Celal Ýçten. b aþ yazý. Celal Ýçten. Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Baþkaný. Bahçesaray

Transkript

1 b aþ yazý Sevgili üyelerimiz, Dernek olarak yaptýðýmýz faaliyetler hakkýnda bilgiler, Vatan Kýrým' dan haberler ve büyüklerimiz ile yapýlan söyleþilerle sizlerin karþýsýndayýz. Yeni dernek binamýzda tadilat ve tamirat hýzlý bir þekilde devam ediyor. Allah kýsmet ederse binamýza yeni senenin ilk ayýnda geçmek istiyoruz. Yeni binamýzda büro malzemelerine ihtiyaç olacak. Aralýk ayýnýn baþýnda Kýrým Tatar Milli Meclisi baþkanýnýn, Mustafa A. KIRIMOÐLU nun 60. doðum yýlý münasebetiyle Vatan Kýrým da yapýlan törenlere Milli Meclisimizin Türkiye Temsilcisi ve Emel Vakfý Bþk. Zafer KARATAY ile katýldýk. Genel Baþkanýmýz Dr. Ahmet Ýhsan Kýrýmlý adýna Derneðimiz Genel Bþk. Yrd. Murtaza ESENKAL, Sekreter Sevginaz Hamevioðlu ve üye Ümit Yüksel, hazýr bulundular. Programlar çok iyi organize edilmiþti ve hiçbir aksaklýða meydan verilmeden yapýldý. Program boyunca mekanlarýn çok önemi vardý. Kýrýmoðlu fotoðraf sergisinin açýldýðý Ýsmail Gaspýralý kütüphanesindeki harika tarihi fotoðraflar mekana çok uygundu. Kýrým Devlet Mühendislik ve Pedagoji Üniversitemizde milli hareket hakkýnda iki gün süren konferans ve üniversitemizin rektörü Fevzi Yakup la yaptýklarý ve yapacaklarý hakkýndaki sohbet hepimizi gururlandýrdý ve ayný zamanda geleceðimizin, emelimizin çok uzak olmadýðý izlenimi bende hasýl oldu. Rektörümüzden yeni enerjiler aldýk. Ben her zaman Kýrým milli davasýnda uðraþan kiþilerin, Amerika da bile yaþasalar, vatanlarýný görmeleri gerektiðini düþünüyorum. Bu, o kiþilerde farklý düþünceler yaratýr, daha müspet bakýþa sahip olurlar ve çalýþmalarý vatanlarýna daha verimli olur kanaatindeyim. Ben ikinci defa Kýrým a 1991 de gideceðim zaman tur sorumlusu rahmetli Mehmet ÇOKGEZEN beyefendi evinde Kýrým hakkýnda bana çok güzel bilgiler vermiþti. Onu rahmetle anýyorum senesi yaptýðým Kýrým seyahati benim için bir dönüm noktasý olmuþtu, o zaman hem Kurban Bayramý ydý hem de sürgünden sonra ilk Kurultay toplanýyordu, heyecan doruktaydý. Dinî bayrama da rastlamasý açýdan da çok anlamlý idi. Çok karýþýk ve unutulmaz duygular yaþamýþtým. Hâlâ tadýný hissettiðim, Kýrým için mücadele gücü veren bu güzel duygular için "Ya Rabbim! çok þükür sana" diye dua etmiþtim. Seneler çabuk geçti. Kýrým daki vatandaþlarýmýz canla baþla çalýþtýlar. 20 ye yakýn milli mektep üniversitelerimiz, camilerimiz, hastanemiz... Millî mektep dendiði zaman aklýma hemen Müstecip Ülküsal ve öðretmenlik yaptýðý Fotsala milli mektebi geliyor. Rahmetli büyüðümüz o zaman bizlere Kim ne derse desin sizler doðru yoldasýnýz, sizlerin tuttuðu yol doðrudur. Kararlar kurultayda alýnýr derdi. Onu da rahmetle ve þükranla anýyorum. Daha neler yapmalýyýz? Yapacaðýmýz daha çok iþler var. Millî mektepler, üniversite vb. þeyler yapabilirsiniz ama onlarý korçalýyacak Milli Meclisimiz ayakta kalýrsa ve güçlü olursa... Kýrým da yaþayan insanlarýmýz için tehlike daha geçmedi. Kýrým da yaþayan vatandaþlarýmýzýn güvenliði ve kök salmalarý güçlü Milli Meclis ile olur. Onun için Milli Meclisimizi maddi ve manevi olarak caný gönülden desteklemeliyiz. Allah a þükürler olsun ki o meclisimizin ve milletimizin baþýnda Mustafa Abdulcemil KIRIMOÐLU gibi bir liderimiz ve baþkanýmýz var. Allah, onun milletimiz için yaptýklarýndan razý olsun. Baþkanýmýza saðlýk içinde milleti ile beraber uzun ömürler diliyorum. Celal Ýçten Yüreði Kýrým sevdasý ile çarpan, emeli, ülküsü ve istikameti Kýrým olan bütün insanlarýn kalp gözlerinin açýk olmasýný Allah tan niyaz ediyorum. Celal Ýçten Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Baþkaný Bahçesaray 1

2 Kasým-Aralýk 2003 içindekiler 1.. Baþyazý - Celal Ýçten 3.. Kurbanlarýmýzý Kýrým da Keselim 4.. Kýrýmoðlu nun 60. yaþ konuþmasý 8.. M. A. Kýrýmoðlu nun Biyografisi - Zafer Karatay 10.. Kýrým da Kýrýmoðlu Günleri - Zafer Karatay 15.. Bayrak Lider - Kemal Çapraz 17.. Ýçimizden biri : Münir Kýzavul - - Timur Berk 20.. Kitap : Kýrým a Seyahat - Hayri Ataþ 22.. Haberler 25.. Ayt Deseniz Aytayým 26.. KIRIM Haber 27.. Kelecek : Gebze Hatýrasý 28.. Gönüllü Portresi : Nurettin Ölmez Bahçesaray 24. sayý Kasým - Aralýk Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Dernek Adýna Sahibi Celal Ýçten Yazý Ýþleri Müdürü Özgür Karahan Editör Timur Berk Yayýn Kurulu Reyhan Sabaz Ýlker Erden Aymin Yýlmaz Görsel Tasarým Özgür Þardað Yazýþma Adresi Pazartekke Sokak No: 4/3 Þehremini - Ýstanbul Ýletiþim tel: (212) faks: (212) bahcesaray@vatankirim.net Baský AKSA (212) Yeni dernek binamýzýn tamiri hýzla devam ediyor Daha iyi ve daha geniþ bir çalýþma ortamýnda hizmet verebilmek amacýyla alýnan yeni dernek binamýzýn tamirat iþleri hýzla devam ediyor. Dernek lokali, Kýrým'dan Türkiye'ye üniversite öðrenimine gelen genç öðrenci kardeþlerimiz için yemekhane, dernek idare merkezi, kütüphane gibi bölümlerden oluþacak yeni binamýzýn tamirinde vatandaþlarýmýzýn her türlü maddi ve aynî yardýmlarýna ihtiyaç duyuyoruz. Þimdiye kadar desteðini ve katkýsýný esirgemeyen hayýrseverlere teþekkürlerimizi Baþarýlý öðrencilere öðrenim bursu Derneðimiz Ýstanbul da okuyan baþarýlý üniversite ve lise öðrencilerine burs verecektir. Ýlgilenen arkadaþlarýmýz derneðimize baþvurabilirler. bahcesaray@vatankirim.net Aidatlarýnýz ve baðýþlarýnýz için derneðimizin hesap numaralarý : VAKIFBANK - Bostancý Þb. : ZÝRAAT BANKASI - Þehremini Þb. : Derneðimiz tarih ve 92/3924 sayýlý Bakanlar Kurulu kararý ile kamu yararýna dernektir.

3 Kurbanlarýmýzý Kýrým da Keselim Kýrým Türklerinin Vatan Kýrým için yürüttükleri mücadelede, Türkiye ve Avrupa'daki soydaþ ve dindaþlarýmýzýn son yýllarda verdiði destek bizim açýmýzdan çok önemlidir. Kurbanlarýmýzý Kýrým'da Keselim Kampanyasý bu desteðin içinde en büyük paya sahiptir. Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði genel merkezi ve þubelerinin öncülüðünde 1991 yýlýndan beri yürütülen bu kampanyanýn biz Kýrým Türklerine verdiði maddi ve manevi güç emsalsizdir. Asla unutulmayacaktýr. Kurbanlarýný Kýrým'da kestiren ailelere þükranlarýmý sunarým. Allah (C.C.) hayýrlarýnýzý kabul etsin. Ayrýca bu hayra vesile olan Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði ne þahsým ve Kýrým Tatar Milli Meclisi adýna teþekkür ederim. K.T.M.M. Baþkaný Mustafa Abdülcemil Kýrýmoðlu Bu yýl Kýrým'da kesilecek kurbanlar için, kurban baþýna, geçen sene olduðu gibi 100$ toplanmaktadýr. Kurbanlar Ýslâmi usullere göre kesildikten sonra, K.T.M.M. tarafýndan ihtiyaç sahiplerine daðýtýlacaktýr. Müracaat: Adres : Pazartekke Sok. No: 4/3 Þehremini / Ýstanbul Telefon : +90 (212) Belgegeçer : +90 (212) e-posta : bahcesaray@vatankirim.net Bahçesaray 3

4 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu nun 60. yaþ günü merasimindeki konuþmasý * Sayðýlý arkadaþlar, sayðýlý dostlar. Evvela, menim 60-yýllýðýma toplandýðýnýz ve burada menim hakkýmda o kadar çok güzel sözler söylediðiniz için sað olunuz. Elbet hep bu sözlere layik deðilim, ama adet öyle... Ýnsanýn doðum gününde veya cenazesinde onun kusurlarý veya eksiklikleri hakkýnda söylenilmez ki! Doðrusunu soyleyecek olsam, 60-yýllýðý tantanalý þekilde kaydetmek, menimce, çok mantýklý ve sevinçli bir þey deðil, çunki 60 yýl demek - insan kendi ömrünün sonuna yakýnlaþtý demektir. Burada ifade ettiðiniz daha yüz yýl yaþamak dilekleriniz için sað olunuz, ama hayatýn esas parçasý artýk geçti ve bazý neticeler yapmak mümkündür. Ömrümün esas kýsmý insan haklarý kavðasý ve halkýmýzýn milli hareketinen baðlý olduðu ve bu harekette çok yýllar içinde men belli derecede rehberlik ettiðim sebebinden men þimdi, bazý bir bir neticeler olarak, neler yapýp olduk ve neleri daha becerip olamadýðýmýzý hakkýnda birkaç söz söylemek isteyim. Önce, biz daha neleri yapýp olamadýk hususta birkaç söz. Büyük teesüfle söylemek mümkün ki, biz daha çok yapýlacak þeyleri yapýp olamadýk ve bu bakýmdan halkýmýzýn, gelecek nesillerimizin önünde hepimizin, menimde dahil, borclarýmýz büyüktür. Daha bizim çok soydaþlarýmýz öz vatanlarýna kaytýp olamadýlar. Biz bu topraðýn yerli-kökenli milleti olarak daha özümüzün en esas haklarýmýzdan birisini milli muhtar cumhuriyetimizni kurma hakkýmýzý daha gerçekleþtirip olamadýk, ana tilimizni öz ana topraðýmýzda resmi bir dil statüsüne daha girsetip olamadýk, öz anatilimizde maarif sistemimizni gerekli þekilde ve ölçüde daha kurup olamadýk. Eðer biz bu meseleleri çözüp olamazsak, Kýrým Tatar halkýnýn yeryüzünde bir millet olarak kalmasý da büyük tehlikede olacaktýr. Sovet rejimi tarafýndan Kýrým ný Ruslaþtýrmak maksadinen adlarý tamamile deniþtirilmiþ köy ve kasabalarýmýzýn çok sokaklarý halkýmýzða karþý büyük çinayetler iþlegen kimselerin adlarýný taþýmakta ve meydanlarýmýz da olarýn heykellerinen dolu. Biz buna da vaktince dayanmak zorundamýz. Kýskasý, bizim daha çok çözülmemiþ siyasî, medenî ve sosyal meselelerimiz var. Ve bu meseleler ne kadar tez çözüleceði büyük ölçüde kendi davranýþlarýmýznýn ne derecede aktif ve akýllý olacaðýna ve ne kadar tez zaman içerisinde bizler Ukrayna nýn milli - demokratik kuvvetlerinen beraber bu memleketni bir medenî, demokratik devlet yapýp olacaðýmýza baðlý olacaktýr. Ama, ayni zamanda, keçken yýllar içerisinde epeyce baþarýlarýmýz da olduðunu inkar etmek mümkün deðil. Hem de, baþarýlar beklediðimizden daha çok oldu demek mümkündür. Elbet, bir zaman pis Sovyet rejimi yeryüzünden yok olup keteceðine ve biz de serbest olacaðýmýza inana edik, ama bu o kadar kýsa zamanda olacaðýna ve bu kendi hayatýmýzýn içerisinde olacaðýna inanðan iyimser insanlar çok deðildi. Þükürler olsun, biz o günleri gördük. Elbet bir gün olacak ta, halkýmýz öz vatanýna kaytýp keleceðine inana edik, ama yine de bu tarihi vakia bizim hayatýmýz içerisinde olacaðýna çok insanlarýmýz, ve ben de dahil, * 6 Aralýk 2003 Cumartesi günü Kýrým Tatar Müzikal Drama Tiyatrosu ndaki konuþmasý 4 Bahçesaray

