EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

Transkript

1 E Y Ü P S U L T A. N S E M PO Z YU M U IV TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU IV TEBLiGLER Türkiye Diyanet Vakfı İsHim Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Dem. No: f Tas. No: '3S6.ıLıı,, '-!U.S EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ Tel: (0212) Fax: (O 212)

2 T. A R i H K. Ü L T ü R Ü V E S A N A T Y L A EYÜP BELEDiYE Sİ KÜLTÜR YAYINLARI 13 GENEL YÖNEfİM: OSMANSAK YA YlN SORUMLUSU: İRFAN ÇALIŞAN GRAFiK TASARlM: Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ FiLM ÇlKlŞ: KO MBİ BASH SEÇİL OFSET CİLT BAYINDIR BASlLDI GI YER, İSTANBUL BASKITARiHi>'. KASIM 2Öo :.ı:: - Eyüpsultan Senıpozyııınu kitabında kullanılan, tebliğ sahiplerine ait olanlar dışındaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi, Kazını Zaim ve Yazıevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir.. Kitaptaki tüm yazıların ve görsel malzemelerin yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayınlanamat ve kullanılamaz.

3 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP TEK M MAR S NAN TÜRBELER N N HAT SANATI DÜZENLER Z Dr. ZÜBEYDE C HAN ÖZSAYINER stanbul Süleymaniye de do du. stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk slam Sanat Tarihi Bölümü nden mezun oldu. Ayn bölümde yüksek lisans ve doktora yapt y l ndan beri Vak flar Genel Müdürlü ü ne ba l Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürü olarak görev yapmaktad r. Bir çok milli ve uluslararas kongrelere kat lm flt r. Antik Dekor, Art Dekor, lgi, Antika, Sanat Tarihi Araflt rmalar, Vak flar Kültür ve Sanat Dergilerinde makaleleri yay nlanm flt r. Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi nde Bulunan Bezemeli Kur an- Kerimler isimli kitab bulunmaktad r. (1999) 336

4 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Feridun Ahmet Pafla Türbesi Foto raf: Kaz m Zaim Bu çal flmada Mimar Sinan n infla etti i, Ayas Mehmet Pafla Türbesi (H.946-M ), Sokullu Mehmet Pafla Türbesi (H.976-M ), Pertev Pafla Türbesi (H.980-M.1573), Lala Mustafa Pafla Türbesi (H.988- M.1580), Niflanc Feridun Ahmet Pafla Türbesi, Siyavufl Pafla Türbesi (M ) nin hat sanat düzeni üzerinde durulacakt r. Ayas Mehmet Pafla Türbesi, Kanuni Sultan Süleyman taraf ndan yapt r lm flt r. Türbede; kap kemeri üzerinde mermer üzerine kaz ma tekni i ile: Zikrin en faziletlisi: Lâ ilahe llallah, Muhammeden Raesulallah t r. Mümin, her iki dünyada da diridir. anlam ndaki hadis sülüs hat kullan larak arapça olarak yaz lm flt r. Sokullu Mehmet Pafla Türbesi, Sokullu Mehmet Pafla taraf ndan yapt r lm flt r. Avlu kap s üstünde, sülüs hat ile mermer üzerine kaz ma tekni i ile H.976 tarihli arapça kitabe üç s ra halindeki dörtlü kartufllar içine yerlefltirilmifltir. Burada; fiah Selim e vezir-i a zâm olan, yani iki cihan adafl n n mübarek haf zas üzerindeki her fley fânidir âyetini hat rlad. Pafla Hazretleri bu mübarek yüce makam yapt rd. Çocuklar n n temiz türbesi hûri ve gençlere cennet bahçesi (gibi) oldu. Bu süslü eve cennet diyen Nihadî, hemen iki târih düflürdü: tam hofl makam ve mübarek yer. Y l 976 Cennet halk n n evi temiz türbe. Y l 976 anlam nda hatlar bulunmaktad r. Sebil in üzerinde talik hat ile mermer üzerine kaz ma tekni i ile, üç s ral k ikili bölümler içinde, hattat ismi olarak H d r ad n n verildi i H.976 tarihli kitabe yaz l d r. Burada, Peygamberin adafl o baht aç k, bu temiz flarâb sebil k ld / Bu kevser (suyundan) içenler, çocuklar n n ruhuna dua göndersinler / Nihadî içerek, tarihini söyledi: cennet selsebili tatl su. Bunu H d r yazd. Y l 976 anlam nda Türkçe kitabe yer almaktad r. Türbenin kap s n n üstünde, celi sülüs hat ile mermer üzerine kaz ma tekni i ile arapça olarak; Allah n varl - na, birli ine ve s fatlar na inanmak, meleklerine, kitaplar na, Peygamberlere, ahirette olan fleylere inanmak anlam nda hatlar bulunmaktad r. Kubbenin iç kasna nda: Besmele ile bafllayan Bakara Sûresinin 255. ayeti, yani Ayet el Kürsi, lacivert çini zemin üzerinde beyaz renkli sülüs hat ile yaz lm flt r. 337

