BİR ALTERNATİF FİNANSMAN MODELİ: BARTER İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Transkript

1 BİR ALTERNATİF FİNANSMAN MODELİ: BARTER İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Hilmi KIRLIOĞLU Ali AKAYTAY Aydın BAĞDAT Sakarya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Sakarya / TÜRKİYE ÖZET Dünya varoldukça ihtiyaçları da artarak devam edecektir. Günümüz yaşam tarzında insan ihtiyaçlarının karşılanma biçimi değişmiş ve bu konuda farklı sistemler ortaya çıkmıştır. İşte bu sistemlerden biri de barter dır. Barter, kısaca mal veya hizmetin takası olarak ifade edilebilir. Atıl kaynakların kullanılmasını sağlaması, borçlanma ve finansman giderlerini azaltması, kaynak maliyetini düşürmesi, ekonomik krizlere rağmen dinamik bir pazar oluşturması, tahsilat ve teslimiyet riskini en aza indirmesi, yeni müşteriler kazandırması gibi özellikler barter ın avantajlı bir sistem olmasını sağlamaktadır. Bu özellikleriyle hem finans hem de ticaret sistemi olarak kendini gösteren barter; factoring, leasing ve bankacılık gibi sistemlere alternatif bir model olabileceğini ortaya koymuştur. Bu çalışmada Barter sisteminin tanıtılması, işleyişi, yararları, sakıncaları ve muhasebeleştirilmesi üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Barter, e-ticaret, finansal araçlar, muhasebe AN ALTERNATİVE FİNANCİAL MODEL: BARTER PROCEDURES AND THEİR ACCOUNTİNG ABSTRACT Human needs will go on the time. The repplying type of human needs changed and several systems have been arised in time. One of the systems is barter procedures. Barter means exchange of goods and services, in short. The advantages of barter are; to provide usableness to idle resources, to decrease financial expenses, to decrease resource cost, to provide dynamic market in spite of economical crises, to minimize collection and delivery risk and to provide new customers. In the financial and commercial markets, the barter has been seen an alternative model to factoring, leasing and banking systems because of the above specifications. Key Words: Barter, e-commerce, financial tools, accounting 1. GİRİŞ Küreselleşen dünya ekonomisinde sermayenin serbest dolaşımı önündeki engeller kalktıkça paranın fonksiyonları konusunda tartışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Tartışmanın odağında paranın bir değişim aracı olma özelliği gel-mektedir. Paranın değişim aracı olması, kişilerin ellerindeki malları önce para karşılığında satmaları ve elde ettikleri para ile daha sonra istedikleri malları satın almaları (örneğin buğday üreten ve ayakkabı satın almak isteyen bir çiftçinin, elindeki buğdayı önce para karşılığında satması ve daha sonra da bu para ile ayakkabı satın alması) demektir. Paranın bu özelliğini tam olarak yerine getiremediği düşüncesi gün geç-tikçe güçlenmektedir. Buna kanıt olarak; 1990 ların sonlarında başlayan ve 2000 li yılların başında devam etmekte olan ve özellikle de 2001 yılında Arjan-tin, Türkiye gibi ülkeleri derinden sarsan global kriz gösterilmektedir. Buna bir çözüm yolu olarak ta son yıllarda gelişen bir ticaret sistemi, barter önerilmektedir. Bu yöntemle giderler, alımın sistemden yapılması sure-tiyle azaltılabilir. İşletmenin elinde atıl olarak duran mal ya da hizmetleri barter sisteminden alınanlar karşılığında,