5 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda çok ümit etmey edik. Mesela, menim praktik hayallarým ve arzularým, Allah versin de öz akrabalarýmýn ve dostlarýmýn yanýnda öleyim, cesedimi ayaðýma bir numara baðlayýp hapishanenin yanýndaki mezar çokraðýna atmasýnlar da, insancasýna topraða verilsin, ve soydaþlarýmýz öz vatanýmýzða kaytmaða baþladýklarý zaman, oraya menim kemiklerimi alýp ketmeðe ve orasýnýn topraðýna kömmeðe unutmasýnlar, diye edim. Amma Allah a çok þukur, bugün halkýmýzýn büyük kýsmý artýk öz vatanýnda. Ve bunun çok önemli tarafý da þu ki, biz vatanýmýzða ne kendi soydaþlarýmýzýn, ne de baþka bir kimselerin kanýn dökmeyip kaytýp keldik. Celal Ýçten, törende konuþmasýný yaparken derneðimizin yöneticileri Mustafa Kýrýmoðlu nun yanýnda Bugün bazý devlet memurlarý, baþka komþu memleketlerde olduðu gibi, Ukrayna da ve Kýrým da milletlerarasý çatýþmalar ve savaþlar olmadýðý sebebini anlatýrken adeta kendileri maktamaya çalýþa turðanlar, yani olarýn akýllý siyasetleri neticesinde kan dökülmemiþ eken. Ama sonki yýllar içerisinde burada olup geçen vakiyalarý inceleyen ciddi ve tarafsýz araþtýrmacýlar tek bir neticeye gelebilirler - yalnýz Kýrým Tatar Millî hareketi yüksek seviyede demokratik ve barýþsever hareket olduðu sebebinden burada milletlerarasý savaþ ve çatýþmalar olmadý ve büyük ölçüde kan dökülmedi. Halkýmýza ve ayrý insanlarýmýza karþý ne kadar haksýzlýklar yapýlsa bile biz hiç zaman terror kullanmadýk ve silah kullanmamak prensibimizden vazgeçmedik. Ümit ederim ki, ileride de biz öz hareketlerimizi yalnýz demokratik üsüllernen yürüteceðiz ve yalnýz böylelikle kendi millî ve insanî haklarýmýzý koruyacaðýz. Eðer eski Sovyetler Birliði çerçevesinde mevcut olðan diger halklarýn milli-kurtuluþ hareketlerinde neler olup geþtiðini közden geçirsek þunu kaydetmek mümkün ki, olar hepisi, maalesef, çeþit gruplara parçalandýlar ve evvelki dava arkadaþlarý bir birine duþman oldular. Ve bu vaziyetten faydalanýp, kendi halklarýnýn millî menfaatlarýndan çok uzak olan siyasî kuvvetler iktidara geldiler. Biz ise, þükürler olsun, hem Millî hareketimizin ve hem de büyük ölçüde halkýmýzýn birliðini saklayýp olduk, çünki biz Sovyetler daðýlmazdan daha yarým yýl önce, büyük zorluklarnen olsa da, halkýmýzýn arasýnda demokratik seçimler geçirdik, Kurultay topladýk, halkýmýzý temsil etmeðe hakký olðan Kýrým Tatar Millî Meclisi ni ve soydaþlarýmýz yaþayan hep köy-kasabalarda yerel meclisler kurduk. Elbet, bizde de var edi, þimdi de var ve gelecekte çeþit kabül ettiðimiz kaidelere aykýrý davranðan, milletin metfaatýn deðil de yalnýz menliklerini düþünen bölücü siyasi gruplar olabilir. Bazen Milli Meclisimiz içinde de çeþit anlaþmamazlýk olabilir. Bildiðiniz gibi, 1997 senesi Milli Meclisimiz de de çok ciddi bunalým olup geçti. Bundan da ðayrý, malüm olduðu gibi, millî hareketimizni ve milletimizni parþalamaya isteyen çok dýþ kuvvetler de var. Ama Milli Kurultayýmýzýn, diger fonksyonlarýndan ðayrý, anlaþmamazlýk olduðu zaman hakem olma fonksyonu da, yani herkesin özün yerine gösterecek hakký da var. Onun için, çok ümit ederim ki, 13 yýl evelsi demokratik þekilde yeniden kurduðumuz Kurultay baþlýðýnda millî yönetim sistemimiz daha ziyade kuvvetlenecek ve daha ziyade geliþtirilecektir. Eðer milli yönetim sistemimiz ve Kurultayýmýz gerekli seviyede demokratik ve kuvvetli olsa, eminim ki, hiçbir þahýs, ister Bahçesaray 5

6 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Meclis baþkaný olsun, millî hareketimizni doðru yoldan saptýrýp olamaz ve bu hareket yalnýz halkýmýzýn ve devletimizin menfaatýna çalýþacaktýr. Hep geçen yýllarý ve hareketlerimizi gözden geçirerek men þu neticeye geldim. Geçen yarým asýr içerisinde bizim millî hareketimiz büyük ve önemli hatalar hiç yapmadý; çoktan çok insanlarýmýz namusluca ve imkanlarýna göre davrandýlar. Onun için eminim ki, evlâtlarýmýzýn önünde bizim yüzlerimiz kýzarmayacak, çünki bizler çarelerimize göre namus borcumuzu yerine getirmeye çalýþtýk. Eski Hind þairi ve filozofu Kalidasa nýn bir sözü vardý: Ey insan, sen bu dünyaða gelince okür okür aðlamaya baþladýn, ama etrafýndaki insanlar sen doðulduðuna sevinip þakýr þakýr güldiler. Hayatýný öyle geçir ki, ölüm töþeðinde olduðun zaman senin gülmeye hakkýn olsun, ama etrafýndakiler ise seninle vedalaþýrken okür okür aðlasýn, deðen edi o þair. Menim ardýmdan aðlayacaklar olacak mý ve ne kadar olacak? Bu hususta men, elbet, bilemem. Belki de sevinenler ve Þükürler olsun, nihayet gitti, diyenler daha fazla olacaktýr, çünki bizim haklarýmýz iade edilmesine karþý çýkanlar daha çoktan çok. Ama eminim ki, Azrail yanýma gelip Senin vaktin bitti. Seni almaya geldim! dediði zaman, mende acýlýk ve umütsüzlik duyðusu hiç olmýyacaktýr. Umit ederim ki, o zaman aklýma birinci gelecek þey, Yüce Tanrýma bu dünyada böyle mündereceli ve sonunda þanslý hayat verdiði için, butün ömür iþtirak ettiðim Millî hareketlerin, hiç olmadýkta, bazý neticelerini görmeye imkân verdiði için; devrimizin en iyi ve temiz, ama artýk bu dünyadan gitmiþ olan birçok insanlarýnen tanýþma ve görüþme fýrsatýný verdiði için þükranlarýmý bildirmek olacaktýr. Ýkinciden, çok aðýr yýllar devamýnda benimle beraber olðan, hiç bir zaman hiyanetlik yapmayan, bana daima destekçi olðan dostlarýma ve safdaþlarýma, daima beni destekleyen ve sonki yýllarda üç defa ardý-sýra beni milletimizin en yüksek seviyesine layik görüp Ben bu dünyada epeyce bahtlý hayat geçirdim. Bunu ben cesur milletime borcluyum ve elbette günlerimin sonuna kadar bu millete hizmet etmek benim için bir sevinç olacaktýr. Kýrým Tatar Millî Meclisi baþkaný olarak seçen halkýma teþekkürlerimi söylemek ve ona parlak istikbal dilemekten ibaret olacaktýr. Ben bu dünyada epeyce bahtlý hayat geçirdim. Bunu ben cesur milletime borcluyum ve elbette günlerimin sonuna kadar bu millete hizmet etmek benim için bir sevinç olacaktýr. Sonki haftalar içerisinde 60- yýllýðým münasebetinen birkaç gazetecilere reportaj vermeye sýra geldi. Ve bazýlarý bana, Eðer mümkün olsa, siz bu yaþadýðýnýz hayatý daha bir kere yaþamak isterdiniz mi? diye sordular. Bu suali verdikleri zaman, aklýma benim dostum Vaçeslav Çernovil hakkýnda bir anekdot geldi. O anekdotnu Vaçeslav Çernovil kendisi 1997 senesi özünün 60- yýllýðýna baðýþlanðan tantanalý akþamda hikaye etken edi. Anekdot böyle: Bir gün Vaçeslav Çernovil balýk tutmaða kete. Sudan bir balýk çýkara ve bu balýk insan sesinen ona yalvara Býrak beni, ben senin bir aklýna gelen istegini yerine ketiremen dey. Vaçeslav Çernovil abdýrayýp þaþkýnlýktan hiçbir istek söylemeyip balýðý suya býraka, tezce toparlana ve arabasýna binip evine kete. Birkaç kilometre gittikten sonra yolun kenarýnda bir güzel genç kýz ellerini kaldýrýp onu da beraberine þehere almasýný rica ete. Vaçeslav Çernovil arabasýný durdura ve bu güzel kýzçýkka bakýp, içinden, Eh, hiç olmadýkta daha 20 yaþ genç olsaydým - dey. Ve birden, 20 yýl öncesi kibi, Vaçeslav Çernovil Sibirya hapishanesinde, yanýnda paraþa, koridorda ayni gardian ve saire. Onun için, sen hayatýný daha bir kere yaþamak isterdin mi, diye sorduklarý zaman, benim cevabým böyle: Ben geçirdiðim hayatýmdan memnunum, Allah a çok þükürler olsun! Ama bu hayatnýn tekrarlanmasýný istemem. Yeter! Bugün, burada Kýrým Tatar Millî Hareketi nin aktif iþtirakçýlarýný, Millî Meclisimiznin azalarýný, Sovyet zamanýnda insan haklarý için çok yýllarýný ve ðayretlerini sarfetken ve buraya çeþit memleketlerden kelgen 6 Bahçesaray

