TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VII TEBLİGLER

Transkript

1 EYÜPSULTAN SEMPOZYUMU VII TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VII TEBLİGLER Dem. No: Tas. No: EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ TEL: (0.212) FAX: (0.212) e.mail: 3

2 EYÜPSULTAN SEMPOZYUMU V I I EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI 21 GENEL YÖNETİM OSMAN SAK YAYIN SORUMLUSU İRFAN ÇALIŞAN KAPAK VE SAYFA TASARIMI İLGİ TANITIM FİLM EKOL GRAFİK BASK! ELİT MA TBAACILIK BASILDIGI YER İSTANBUL BASK! TARİHİ ARALIK 2003 ISBN Eyüpsultan Sempozyumu kitabında kullmıılan, tebliğ sahibine ait olanlar dışındaki görselmalzemeler Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü arşivine aittir. Kitaptaki tüm yazılarm ve görselmalzemelerin yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayııılaııamaz ve kullanılamaz. 2

3 EYÜP HAZ RELER NDE K KADIN HATTAT HAB BE HATUN VE HAB BE HANIM Dr. Zübeyde Cihan ÖZSAYINER stanbul Süleymaniye de do du. stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk slam Sanat Tarihi Bölümü nden mezun oldu. Ayn bölümde yüksek lisans ve doktora yapt y l ndan beri Vak flar Genel Müdürlü ü ne ba l Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürü olarak görev yapmaktad r. Bir çok milli ve uluslararas kongrelere kat lm flt r. Antik Dekor, Art Dekor, lgi, Antika, Sanat Tarihi Araflt rmalar, Vak flar Kültür ve Sanat Dergilerinde makaleleri yay nlanm flt r. Türk Vak f Hat Sanatlar Müsesi nde Bulunan Bezemeli Kur an- Kerimler isimli kitab bulunmaktad r. (1999) 178

4 Yüzy llarca yarat c l ve üretkenli i ile ön plana ç kan kad n, tüm kültürlerde güçlü bir sembol olmufltur. Osmanl döneminde kad n n tüm engelleyici flartlara ra men, büyük bir varolma savafl vererek, her sahada kendisini kabul ettirdi i görülmektedir. Daha önceki çal flmalar mda, Selma, Fatma Mevhibe, Esma bret, Emine Behçet Nam ka, Selma mül Vehbi, Nazire, Nasiye, Hatice Huriye isimli kad n hattatlar n, çeflitli müze ve koleksiyonlardaki eserleri tespit edilerek, yay nlanm flt r. (1) Yay nlanan baz araflt rmalarda, azda olsa, kad n hattatlar m z n mezartafllar na yer verilmifltir. (2) Hazireler tarand kça, kad n hattat mezartafl say s n n artaca na inan yorum. Eyüp hazirelerinde yapt m araflt rmalarda, Habibe Hatun ve Habibe Han m isimli, iki kad n hattat mezar tespit edilmifltir. Habibe Hatun un mezar, Eyüp Camisinin güneyinde bulunan hazire içindedir. (3) (Resim. 1, 2) En üstte, 35X 12 cm. lik bir alan içinde, ortada palmet ve bunun alt ndan sa a ve sola uzanan dallar n ucunda ikifler rumi motifleri yer almaktad r. (Resim. 3) Bafl tafl nda, 22X 10,5 cm.lik bir alan içine yerlefltirilen Huvelhallakulbaki yaz s n n sa ve solunda bulunan koltuklarda, biri afla-, di eri yukar bakan rumi motifleri yer almaktad r. Bunun alt nda bulunan, 34,5 X 10,5 cm. ebatlar ndaki 7 adet dikdörtgen alan içinde sülüs hat ile kitabe yer al r. (Çizim. 1) 10 X 17 cm.lik alan içine yerlefltirilen El Fatiha ibaresinin alt nda, 18 X 4 cm. lik dikdörtgen alan n içinde Hicri olarak tarih verilmifltir. Kitabenin okunuflu: Huvelhallakul baki Allah suphaneke ve teala Merhume ve ma fure Cennet mekan firdevs Afliyan hattate Habibe Hatun ruhuna Ve cemii müminiyn müminatehu Rahmet eyleye bi hürmeti El Fatiha Sene 1181 ( 1767 ) fleklindedir. Resim: 1 Resim: 2 Bafl tafl n n oturdu u k s m, 73 cm. uzunlu unda, 52,5 cm yüksekli inde yar m daire fleklindedir. Bu bölümün etraf nda, palmetler ve bunlara dallarla ba lanan rumi motiflerinden oluflan bordür yer almaktad r. (Resim. 4, Çizim. 2) Mezar n ebatlar 76,5 X 158 cm. dir. Habibe Han m n mezar, Hubbi Hatun Türbesinin haziresinde bulunmaktad r. (4) (Resim. 5) Mezarda bulunan bafl ve ayak tafl, 159 cm uzunlu undad r. Silindirik formda olan tafl n çap, 76 cm.dir. Bafl tafl n n üstünde, 84,5 cm. çap nda, 17 cm yüksekli inde, bir lahana formu yer almaktad r. (Çizim. 3, Resim. 9) Osmanl Sanat nda lahana formu, plastik olarak çeflmelerde, niflantafllar nda, merdiven babalar nda, havuz zeminlerinde, kalemifli olarak saray mimarisinde yer almaktad r. Sultan II. Murat taraf ndan kurulan Osmanl tarihindeki ilk spor tak m- Resim: 5 lar, Bamyac lar ve Lahanac lar ad n tafl maktad r. Bu iki tak m, Osmanl saray nda titizlikle korunan ve padiflahlar n sürdürdü ü bir gelenek olmufltur. Eski Gülhane bahçesinde yer alan niflantafllar n n, III. Sultan Selim e ait olan n n üzerinde lahana, II. Mahmud a ait olan n n üzerinde ise bamya motifleri yer almaktad r. Gülhane bahçesinde bulunan, lahana bezemeli niflantafl, Resim: 3 Çizim:1 Resim: 4 Çizim:2 (1) Zübeyde Cihan Özsay ner, Kad n Hattatlar m z, lgi Dergisi, stanbul 1987, S:48, s: Zübeyde Cihan Özsay ner, Hatice Huriye Han m, Antik Dekor Dergisi, Say :26, stanbul 1994, s: (2) fiinasi Acar, Vefa Semaya Çekilmifl, Cihan da Nam Gezer ( II ) Ünlü Hattat Mezarlar, Art Dekor Dergisi, stanbul Ocak 2000, Say : 82, sayfa: 115, ( Zahide Selma Han m n mezar hakk nda foto rafl bilgi vard r.) Mehmet Nermi Haskan, Yüzy llar Boyunca Üsküdar 2, stanbul Temmuz 2001, s:740. ( Emetullah Han m n mezar hakk nda bilgi vard r.) (3) Mehmet Nermi Haskan, Eyüp Tarihi I, stanbul 1993, s: 331. (4) Mehmet Nermi Haskan, Eyüp Tarihi 1, stanbul 1993, s

