb ağ bilakl r Düşm n çalsın oynasın Başa çatdı dil kl r Eyvanıınız tağlıdır Yol - İz bütün bağlıdır Oğlu öı n anayaın Singm oğul dağlıdır Atıbsan s ks n oxu Sin mdgn ç k s n oxu Qoy el - oba ağlasın Ağı de t k s n oxu! aziziy m yüz q an d ı alli qandı yüz qandı Qız nişanlın ölübdü Zülf pgrişan üz qandı

92 canubi AZ8RBAYCAN 8n8BİYYATI ANTOLOGİYASı 3 ci/dtb i ci/d BakI E/m 1981 Tartib edanlar: Mirl1li M8NAFLI Zahid 8KB8ROV Rtlfiql1 QASIMOV A EI;;mi naşı dağlar Sİnamin başı dağlar Burda bir qarib ölüb Ocağın daşı ağlar Gül açmaz qara bağlar Göy bağlar qara bağlar Bağda bülbül ölanda Qızılgül qara ba lar 8ziziyam sarı qız Sarı köyn k sarı qız Aç belinin qurşağın C nazami sarı qız! Aşıq güıd n alaram Gülab güldan alaram Bağda bülbülüm ölsa Qanın güldan alaram Man aşıq yara yeri Sızıldar yara yeri Na sand ;;n ox tükandi Na m mdan yara yeri Qaribam vatanim yox Bir yoldan ötanim yox or>

93 Düşdüm d rin d ryaya alimd n tutanım yox aziziyam yaralar Yar könlünü yar alar F l k qalbima vurub Sağalmayan yaralar azizim m ni tapar D rd galar m ni tapar Göydan bir bala galsa Axtarar m ni tapar azizim yanar oda Paryana yanar oda D rdimi dağa desam Od tutar yanar o da azizim gülüm barı Gül akdim gülüm barı Falak m ni qoymadı Bir gün da gülüm barı

94 XALQ Y ADDAŞININ İZL3Rİ Bakı E/m Toplayanı va naşra hazırlayanı: 2005 M;Jhs;Jti 8zizim qar a yazı Ağ yazı qara yazı Har daftarin başında Man baxti qara y azın 8zizİm duman çökar Qar yağar duman çökjr Oğul itirjn atanın Gözüna d uman çökjr 8zİzİm ağlar sjni Gözlayir anan sjni Gözüm qjmli-kjdjrli Oğul deyib ağlar sjn L 8zİzİm dağ-dağ oldu Dağ yandı dağ-dağ oldu Qardaşım yada düşdü CiYJrim dağ-dağ oldu EIJmi bala dağı Bal dağı bala dağı HJrJ bir sinj vursun GörmJsin bala dağı A dağıar uca dağlar Dünyadan qoca dağlar Qoynunda oğul öldü Torpağın uca dağlar (1() İs MA YIL

95 ôzizim b d apardı yel sdi bad apardı F l k bir iş işı di Övladımı apardı azizim nec dağl ar Qarş ıda nec dağlar D rdli sin si bil<ır D rd onu nec dağlar azizim ham q ardaş Ağzımın dadı qarda ş H yatdan nakam getdin Toyu yas olan q ardaş M n aşiq ara n n di Dağ n i aran n di Bir d rdi Allah ver Ç k r m çar m n di? Dağlar m ni Dağladı dağlar m ni Qürb td:ı ö1 n canım B s kiml r ağl a r m ni Keçib gü n üm ağlaram Olub züiüm ağlaram Bir v:ld siz yel sib Töküb gülüm ağlaram