2 sistemde satarak atıl kaynaklar kullanılabilir. Aradaki dengeyi sağlama görevi de barter firmasına aittir. İnsanoğlunun ateş ve tekerlekten sonra keşfettiği en önemli araç olan ticaretin en ilkel şekline takas diyoruz. Henüz ortalıkta para dahi bulunmazken kullanılan takas yönteminde, elindeki bir mal veya hizmeti, başka bir mal veya hizmetle değiş tokuş ediyoruz. Buna ticaretin birinci yolu yüzyüze ticaret diyorduk. Sonra işin içine para girdi, yazı girdi, ticaretin ikinci yolunu keşfettik. Derken üçüncü yolu, Elektronik Ticaret yani Barter ı geliştirdik. Bir tür takas olan barter için insanlar, gelecek yüzyılın yeni ticaret yolu diye bahseder oldu. Nedir bu barter? Batı ülkelerinde hızla gelişen finansal takas sistemi aslında. Ürettikleri mal veya hizmetleri barter pazarına satarak, para ödemeden, ihtiyaç duydukları mal veya hizmeti karşılayan firmalar, böyle-likle durgunluktan etkilenmiyorlar. Bir firma ihtiyaçlarını barter sistemiyle kar-şıladığı oranda nakit tasarruf sağlarken, ödemeyi ürünüyle yaptığı oranda satışlarını da artırıyor. Demek ki, birileri bu imkanlardan haberdar. Sorun, özellikle durgunluk sürecinde, böylesi enstrümanları gecikmeden devreye sokmakta yatı-yor. 2. BARTER SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ Barter, İngilizce kökenli bir kelime olup, mal veya hizmetin takası (trampa edilmesi) anlamına gelmektedir. Taş devrinden beri uygulanarak günü-müze kadar gelen tek ticaret ve finansman sistemi olarak bilinmektedir (Gürsoy, 1998:61). Barter in kökeni ise (Barter, clearence of indebtednes) Arapça da takass kelimesinden gelmektedir. Genel olarak para kullanılmadan bir malın bir başka malla değişimi şeklinde yapılan ticaret aynı mübadele olarak tarif edilmektedir. Barter döviz kullanılmadan yapılan bir ticaret şeklidir (Şenol, 1999:4). Her ne kadar en basit ifadeyle Takas olarak adlandırılsa bile, barter sisteminin içeriği dolayısıyla sadece takas olmaktan çok daha ötede bir kav-ramdır. Barter; çok sayıda alıcı ve satıcının bir arada karşı karşıya geldiği bir geniş pazar olmasının yanı sıra bu alıcı ve satıcıları belli kurallar çerçevesinde ve belli kriterlere göre bir araya toplayan, alıcı ve satıcının karşılıklı ilişkilerine düzenleme getiren, hem alıcının hem de satıcının haklarını ve sorumluluklarını belirleyen bir sistemdir. Bu nedenle barter sistemi salt bir takas işlemi değildir. Barter; alıcı ve satıcının mevcut ekonomik şartlarda en iyi koşullarda pazar bulup, alışverişlerini bu pazarda yapmalarını sağlayan, belirli niteliklere sahip kişi yada kurumların üye olabildiği yada sistemden yararlanabildiği bir alış-veriş kulübüdür (Arzova, 2000:1). Tarihçe konusunda kaynaklar, ilk barter işlemi ile ilgili olarak şöyle bir anektod aktarmaktadır. Her şey taş devrinde mağarasında yaşamını sürdüren bir insanla başladı. Yandaki mağarada oturan insanın elinde bulunan bir eşya dikkatini çekti. Tam ihtiyacı olan bir şeye benziyordu (Böylece barter ticaretinin birinci prensibi talep doğdu). Ona sahip olması için ne yapması gerektiğini düşündü. Yapılabilecek tek şey, kendisinde olan ve komşusunun hoşuna gidebi-leceği bir başka şeyle takas edebilmekti. Ama komşusu bu takasa sıcak bak-madı. Anlaşılan elindeki eşyanın takas edeceği eşyadan daha kıymetli olduğunu düşünmekteydi. Barter ticaretinin ikinci önemli prensibi de böyle doğdu (Arz eden taraf, malı değerinin altında vermek zorunda kalmayacaktı.). Sonunda arz ile talep bir şekilde dengelendi ve takas gerçekleşti. Barter ticaretinin üçüncü ve en önemli prensibi gerçekleşmiş oldu (memnuniyet ve güven). Bu sayede insanlar hem fazla işine yaramayan bir malla başka birinin ihtiyacını karşılamış oldu hem de kendi ihtiyacını görecek bir mala sahip olmuş oldu (Gürsoy, 1998:1). Eskiden beri insanlar ellerindeki mallar ve ihtiyaçları doğrultusunda mal takası yapmışlardır, ikili olarak gerçekleşen bu mal takası gelişen uygarlık seviyesi ve artan ihtiyaçlar ile birlikte gittikçe azalır hale gelmiş ve paranın doğuşuna sebep olmuştur. Paranın doğuşu ile giderek yok olan dünyanın en eski alışveriş şekli 1929 daki büyük krizin ardından tekrar adından söz ettirmeye başlamış ve günümüzde kullanılan modern takas sistemi -barter- ortaya çıkmıştır.