7 bizin dostlarýmýzný, Ukrayna nýn büyük devlet adamlarýný, Kýrým Otonom Cumhuriyeti nin rehberlerini, bizim problemlerimiz çözülmesi için çok yardýmlar veren birkaç ülkelerin büyükelçilerini ve temsilcilerini, birkaç uluslararasý teþkilatlarýn temsilcilerini bir çatý altýnda görmekten men son derece memnunum. Ümit ederim ki, bizim bugünki akþamýmýz da bu beraberlik daha yakýn olmasýna daha bir vesile olacaktýr. Biz yalnýz birlik ve beraberlikle ülkemize ve bu ülkenin en güzel parçasý olan bizim vatanýmýz Kýrým yarýmadasýna istikrarlý barýþ, adalet ve refahat getirebiliriz. Dikkatýnýz için teþekkür ederim. Stalinizm ve Türk Dünyasý Sempozyumu Marmara Üniversitesi Türkiyat Araþtýrmalarý Enstitüsü tarafýndan 17 Aralýk Çarsamba, günü M.Ü. Göztepe Kampüsü Dr. Ýbrahim Üzümcü Konferans Salonu nda Stalinizm ve Türk Dünyasý konulu sempozyum düzenlendi. Deðerli konuþmacýlar arasýnda bulunan Dr. Kemal Özcan, Stalin Döneminde Sürgün Edilen Topluluklar ve Akibetleri ( ) ve Dr. G. Saynur Bozkurt, Kýrým Tatarlarý ve Jenosit konulu tebliðlerini sundular. Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu na Açýk Mektup Sayýn Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu, Bizler, Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Gençlik Kolu olarak liderliðinize ve haklý davamýzda göstermiþ olduðunuz büyük mücadeleye duyduðumuz hayranlýðý dile getirmek istiyoruz. Baský, zulüm ve insan haklarý ihlâllerine maruz kalmýþ bir milletin torunlarý olarak bugüne kadar atmýþ olduðunuz her adýmý sonuna kadar destekliyor ve çalýþmalarýnýzla gurur duyuyoruz. Sizinle birlikte çalýþmaya, dilde, fikirde ve iþte birlik olmaya, kültürümüzü ve varlýðýmýzý tüm dünyaya kabul ettirmeye ant içiyoruz. Bizler Ýstanbul da gençlik kolu çalýþmalarýný yeniden canlandýrmakta, daha dinamik bir kurumsallaþma için çabalarýmýzý büyük bir heyecanla devam ettirmekteyiz. Tüm çalýþma arkadaþlarýmýzla, çizdiðiniz yolda emin adýmlarla ilerliyoruz. Hem Türkiye de hem de Kýrým da tarihimizi ve kültürümüzü yaþatmak için çalýþýyor, bir gün Vatan Kýrým da öz bayraðýmýz altýnda, baþý dik bir hayatýn hayalini kuruyoruz. Yüreðimizdeki kýpýrtýyý, damarlarýmýzdaki asil kaný, can verene kadar sýcak tutmaya, Vatan da veya uzaklarda yaþayan ama her zaman manevi birlik içinde olduðumuz soydaþlarýmýza destek olmaya söz veriyoruz. Size yürekten bir baðlýlýk ve saygý duyuyoruz. Gücümüz yettiði müddetçe, derneðimizin yönetim kurulu ve Emel Kýrým Vakfý nda çalýþan büyüklerimizle birlikte, sizinle omuz omuza, yürek yüreðe çalýþmaya devam edeceðiz. Saygýlarýmýzla, KIRIM TÜRKLERÝ Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Gençlik Kolu üyeleri Bahçesaray 7

8 b iyografi Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu nun Biyografisi 1943 yýlýnda Bozköy'de doðdu. 13Kasým Babasý Abdülcemil ve annesi Mahfure, Stalin döneminde Sudak'ýn Ayserez köyünden "Kulak", yani zengin aile çocuklarý olduklarý gerekçesiyle Urallar'a sürüldü. II.Dünya Savaþý esnasýnda gizlice Kýrým'a dönen aile Kýrým'ýn çöl bölgesindeki (Kýrým'ýn kuzeyde kalan ovalýk bölüme verilen ad) Bozköy'e yerleþti. Aðabeyleri Hanefi ve Hasan, ablalarý Þevkiye ve Vasfiye ile birlikte henüz altý aylýk bir bebekken 18 Mayýs 1944'de, bütün Kýrým Tatarlarý gibi Kýrým'dan sürgün edildi. Yanlarýnda anneleri vardý. Babasý sürgünden iki gün önce diðer Kýrým Tatar erkekleri gibi muhtemel bir direniþe karþý tutuklanarak tecrit edilmiþti. Aile Özbekistan'ýn Andican bölgesine sürgün edildi. Çocukluðu burada bir köyde geçen Kýrýmoðlu, 1955 yýlýnda Taþkent yakýnlarýnda bir kasabaya yerleþtiler yýlýnda Rus dilinde orta öðretimini tamamladý ve Taþkent üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatý Bölümüne girmek için müracaat etti. Ancak Kýrým Tatarlarýný, yani Sovyetlere sadýk olmayan bir milletin mensuplarýný bu fakülteye almýyoruz diyerek reddedilmesi üzerine bir fabrikaya iþçi olarak girdi yýlýnda arkadaþlarýyla birlikte Kýrým Tatar Millî Gençlik Teþkilatý ný kurdular. Bir kaç hafta sonra teþkilatýn liderleri tutuklandý, Kýrýmoðlu iþten çýkarýldý yýlýnda Taþkent Ziraat Mekanizasyon ve Sulama Enstitüsü'ne yazýldý. Ama üç yýl sonra KGB'nin isteði üzerine Milliyetçi, Komünist Parti ve Sovyet Devleti aleyhine propaganda yapmak ve yazdýðý, Kýrým'da XIII-XVII. Yüzyýllarda Türk Medeniyeti adlý makalesini enstitü talebeleri arasýnda daðýtmakla suçlanarak okuldan atýldý. Enstitüden atýldýktan sonra askere çaðýrýldý. Benim milletimi yok sayan, tanýmayan bir devlete askerlik yapmam diyerek Kýzýl Ordu da askerlik yapmayý reddedince tutuklandý ve 1,5 yýl hapse mahkum edildi yýlýnda Sovyetler Birliði nin Çekoslavakya yý iþgalini protesto eden Moskova daki bir grup aydýn arasýnda o da vardý. Bunun üzerine Sovyet Devleti Zafer KARATAY aleyhine faaliyette bulunmak, Kýrým Tatarlarýnýn vaziyeti ve onlarýn haklarý hakkýnda mektuplar ve makaleler yazarak Sovyetler Birliði nin millî siyasetini lekelemekle suçlanarak 1969 yýlýnda yakalandý ve tutuklandý. Ayný suçlamalarla, Moskova da yaþayan yahudi þairi Ýlya Gabay ve II. Dünya Savaþý nýn ünlü generallerinden Piyotr Grigorenko da tutuklanarak Taþkent e getirildi. Ancak Grigorenko nun davasý onlarýnkinden ayrýldý ve akýl hastanesine kapatýldý. Böylelikle bu Kýzýl Ordu nun ünlü generali, yalnýzca Kýrým Tatarlarýnýn haklarýný savunduðu için 5 yýlýný týmarhanede geçirdi. Kýrýmoðlu ve Ýlya Gabay 3 er yýl hapis cezasýna mahkum edildiler. Mustafa Abdülcemil Kýrýmoðlu 1974 yýlýnda üçüncü defa tutuklandý ve 1 yýl müddetle Sibirya da aðýr þartlý çalýþma kampýna sürgün edildi. Cezasýnýn bitimine üç gün kala kamp arkadaþlarýna ve akrabalarýna yazdýðý mektuplarla Sovyet Devleti ne karþý propaganda yapmak ve iftira etmek gibi suçlamalar ile hakkýnda yeni bir dava açýldý. Bunun üzerine açlýk grevine baþladý. Açlýk grevi 303 gün sürdü. Açlýk grevi boyunca zorla ve darp altýnda beslendi. Ünlü fizikçi Andrey Saharov, General Piyotr Grigorenko gibi Sovyet aydýnlarý ve insan haklarý savunucularý onun serbest býrakýlmasýný talep etme- 8 Bahçesaray

9 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda leri ve bu maksatla Birleþmiþ Milletler e, Dünya Kamuoyu na Ýslam Dünyasý na, Ýnsan Haklarý kuruluþlarýna yazdýklarý müracaatlar, mektuplar ile Kýrýmoðlu nun adý ve Kýrým Tatarlarýnýn meselesi Dünya Kamuoyuna, bu meyanda Türkiye Kamuoyuna duyuruldu. O yýllarda Türkiye de Mustafa Cemiloðlu olarak tanýnan ve halký tarafýnda verdiði mücadele dolayýsýyla Kýrýmoðlu olarak anýlan bu ünlü insan haklarý savunucusunun hapishanede öldüðüne dair haberler çýkýnca, Türkiye de pek çok yürüyüþler, toplantýlar, protestolar ve açlýk grevleri yapýlmýþtý. Sovyet Makamlarý onun yaptýðý açlýk grevine ve Dünya Kamuoyunun tepkisine aldýrmadan onu Sibirya daki Omsk þehrinde yargýladýlar ve 2,5 yýl aðýr þartlý çalýþma kampý cezasýna mahkum ettiler. Muhakemesine ne akrabalarýný ne de onu savunmak üzere Omsk þehrine gelen Andrey Saharov ve eþi Yelena Bonner i almadýlar. Halka açýk yargýlamada dinleyiciler sýrasýný KGB ve Ýçiþleri Bakanlýðý mensuplarý doldurmuþtu. Kýrýmoðlu cezasýný çekmek üzere Çin sýnýrýndaki Primoraki Çalýþma Kampý na gönderildi. Ceza müddetini tamamladýktan sonra Taþkent þehrine getirildi. Þehri terketmesi, Akþam sabah saatleri arasýnda evden çýkmasý, halkla toplu bulunabileceði yerlere (kahvehaneler, çay salonlarý, tiyatro, pazar yerleri vb.) gitmesi yasaklandý ve her hafta karakola gitme mecburiyeti getirilerek açýk nezaret altýna alýndý. Bir yýl sonra açýk nezaret þartlarýný ihlâl ettiði gerekçesiyle beþinci defa tutuklandý. Taþkent deki muhakemesine, Andrey Saharov u, diðer arkadaþlarýný ve akrabalarýný almadýlar. Kapalý yargýlama sonucunda 4 yýl Yakutistan daki Zýryanka Kasabasýna sürgün edildi. Yakutistan dan döndükten sonra, ailesiyle birlikte yerleþmek maksadýyla Kýrým a geldi. Üç gün sonra cebren Özbekistan a götürüldü. Yangiyul kasabasýnda yaþamaya baþladý yýlý kasým ayýnda altýncý defa tutuklandý. Taþkent deki yargýlama sonucunda üç yýl aðýr þartlý çalýþma kampýna gönderildi. Artýk geleneksel olan öncekilerle benzer suçlamalarla, yani Sovyet Devleti nin iç ve dýþ siyasetine iftira etmek, antisovyet olmak, Kýzýlordu nun Afganistan ý iþgalini kýnayan bir bildiriyi, Andrey Saharov ve bir kaç aydýnla birlikte neþretmekle suçlandý. Ayrýca 1983 yýlýnda Krasnodar bölgesinde vefat eden babasýnýn naaþýný yasak olmasýna raðmen Kýrým a gömmeye teþebbüs etmek; bu esnada polisle ve askerle çýkan çatýþmalara önderlik etmek gibi ek suçlarý vardý. Magadan þehri yakýnlarýndaki kampta ceza müddetinin tamamlanmasýna az bir zaman kala Kýrýmoðlu aleyhine yeni bir dava açýldý yýlý sonunda Magadan da yargýlandý ve üç yýl hapse mahkum edildi. Ancak yargýlandýðý haberinin alýnmasýyla, Türkiye de ve ABD inde serbest býrakýlmasýna yönelik baþlatýlan yoðun kampanyalar ve Rejkyavik þehrinde yapýlan ilk Gorbaçov-Reagan zirvesinde, Reagan ýn ön þart olarak aralarýnda Kýrýmoðlu nun da bulunduðu hapisteki 5 insan haklarý savunucusunun serbest býrakýlmasýný talep etmesi sonucunda þartlý olarak serbest býrakýldý. Siyasî faliyetlerde bulunduðu takdirde, 3 yýllýk hapis cezasýný tamamlamak üzere tutuklanacaktý. Kýrýmoðlu hapisten çýkýnca, Kýrým Tatar Millî Hareketi nin Teþebbüs gruplarý mensuplarýyla görüþerek milli faaliyetlerini sürdürdü. Arkadaþlarýyla birlikte, 1987 yýlýnda Kýzýl Meydan da Sovyet tarihinde benzeri hiç görülmemiþ Kýrým Tatar gösterilerini organize etti. Bu gösteriler, gerek Sovyetler Birliði nde gerekse Hür Dünya da büyük yanký yarattý ve dikkatleri Kýrým Tatar meselesine çevirdi. Kýrým Türklerine Kýrým ýn yolunu açtý. Kýrýmoðlu 1989 yýlý Mayýs ayýnda Taþkent te toplanan Kýrým Tatar Millî Hareketi Teþebbüs Gruplarý Genel toplantýsýnda kurulan Kýrým Tatar Milli Hareketi Teþkilatý baþkanlýðýna seçildi. Bu Teþkilatýn öncülüðünde 1991 yýlýnda, SSCB nin Kýrým Tatarlarýnýn yaþadýðý her yerinde yaptýklarý seçimler sonucunda II.Kýrým Tatar Millî Kurultayý 26 Haziran 1991 de Akmescit de toplandý. Bu Kurultay ýn seçtiði ve Kýrým Türklerini temsile yetkili en üst organ olan Kýrým Tatar Milli Meclisi Baþkanlýðýna seçildi. Kasým 2001 de toplanan IV. Millî Kurultay da seçilen Meclis in baþkanlýðýna üçüncü kez getirilen Mustafa Abdülcemil Kýrýmoðlu, iki dönemdir Ukrayna milletvekili olarak çalýþmaktadýr. Kýrýmoðlu, evli ve üç çocuk babasýdýr. Bahçesaray da yaþamaktadýr. Bahçesaray 9