96 SARI AŞIQ Seç11liJ bııyatılıır Baki Sabah T<ırtib ed3ll i ön sözün mü<ıllifi Hüseyn V<l redaktoru: KÜRDOGLU Bu qala y e:ıman qala Düşmüş m yaman qala R vamı Y a"şı öı Yerind yaman qala? Qarşımızda ya dağlar Ya düyünbr ya dağlar Aşı q Ya"şı ölübdü Dost iniıd r yad ağlar Dağların vay qarıd ı r F rhada vay q arıdır Aşı q tez qarımazdı Onu bu vay qarıdır Aşıqda qiyam dağı Qarğışa qiyam dağı Bir mara} itirmiş m Tutubdu qiyam dağı G ı Aşıq yaxa suvar ya q lpi ya xası var F bk ıim d ym miş Gör kimin yaxası var Bu dağlar qanh dağlar Sin qanh dağlar <le>

97 Yıxılıb Aşıq üsta El ağlar qanlı da ağlar Qarib el deyib ağlar Bülbül gül deyib ağlar Yaxşısı ölan aşıq Har gün dil deyib ağlar Man Aşığam baxtı kam Yar zülfüna bağ tikam Falaya neylamişdim Falak ma na baxdı k m Aşıq deyar o yan gül Oyan bülbül oyan gül Ayrılıq tikanıynan Qara bağrım oyan gül Bu dağlar ozan yeri Aşığın azan yeri İ lan ollam öparam Ayağın gazan yeri Ha sarıyam ha sarı Tabib yaram ha sarı Aşıq d rddan ev tikmiş Qamdan çakmiş hasarı Dağlar dağımdı m nj m Q m övladımdı m nim Din dirma qan ağlaram Yaman çağırndı m nim Gec ı r qam oyanı El yatar q m anı

98 D ryalar oya bilm z Bağrımda q m oyanı M n Aşığam sarı gül yarı qönç yarı gül Tez açıldm tez sold un Açmayaydın ban gül Aşıq dey r dil ey vay Yaman keçdi il ey vay! Bir bağa bağban oldum Heç d rm dim gül ey vay! M n Aşığam şan bağlar Gülü p rişan bağlar EI yıxıldı könlüm! Arı g ls şan bağlar M n aşıq o da para Ay doğdu o da para Varmı bir odu sönmüş Canımdan od apara M n Aşıq suda yandı Sel g ldi su dayandı D rdimi suya dedim Alışdı su da yandı Aşığın çardağı var B rşadın çar dağı var Ç rxi dönmüş f l yin Sin md çar dağı var M n Aşığam dil yara Bayqu meyli dil yara <JD

99 Ağlaınaqdan gözl riın Sızlaınaqdan dil yara M n Aşıq dağ da yandı EI getdi dağ dayandı Göz yaşıının selind n Ahşd ı dağ da yandı Su g l r axar ged r Qayalar yıxar ged r Dünya bir p nc r dir H r g l n baxar ged r M n Aşı q did ın qanı Qana vur di damğanı Könlüınü q m çürütdü Sin md did m qanı Q m k n q m Aşıq Gözüm q md n qamaşıq N H k ri tük n r N s nd ki q m Aşıq TÜRK PİTİK

100 QASIMOV A SAMİRSİz KEçaN GÜNLaR E/mira Bakl 2007 Dostları g z; n bala H r d;}rd;} döz n bala B;}y evin;} gedirs n Dur bir d;} b;}z n bala Q;}z ııi sözlü bala Ay ala gözlü bala Son m n zilin nec dir? Ü r yi közlü bala Qandan xınalı oğlc:tn Dur gör bu halı oğlan S;}U;} özüm qurbanaqı Daşdan binalı oğlan Yara naz satan oğlan Bizl;}ri atan oğlan Babasına sığınan Onunla yatan oğlan S;}n getdin f l;}k aldı Tufanını kül k aldı? M g r bilm ;;xi i xal Gör neç ür;}k aldı? Ü r;}yiıni dağlaram Dur g;}l qonaq saxlaram öı;}n n dünyada Samir deyib ağlaram <lt)