5 (5) Gül repo lu, Osmanl Sanat nda Spor Dünyas ve Spor Betimlemeleri, P Dergisi, stanbul 1998, Say : 10, s: Necdet SAKAO LU, Tarihi, Mekanlar, Kitabeleri ve An ar ile Saray- Hümayun Topkap Saray, stanbul 2002 Aral k, s: 50 (6) Nuran Kara Pilehvarian, Nur Urfal o lu, Lütfi Yaz c o lu, Osmanl Baflkenti stanbul da Çeflmeler, stanbul 2000, s.:30, Foto: 2. Affan E emen, stanbul un Çeflme ve Sebilleri, stanbul 1993, s. 63. (7) Tarikat bafll n n de erlendirilmesindeki yard mlar için de erli hocam Prof. Dr. Baha TANMAN a teflekkür ederim. Abdülbaki, Melamilik ve Melamiler, stanbul 1931, s. 49, resim: 6. (8) Nuran Kara Pilehvarian, Bezm-i alem Valde Sultan Yap lar, Bas lmam fl Doçentlik Çal flmas, stanbul Mart 1996, s Verdi i bilgiler ve foto raflar için, de erli arkadafl m Doç. Dr. Nuran Kara Pilehvarian a teflekkür ederim. H. 1205/ M tarihinde, Sultan III. Selim in 400 ad mdan bir yumurtay vurmas an s - na dikilmifltir. Üzerindeki kitabe metni Naflid e, talik yaz lar ise, Mehmet Es ad Yesari ye aittir. (Resim. 6) III. Selim Lahanac lar tak m na duydu u sevgiyi, lhami mahlas ile yazd fliiirde de dile getirmifltir: K fl mevsiminde ç kar ortaya lahana Gerçi biçimce görünüflçe Keykavus un topuzuna benzer Can verir insana, çünkü taze gül yapra, lahana Dizilmez yüz bin, bir ipli e bamya gibi, Arsland r o, arabayla gezer sanki lahana Hiçbir zevk ve mutluluk anlafl ld, olmazm fl onsuz Olur mu, helva söyleflileri, olmazsa e er lahana, Lay kt r, ona lhami, ne türlü övgüler yazsa Lahanac m, Lahanac m, Lahanac m, Lahana. Resim: 8 Resim: 9 Çizim: 3 Resim: 6 Resim: 7 Lahana ve Bamya da simgeleflen tak m bilinci,topkap Saray nda, Harem de, bulunan fiehzadegan Dairesindeki oca n içinde (18. Yüzy l sonu, 19. Yüzy l bafl ) kalemifli tekni inde, lahana ve bamya motifleri olarak, duvar resminde kendini göstermektedir. (5) (Resim. 7) Çengelköy de bulunan, H.1270/ M.1854 tarihli Ser kavas Ahmet A a Çeflmesinin üzerinde bulunan lahana formu da, ayn gelene- i sürdürmektedir. (6) (Resim. 8) Lahana formunun alt nda 33X 14,5 cm. ebad ndaki bir alan n ortas nda, üzerinde 12 dilimli, kenar 7,5 cm, yüksekli i 8 cm olan üzerinde dü mesi bulunan destars z ( dal ) olarak, tarikat tac flerifi yer almaktad r. Bu tac- flerifin, (Hüseynî) Bektaflî "fahirî" tarikat na ait olmas ihtimali yüksektir. (Resim. 10, Çizim. 4) Bunun bir benzeri de, Çelebi fieyh smail Ma flukinin Rumelihisar ndaki Kayalar Mescidinde bulunan H. 935 tarihli mezartafl ndaki, Bayrami-Melami tarikat tac nda görülmektedir. (7) (Resim. 11) Y ld z Teknik Üniversitesi, Rektörlük binas ahflap olan, ana girifl merdiveninin iki taraf nda lahana bafll kl babalar yer almaktad r. II. Abdülhamid döneminde elden geçirilen ve kullan lan binan n asl n n, Sultan Abdülmecid in 1842 de annesi Bezm-i alem Valde Sultan için yapt rd Kasr- Dilküfla oldu u san lmaktad r. (8) (Resim. 12) 180