10 KIRIM'DA KIRIMOÐLU GÜNLERÝ Zafer KARATAY Kýrým Tatar Milli Meclisi Baþkanýmýz, milli yolbaþçýmýz Mustafa A. Kýrýmoglu nun 60. dogum yýlý münasebetiyle 3 Aralýk gecesi Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi baþkaný Celal Ýçten ile birlikte Vatan Kýrým a gittik. 4 Aralýk 2003 Emel Kýrým Vakfý kurucu üyesi, Kýrým Tatar Milli Hareketinin faal iþtirakçisi olan ve terketmek zorunda kaldýðý vatanýna yaklaþýk 60 yýl sonra dönerek yerleþen ve orada rahmetli olan merhume Safiye Nezetli nin vakfiyesi daire ziyaret edildi. TÝKA nýn Kýrým Koordinatörlüðü nün bürosu olarak kiraya verilen ve tamir edilmekte olan dairenin son durumu yerinde görüldü. Ýsmail Gaspýralý Kütüphanesi ne gidilerek Mustafa Abdülcemil KIRIMOÐLU adýna düzenlenen sergiyi gezdik. Kýrýmoðlu hakkýnda neþredilen kitap, gazete ve dergiler ile çeþitli fotograflarýn yer aldýgý sergi ve kütüphane hakkýnda müdür Ayder Emir den bilgi aldýk. TÝKA nýn Kýrým bürosunu ziyaret ettik. KIRIM Program Koordinatör Yardýmcýsý sayýn Ýsmet Yüksel ile görüþerek, yapýlan çalýþmalar hakkýnda bilgi alýþveriþinde bulunduk ve sayýn Ýsmet Yüksel e yaptýðý hizmetler için teþekkür ettik Ayrýca onun yürüttüðü KIRIM da bir çocuk okut kampanyasý nýn ne kadar yararlý olduðunu bir kez daha müþahade etme fýrsatýmýz oldu. Ýsmet Yüksel bey ile görüþürken bu kampanya dahilinde çocuklarýna yardým alan bir kadýn kucaðýnda yeni yürümeye gayret eden çok sevimli bir kýz çocuðuyla geldi. Erken yaþta rahmetli olan ilk eþinden olma iki kýz çocuðunu okutmak için verdigi mücadeleyi Celal Ýçten, Zafer Karatay ve Ýsmet Yüksel; Safiye Nezetli nin kabrinde. anlattý. Þimdiki eþinin de bu çocuklarý okutmaya yardým ettiðini ama üniversite için gerekli ek eðitime para bulamadýklarýný, mübarek kadir gecesinde kýzlarýyla birlikte saatlerce dua ettiklerini, sessizce yanaklarýndan akan gözyaþlarý içinde anlattý. Sað olsun Celal Ýçten, kardeþi Ayhan Ýçten ve kendi adýna Kýrým þartlarý içinde oldukça yüksek olan bir meblaðý kendisine verdi... Allah razý olsun... Gözlere ve yüze yansýyan sevinç, mutluluk ve ferahlýk tarif edilmesi zor duygular. Millî yolbaþçýmýz sayýn Mustafa A. Kýrýmoðlu ndan gelen telefon davetiyle Bahçesaray a hareket ettik. Bahçesaray ýn yeni bölgesinde, ellerinde Tarak Tamgalý Gökbayrak bulunan öðrencilerin ve halkýn toplandýðý bir arsaya geldik. Pek çok dost oradaydý.. Millî Meclisimizin Teftiþ Kurulu Baþkaný Kurtegen Asan, Kýrým Parlamentosu Baþkan Yardýmcýsý ve Milli Meclis azasý Ýlmi Ömer, Bahçe-saray Vali yardýmcýsý Rüstem Çiygöz, Bahçesaray Millî Meclisi Baþkaný Ahtem Çiygöz, Bahçesaray Valilik görevlisi Riza Seyitveli, eþi ve Kýrýmoglu nun çalýþkan kýzkardeþi, Bahçesaray Öðretmenler Birliði Baþkaný Dilara Seyitveli, Mustafa beyin agasý Asan Cemil, eþi Ediye Cemil ve 10 Bahçesaray

11 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda diger dostlar, Milli hareketimizin mensuplarý ve vatandaþlar... Mustafa Agamýzýn gelmesiyle merasim baþladý ve Mustafa A Kýrýmoðlu adýna yapýlan milli mektebimizin temeli atýldý... Daha sonra Mustafa A Kýrýmoðlu milli mektebinin kurulacaðý yerin etrafýnda bulunan ve Kýrým Tatarlarý için yaptýrýlan, yakýn zamanda anahtarlarý teslim edilecek olan 65 daireli apartman gezildi ve müteahhidi Edem Dudak tan bilgi alýndý. Ayný bölgede yakýn zamanda bitirilen ve hak sahiplerine verilen 45 daireli bir apartmanýn yaný sýra baþka inþaatlar da bulunmakta. Rüstem Çiygöz den aldýðýmýz bilgiye göre Milli Mektep te 500 talebenin okumasý planlanmakta. O bölgede ise civarýnda Kýrým Tatar çocuðu yaþýyor... Merasimden sonra Akmescit e giderek Kýrým Tatar Milli Meclisimizi ziyaret edip baþkanýmýzla görüþtük. Ayný akþam Karasubazar ýn biraz kuzeyindeki Viþnoye köyünde Turgut Otçu nun evine misafir olduk. Turgut Otçu, Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Çatalca þubemizin eski kurucu baþkaný. Kýrým Davamýzýn aktif iþtirakçisi olan Turgut Otçu, bir süre önce Vatan Kýrým a göç etti ve oraya yerleþti. Karasuv nehri kenarýnda bahçe içerisinde bir ev satýn alan Turgut Otçu, Kýrým da doðan oglu ve eþiyle çok mutlu. Annesi de ziyarete gelmiþ. Çibörek eþliðinde uzun uzun sohbet ettik, hasret giderdik. Vatan Kýrým a yerleþen Ýsmet Yüksel, Necmettin Yalta ve Turgut Otçularýn çoðalmasý ne güzel olurdu. 5 Aralýk 2003 Cuma Kýrým Tatar Milli Meclisi nin Baþkaný ve Ukrayna Milletvekili Mustafa A. Kýrýmoðlu nun 60. doðum yýlý münasebetiyle Kýrým Devlet Mühendislik ve Pedagoji Üniversitemizin düzenlediði Kýrým Tatar Milli Hareketi konulu milletlerarasý konferans 5 Aralýk 2003 Cuma günü baþladý. Çalýþkan, baþarýlý ve becerikli rekör sayýn Fevzi Yakub un açýþ konuþmasý ve üniversitenin senfoni orkestrasýnýn ve korosunun çaldýgý millî marþýmýz And Etkenmen ve Kýrým Müftüsü nün duasýyla baþlayan konferansta, Fevzi Yakub un, KTMM Baþkaný millî yolbaþçýmýz Mustafa Kýrýmoðlu na, halkýna ve insan haklarýna yaptýðý hizmetler ve eþsiz mücadelesi sebebiyle üniversitenin Fahri Profesörlük ünvaný verildiðini ilân etti ve merasimle sayýn Kýrýmoðlu na cübbesi giydirildi, beratý takdim edildi. Millî yolbaþçýmýzýn kýsa teþekkür konuþmasýndan sonra konferansa katýlanlar arasýndan kýsa tebrik ve hayýrlama konuþmalarý yapýldý. Þunu ayrýca belirtmeliyim ki, tanýnmýþ insan haklarý savunucusu Ukrain Yuriy Beluha, Mustafa A. Kýrýmoðlu ve onun mücadelesini anlatýrken gözyaþlarý içerisinde kaldý ve heyecandan sözlerini tamamlayamadý... Tanýnmýþ insan haklarý savunucularýnýn bu kutlamalara koþarak gelmeleri ve heyecanla katýlmalarý çok dikkat çekici idi... Akþam yemeði üniversitede konferans iþtirakçileri ile birlikte yendi. Akordeon eþliginde, Romanya dan gelen Kýrým Tatar kardeþlerimizin aktif iþtirakleriyle þenlenen gece, Milli Meclis * Bu konferansýn ayrýntýlý bilgisi için adresine baþvurabilirsiniz. Bahçesaray 11