101 İbrahim TaBiB - MİN BİR BAYATı Naxçıvan "MiJktiJh tt nijş;yyatl 2007 azizin m qara var H m ağ var ham qara var Mani yaman incidir Düşman vuran yaralar azizinam qara daş Ağarmadı qara daş Ağlayan ür yimdi Baxma gözd a n galir yaş azizinam yetmayir Arzu sona yetmayir Faı k başımın üst n N i y k nar get m y i r? azizim bağlıyam man Yolları bağlıyam m n Yar hasrati çakm kd n Ürayi dağlıyam m a n! azizi m na n d ağı Şeyxin Şeyxs a n an da ğı Darya suyü söndürmaz Ü rakd yanan dağı azizin m yox imiş D ard a çar yox imiş Y and ıq ca hey yanıram Dardim dema çox imiş <} (>

102 azizinam yaram var Ürayimda yaram var Dard aldan saldı mani Dağ almayan haram var azizim azarhyam Man yardan azarhyam Kaman çakib ox atma Onsuz da yara1ıyam azizinam yetimdi Alçaq dağlar yetimdi Bu fa ni dünya ki var Sonu öıüm-itimdi azizinam dil yandı Dodaq yandı dil yandı Bülbül fağan edanda Gül üstünda gül yandı Şairlar kadar çakir Qam çakir kadar çakir Man qami qopardıram Falak üsta dard akir azizin m yetirmaz Yarı yara yetirmaz Tanrı bela yazıbdı Qara baxtim gatirmaz

103 İbrahim TaBİB TeBRİz HAYATILARı Bakı "Nafta-Pres'I " J 999 T brizd x st T bib Qulağı s sd T bib Loğmanın yolun gözl r D rdi d rd üst T bib Göyd hilal dolanır Ba şd a x yal dolanır T briz h sr t canım N eç mahal dolanır? Ç n g ldi düz d ydi D r y düz daydi Düşm n gi zlin ox atdı Q fild n biz d ydi Şamt k yağda ridim Bağça-bağda ridim Bu dağ boyda h sr t Dözdüm dağda ridim A T briz so n a Tabriz Gü n l i sana T b ri z Bizİ ayrı salanı Od tuta yana Tabriz yandı Ay keçdi ilim yand ı O q ar T briz d ed i m Baxçada gülüm Ağzımda dilim yandı oc>

104 İbrahim TaBİB CA vin BAYATILARI Naxçıvan "Af'iet "2007 8zizim quzu malar Anasız quzu malar Sinamdaki ah aman Dağ aridar daş d ala r 8zizim qara düşdü Bdxtİma qara düşd ü Atam getdi sürgüna Borana qara düş dü 8zizim darda qaldı Boranda q a rd a qaldı Atam gali b çıxmadı B i lmadi m harda qaldı? 8zizim bala da rdi Ç kiımaz bala d rdi Kim göndardi üstüma Kim saldı yola dardi 8ziziy m qurudu Suyum selim qurudu Qam karvanı üstümd Gör neça yol yürüdü? 8zİzim d ndr-ddndr Qar ya a r d:m -ddndr Oğulsuz ana qolbi Buzlaşar buza dönd'r <m>

105 Lala HÜSEYN8LİYEV A KİşİLaR AGLAYANDA Bakı Yıırd 2000 Ön sözün müallifi: Kamran 8LİYEV Od yanar ocağında Tüstüsü bucağında Balanı doğradılar Ananın qucağında Xocalım talan oldun Dağıldın talan oldun Qırıldı cayan qocan Elldri yalan oldun Aşıq oyandı getdi Alışdı yandı getdi Xocalıda uşaqlar Qana boyandı getdi Bu ddrd çdndir oğul Hdf yüküm q dmdir o ğul Bu yü kü d a şımaq d a n Ü rdyi m qandır oğul azizim elim haray Çdmdnim çö l üm ha ray Oğlum qızım qırılıb Sınıbdır belim h aray Mdn aşıq elim d ağ ar Saralıb solub d ağl ar Qdm ddlib ürdyimi De ki m d deyim dağlar <N