3 3. BARTER SİSTEMİNİN GELİŞİMİ Barter Sisteminin kullanımı MÖ sine kadar dayanmaktadır. O zamanlar-da para veya benzer bir mübadele aracı olmadığından barter sistemi kullanıl-maktaydı. Aslında direkt barter demek doğru olmaz. Çünkü barter biraz daha sistemli bir yapıdır. Bu alış-verişe takas demek daha doğru olur Barter Sisteminin Tarihsel Gelişimi Barter sistemine, sistemleşmemiş haliyle baktığımızda karşımıza ilkel takas işlemi çıkmaktadır. Tarihsel açıdan takas paranın ilk kullanılmaya başlan-dığı tarihe kadar ticaretin en önemli unsuru olmuştur. İlkel takas işleminde temel amaç ticaret değil, ihtiyaçların karşılıklı karşılanması olmuştur (Arzova, 2000:5) lu yılların ilk yarısı ise dünyanın Büyük Ekonomik Buhran ile karşılaştığı yıllar olmuştur. Bu dönemde talepten fazla arz olmasından dolayı işletmelerin ellerinde stok birikmeye başlamış ve bu stokların nakde çevrilme-mesi dolayısıyla işletmeler büyük ekonomik güçlüklerle karşı karşıya kalmaya başlamışlardır. Bu dönemde ekonomide bu krizi aşmanın yolu olarak mal takası gündeme gelmiş ve bugünkü sistemli barter organizasyonunun temeli bu yıllar-da atılmıştır Dünya da Ve Türkiye de Barter Sistemi İsviçre ve Amerika da kurulan barter organizasyonları ilk önce büyük firmaların ve devletlerin hizmetinde kullanılmış daha sonraları kişisel bilgisa-yarların gelişmesiyle küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin kullanımına açıl-mıştır. Barter-Club ler kurularak üyeler kaydedilmiş ve para vermeden mal almak isteyen kuruluşlar arasında takas işlemleri başlatılmıştır (Şenol, 1999:16). Bilinen en eski barter organizasyonu İsviçre deki WIR-Genossenschaft dır. (Secretariat, OECD, 1998) 1934 yılında kurulmuş 1950 li yıllarda üye sayısını arttırmaya başlamıştır. WIR sadece İsviçre içinde faaliyet göstermekte olup dış dünya ile sadece bilgi alışverişi yapmaktadır. Avrupa da, İsviçre dışında, ilk barter organizasyonu 1983 yılında Almanya da kurulmuştur. Avusturya da 1984 yılında kurulan EBC daha çok Doğu Avrupa ülkelerinde faaliyet göstermektedir. Amerika Birleşik Devletleri nde ise, barter organizasyonlarının en eskilerinden biri Business Exchange dir. Amerika nın çeşitli eyaletlerinde şubesi olup, merkezi Oklahoma dır. Amerika, Kanada ve Güney Afrika da 90 kadar şubesi bulunmakta ve üyeye hizmet vermektedir. ABD nde en bü-yükleri IRTA isimli kuruluş olan, 350 ye yakın barter organizasyonunun yıllık cirosu 400 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Bu sistemi kullanan firma sayısı civarındadır (Arslan vd., 1999:1-3). Türkiye de barter organizasyonları 1990 lı yılların ikinci yarısından itiba-ren faaliyet göstermeye başlamışlardır. Şu anda faaliyetlerini sürdüren başlıca firmalar; Türk Barter, EG- BarteRing, Net Barter, Yeni Dünya Barter, Atlas Barter ile EBB ve Atwood Richardson temsilcilikleridir. Hepsinin merkezi İstanbul olan şirketlerin, Anadolu da bir çok ilde temsilcilikleri bulunmaktadır. 4. BARTER SİSTEMİNDEKİ TEMEL KAVRAMLAR Barter Sistemi: Satın alınan mal veya hizmetin bedelini üretilen mal ve/ veya hizmetle ödettiren sistemdir. Barter Pazarı: Barter sistemi ile çalışan firmaların bir araya gelerek oluşturdukları pazarın adıdır. Barter Şirketi: Barter sistemini kuran, gerçek ve tüzel kişileri barter sis-temine üye yaparak her türlü mal veya hizmet alımını barter sistemi ile kredi-lendiren ve aynı zamanda