6 Resim: 10 Resim: 11 Resim: 12 Resim: 12 Detay Yaz 33 X 14,5 cm.lik alanlar içine 5 sat r halinde yaz lm flt r. Besmele ile bafllayan yaz n n alt nda, 14,5 X 21 cm. lik bir alan içinde Hicri olarak, sene, ay ve silik olarak hattat ismi yer almaktad r. (Resim. 13) Bafl Tafl ndaki kitabenin okunuflu: Bismillahirrahmanirrahim Küllü men aleyha fan ( Rahman Suresi 26: Yeryüzünde bulunan her fley fanidir) Ve yabkaa vechü rabbike zülcelali vel ikram (Rahman Suresi 27, Ancak ulu ve cömert olan Rabbinin varl bakidir) Hatmi nefs eyleyan valideci imden Akl na al bafl na hakka çal fl ey ihvan Sene 1290 ( M ) 2 Ramazan, fleklindedir. Ayak tafl n n boyu, 159 cm.dir. Yaz, 12 X 33 cm. ebad ndaki alanlar içine 5 sat r halinde yerlefltirilmifltir. Ayak Tafl üzerindeki kitabenin okunuflu: Resim: 13 Resim: 14 Resim: 15 Üsküplü mahallesi mam Eseyyid Eflfleyh Haf z Mustafa Muhyiddin Efendinin validesi Haf z Hattat Habibe Han m Ruhuna r zaallahu el Fatiha fleklindedir. (Resim. 5) Mezar n lahit k sm, d fltan 21,5 X 90 cm, içten 57X 24, 2 cm. ebatlar ndad r. (Resim. 14) Ayak ve bafl tafllar n n köfleleri, pahlanarak, üç kademeli silme ile hareketlendirilmifltir. Köflelerdeki üç kademeli silmelerin yüksekli i 6 cm, uzunluklar ise, birincisi 4 cm., ikincisi 5 cm, üçüncüsü 7,5 cm dir. (Resim. 15) 1181/ 1767 tarihli mezartafl olan Habibe Hatun ile, 1290/ 1873 tarihli mezartafl olan Habibe Han m, Eyüp hazirelerinde iki kad n hattat olarak sanat tarihimize kazand rmak benim için çok sevindirici bir olay olmufltur. (9) Hat sanat na hizmet eden bu iki han m hattat m z sayg ve rahmetle an yorum. (9) Çal flmama çizimleri ile katk da bulunan de erli arkadafl m Dr. Yük. Mimar. Restoratör Beyhan ERÇA a ile, desenleri çizen de erli arkadafl m Ayfle lhan GÖKfiEN e (Cerrahpafla T p Fakültesi, T ptarihi Ana Bilim Dal, Ord. Prof. Dr. A. Süheyl ÜNVER Atölyesi Ö retim Görevlisi) teflekkür ederim. Çizim: 4 181