12 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda baþkanýmýzla birlikte oynanan Kaytarma ile sonuçlandý... Üniversite kitap satýþ yerinde ve konferans esnasýnda Kýrým Tatarlarý ile ilgili kitaplar, kasetler satan Kýrým Tatar kadýný nýn (öylesine önemli bir hizmeti ayaðýmýza getiren adýný hatýrlayamadýðým bu vatandaþýmýza teþekkürler) sattýðý kitaplardan epeyce satýn aldýk... Yýllar geçiyor ama kaderimiz deðiþmiyor... Kýrým a giderken kilolarca kitap götür, gelirken kilolarca kitap getir... Artýk Kýrým a girip çýkarken gümrükte çantalarýmýza da bakmaz oldular... Onlar da anladýlar galiba, kitap getirip götürmekten baþka bir þey taþýmadýðýmýzý... Gecenin geç saatlerinde Kýrým ansamblinin yolbaþçýsý sevgili Server Kakura geldi ziyaretimize... Kerç bölgesinde konser ve gösterilerden döner dönmez saðolsun ziyaretimize geldi... Konserlere Kerç merkezinde ilgi yüksek imiþ ama köylerde salonlar dolmamýþ... Biletler 4 grivna.. Köyde yaþayan tarýmla geçinen kýþý sýnýrlý geliri olanlarý düþününce az gibi görünen bu rakam pek çok aile için önemli... Sponsor arayýþýnda Server Kakura... Bir proje teklifi de var.. Yakýnda duyurulur... O takdirde konserleri ücretsiz olarak verme imkaný olacak... Serverin kaygýsý, insanlarýn anadilde þarký dinleme, söyleme ve kendi milli kültürümüze olyan ilgiyi canlý tutabilmek... Yoksa hakim olan Rus kültür ve yaygýnlaþan pop kültür etkisinde geleceðimiz içinbüyük tehlikeler görünüyor... Vatan Kýrým! ne bereketli topraklar... Allah rýzasý için, millet sevgisiyle, vatan sevgisiyle, armudun sapý, üzümün çöpü demeden, mazeretler üretmeden hizmet etmek isteyenlere ne güzel fýrsatlar sunuyor... Elbette kalp ve gönül gözleri kapalý olmayanlar için... 6 Aralýk 2003 Cumartesi - sabah Çok soðuk ama güneþli bir güne baþladýk Vatan Kýrým da.. Üniversitede konferansýn kapanýþ oturumlarýna katýlmak üzere, Kýrým Devlet Mühendislik ve Pedagoji üniversitemiz ilk duraðýmýz oldu. Bu üniversite bir Kýrým Tatarý olarak gerçekten gurur duyduðum, göðsümü kabartan bir millî müessesemiz. Akmescit in ortasýnda, dev bir bina, rektörü Kýrým Tatarý, hocalarýn çoðunluðu Kýrým Tatarý, öðrencilerin çoðunluðu öyle.. Kocaman salonunda istediðimiz zaman istediðimiz toplantýyý, konferansý yapma imkaný var.. Bu sene Ukrayna dýþýnda milletlerarasý öðrenci kabul etme hakkýný da kazandý... Bu üniversitemizi, dünyanýn sayýlý üniversitesi olmasý için her türlü yardýmý ve desteði saðlamamýz gerekiyor... Bu bizim davamýzýn geleceðinde çok ama çok mühim; üniversitemiz ve milli mekteplerimiz... Kýrým da her þeye ragmen çok önemli ve çok sayýda neþriyat yapýlýyor.. Gelecek günlerde bunlardan bazýlarýný tanýtma fýrsatým olur umarým.. Üniversitemizin rektörü Fevzi Yakub un davetiyle odasýnda bir kahve içiyoruz... Celal Ýçten ve Ýsmet Yüksel ile birlikte... Heyecanla anlatýyor rektörümüz... yaptýklarý ortada... yapacaklarýný anlatýyor... Heyecanlanýyorum ben de.. Çaktýrmadan yaþaran gözlerimi siliyorum yýlýnda en çok ilgi göstermemiz gereken ve yardým etmemiz gereken bir millî kuruluþumuz bu... Türkiye de ve dünyada üniversitelerde görev yapan yüzlerce Kýrým Türkü var, Kýrým ýn sevdalýlarý var, dostlarý var... Onlar bu konuda çok ciddi olarak ve derhal harekete geçmeliler... Yapýlanlara el vermeliler... TÝKA nýn destekledigi Türkoloji merkezi faaliyette... Ama daha fazlasý gerek... Gelecek sene Türkiye den en az öðrenci orada okumalý. Ukrayna RUH Partisi baþkaný Hudevenko ve Milli Meclis Baþkanýmýz sayýn Kýrýmoðlu nun kapanýþ oturumu için üniversiteye geldigi haberi üzerine tatlý ve heyecan verici sohbetimiz sona eriyor. Rektörlük makamýnýn karþýsýndaki dershanede oturuma katýlanlarla birlikte aþaðýdaki büyük salona iniyoruz... Geçtiðimiz koridordaki, Ýsmail Gaspýralý, Noman Çelebi Cihan, Müstecib Ülküsal, Dr. Ahmet Ýhsan Kýrýmlý nýn adlarýnýn verildiði 12 Bahçesaray

13 dersaneler sýrayla... Çok deðil on beþ sene öncesi bunlar bir rüyaydý bir çoklarý için. Hatta bazýlarý için ütopya... Þükürler olsun, inananlarýn ve inanarak mücadele edenlerin zaferi bu... Kapanýþ oturumunda ilk gün katýlamayan misafirler konuþuyor. Celal Ýçten de kürsüden heyecan Zafer Karatay Kýrýmoðlu na hediyesini takdim ederken. dolu ve samimi bir konuþma yapýyor. Ardýndan Komisyon raporlarýný Nadir Devlet, larýyla paylaþýyorlar.. mutluluklarýný torunlarýyla, dost- Svetlena Çervonnaya ve Lütfi Tiyatro salonu týklým týklým Osman okuyor... Rektörümüz dolu. Yerimize geçiyoruz. Ukrayna Parlamentosu ndan 20 den Prof. Dr. Fevzi Yakub un konuþmasýyla konferans sona eriyor... fazla milletvekili, Bizim Ukrayna Bloðu Baþkaný, RUH Kuliste bir çok kiþiyle görüþüp, hasret giderip sohbet partisi baþkaný Udevenko, Kýrým ettikten sonra saat 15 te Kýrým Baþbakaný Kunitsin, Parlamento Tatar Millî Tiyatrosunda baþlayacak And Etkenmen adlý tiyatro Meclis Baþkanýmýz Kýrýmoðlu Baþkaný Graç ile birlikte Milli ve Mustafa A. Kýrýmoðlu için giriyor salona.. Bütün salon hazýrlanan özel merasim icin ayakta Alkýþlar alkýþlar yola çýktýk... Kýrým Tatar Müzikal Drama Tiyatrosu na davetliler çoktan gelmeye baþlamýþtý. Kulisteki bir koltukta bir birine benzeyen iki yaþlý sevimli teyzeye doðru ilerledik. Bizi görünce sevinçle yerlerinden kalktýlar. Safinar hanýmýn annesi ve teyzesi bu ellerini hürmetle öptüðüm nur yüzlü insanlar. Ensemde bir el hissediyorum. Gözleri nemli Mustafa amcayla sarýlýyoruz birbirimize. Mustafa agamýzýn kayýnbabasý Mustafa amca bu. Çok heyecanlýlar ve Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Iþýklar söndü ve And Etkenmen adlý oyun baþladý. Ukraince ve Kýrým Tatar Türkçesinde.. Sürgünü anlatýyor, Vatan a dönüþ mücadelesini anlatýyor. Salonda çýt yok, gözler nemli ve buðulu, arada iç çeken, o günleri hatýrlayan davetlilerin nefes sesleri oyunu bütünlüyor Safinar haným da sahnede kendini oynuyor. Ya da oynamýyor aslýnda. Yýllar öncesini, eþi Mustafa A. Kýrýmoðlu ile tanýþtýðý onun mücadelesine katýldýðý günleri yaþýyor.. Bu oyunu mutlaka Türkiye ye getirtmeliyiz. Oyunun sonunda orkestra birden "And Etkenmen"i çalmaya baþlýyor. Bütün salon ayakta söylüyoruz. Ýnsan yaþadýkça nelere þahit oluyor. Þükürler olsun bugünleri bizlere yaþatan Rabbimize.. Mustafa agamýz, millî yolbaþçýmýz, Millî Meclisimizin baþkaný sahneye davet edildi. O ayakta sahneye ilerlerken salon tekrar ayaða kalktý. Muhteþem bir atmosfer. Hapishanelerde, çalýþma kamplarýnda, soðuk, buz gibi hücrelerde, Sibirya nýn dondurucu topraklarýnda, KGB sorgularýnda geçen uzun, up uzun yýllardan sonra ömrü halkýnýn hizmetinde geçen bir insan için ne güzel bir an! Arkamý dönüp salona bakýyorum.. Alkýþlar içten, gözlerdeki yaþlar, gözlerde ve yüzlerdeki sevinç içten.. samimi, sýpsýcak Halkýmýz gerçekten vefalý, saðduyulu. Kimin gerçek sevgiye lâyýk olduðunu çok iyi biliyor... Dünyanýn çeþitli yerlerinden gelenler sahneye sýrayla çýkýyor ve konuþuyor ve hediyesini takdim ediyor. Aradan geçen bunca güne raðmen, bu satýrlarý yazarken o aný o dakikalarý tekrar yaþar gibiyim. Konuþmalarýn arasýnda sanatçýlarýmýz sahneye geliyor, kimi oyunlarýmýzla kimi yýrlarýmýzla bu kutlamalara katýlýyor. Gecenin finali ise muhteþem oldu. Bahçesaray 13

14 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Aslýnda gecede en zor durumda olan beklide en sýkýntýlý anlarý yaþayan Milli Meclis Baþkanýmýz Mustafa Kýrýmoðlu idi. Kendisi hakkýnda, mücadelesi hakkýnda söylenenleri, biraz mahçup, biraz sýkýlgan bir ifadeyle dinleyip durdu. Gecenin sonunda sakin bir þekilde yerinden kalktý mikrofonu eline aldý ve tarihî bir konuþma yaptý. Onu dinlerken yerimde duramadým. Sadece oturduðum koltuk deðil tiyatro salonu bile bana dar geldi. Boðazýma bir þeyler geldi düðümlendi. Nefes alamadým.. Gözlerim yaþardý, aðlayamadým. Haykýrmak geldi içimden, yapamadým. Gerçekten bir kahraman olduðunu, halkýnýn, Vatan Kýrým ýn oðlu olduðunu gösterdi.. Gurur duydum, böyle bir yolbaþçýya sahip olduðumuz için. Tanrýya þükrettim ve dua ettim onu bize verdiði için. Kýymetini bilmemiz gerek. Ona ve mücadelesine sonuna kadar destek vermek gerek. O ihtiþamlý gecenin sonundaki konuþmasýný önce Kýrým Tatar Türkçesiyle yaptý. Ne bir kaðýda baktý ne bir an duraksadý, ne de de bir sözcüðü tekrarladý.. Sonra aynýsýný ayný ses tonuyla, ayný tempoda Rusça söyledi.. Herkes mutluydu o ise üzgündü. Þimdi belli olmuþtu sahnede biraz mahçup, biraz sýkýlgan ve biraz da üzgün bir ifadeyle oturmasýnýn sebebi. Büyük teesüfle söylemek mümkün ki, biz daha çok yapýlacak þeyleri yapýp olamadýk ve bu bakýmdan halkýmýzýn, gelecek nesillerimizin önünde hepimizin, menimde dahil, borclarýmýz büyüktür. dedi. Menim ardýmdan aðlayacaklar olacak mý ve ne kadar olacak hususta men, elbet, bilemem. Belki de sevinenler ve Þükürler olsun, nihayet gitti,- diyenler daha fazla olacaktýr, çünki bizim haklarýmýz iade edilmesine karþý çýkanlar daha çoktan çok. KTMM Resmî internet sitesi MUSTAFA'NIN SESÝ Dünyaða tanýldý on sekiz Mayýs Çiçekler mevsimi kulgende alem Meydanda toplana talapkar halkýn Kýrýmlýlar, þu kunde tutarlar matem. Kok bayrak astýnda, er yýl bu kunde Halk kene ve kene ak talap ete Vatanða sýðýnuv varlýðýn dilde Yürek aklarýný cihan eþite. Mustafa'nýn yanrasa, coþkun sesi Düþmanýn kozgala pakýl okesi Mustafa sesinde canlý akikat Akikatný yenmek muþkul meþakat. Mustafa gururlu sözlegen söz Gonuller birleþe herkes meydanda Vatan, millet, meclis! - degende erkes Taþ-kaya, kol tutup uzata seda. Bu sözler kalplerge ak umut baðlay Analar bu kunký hatýrlep aðlay Mustafa sesi bu - keskin, kýlýçtay Mustafa arkalý dunyaðadarkay. Mustafa söylese matem kununde Umütler uyana halknýn dilinde Ýrade kuçu bu - tesiri buyuk Mustafa söz aytsa titrene kok - yer. Vasfiye KIPÇAK "Ümit ederim ki, bizim bugünki akþamýmýz da bu beraberlik daha yakýn olmasýna daha bir vesile olacaktýr. Biz yalnýz birlik ve beraberlikle ülkemize ve bu ülkenin en güzel parçasý olan bizim vatanýmýz Kýrým yarýmadasýna istikrarlý barýþ, adalet ve refah getirebiliriz. sözleriyle bitirdiði konuþmasýna, bir tarihe tanýklýk etmekten gurur duydum Bu konuþma dikkatlice okunmasý ve üzerinde düþünülmesi gereken bir konuþma... Bir tarafta kendisi için düzenlenen törende böylesine bir konuþmayý yapan bir yolbaþçý.. Diðer tarafta ise 14 Bahçesaray