106 azizi m q m sarı Q m yüküm q m sarı "ükl nib q m karyanı y ollanır q m sarı Şuşanın Xan bulağı Olu b viran bulağı Üstünd ş hid düşüb Olubdur qan bulağt Aşıq ahına qurban Qibl gahına qurban K sil n n f sin Acı yuxuna qurban! azizim k sir oldu Q m q md n k sir old u Düşdü ayaqlar altda V t nim sir old u Gün şimin sarısı y ox v t nin yarısı MilI tim qaçqın olub Ç kir v t n ağrısı alimd şamım ağlar S h r-axşamım ağlar Oğul itir n ana Söndür r şamın ağlar Erm ni qan eyl di Nec f ğan eyı di Girdi günü bağımı Nec viran eyı di <}QO

107 8zizim h m ağlaram Ç k r m q m ağlaram M zarının yanında Q m yeyib q m ağlaram Soyuq m zarım Ana Şirin güzarım Ana S n gözl m yolumu G l gör m zarım Ana Zülfünün qarası var Ağı var qarası var Sin mi açma m nim Cüt oğul yarası var 81d sazım ağlaram Ç kib nazın ağlaram Divardakı ş kıin Düş r gözüm ağlaram 8zizim hara yanım Ağ yanını qara yanım Qız sir o ğlan ş hid Bilmir m hara yanım 8zizim d rd yuvası D rd evi d rd yuvası Ü r yim el yanı b Olubdur d rd yuvası Daşım divarım oğul S sim havanm oğul M n s i uk qoymazdım Yoxdur ha vanm oıuı

108 Arazın körpüsün';;" Yel düşgr körpüsün;; Qgm yüküm çox ağırdır Qorxuram körpü sına azizim ağla mani Saxla söz-soyla m;;ni Sızıldayan yarama Duz qoyub bağla mgni Qan ağla gözüm ağla Y oxumdur sözüm ağla Yurdum yuvam dağılıb Kor olub gözüm ağla Mgn aşiq gülüm dağlar SÜSgrt sünbülüm dağlar Sand;; şahidim yatıf Man necg gülüm dağlar azizin;;m yolumu Qar aldı sağ solumu Balam getdi alimdan Örtdüm qar ila onu Bakım göyda haladir Yer c;;sgd göy naladir all;;rimi yandıran Qan dolu piyal;;dir azizinam ağlaram Başa qara bağlaram Balasız ür;;yima Vurub yara ağlaram <JQD

109 Hörgüda daşım manitti Ağanb başım manim Üç qardaş itirmişam Yoxdur qardaşım manim Man aşiq man da galim Şadlıq yox qamda galim İ nsafın olsun oğul Qabrin aç man da gal im Aşıq balam ağlaram Solub qalam a ğlaram Vurdum yuva m da ğıltb Ö lüb balam ağlaram Man aşiq q almaqaldı Almadım qalam qaldı Dünyadan cay an köçd üm Körpxa balam q al d ı Man aşiq iilar olub Ay ötüb i l l ar olub Cüt bala i tirmi şam Başıma küllar olub Man aşiq düşan günü Ulduzlar d ü şan günü Heç analar gö rm asin Balasız düşan günü ahmda tarım ağlar N azlı nigarım ağlar Balam şahid olalı Dağlarda qarım ağlar <}oc>

110 azizim gmdü g;;ılin Qovğadan soldu g;;ılin Elin qara geyindi Nişanlın öldü g;;ılin M;;ın aşiq q;;ım karvanı Yol ged;;ır q;;ım karvanı Yükü ölüm yüküdür Ç;;ık;;ımmir q;;ıin karvanı 8zizim körpü s;;ın;;ı Him salıb körpü s;;ın;;ı Q;;ın:ıim el;;ı ağırdır Qorxuram körpü sına! Gec;;ım gec oldu keçdi Ömrüm puç oldu keçdi Bir cüt oğul böyütdüm Q;;ıfil puç oldu keçdi

