EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VI

Transkript

1 EYÜPSULTAN SEMPOZYUMU VI TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VI TEBLİGLER -l'uı ldytı-dlymıel Vakfı lsl!lm Amşurmuhm Merkezi KtitUphaflesi Dem. No: Tas. No: '3)6- (4:{ <t; "1\J' s EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ TEL: (0.212) FAX: (0.212) e.mail: kultur@eyup-bld.gov.tr 3

2 E Y Ü P S U L T A N SEMPOZYUMU V I EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI 19,. GENEL YÖNETİM OSMAN SAK YA11N SORUMLUSU İRFAN ÇALIŞAN KAPAK VE SAYFA TASARiivil İLGİ TANITIM,.7. FiLM AS GRAFİK BASKI ELİT OFSET BASILDIGI YER İSTANBUL BASK! TARİHİ MART 2003 ISBN Eyüpsultan Sempozyumu kitabıııda kullmıılmı, tebliğ sahibine ait olanlar dışıııdaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü arşivine aittir. Kitaptaki tiinı yazılarm ve görselmalzemelerin yayııı hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yaymlmıamaz ve kullmıılamaz. 2

3 MAHMUD CELALEDD N EFEND (? - H / M.1829) Dr. Zübeyde Cihan ÖZSAYINER stanbul Süleymaniye de do du. stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk slam Sanat Tarihi Bölümü nden mezun oldu. Ayn bölümde yüksek lisans ve doktora yapt y l ndan beri Vak flar Genel Müdürlü ü ne ba l Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürü olarak görev yapmaktad r. Bir çok milli ve uluslararas kongrelere kat lm flt r. Antik Dekor, Art Dekor, lgi, Antika, Sanat Tarihi Araflt rmalar, Vak flar Kültür ve Sanat Dergilerinde makaleleri yay nlanm flt r. Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi nde Bulunan Bezemeli Kur an- Kerimler isimli kitab bulunmaktad r. (1999) 342

4 Eyüp, Niflanca fieyh Murad Tekkesi fleyhi olan, (Nakflibendi) fieyh Muhammed in o ludur. Da stan l olan Mahmud Celaleddin Efendi nin ne zaman stanbul a geldi i bilinmemektedir. Yamakzade Salih ve Ebubekir Raflit efendilerden hat dersi almak istemiflse de, sert mizaçl olmas ndan dolay, bu iste i reddedilmifltir. Bunun üzerine, fieyh Hamdullah ve Haf z Osman n yaz lar n inceleyerek ve kopye ederek, kabiliyeti sayesinde, birinci s n f bir hattat, ve celi sülüs te ekol sahibi olmufltur. Baz kaynaklarda, sülüs ve nesih yaz y, Ak Molla Ömer Efendi den veya Hoca Mehmet Rasim Efendi nin talebesi, Abdüllatif Efendi den ö rendi i belirtilmektedir. Son derece usta bir hattat olan Mahmud Celaleddin in celi yaz larnda bir kütlük, adeta mizac ndaki gurur ve azamet hissedilir. Yaz lar ndaki sertlik, bir kusur say lmay p, yaz tarihine getirilen bir çeflni olarak kabul edilmektedir. Nesih yaz s, tamamen klasik tarzdad r. mzas n, di er hattatlardan ayr olarak, yaz lar n n de iflik yerlerine att bilinmektedir. Hakkak-zade Musatafa Hilmi Efendi taraf ndan, 17 Zilkade 1246 tarihinde yaz lan Mizanü l-hatt isimli yay nda: Mahmud Celaleddin in on iki kalem kendinde idi. Ve yeniden mucidi idi ve misli menendi gelmifl de il cihane, Gayr vasf mümkün de il. Bu kadar malum edelim fleklinde bilgiler verilmektedir. Mirza Habib taraf ndan, H 1305 tarihinde yaz lan Hat ve Hattatan isimli kitapta, kendisine ders vermeyen hocalara ra men, kendisini yetifltirdi inden ve O nun kimsenin hakiki flakirdi say lmad ndan bahsedilmifltir. Mahmud Tahir, 3 Ramazan 1325 (10 Teflrinievvel: Ekim 1907) tarihli kdam Gazetesinde yazd bir maklede: Mahmud Celaleddin in azmi ve çabas sayesinde, eski üstadlar aras nda fieyh Hamdullah tan sonra, Üçüncü fieyh ünvan n ald n, Rum ili Kad askeri oldu unu ve efli Esma bret Han m n kendisinde güzel nesih yaz ö rendi- ini belirtilmifltir. Prof. Dr. Ali Alparslan, Mahmud Celaleddin in yaz lar n n yorumunu yapm fl ve.. yaz lar nda garip bir yaln zl k ve bu yaln zl n vahfli bir atmosferinin sezildi ini, elif harflerini genellikle zülfesiz yazmas n n, O na has bir özellik oldu unu belirtmifltir. U ur Derman, Mahmud Celaleddin in yaz lar hakk nda: celi sülüs ve tu ra tavr itibariyle, ça dafl Mustafa Rak m a göre pek geri kald fleklinde yorum yapmaktad r. Ünlü hat sanatç s merhum Necmeddin Okyay: Mahmud Celaleddin in sülüs te Haf z Osman, celi de Rak m tarz nda eserler verseydi, bu iki ünlü hattat n, hat tarihinde adlar n n an lamayaca n söylemifltir. Mahmud Celaleddin Efendi, babas n n Resim 1; Mahmud Celaleddin Efendi K t a stanbul 19.yüzy l bafl. Sülüs ve nesih (Sabanc Hat Koleksiyonu) Resim 2; Mahmud Celaleddin Efendi Meflk (En. No: 1420) 343