5 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Pertev Pafla Türbesi, Pertev Mehmet Pafla taraf ndan yapt r lm flt r. Girifl kap s üzerinde, mermer üzerine kaz ma tekni i ile, H?980 tarihli sülüs kitabe yerlefltirilmifltir. Üçlü bölümler içine, dört s ra olarak yaz lan kitabede: Önce türbesini yapt, sonunda ahirete sefer etti. Çünkü Allah nurunun par lt s, cennet yuas n n Paflas, her fley helak olacakt r s rr ndan haber alm flt r. / Dünya evini terk ederek, can gibi yola koyuldu. Fena e lence meclisinde, zevk ve sefa eden, sonunda ölüm kadehini kader sakîsinin elinden içer. / ster tac sâhibi, emir, mutlu vezir olsun, ne yaz k ki ecelin elinden hiç kimse kurtulamad. Çarflamba günü ölümsüzlük dünyas na göçtü. Cemâdiyelâhir ay n n ilk günü belli olmufltur. Nihadi Fatiha okudu ruhuna, gel sen de oku. Tarihini dedi: Allah rahmet ede, yuvas cennet ola. Y l 1980 anlam nda Türkçe kitabe yer almaktad r. Lala Mustafa Pafla Türbesi nde kubbe kasna ve lahit üzerindeki kitabede hatlar yerletirilmifltir. Bu hatlar Hamit Aytaç taraf ndan yenilenmifltir. Kubbe kasna nda kalemifli tekni i kullan larak, mavi zemin üzerine yald l ile yaz lan celi sülüs hatlar ; Saf Sûresinin 12, 13, 14. ayetlerini içerirler. Besmele ile bafllayan ayet: flte büyük kurtulufl budur. Sevece iniz bir fley daha var: Allah tan yard m ve yak n bir fetih. Mü minleri müjdele ya Muhammed. Ey inananlar, Allah n yard mc lar olun. anlam ndad r. Lahit kitabesi üzerinde, mermer üzerine kaz ma tekni i ile sülüs hat kullan larak yaz lm fl: Ruhu için Fatiha / Ey gelip bu mezar n sahibini soran / Bu kabrin fatihi seçkin Gazi dir / Büyük Acem memleketinde komutan oldu / Can verdi, dünyadan ahirete göçtü. Bu göçü gören Bülbüli tarihini dedi: Mustafa Pafla ya cennet makamlar ndan bir makam ver. Sene 988. anlam ndaki Türkçe ibareler ikili kartufllar içine yerlefltirilmifltir. Niflanc Feridun Ahmet Pafla Türbesi; Niflanc Feridun Ahmet Pafla taraf ndan yapt r lm flt r. Girifl kap s üzerinde, celi sülüs hat kullan larak mermer üzerine kaz ma tekni i ile, ikili kartufllar içinde, üç s ra halinde Türkçe bir kitabe yerlefltirilmifltir. Bu bölümdeki hatlar: Feridun Pafla n n ç kan ruhu, dünyadan ahirete geçti / 991 tarihinde mütevellisi Siyavufl isimli Bevvab Sultan bunu yazd rd / Cennette makam nimetli olsun. Ruhu için Fatiha. anlam ndad r. Siyavufl Pafla Türbesi, Siyavufl Pafla taraf ndan yapt r lm flt r. Yaz ; Cami-i Kebir caddesine bakan pencere üzerinde; girifl kap s üzerinde, pencere üzerlerinde, üst pencerelerin altlar nda, girifl kap s n n iç yüzünde, pandantiflerde ve ana kubbede yer almaktad r. Cami-i Kebir caddesine bakan pencere üzerinde, sülüs hat ile mermer üzerine kaz ma tekni i kullan larak, befl sat r halindeki ikili kartufllar n içindeki yaz lar, zemine yald z ile boyanarak düzenlenmifltir. Buradaki hatlar: Vezirlerin seçkini Siyavufl Pafla ki yeri en yüksek makam olmufltu / Ba fl herkesce bolca idi, (bu yüzden) hem soylu hem de s radan kifliler kendine dua ederlerdi. / Allah n emri O na ans z n eriflti. Korkmadan gelen emre boyun e erek ahirete göçtü. / Temiz ruhu gö e do ru yükseldi ve cennet bahçesi kendisine yuva oldu. / Hekîmi ölümüne (flöyle) tarih düflürdü: Cennet, Siyavufl Pafla ya mesken oldu anlam nda Türkçe olarak yaz lm flt r. Girifl kap s üzerinde celi sülüs hat ile mermer üzerine kaz ma tekni i kullan larak, Kasas Sûresi nin 88. âyeti yerlefltirilmifltir. Buradaki hatlar: O nun yüzü (Zat )ndan baflka her fley helâk olacakt r. Hüküm O nundur ve O na döndürüleceksiniz anlam ndad r. 338