111 S;ıf;ır;ı/i BABA YEV efsaneler DIYARı Baki "E/m " 200/ azizin m yaradı Ür k tamam yarad ı Can verdiyim anda da Çıxar dild n yar adı azizin m yar dağı Seyr çıxıb yar dağı H r bir d rd çar var Sağalmazdır yar dağı azizin m yaza yar arzi-hahm yaza yar Ö mrün qışa yetişdi H;)sr t qaldım yaza yar azizin m oxu yar Vurdun q;)lba oxu yar M;)zarım üst g ıs n M h;)bbatd n oxu azizim yara qaldı Qam-hicran yara qaldı F;)ı k bizi ayırdı Ü r kd;) yara qaldı

112 BAXIŞLI S9NUB8R SimIIZiJr Bakı "HiJrbi nijşriyyat OJ / 998 GJzdim sjni a dağlar SinJmd;) daşlar ağlar S;)nin djrdin djrd deyil MJnim djrdim daş djl;)f Üzük üstj qaş idi Göz]Jr dolu yaş idi Böldül;)f yaşla da şı M;)n;) düşdü göz yaşı BülbülsJn gülün ham? Kükf;)YJn selin ham? Odsuz al o vs uz yandım B;)s s;)nin külün ham? azizim qara bağlar OJrdl;)rim yara bağlar Oğullar sin;) dağlar GJlinl;)r qara bağlar azizim paralandı Unutma yara andı Bilm;)dim bir ox atdım Öz ah um yaralandı

113 ELÇİN Sevil İBRAHİMQIZI İKİ ÖMÜR İKİ TALEH Rahil;} Bakı "1 raz "-2001 ôzizim gözüm ağlar Qan sızı b sözüm ağlar Göyn r t ili sin m Ç kmiş m yen dağlar Dağ başı qala yeri Q lbim d rd tala yeri Yüz t bib loğman olsa Olmaz bir ç ar yeri Yaralıyam x st y m Q m-q m üst b st y m El d rd verdin m n Ö l m m ir m x st y m ôzizim talan b xti m Ad olub yanan b xtirn Axırı kül döndü Alışıb yanan b xtim A bağırnda x zanım H m gülüm h m x zanım Yazımı qara yazdı M nim yazı y azanım 8zİzim ağla m ni Ağı de ağla m ni Deyirdim imdadım ol Demirdim dağla rn ni <ID

114 8zİzim ağlar mani Dağ çakar dağlar mani Anam yox ağı deya Bas kimim ağlar mani? Düzlarin lalası man Gülü man lalası man Başdan aşan dardimin Olmadın çarası s;;ın Bu baxtim qara baxtim 8zaldan qara baxtim Yüz azaba tuş oldu Aldı yüz yara baxti 8zİzİm ağlar neynim? Qalbimda dağlar neynfm? San doydun san usandın Man gözü ağlar neynim?

115 3NTİQB QURTULUŞ Gövhar Naxçıvan "ecmı; " Gdmilar hanı batdı? Sındı har yanı batdı Millatİmİ qırdılar Ay elldr qanı batdı?! Elami dağlar falak! Gör kimi dağlar falak! Namarda meydan verib Qalmışıq ağlar fdidk! Elami namard dünya Mard dünya namard dünya! Sanda vafa görmadim Başdan-başa dard dünya dağ mdndan Qol mandan budaq mandan Yüz il yüz İld qala Çakilmaz bu dağ mdnddn Bu Eldıni bir da ffidni çağırma bir da mani Tutdu bu qafil bala Durduğum yerda IDani EIC)mi sdrvi ÖtC)rdi boyun sarvi boyun dar mazara Sığışmaz sarvi boyun Getma o <}oc>