5 Resim 1-1A; En. No: 849, Meflk, Karalama ve sol alt köflede imza detay Resim 6-6A; En. No: 175, ve sol alt köflede hattat imzas 344 ölümünden sonra, Niflanca, fieyh Murad Tekkesine fleyh olmufltur. M.1829 y l nda ölen Mahmud Celaleddin Efendi, fieyh Murad Tekkesi haziresine gömülmüfltür. Kap - dan girince, sa taraftaki seddin üstünde yer alan bölümün, üçüncü s ras n n, döndüncü mezar, Mahmud Celaleddin e aittir. Alt sat rl k mezar tafl n n üzerinde: Hüve-l hayy-ül baki Meflayih-i hattatinden Cennet mekan merhum ve ma fur Mahmud Celalüddin Efendi nin Ruhu için el Fatiha Sene 1245 yaz l d r. Mahmud Celaleddin ekolü, ölümünden sonra, sultan Abdülmecid, Esma ibret Han m, Mehmet Tahir Efendi, Çukurcuma l Mahmud Cemaleddin taraf ndan sürdürülmüfltür. III. Selim in annesi Mihriflah Sultan n H.1208/ M.1793 tarihli Türbesi ile H.1209/ M.1794 tarihli, Eyüp (Mihriflah Valde Sultan) imaretinin iç yaz lar, Mahmud Celaleddin taraf ndan yaz lm flt r. Mihriflah Sultan Türbesinin girifl kap s - n n üzerinde, celi sülüs hat ile onun zat ndan baflka, her fley halak olacakt r anlam ndaki Kasas Suresi nin 88. ayeti okunmaktad r. Türbe içinde bulunan, alt pencerelerin üzerinde dolaflan ayetler ile, madalyon içindeki hatlar da O nun taraf ndan yaz lm flt r. Alt Pecerelerin üzerinde, celi sülüs hat ile, iki s ra halinde, Besleme ile bafllayan Mülk Suresi nin tamam yer almaktad r. Mülk Suresinin anlam afla da verilmifltir: Mülk elinde bulunan yüce Allah, kutludur. O, her fleye kadirdir. O, hanginizin daha güzel ifl yapaca n z denemek iiçin, ölümü ve hayat yaratt. O, üstündür, ba fllayand r. O, yedi gö ü, biribiri üzerinde, tabaka tabaka yaratt. Rahman n yaratmas nda bir ayk - r l k, uygunsuzluk görmezsin. Gözünü döndür de bak, bir bozukluk görüyormusun? Sonra gözünü, iki kez daha döndür. Göz, hor, hakir ve bitkin, ümidini kesmifl bir halde sana döner. Ant olsun, biz, en yak n gö- ü lambalarla donatt k ve onlar, fleytanlar için tafllamalar yapt k. Ve onlar için, alevli atefl azab n haz rlad k. Rablerini inkar edenler için cehennem azab vard r. Ne kötü gidilecek yerdir o! Oraya at ld klar zaman, onun öfkeli homurtusunu iflitirler, kayn yor:

6 Az daha öfkeden çatlayaçak. Her topluluk onun içine at ld kça, onun bekçileri, onlara sordu: Size bir uyar c gelmedi mi? Dediler: Evet, bize uyar c geldi, ama biz yalanlad k ve Allah hiçbir fley indirmedi, siz ancak büyük bir sap kl k içindesiniz dedik. Ve dediler ki: E er biz dinleseydik, yahut düflünüp anlasayd k, flu ç lg n ateflin halk aras nda bulunmazd k Günahlar n itiraf ettiler, o ç lg n atefl halk uzak olsunlar! Fakat görmeden Rablerinden korkanlar var ya, iflte onlar için ba fl ve büyük mükafat vard r. Sözünüzü ister gizleyin, ister aç a vurun. Çünkü O gö üslerin özünü bilir. Yaratan bilmez mi? O. latiftir, haber aland r. O,size yeri boyun e er yapt. Haydi Onun omuzlar nda yürüyün ve Alah n r zk ndan yiyin. Dönüfl Ona d r. Gökte olan n, sizi yere bat rmayaca ndan emin misiniz? O zaman yer, birden sallanmaya bafllar. Yoksa siz, gökte olan n üzerinize tafl ya d ran göndermeyece inden emin misiniz? Tehdidim nas lm fl bileceksiniz. Ant olsun, onlardan öncekiler de yalanlad lar. Ama benim intikam m nas l oldu? Üstlerinde kanatlar n aç p yumarak uçan kufllar görmüyorlar m? Onlar, Rahmandan baflkas tutmuyor. Do rusu O, her fleyi görmektedir. Yahut, Rahmandan baflka, size yard m edecek askeriniz kimdir? Kafirler derin bir gaflet ve aldanma içindedirler. Yahut Allah, r zk n tutacak olursa, size r zk verecek kimdir? Do rusu onlar, azg nl k ve nefret içinde direnmektedirler. fiimdi, yüzüstü kapanarak yürüyen mi do ru gider, yoksa yolda dosdo ru yürüyen mi? De ki: Sizi yaratan, size kulak, gözler ve gönüller veren O dur. Ne kadar az flükrediyorsunuz! De ki: Sizi yerde üreten O dur ve Ona toplan p götürüleceksiniz. Do ru iseniz, bu tehdid ne zaman olacak? diyorlar. De ki: Ona ait bilgi, Allah n yan ndad r. Ben ancak, apaç k bir uyar c y m. Onu yak n görünce, inkar edenlerin yüzleri kötüleflti. Ve: iflte ça r p durdu unuz fley budur dendi. De ki: Baksan za, e er Allah beni ve benimle beraber olanlar öldürse de, yahut bize ac sa da, kafirleri, ac azaptan kim kur- 345

7 Resim 3-3A; En. No: 1790, flleme yaz ve hattat imzas Resim 1; Mahmud Celaleddin Efendi K t a stanbul 19.yüzy l bafl. Sülüs ve nesih (Sabanc Hat Koleksiyonu) tarabilir. De ki: O çok merhametlidir. Ona inanm fl, Ona dayanm fl zd r. Yak nda kimin apaç k bir sap kl k içinde oldu unu bileceksiniz. De ki: Baksan za, e er suyunuz çekilse, size kim bir akar su getirebilir? Eyüp- Mihriflah Sultan imaretinin içinde, en sa da bulunan Teflrifat salonu yaz l kap üzerinde celi sülüs hat ile : Bismillahirrahmanirrahim ibaresi yer almaktad r. Bu kap n n solunda, bu gün Mutfak Kap s yaz l, ortada bulunan kap üzerinde: Onlar içleri çekti i halde, yiyece i yoksula, öksüze ve esire yedirirler. Biz sizi, Allah r zas için doyuruyoruz. Bir karfl l k ve teflekkür beklemiyoruz anlam ndaki El nsan Suresi nin 8,9,10. ayetleri sülüs hat ile yaz lm flt r. Orta kap n n solunda bulunan ve So uk Hava Kap s yaz l kap üzerinde ise: fiüphesiz r z kland ran da, güç ve kuvvet sahibi olanda Allah t r anlam ndaki Zariyat Suresi nin 58. ayeti celi sülüs hat ile yaz lm flt r. Bu araflt rmada, Mahmud Celaleddin in Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürlü- ü nde bulunan hat eserlerinden örnekler verilecektir. Birinci eser, envanter numaras : 849 olan Meflk, Karalama d r. 23X16 cm. ebad nda olan meflkte, yaz lar nohudi renk ka t üzerine, siyah is mürekkebi ile yaz lm flt r. Meflkin etraf ndaki, 19,5X13 cm. ebad ndaki çerçevenin d fl nda, gri rengin hakim oldu u gel-git ebrusu yer almaktad r. Mahmud Celaleddin in imzas sol alt köflede ebru üzerine at lm flt r. kinci eser, envanter numar s : 1420 olan Meflk (hurufat) t r. 23X14,5 cm. ebad ndaki meflkte, yaz lar nohudi renk ka t üzerine, siyah is mürekkebi ile yaz lm flt r. ki sat r halindeki yaz nda, s ras ile Arap alfabesinin harfleri yerlefltirilmifltir. Yaz n n etraf, 17X7,5 cm. ebad nda, alt n çerceve ile s n rland rlm flt r.. Cetvel d fl ndaki alan, mavi zemin üzerine, alt n püskürtülerek yap lm fl, zerefflan ile bezenmifltir. Yaz da imza bulunmamaktad r. Eserin arkas nda Macit Bey taraf ndan kurflun kalem ile yaz lan notta, Mahmud Celaleddin taraf ndan yaz ld belirtilmektedir. Üçüncü eser, envanter numaras : 1790 olan iflleme yaz d r. 100X165 cm. ebad ndaki k rm z renkli kumafl üzerine, sülüs hat ile Ya Hazret-i Seyyidina fieyh mam- Ali Ebul Hasan es fiazeli ibaresi gümüfl sim ile ifllenerek, istiflenmifltir. Mahmud Celaleddin in imzas, iflleme olarak alt k sma at lm flt r. burada H tarihi okunmaktad r. Dördüncü eser, evanter numaras : 216 olan, 43X36 cm. ebad ndaki hat levhas d r. Hatlar, beyaz zemine, siyah is mürekkebi kullan larak, 4 sat r halinde yaz lm flt r. Yaz - n n anlam : Kim ki, kalbinde Allah vard r. Her iki dar da (dünya ve ahrette) yard mc s Allah t r. Ve her kim ki kalbinde Allan tan baflkas varsa, O, her iki darda (dünya va ahrette) karfl s nda Allah bulacakt r mza, sol alt k sma yerlefltirilmifltir. Beflinci eser, envanter numaras 217 olan, 43X49,5 cm. ebad ndaki hat levhas d r. Yaz lar, aç k zemine, siyah is mürekkebi ile, 346