6 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Pencerelerin üzerlerinde bulunan lacivert çini panolara beyaz ile sülüs hat kullan larak Bakara Sûresinin 255. ayeti yâni Ayet el kürsi yaz lm flt r. Bu ayet, Allah ki O ndan baflka Tanr yoktur. Daima diri ve yaratt klar n koruyup, yöneticidir. Kendisini ne bir uyuklama, ne de uyku tutmaz. Onlar koruyup, gözetmek, kendisine a r gelmez. O, yücedir, büyüktür. anlam ndad r. Üst pencere altlar nda, yine ayn flekilde lacivet çini üzerine beyaz sülüs ile, Rahman Suresi nin tamam yer almaktad r. Oldukça uzun olan bu ayet: Çok merhametli Allah, Kur an- ö retti. nsan yaratt. Ona beyan, konuflup düflüncelerini aç klamay ö retti... fleklinde bafllayarak (Cennettekiler orada) yeflil yast klara ve harikulâde güzel ifllemeli döfleklere yaslan rlar. fiimdi Rabbinizin hangi nimetlerini yalanl yorsunuz? Büyüklük e ikram sahibi Rabbinizin ad ne yücedir. olarak son bulmaktad r. Girifl kap s n n iç yüzünde yine lacivert çini üzerine beyaz celi sülüs hat ile, Zümer Sûresi nin 53. ayeti yerlefltirilmifltir. Bu Sûre de: Taraf mdan onlara de ki: Ey nefislerine karfl afl r giden kullar m. Allah n rahmetinden ümit kesmeyin. Allah bütün günahlar ba fllar. Çünkü O, çok ba fllayan, çok esirgeyendir. anlam ndad r. Pandantiflerde lacivert çini üzerine beyaz celi sülüs hat ile Allah, Muhammed, Ebubekir, Ömer, Osman, Ali, Hasan, Hüseyin yaz lm flt r. Ana kubbede celi sülüs hat ile kalemifli olarak, lacivert üzerine beyaz renk kullan larak hlâs Sûresi yaz lm flt r. Bu sûrenin anlam : De ki Allah birdir. Allah Samed dir. (Her fley varl n O na borçludur. Her fley O na muhtaçt r. O hiçbir fleye muhtaç de ildir. Her fleyin baflvuraca, yard m dileyece i tek varl k, O dur.) Kendisi do urmam flt r. Ve do rulmam flt r. Hiçbir fley O nun dengi olmam flt r. Görülüyor ki, Eyüp teki Mimar Sinan Türbelerinde kullan lan yaz lar içerdikleri anlamlar aç s ndan türbe mimarisi ile bütünlük sa lamaktad rlar. Türbeye gelen insana, herfleyin fani oldu u, sadece Tanr n n bâki oldu u, inananlar n, Allah n rahmetine kavuflacaklar gibi, fikirleri hat yolu ile veren bu yaz lar n, Mimar Koca Sinan taraf ndan titizlik ile seçilerek uyguland - n görmekteyiz. Mimar Sinan n tasar m gücü ile türbelere uygulad hatlar n yaflat lmas, korunmas ve gelecek nesillere orijinal olarak intikal ettirilmesi, dünya durdukça durmas en büyük dile imizdir. KAYNAKLAR Ahmet Ziyâüddin Gümüflhânevî, Ramuz el Hadis, stanbul Atefl, Süleyman, Kur an- Kerim ve Yüce Meâli, Ankara tarihsiz. Demiriz, Y ld z, Eyüp te Türbeler, Ankara Önkal, Hakk, Osmanl Türbelerinde Yer Alan Dini bareler Hakk nda Baz Mülahazalar, Türk Kültürü, c.26, say :308, Ankara 1988, s ÖZSAYINER, Zübeyde Cihan, Mimar Sinan n stanbul daki Camii ve Türbelerindeki Yaz Düzeni ve Anlamlar, stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dal, Yay nlanmam fl Doktora Tezi, stanbul Saatçi, Suphi, Mimar Sinan n Yap lar ndaki Kitabeler, stanbul Sokullu Mhmad Pafla Türbesi Foto raf: Maz m Zaim