116 V;li QARAXAN KÜRasl ANA NALasİNDa YANIR YER Naxçan "MakttJb "-2007 S d r yin d üzı ri Qarq eı yib gözl ri İgid ş hid olubdu Taqatsizdi dizl rim Qızıl tap yağışdı Top atıldı dağ uçdu Gülı l rd n bad nin Aman naxış-naxışdı Güıı ı r can axtarır Susayıb qan axtarır Bu torpaq xilas üçü n Şahid qurban axtarır Bu bir tale sınağı Göz tutur tozanağı B n paramparçadı Dağ götürm z bu dağı

117 Nazlı HACI LI ' Q8LBİND8 YAŞAT M8Nİ Naxçva" "acim;" 2007 ôzizi nam balam vay S ma qurban olam vay Atan sani gözlayir Dur ona ver salam vay ôzizim canı ağla Darda yananı ağla Anan ağlaya bilmir Qalx san ananı ağla Na qandı tutdu bizi Tabdan salıbdı dizi İzin ver ôsgar balam Dayişak yerimizi ôzizim bela qalmaz Çiç_ Mharda solmaz Sanİ çox sevir atan Ta ölar o da qalmaz azizinam bu naydi? Dardim qaddimi aydi San getdin can qurtardın Na daydi m;}n;} daydi <m

118 ARAZ ALMANAXI N2 3 Bakı Yaııçı 1987 Çıxaram yaylaqlara Baxaram oyl a qla ra FJI k z hjr qatıbdı Siz yeyan qaymaqlara Damdan düşmüşjm neyn im Damcan şişmiş m n ey n im F al yin amjlindjn Odda bişmiş m neynim Araz başd a n çil ovlar Bülbüı b ağdan gül ovlar acal d n J adatdi1 Harda görs cilovlar Qar yağdı basdı mani Yel asdi kasdi mani Canıma bir od düşdü Alovu qarsdı mani Falak-falak eyladi Faı k kal k eyı dl Girdi cayan bağına aljk-fjijk eyladi Qaşın JYJl" amandı Gözün ay r amandi Kamandan bir ox çıxar SJnJ d y r amandı

119 İbrahim YUSİFOGLU M8NİM tnamimi GÜLL3L90İL8R Bakı "ŞirvlUlnaşr " 1999 Gö zl a ri m qan ağlayır Sİnamİ q am dağlayır Gala b i l m i ram Bakı Yolu f ak bağlayır Bakı har vaxt Bakıdı Şahadarİn pakıdı Qolun qurusun Falak Bura paytaxt Bakıdı! Ünüm keçmir aı kd n Ba ş açmıram kalakd:}n H r şey gözlam k olar Bela qanh faı kd n Dilimd ki ağıdı Köksümd3 qolm d a ğı d ı Bakıya qoşun k n Xilaskar yox yağıdı Sinam polad sacımdı Millat qeyr3t tacırndı "Olul" deyib saç y o l a n Bacı m n im hacımdı Qurban olum gol!in3 Bir görm3dim 3ri M zarda da qovuşdu Qaragöztü 3finCl <}oc>

120 3LİYEV SÖNMeZ GÜN8Ş Eldar v ci/d BakI "Nur/lin " zizim Heydar getdi Man qaldım Heydar getdi Tak bu m mlakatdan yox Dünyadan Heydar getdi 8zizim Heyd r dağı Ürak şam - Heyd r dağı! Ö lanacan silinmaz Ü rakd n Heydar dağı! Ü r yim dağda lala Uçubdu dağda qala! Heydar deya q m ç kir Düzd gül dağda lalaı! i Göz yaşı q lbd leysan S tirlar bandd l e y s an Dünyaya bir d g lm z Heyd rim q lbd İnsan TÜRK PİTİK