15 Bayrak Lider Kemal ÇAPRAZ Türk Dünyasý için 20. yüzyýl büyük çileler ve acýlarla dolu bir asýr olarak geçti. Bu asýrda Türk devletleri ve topluluklarý birer birer baðýmsýzlýðýný kaybetti ve esaret altýna girdi. Türk Dünyasý'nýn bu zor þartlarýnda büyük önderler çýkarak milletimize yol göstermeye çalýþtýlar. Türk milleti için belki de en önemli önderler iþte bu zor þartlarda yetiþenlerdir. Cumhuriyetimizi kuran Gazi Mustafa Kemal iþte böyle þartlarda ortaya çýktý. Azerbaycan'ýn büyük önderi Mehmet Emin Resülzade, Doðu Türkistan'ýn büyük önderi Ýsa Yusuf Alptekin, Batý Trakya Türklerinin önderi Dr. Sadýk Ahmet, Azerbaycan'a baðýmsýzlýk kazandýran önderi Ebülfez Elçibey, Kýbrýs davasýnýn yýkýlmaz önderi Rauf Denktaþ ve Kýrým Türklüðünün yolbaþçýsý Mustafa Cemiloðlu böyle zor ortamlarda ortaya çýkmýþtýr. Bu büyük önderlerin mücadeleleri davalarýyla öylesine özdeþleþmiþtir ki, artýk onlar ülkeleri ve idealleriyle anýlýr olmuþlardýr. Biz ülkesiyle ve milletiyle özdeþleþen bu büyük önderlere bayrak þahsiyet diyoruz. Onlar ki, bayrak gibi her gittikleri yerde ülkelerini temsil etmiþler, onlarýn ismi söylendiðinde ülkeleri, ülkelerinin ismi söylendiðinde de onlarýn adý akla gelmektedir. Onlar bayrak gibi lekesiz ve temizdir. Onlar zorluklar karþýsýnda yýlmamýþ, yýkýlmamýþ, gerektiðinde dünyanýn en güçlü devletleriyle bile tek baþlarýna mücadele etmiþlerdir. Onlar hiç kimseden makam ve mevki beklemeden yalnýz ve yalnýz milletlerinin geleceði için hayatlarýný ortaya koymuþlardýr. Kimse onlara önderlik sýfatýný vermemiþ, onlar bu sýfatý hayatlarýnýn her saniyesinde yaþayarak kazanmýþlardýr. Onlarý makamlar ve mevkiler yükseltmemiþ, ülküleriyle ve mücadeleleriyle yükseltmiþlerdir. Onlar bir faninin hayatta kazanýlabileceði en büyük ödül olan, milletinin kalbindeki yeri kazanmýþlardýr. 18 Mayýs 1944 yýlý Kýrým Türklerinin en facialý günüdür. Ama bu sürgünü 6 ay 5 günlük bir bebekken giden Mustafa Cemiloðlu, daha býyýklarý yeni terlemeye baþladýðý bir dönemde, dünyanýn iki süper gücünden biri olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliði'ne kafa tutma baþarmýþ ve dünyaya Kýrým Türklüðünün haklý mücadelesini duyurmuþtur. Kýrým Türklerinin bu yiðit sesi, dünyanýn birçok ülkesinde yanký buldu. Ýþte, zindanlar, sürgünler, çalýþma kamplarý bu mücadele adamýný yýldýrmamýþ, sesini hür dünyaya duyurabilmiþtir. O dönemleri bilmeden, bugün o mücadeleleri kimse küçümsemeye kalkmasýn. Kýrým Türkleri vatan Kýrým'a tek bir silah atmadan dönebilmiþse iþte bu büyük mücadele önderinin, yolbaþçýsýnýn sayesinedir. Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Türk Dünyasý'ndaki bu bayrak liderlerin bir özelliði de hiçbir zaman milletini küçümsememiþ daima onlarla birlikte hareket etmiþ olmalarýdýr. Onlar, milletinin ortak sesidir. Onlara ulaþmak için protokollerle uðraþmak zorunda kalmazsýnýz. Bir bakarsýnýz, pazarda filesiyle alýþveriþ yapan Mustafa Cemiloðlu karþýnýzdadýr, tiyatroda yanýnýzda oturan Rauf Denktaþ'dýr. Rahmetli Dr. Sadýk Ahmet'i Batý Trakya'daki herhangi bir köy kahvesinde vatandaþlarýyla sohbet ederken bulabilirdiniz. Onlar insan olmanýn, dava adamý olmanýn bütün þartlarýný üzerlerinde taþýrlar. Onlar halkýnýn arasýnda korumayla dolaþmaya ihtiyaç duymazlar, çünkü onlarý vatandaþlarý vücutlarýný kalkan yaparak korurlar. Onlar için seve seve can vermeye hazýr binler on binler vardýr. Altmýþ yýllýk ömrünü büyük mücadelelerle geçiren Kýrým Türklerinin milli kahramaný efsanevi yolbaþçýsý Mustafa Cemiloðlu'nun vatan sevgisini, millet sevgisini bayrak sevgisini yazmaya bile gerek yok. Çünkü o bunlarý altmýþ senelik ömrüyle hapishane duvarlarýna, sürgün kamplarýnýn acýmasýz yüzüne kazýmýþ bir önderdir. Mustafa Cemiloðlu'nun hassas yüreðini, o koskoca Sovyet Ýmparatorluðuna kafa tutan insanýn bir çocuk karþýsýnda ne kadar þevkat dolu sevgi dolu olduðunu görmenizi isterdim. Rusya Federasyonu'nun Çeçenistan'ý iþgali sýrasýnda öksüz ve yetim kalan iki çocuðu yanýna alan Cemiloðlu'nun onlara öz evlatlarý gibi sevmesini, üzerlerine titremesini asla unutamam. Mustafa Cemiloðlu'nu bir Türkiye ziyaretinde, Doðu Türkistan Türkleri lideri Ýsa Yusuf Alptekin'le gazeteci aðabeyimiz Servet Kabaklý'nýn yatýnda buluþturmuþtuk. Bu iki öndere dünyanýn en güzel manzaralarýna sahip boðazý gezdirmiþtik. Bu gezi sýrasýnda denize olta atýlmýþ oltayý da Sayýn Mustafa Cemiloðlu tutmuþtu. Tam o sýrada oltaya bir balýk takýlmýþtý. Cemiloðlu misinayý çekti, iðneye takýlý olarak gelen balýðýn çýrpýnýþlarýna kalbi razý olmamýþtý. Balýðý iðneden kurtardý ve denize attý. Hepimiz þaþkýn bir þekilde Mustafa beye bakarken O, "Allah kimseyi hürriyetinden etmesin. Balýklarý bile" demiþti. Onun o çelik gibi güçlü yüreði, bir çocuk karþýsýnda, bir canlý karþýsýnda hemen yufkalaþýr ve duygusallaþýr. Ýnsanlar kolay önder olmuyor. Çilelerin, mücadelelerin içinde yoðrulan bayrak þahsiyetlerimizin kýymetini bilmek, gerekir. Onlar, sadece mensubu bulunduklarý topluluklarýn deðil, bütün Türk Dünyasý'nýn ortak önderleridir. Allah onlara saðlýklý ve uzun ömür versin, Türk milletinin baþýndan eksik etmesin. Bahçesaray 15

16 Kýrýmoðlu 60 yaþýnda Ukrayna Bakanlar Kurulu Mustafa Kýrýmoðlu nu þeref diplomasý ile mükafatlandýrdý KTMM baþkaný ve Ukrayna milletvekili Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu bakanlar kurulu kararýyla insan haklarý mücadelesi, milletler arasý iliþkilerin geliþtirilmesine katkýsý nedeniyle þeref diplomasýna layýk görüldü. Kýrýmoðlu na Yaroslav Mudrýy niþaný verildi Uluslararasý iliþkilerin geliþmesine ve devletin kalkýnmasýna þahsen saðladýðý katkýlardan dolayý 60. yaþgünü kutlamalarý vesilesiyle Ukrayna cumhurbaþkanlýðý tarafýndan verilen Yaroslav Mudrýy niþanýna layýk görüldü. Mustafa Kýrýmoðlu nun mücadelesini konu eden Ant Etkenmen oyunu sahneye kondu 6 Aralýk 2003 tarihinde Mustafa A. Kýrýmoðlu nun 60. yaþgünü münasebetiyle bir tören tertip edildi. 13 Kasým 1943 te doðan Kýrýmoðlu nun yaþ günü mübarek ramazan ayýna denk geldiði için törenlerin Aralýk ayýnda yapýlmasý planlanmýþtý. Tören, Ant Etkenmen tiyatro oyunu ile baþladý. Mustafa A. Kýrýmoðlu nun hayatý, totaliter rejime karþý gösterdiði mücadele, Kýrým Tatar halkýnýn Vatanýna dönüþü, insan haklarý ve demokrasi çabalarý bu oyunda sergilendi. Gösteri bittiðinde Kýrým Parlamentosu Baþkaný Boris Deyç, K.T.M.M. ve IV. kurultayýn revizyon komitesinin temsilcileri, Kýrým Baþbakaný Sergey Kunitsin, Ukrayna Cumhurbaþkanýn Kýrým daimi temsilcisi Aleksandr Didenko, Türkiye Büyükelçisi Ali Bilge Cankörel, A.B.D. konsolosluk temsilcisi ve siyasi bölümünün ataþe yardýmcýsý J. Disney, KTMM Türkiye temsilcisi ve Emel Kýrým Vakfý Baþkaný Zafer Karatay, Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Genel Merkezi temsilcileri, derneðin Ýstanbul þubesi baþkaný Celal Ýçten, A.B.D., Rusya, Romanya Kýrým Tatar derneklerin temsilcileri, meþhur insan haklarý savunucularý Genrih Altunyan, Ýosif Zisels, Vladimir Gerþoviç, Aleksandr Lavut, Dünya Tatar kongresinin temsilcisi Rustem Gaynetdinov ve diðer konuklar Mustafa Kýrýmoðlu nun 60. yaþýný tebrik ettiler. Mustafa Kýrýmoðlu nu tebrik etmek için Kiev den Naþa Ukraina siyasi bloðunun lideri Viktor Yuþenko, Ukrayna Milletvekilleri ve Naþa Ukraina bloðunun üyeleri Genadiy Udovenko, Boris Tarasük, Pötr Poroþenko, Yuriy Yehanurov, Ývan Draç, Vaçeslav Koval, Oksana Bilozir ve Vaçeslav Çernovil in eþi Atena Çernovil geldiler. Tören bittiðinde Akyar daki Yýldýzlý Ýlyas restorantta akþam yemeði verildi. Kýrýmoðlu nun þerefine konser 7 Aralýk 2003 tarihinde Mustafa A. Kýrýmoðlu nun 60. yaþgünü münasebetiyle büyük bir konser programý tertip edildi. Kýrým ýn ünlü sanatçýlarý Zarema Almazova, Femi Mustafayev, Enver Ýzmailov, Server Kakura, Dilaver Settarov, Rustem Memetov, Osman Asanov, Uriye Kencikayeva, Edip Asanov, Oksana Ametova, Alim Aliyev, Zarema Mecitova; Kýrým dans topluluklarý, Kaytarma, Kýrým, Cemile ; çocuk folklor grubu Teselli konser programýna katýldý. Meþhur insan haklarý savunucusu, Sovyet döneminde Kýrým Tatarlarýnýn milli mücadelesine de destek veren general Petr Grikgorenko nun oðlu Andrey Grigorenko da bu programa iþtirak ederek Kýrýmoðlu na tebriklerini sundu. Bahçesaray tarih ve kültür koruma alaný için Ukrayna bütçesinden 1.5 milyon grivna ayrýldý Ukrayna bütçesinden Bahçesaray tarih ve kültür koruma alanýna ait bazý binalarda acil onarým iþlerinin yapýlmasý için 1.5 milyon grivna tahsis edildi. Ayrýlan para Hansaray, Haci Giray türbesi, ve Ýsmi Han camiinin de aralarýnda olduðu XIV- XIX yüzyýllarýna ait 8 mimari eserin onarýlmasý için harcanacak. Harcamalarýn büyük bir kýsmý, Zincirli Medrese ( grivna) ile Hansaray daki ana binanýn ( grivna) onarýmý için kullanýlacak. 16 Bahçesaray