8 dört sat r halinde yaz lm flt r. Sat rlar birbirinden cetveller ile ayr lm flt r. Yaz n n anlam : O seçkin peygamber, alemlere de rahmettir. Ben de yat yor diye, yer göklere karfl ö ünür. Cerail mele i, Onun kabrini ziyaret edip dedi ki: Buras Adn Cenneti dir; ölümsüz olanlar, iflte oraya giriniz. mza, üçüncü sat r ile dördüncü sat r aras na at lm flt r. Alt nc eser, envanter numar s 175 olan, 41X31 cm ebad ndaki, hat levhas d r. Hatlar, kahverengi zemine, siyah is mürekkebi ile, iki sat r halinde, sülüs hat ile yaz lm flt r. Yaz n n anlam : Her peygamberin cennette bir dostu veya arkadafl vard r benim de cennette ki arkadafl m Osman d r. mza sol alt köflede yer almaktad r. Yedinci eser, envanter numaras 317 olan, 63X56 ebad ndaki hat levhas d r. Celi sülüs hat ile beyaz zemine siyah is mürekkebi ile Allah (C.C) lafz yaz lm flt r. mza yine sol alt köfleye at lm flt r. Mahmud Celaleddin bir hat hocas ndan icazet almamas na ra men, insan isterse ve azmederse nas l iyi bir hattat olunaca n bize eserleri ispat etmektedir. Daha nice Mahmud Celaleddin lerin yetiflmesi dile iyle, kendisini sayg ve rahmetle anmak istiyorum. KAYNAKLAR: Acar, fiinasi, Vefa Semaya Çekilmifl, Cihan da Nam Gezer, Ünlü Hattatlar n Mezarlar (II), Art Dekor, Say :82, Ocak 2000, s:112. Alparslan, Ali, Türk Hattatlar, Ankara 1992, s: Alparaslan, Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, stanbul 1999, s: Berk, Süleyman, Eyüp Sultan da Celi Sülüs Kuflak Yaz lar, Tarihi Kültürü Ve Sanatlar yla, V. Eyüp Sultan Sempozumu Tebli ler, May s 2001, stanbul May s 2002, s:109. Derman, U ur, Mahmud Celaleddin Efendi, Türk Ansiklopedisi, C. XXIII, 1975 s: Habib, Mirza. Hat ve Hattatan, (Haz rlayan: M. Ebuzziya Bey), H.1305, s:166 Hakkakzade Mustafa Hilmi Efendi, Mizan ül-hatt ( T pk bas ma haz rlayan: Abdülkadir Dedeo lu) stanbul 1986, s: Huart C., Les Calligraphes Et Les Miniaturistes De L orient Musulman, Paris 1908, s: bnülemin Mahmud Kemal nal, Son Hattatlar, stanbul 1955, s:182 Müstakimzade Süleyman Sadeddin, Tuhfe-i Hattatin (Neflreden: bnülemin Mahmud Kemal), stanbul 1928, s:293. Rado, fievket, Türk Hattatlar, stanbul tarihsiz, s: Tilgen Nurulah, Eyüp lü Hattatlar, stanbul 1950,S:12 Ülker Muammer, Bafllang çtan Günümüze Türk Hat Sanat, Ankara 1987, s:34. Ünver Süheyl, Hattat Mahmud Celaleddin Efendi ve stanbul un Fethini Müjdeleyen Hadis, 50 Sanat Sever Serisi, No:4, stanbul 1953, s:2. 347