121 Leyla QA SIMO VA YAYCI va YAYCILILAR Baki "Şirvann<Jşr "-2002 Hacı Sim!ı qızı Molla Fatmasıııııı (95 yaş) dedik/ijri ağı/tır Ağl amaqdan hayım yox Qatarım çox mayam yox Yük) nib qgm karvanım Q md n artıq mayam yox Arpa çayı aşdı' gg) Sular scı ı r daşdı g ı Bulud tgki dolmuşam Gözl rim qan - yaşd ı g 1 Bu dağlar daşdı dağlar S nn n yol aşdı dağlar Ayağında qızılquş T rlanım uçdu dağlar Bir yaralı qoçam m n Yaram qoymur qaçam m n Sin m q m d ft ridi Oxuyan yox açam m m Bağça könlüm bar könlüm Heyva könlüın nar kön1üın Şadlıqnan araın yoxdu Ağlamaqla var könıüın Bağça m : md bar m ;;>nd;;> Heyva m nd;;> nar m;;>nd Könlüm m;;>tl;;>b dükanı Hgr n;;> d es g n var m;;)nd;;) <JıQ)

122 Bu dağda ilan olmaz Dost sözü yalan olmaz Öz-özüm;) ağlaram D;)rdimi bil;)n olmaz Bu dağlar h m dağlar Gülü yox d;)r m dağlar Ruzigar bel;) gets;) Ü r yim v r m bağlar Dağları qx;)l aldı Qar yağdı q ] aldı Bir yan ı m q b ölk;) Bir yanım ;) ı aldı Dağlarda izim qaldı Ocaqda k özü m qafdı Getdim d;)rdimi dey m Ağzımda sözüm q aıaı Dar gündü dedim dağlar H;)r q;)mi yedim d ağl ar Güc verin qüvv t verin l)qrd güc edim dağlar Dağlar başı yasa man Endim galdim s m n M n heç yasdan çıxmadım Yen batdım yasa n Dağlarda keyik m n;)m Buynuzu' böyük ID;)nam Bu q3d r dord 1'MIld i Na yaxşı devikrn3n <w>

123 Dağlar otun qurusun Otun suyun qurusun S nin d;;ı m;;ınim kimi Matın mutun qurusun - Dilimdg layla qaldı Çalmadım layla qaldı D;;ırdin m;;ınim içimd;;ı Laylabalayla qaldı EI;;ımi b sdi f l;;ık Ö mrümün q sd i f l k H r yanda bir yas qurdu r n fin k;)sdi f l;)k Bağa su düşdü neynim Möyl m su içdi neynim Qism ti payladılar M;)n bu düşdü neynim Tay ada b;)lim yandı aı atdım lim yandı Qa rdaş - qardaş dem kd n Ağzımda dilim yandı Yağış yağar el l r Damcı damar göll r Burda bir cayan ölüb S s düşübdü çöıı r Ka/ha Nııcilfalının navas; Tubu (74 yaş) NJnıın;n yaddaşından Atam oğlu sağdan g ı S alma m ni tağdan g ı

124 Dumanh çağa düşdüm Dur dumansız dağdan g l Bir quş g Iir D rb ndd n D mir qapı D rb ndd n Sin md d ft rim var Yazılıbdı h r d rdd n Buğdanı k n bil r Xırmana tök n bil r Yüküm qürğuşun yükü Bu yükü ç k n bii r Gec ı r gec k eçd i Bilm;)dim ne keçdi M nimki ax - vayınan S ninki nec keçdi? Gün getdi sarı qaldı Günün ovşarı qaldı Yollarına baxmaqdan Gözümd;) sarı qaldı Burılar n gül imişı r N hli - dil imişl r Bizd n qabaq d;)rd gör nl r Gör nec til imiş};)r azizim m;)z;)di d rdim M eydi ni z i d;)rdim N vaxt yadıma düşs;) - Yen;) t;) i dc)rdim bir q uzu Dırnaqları qırmızı Göyd;)n endi <lli>