17 i çimizden biri Münir Kýzavul Münir Amca'nýn adýný hep duyuyordum, çeþitli faaliyetlerin gerçekleþmesinde sponsor oluyordu, ancak kendisi ile tanýþmamýþtým. Bu söyleþi, kendisi ile tanýþmama vesile oldu. Bu söyleþi ile Bolþevik Devrimi'nden itibaren yakýn tarihteki deðiþik dönemleri görmüþ, göçmenlik ve sürgün dramlarýný yaþamýþ bir insanýn anýlarýný biraz da olsa sizlere aktarmaya çalýþtýk. Söyleþi: Timur Berk M. Kýzavul : Benimle tanýþtýðýn için çok teþekkür ederim. Bana kadar zahmet edip geldiðin için teþekkür ederim. Ýçeride de çibörekler piþiyor. Arkadaþlarýný da getirseydin daha da sevinirdim. Ne zaman ve nerede doðdunuz? Benim doðum yerim Kerç Sancaðý. 9 Temmuz 1918 de doðdum. Tam ihtilal olmuþtu, annemin anlattýðýna göre iþgalciler, atlýlar gelmiþ, bizi evden çýkarmak istemiþler, çýkmamýþýz. Ondan sonra çekip gitmiþler. Orada doðdum ve okulda Eski Türkçe okudum. Kýzavul Köyü nde doðdum. Bu nedenle soy adýmýz Kýzavul dur. Dedelerimiz Kýrým da doðmuþlar. Çocuklarýný Ýstanbul a gönderip orada tahsil yaptýrmýþlar. Babam Ýstanbul da okumuþ. Çocuklarýný Rus askeri yaptýrmamak için Türk tebâsý yapmýþlar. Türk e karþý harbe sokmamak için Babam oranýn büyüklerindendi. Ýþimiz ekindi, ekincilikti. Büyük çapta buðday yetiþtirirdik. Tam üç ay arman bastýrýr idik. Soyumuz çok geniþti. Hepsi zengin insanlardý. Annemin dayýsý Süleyman Hacý, köylerinin büyüklerindendi. Altý ay arman bastýrýrdý. Arman bittikten sonra taþuv arabasýna yükleyip, Kerç e gidip eþya doldurup gelir, halka daðýtýrdý. Ben de kendisinin hasta yataðýnda olduðunu görmüþtüm. Neden göç ettiniz? Kýzavul Köyü nde artýk rahatsýz olmaya baþladýk. Kolhozlar vs. kuruldu. Bizi rahatsýz ettiler. Eve gelip: Kaç tavuðun var?. 30 tane. Senden 30 yumurta istiyorum. derlerdi. Veremezsen sen kýrsladýn derlerdi. Bir tavuk ölse, sen onu mahsus öldürdün, aþamak içün derlerdi. Bu durumda ailecek göçtük, Kefe ye geldik. (1929) Kefe de bir Rus mektebine girdim, orada okumaya baþladým. Benim bütün tahsilim beþ senedir. Beþ sene ben Rusça okudum. O günlerde aldýðým eðitimle halen Rusça mý sürdürebiliyorum. Nereye gitsem her kapýyý açabiliyorum. Sonra siz Türk tebâsýsýnýz, burada oturamazsýnýz ve gideceksiniz dediler. 13 yaþýma kadar Kefe de idik. Bize 15 gün müddet verdiler. Kefe den vapura bindik Odessa ya gittik. Ýki gün Odessa da kaldýk. Çiçerin isimli vapur ile boðazdan Türkiye ye girdik. Büyük fýrtýnaya yakalanmýþtýk. Herkes yerlere yýkýldý kaldý. Türkiye Cumhuriyeti nin 10.yýlý idi. Her yer ýþýklandýrýlmýþtý. Ömrümüzde böyle bir þey görmemiþtik. Türkiye nin güzel olduðunu o gün gördüm. Burada baþýmdan geçen çok þeyler oldu. Peki nasýl göç ettiniz, mallarýnýzý satýp mý geldiniz? Bizde mal diye bir þey yoktu, kalmadý. Hepsini devlet aldý. Türk tebâsý da olsak bunlar kolhozun malýdýr diyerek çekip aldýlar. Ufak tefek eþyalarýmýz vardý onlarla geldik. Çiçerin Vapuru ndan indikten sonra Karaköy de Necatibey Caddesi üzerinde otel mi diyeyim, ne diyeyim o kadar kötü bir yer, oraya gittik. Sonra Fatih te uzak bir akraba bulduk, onun yanýna gittik. Kahvesi vardý, kahvesinde oturduk. Akþama doðru babamýz kaç para kazandý diye merakla bekliyorduk. Babam iþ aramaya baþladý. Fatih te Malta çarþýsýna gitti. Orada bir sobacýnýn yanýna girdi, soba borusu yapýyorlardý. Bir, iki lira yevmiye alýyordu, buna da razý olduk tabii. Annem de askeriyeye iç çamaþýrý dikiyordu. Bir kuruþa mý ne don dikiyordu. Derken babam seyyar fotoðrafçýlýk yapmaya baþladý. Akþama doðru babamýz kaç para kazandý diye merakla bekliyorduk. Babamýn elinden her türlü iþ gelirdi. Kýrým da köyde iken paravay denilen buharlý arman makinesi çalýþtýrýrdý. Ondan bize de Bahçesaray 17

18 Münir Kýzavul bir þeyler geçti. Burada okumaya imkaným olmadý. Yalnýzca kurslara gidebildim. Eskiþehir uçak fabrikasýnda kursa girdim. ( ) Ondan sonra Ýstanbul da bir fabrikaya girdim. Nuri Demiraða nýn fabrikasýydý. Ýyi para aldým orada. 18 Lira haftalýk alýyordum, bir ay yetiyordu. (1937) Orada iki sene çalýþtým. Askere hazýrlandým. Harp baþladý. Askerliðimi Hadýmköy de yaptým. Her an savaþa hazýr bekliyorduk. Hâlâ beni görenler "alüminyumun babasý" derler bana. Alüminyumu Eskiþehir de öðrenmiþtim. Alüminyum iþi yapmaya baþladýk. Alüminyumun Türkiye de üretimi yoktu, Avrupa dan gelirdi, biz de hurdalýklardan toplardýk. Alüminyumu eritip profil haline getirirdik. Bizim atölyede kiþi çalýþýrdý. Harp bittiðinde Türkiye ye Amerikan otobüsleri gelmiþti, onlarýn pencerelerinin çerçeveleri alüminyumdandý. Onu yapmaya baþladýk, çok iyi para kazandýk. Gaziantep ten, Van dan müþterilerimiz vardý. Þunu diyebilirim ki Türkiye de alüminyuma el atan yalnýz bendim. Hala beni görenler alüminyumun babasý derler bana. Eþinizle nasýl tanýþtýnýz? Beþiktaþ ta otururken annem eþimin annesi ile tanýþmýþtý. Eþim Köstence nin Anadol Köyü nden idi da evlendik. Ýki oðlum var. Büyük oðlum Atilla 1952 doðumludur. Mimar oldu. Kendisi özel olarak çalýþýyor. Küçük oðlum ise 1962 doðumlu, yedek parça dükkaný vardý, iþler kötü gidince kapatmak zorunda kaldý. Göç esnasýnda kimlerle beraber geldiniz? Orada akrabalarýnýz kaldý mý? Göçte yoktu akrabalarýmýz. Orada amcalarým kaldý, onlar da iki sene sonra göçüp geldiler. Babam olsun, amcalarým olsun hepsi çalýþkan insanlardý. Kýsa zamanda kendilerini iyi duruma getirdiler. Biraz çekiþme oldu ama yine de iyi duruma geldiler. Bütün çocuklar tahsil gördü. Büyük amcamýn torunu (Metin Çolpan) Almanya da çalýþýyor, kendisi bilim doktoru, çok büyük adam oldu. Kýrým dan biz geldikten sonra 1938 de harp baþladý. Harp baþlayýnca amcamýn kýzý iki çocuðu ile orda kaldý. Kocasý mühendis idi. Harp bittikten sonra Ýtalya ya kaçtýlar. Amcam yaþlý olduðu için gençler ile hareket edemedi ve edemeyince orada kaldý ve Rusya ya geri yollandý. On sene geçtikten sonra bu adam Almanlara çalýþtý ve Ruslar tarafýndan öldürüldü dediler. Amcamýn eþi Kýrým dan kaçarak Romanya ya geldi. Romanya da beþ altý ay kaldý. Yengem iki çocuðunu kucaðýna alarak, trenlerin üstünde Türkiye ye geldi. Meni taptýlar. Beþiktaþ ta oturuyordum, þaþýrdým tabi. Babasý yakýn zamanda ölmüþtü, ona baban öldü diyemedim. Kendisi nasýl olsa öðrenir dedim. Eskiþehir e gittiði zaman öðrendi hepsini. Derken seneler geçti, bir haber geldi, amcam sað diye. Ben bunlarý anlatýrken dahi gönlüm taþýyor. Oðullarýna haber vermek lazým, nasýl haber vereceðim? Gittim Teknik Üniversite ye. Hiçbir bilgi yoktu elimde. Orada araþtýrma yaptým nerede okuduðunu buldum. Görüþtük, mutlu haberi verdim. Ablasý Edirne Alpullu da idi. Oraya telefon açýyor, Abla, babam sað imiþ diyor! diyor. Bunu duyunca ablasý bayýlýyor. O zamanlar anneleri de sað idi. On seneden fazla geçmiþ. Karý koca birbirlerine söz vermiþler. On sene geçip haberleþemez, buluþamazlar ise annelerine evlen demiþ babalarý. O sene geçtiði için anneleri evlenmiþti. Kýrým a gidip gelmeye baþladým. Türkiye den çýkýp Kýrým a giden ilk benim, 1972 senesinde. O sene vize alýp Moskova ya gittim. Gizli servis adamlarý beni takip ediyorlardý, telefonlarýmý dinliyorlardý. Devamlý telefonum çalýyordu, hiç kimse karþýma çýkmadý. Ondan sonra Özbekistan a gittim. Orada bazý tanýþlarý gördüm. Ama amcamý göremedim, Fergana da oturuyordu. Taþkent i, Semerkand ý dolaþtým, dönüþte de Kýrým a gitmek istedim, bir hafta vize istedim, bana bir buçuk gün verdiler. O þekilde dolaþýp Türkiye ye geldim li senelerinde Karaköy de dükkaným vardý, alüminyum satýyordum. Oraya kuyruk oldu millet, her gün Onu gördün mü, bunu gördün mü, kimleri gördün? diye soruyorlardý. Amcamýn kýzýnýn çocuklarýný babalarý ile görüþtürmek istiyordum. Bir çok çare düþündüm. Çocuklarý Duru Turizm gruplarý ile Moskova ya gönderdik. Babalarý da Moskova ya geldi. Orada bir akrabamýz var, onun evinde buluþtular. Ondan sonra bir daha gitmeleri gerekti. Çocuklar babalarýný görmek 18 Bahçesaray

19 için Özbekistan a gidecekti. Oraya uçak bileti bulduk onlara. Gittiler oraya, babalarýnýn kardeþi vardý Semerkand ta, onda buluþtular. Ýki çocuðunu iki dizine oturttu, Ah ne güzel ballarým bar eken! diye sevindi senesinde Ekim ayý gibi Özbekistan a teyzemi aramaya gitmiþtim. Gittim, nasýl bulacaðým, bir buçuk gün vizem var. Tren istasyonuna git dediler. Gittim oraya. Bir araba duruyordu, adam da baðýrýyordu: Sýrdarya, Sýrdarya! diye. Sene nerelisin diye sordum adama. Men Kýrýmlý man dedi. Bu araba dolacak ta ondan sonra gideceðim dedi. Aç dedim kapýyý. Açtý, oturdum. Arkasý ne olacak dedi. Düþünme orasýný, gidelim hemen dedim. Bindi adam, korkuyor, kim bu, ne olacak, nereye götürecek diye korkuyor. Gittik gittik, Yaný Göl diye bir yere uðradýk. Bir baþkasý için bir adres baktýk orada, bulamadýk. Ondan sonra Sýrdarya ya doðru yola çýktýk. Sýrdarya ya akþama doðru vardýk. Þoför de döneceðim diye tutturdu. Bir adres vardý oraya gittim. Kapýyý çaldým, bir Rus kadýný çýktý. Sordum, kendisi bu adreste hiçbir zaman Tatar yaþamadýðýný söyledi. Karþýda Tatarlar yeni ev yapýyorlar, onlara sor dedi. Gittim evin önüne, orada yaþlý bir kadýn vardý. Nazmiye Abdülveliyeva yý arýyordum dedim. Kateceksin onu? diye sordu bana. Böyle deyince anladým tabii. Onun kýzý benim gelinim oluyor demez mi Onun yanýnca bir caþ bala bar edý, Atla ketelim onun üyüne dedi. Evin önünde sarý saçlý bir kýz vardý. Adýn ne? diye sordum. Lila dedi. Kimsin sen? dedim. Ben onlarýn geliniyim dedi. Senin adýn Leyla dedim, Annen nerede? diye sordum. Babam hasta, yatalak dedi. Ýçeri girdim, bütün ailemizin resimlerini gördüm. Eniþte bir þey söylemeye çalýþtý ama söyleyemedi. Ben orada duramadým. Çýktým dýþarýya. Evin yaný baþýndaki mýsýr tarlasýndan bir kadýn koþup geliyor. Ah matam! Sen kaydan çýktýn? dedi. Kýrk senedir görüþmemiþtik. Tüþtük iþte, bizni Allah tüþürdü mýnda. dedim. Orada yarým saat kadar konuþtuk Sonra ayný arabayla geri döndüm. Ertesi gün kalktým, bütün akrabalarým kuþ yavrularý gibi toplanmýþlar duvarýn önüne, beni bekliyorlar. Oradan da atladým uçaða Bakü ye gittim. Bir hafta kaldým orada. O kadar istemememe raðmen bir haftalýk vize verdiler. Oradan Tiflis e gittim. Oradan Soçi ye geçtim. Bir gün kaldým orada. Sonra Volgograd a gittim. Orada da bir buçuk gün kaldým. Sonra uçakla Harkov üzerinden Kýrým a indim. Kýrým da bana özel bir araba verdiler. Araba ile Yalta ya gittim, gezdim. Bu topraklar bizim topraklarýmýz. Sevdiðim için geldim buraya. Daha sonraki bir gezimde Yalta ya gittiðimde çadýrlar kurulmuþtu orada. Baktým bizimkilerle Ruslar kavga ediyorlar. Pejmürde kýlýklý bir adam çadýrlarý çevreleyen tel örgülerinin dýþýnda, içeride de Tatarlardan bir tanesi duruyor. Niye geldiniz buraya? Bu topraklar bizim! diyor Ruslar. O da diyor ki: Bu toprak niçin senin oluyormuþ? Bu toprak bizim! Biz topraðýmýzý seviyoruz, bunun için biz buraya geldik diyor. Böyle konuþtular konuþtular, bir adam çýktý ortaya: Sen toprak sevgisinin ne olduðunu biliyor musun? dedi. Ben biliyorum dedi o da. Sen bir Münir Kýzavul þey bilmiyorsun. Bu topraklarý öldürdünüz. Bu topraklarý sevdiðimiz için geldik buraya! Rus gidince ben de kalktým o adamý tebrik ettim. Ben Türkiye den geldim. Bu topraklar bizim topraklarýmýz. Sevdiðim için geldim buraya. Bak sana ispatlayayým. Benim köyüm Kýzavul. Evrakýmý gösterip Oku dedim. O da Kýzavul. Bak ne kadar vatanýmý seviyorum! 1978 senesindeki Kýrým a gidiþimden sonra Türkiye ye dönmek üzere Moskova ya gittim. Moskova ya indiðimde yarým metre kar vardý. Nasyonal oteline yerleþtim. Akrabam Asiye Haným a telefon ettim, otele çaðýrdým. Çok korkuyordu ama yine de geldi. Hediyeleri verdim. Onu kapýda durdurup benim kim olduðumu sordular, onu sorguya çektiler. Ertesi gün Münir Aða konuþma, daha sonra görüþürüz dedi Ertesi gün Türkiye ye geri dönmek üzere havaalanýna gittim. Pasaport kontrolünde asker pasaportumu aldý, gitti bir yere. Yarým saat, bir saat bekledim gelmedi. Ben de, uçak uçup gitti, benim vizem yok, beni götürüp nereye kapatacaklar diye düþünüyordum kendi kendime. Ondan sonra koþup geldi, pasaportumu geri verdi. Neyse ki uçak beni beklemiþti. Beni bekletmelerinin sebebi pasaportumda doðum yeri olarak Kýrým yazmasýydý. Akrabalarýmýn hepsini gördüm, görmediðim insan kalmadý. Kýrým da ev almayý düþünüyordum ama ev alamýyorum kendi þahsým adýna. O da olacak inþallah yakýn zamanda. Bizim Kýzavul Köyü nde büyük arsalarýmýz var. Türk tebâsý olarak bütün evraklarý var elimizde. Belki bir gün dava edersek bizim olabilir. Bahçesaray 19

20 k ültür & sanat Kýrým'a Seyahat Fatih Kerimî Hayri Ataþ FATÝH KERÝMÎ Kýrým a Seyahat adlý ve çalýþmamýza konu olan eser, Kazan Türklerinden Fatih Kerimî tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Fatih Kerimî, 20. yüzyýlýn baþlarýndan itibaren Kazan Türkleri ve özellikle Rusya daki Türklere en çok hizmet eden ve bunlarýn gayri resmî lideri olan þahsiyetlerden biridir. 30 Mart 1870 tarihinde Samara eyaletinin Bügülme ilçesine baðlý Minlibay köyünde bir molla ailesinin çocuðu olarak dünyaya gelmiþtir. Babasý zamanýnýn ileri görüþlü hocalarýndan biri olan Gýlman Kerimî dir. On bir yaþýna kadar babasýnýn medresesinde eðitim gören Fatih Kerimî daha sonra Çistay Medresesine devam eder ve bu arada iki yýllýk Rus mektebini de bitirir. Bir yandan Rus edebiyatýný tanýmaya çalýþan, Rusça dan tercümeler yapan Kerimî, babasý tarafýndan iyi bir eðitim almasý için Ýstanbul a gönderilir. Fatih Kerimî burada Mülkiye mek-tebinde okur ve bu vesileyle Türk edebiyatýný da yakýndan tanýma im-kâný bulur. Medresedeki eðitimi sýrasýnda Arapça ve Farsça öðrenen Kerimî ayný yýllarda Rusça yý da öð-renir. Ýstanbul a geldiði sýrada Türki-ye Türkçesini ve Fransýzca yý da öðrenen Kerimî bu dillerin edebiyatý ve sanatýný da yakýndan tanýma imkâný bulmuþ bir münevverdir yýlýnda Mülkiyeyi bitiren Kerimî, yýllarý arasýnda Yalta da öðretmenlik yapar de Orenburg a dönen Kerimî, ayný yýl Ufa da toplanan Tatar Aydýnlarý Meclisinde Gani Hüseyinov ile tanýþýr ve Orenburg a yerleþerek burada bir matbaa kurup çeþitli kitaplar basmaya baþlarlar. Asýl gayesi gazete çýkarmak için ruhsat almak olan Kerimî, bu hedefine ancak 1905 teki Rus ihtilalinin getirdiði kýsmî özgürlük ortamýndan yararlanarak ulaþýr ve gazete çýkarmak için ruhsat alarak Vakit gazetesini Remiyev kardeþlerin sermaye desteðiyle 21 Þubat 1906 dan itibaren çýkarmaya baþlar yýlýna kadar bu gazetede baþ yazarlýk yapan Kerimî 1906 da II. Devlet Dumasý milletvekili seçimlerinde delege olmuþ ve Duma ya seçilen Zakir Remiyev in vekili olarak Müslüman mebuslarýnýn danýþmanlýðýný yapmýþtýr. Bu arada çeþitli kurum ve kuruluþlarda da aktif görevler alan Kerimî, Vakit gazetesindeki keskin siyasî yazýlarýyla halký bilinçlendirmeye çalýþmýþtýr Ýhtilalinden kýsa bir süre önce gazetesinden ayrýlan Kerimî nin yeni Sovyet yönetimiyle, önceleri bir derdi olmaz. Hatta Sovyet matbuatýnda yazýlar yayýnlar, eðitim faaliyetlerine katýlýr, kurslar verir te Moskova ya gider. Sovyet Birliði Halklarýnýn Merkez Neþriyatý nda çalýþýr, Doðu Üniversitesi nde dersler verir. 4 Aðustos 1937 tarihinde bütün iþlerinden uzaklaþtýrýlan Kerimî, çeþitli suçlar isnat edilerek tutuklanýr. Hiçbir soruþturma yapýlmaksýzýn 27 Eylül 1937 de askerî mahkeme tarafýndan idama mahkum edilir ve karar hemen uygulanýr. 8 Aralýk 1959 da Sovyetler Birliði Yüksek Mahkemesi Fatih Kerimî nin suçsuzluðuna karar Kýrým'a Seyahat Fatih Kerimî, Hazýrlayan: Hayri Ataþ IQ Kültür-Sanat Yayýncýlýk, Ýstanbul, 2004, 1. Baský, 128 s. Adres: Ticarethane Sok. Fetih Han 33/48 Tel. (0212) Belgegeçer: (0212) iqkultursanat@iqkultursanat.com vererek iade-i itibar etmiþtir. Fatih Kerimî, Tatar edebiyatýnda sessizliðin yaþandýðý bir dönemde edebî hayata baþlar. Komedya (1984), Hösid Baba (1895), Þakirt ile Student (1899) vs. gibi eserleriyle o bu sessizliði bozanlardan biridir yýlýnda Zakir Remiyev in teklifi ile Balkan Savaþý nýn gidiþatýný izlemek ve izlenimlerini gazeteye yazmak için Ýstanbul a (9 Kasým) gelen Kerimî, burada kaldýðý dört ay zarfýnda çoðu Vakit gazetesinde, birkaç tanesi de yine Orenburg ta çýkan Þurâ gazetesinde çýkan yetmiþ yazý gönderir. Bu yazýlar daha sonra Ýstanbul Mektuplarý adýyla toplanarak neþredilir. Dönemin zenginlerinden Þakir Remiyev ile Avrupa ya seyahate çýkan Kerimî, Almanya, Belçika, Fransa, Avusturya, Belçika gibi ülkeleri gezmiþ, buralarda araþtýrma ve incelemelerde bulunmuþtur. Bu seyahatinden edindiði intibalarýný da Avrupa Seyahatnamesi adýyla 1904 yýlýnda neþreder. 20 Bahçesaray