125 Burda bir q rib ölüb N oğlu var n qızı " Ovçuyam tovlamaram Ov görs rn oylarnaram M n ö züm yaralıyam Yaralı qovlamaram Oğul bir idi getdi Gözd nur idi getdi Bar aldı ömür aldı Yıxdı sürüdü getdi O lda göziim qaldı Demooim özüm qaldı Balamla öz aramda Bir pünhan sözüm qald ı Tuyğun KalIM MIItIImtul lımm (76 yaş) dediklifri M3n s:;ıni tütar gördüm Yan verdim öt r gördüm S min d«i d rdini Ölümd3ll betar gördüm yanın smtğı var Gör san sinığı var D ym yin q:>lıbim siz bimin suui1 var Qara daiqa baj olmaz Qara salxım ağ olmaz Man dünyam çox g zdim Qardaş kimi dal olmaz

126 8fruz rumanin (110 yaş) iletiikitir; Avadan vay ver n vay Avadam gör n vay' Dünyadan l götürsün M ni beb gör n vay! M ni vurdu boz ilan Yaram doldu tozunan Varmı m nim kimisi Bos tanı tez pozulan M ni vuruh talx ilan Başın götür qalx ilan M Allah eyltlyib Buna neyltlr xalq ilan Burda yaral ı çoxdu Ağlı - qaralı çoxdu Taxtım dolu döymüş ' Eldtln aralı çoxdu Dağlarda lalam qaldı Dağılmış q alam qaldı N g 13n var n ged n Bir ç t n ba l am q aldı Kühr ;Mtilim (80 yaş) dediklar; aziziyam bu dağlar Bu qayalar bu dağlar S d n ayrı sin m Ç kilibdi bu dağlar <3ıO

127 aziziy m gül m m n S n bülbül ol gül m m n K d rim çox q mim çox Nec deyib - gül m m n azizim yu rdu qaldı Komasın qurdu qaldı Kor ol s ni ay f l k L ı nin yurdu qaldı Bu dağlar uca dağlar Qar belin quca dağlar Ovçusu cayan ölmüş M aralı qoca dağlar Çohan Mi1hi1nımadin (90 yaş) dedik/i1ri Dağlar ay xanı dağlar Gördüm v fanı dağlar Bir t r1an itirmiş m G zir m on u dağlar Ovçu haralar g z r Durar b r l r g z r Ovçunun işin bax Oyun yaralar g z r "AZaRBAYCAN" QaZETİ 26 sentyabr 2007 MasıaR Orucaliyeva (100 yaş) Şahbuz Mahmudoba kandi Dağda duman yeri var Qaşda kaman yeri var <}oc>

128 Aç ür;ıyimin başın Gör yanmamış haram var M;ın aşıq od adamı Tutubd u od adamı Bala el;ı yandırır Yandırmır od adamı Teymur BÜNYADOV "AZaRBAYCAN" JURNAU 2003 J{g 4 Ağlararn Dard çak ram ağlararn Vat;ın san İ görmjsjffi Ö I;ınacan ağlararn Açılsın İ zi;ır yollar açılsın Bir şad xjbar ŞuşadaQ Kor gözl;ırim açılsın Bağlas ı n Sığal çjksin bağlasın NJ yarım nj hjmd mim Kim yararnı bağlasın? Başıma Q za q djr başıma GÖYÇJ yadıara qaldı KüllJr oldu başıma' BetJrdi DJrdim çoxdu bet rdi Ölüm haqdı Jzizim V Jt nsjzlik bebrdi oc>

129 Bu dağlar Bu ormanıar bu dağlar ard bil h sr tidi Sin md k i bu dağlar V t ndi Torpaq qandı v t ndi Ş hidi ağlamayın Ş h d q bri v t ndi Qan ağlar Gey r qara qan ağlar V t nd:)ll ayrı düş n yaş yerin qan ağlar Yad el Yad öl k y yad el M n f l y neyl dim Vurdu saldı yad el Yanına Anam g ldim yanma Aç q brini arala 8alan girsin ya nm a Haram v ar Gedim hara haram var? Açın baxın sin mi V t n boyda yaram var Şuşadı Cıdır düzü Şuşadı H sr tioo yandıjım Qglbi qanli Şuşadı

130