4 gerçek ve tüzel kişilerin mal veya hizmet satışından doğmuş alacaklarını barter sistemi ile ödeme yapmak üzere satın alan kredi şir-ketleridir. Barter Üyelik Sözleşmesi: Barter sistemine üye olmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin, barter sistemi ile yapacakları alışverişlere imkan veren, onların cari hesaplarını tutmak için barter şirketini yetkilendiren, üyelerin birbirlerine ve barter şirketine karşı hak ve yetkilerini düzenleyen sözleşmedir. Broker: Barter şirketi adına üye firmalara, barter sistemi ile çalışma-larında yardımcı olan kişidir. Barter şirketi tarafından üye firmalara tahsis edilir. Barter Kredisi: Üyenin, barter sistemine borçlanacağı şekilde, ödemeyi barter çeki ile yaparak, barter pazarından mal veya hizmet satın almasıdır. Fir-malar ihtiyaçları olan mal veya hizmeti barter sisteminde satın alırlar ve bede-lini ürünleri ile veya dokuz yada on iki ay sonunda nakit olarak öderler. Teminat: Barter kredisi kullanmak isteyen üyenin, kredi limiti oluştur-mak için barter şirketine teminat olarak verdiği banka teminat mektubu, devlet tahvili, hazine bonosu veya gayrimenkul ipoteğidir. Barter Çeki: İki üye firma arasında gerçekleşen alım satım işlemlerinde bir ödeme ve tahsilat aracı olarak kullanılan, üzerinde yapılan işlemin Amerikan Doları cinsinden tutarının yazılı olduğu, mal veya hizmeti alan tarafından imza-lanıp kaşelenen, Türk Barter Sistemi'nin kıymetli evrakıdır. Barter Komisyonu: Barter üyelerinin barter ticaretini gerçekleştirmeleri üzerine her barter işleminde hem alıcı hem de satıcıdan % 2 ile % 5 oranında değişen komisyon gelirleri, barter hizmetinin bir bedelidir. Üyelik Aidatı: Barter üyelerinin yıllık barter hizmetlerinden faydalanma-larının bedeli olarak alınan değişik tutarlardaki aidat bedelleri yine barter hiz-metinin bedeldir. IRTA (Dünya Barter Organizasyonları Birliği): IRTA dünyadaki bü-tün barter şirketleri için bir üst kurul olarak çalışmaktadır. Görevi barter şirket-leri arasında koordinasyonu sağlamak, barter sistemini bütün ülkelerde tüm mallar ve hizmetler için geçerli kılmaktır. Ciddi, saygın bütün barter şirketleri-nin üyesi bulunduğu IRTA, barter sisteminin sağlıklı uygulanmasına büyük önem vermektedir ve dünyanın her yerindeki uygulamaları kontrol ve tetkik etmektedir. Türk Barter da barter endüstrisinin gelişmesine yön veren bu ulus-lararası güce üye olarak dünyanın her yerindeki barter şirketleri imkanlarını kul-lanma hakkına sahip olmuştur ( Barter ın Gerçekleşme Şekilleri İki İstasyonlu (Bileteral) Barter İşlemleri İki istasyonlu barter sisteminde talebi yapan firma ile arzı yapan firma karşı karşıyadır ve birbirlerine mal veya hizmeti takas etmek zorundadırlar. Yani barter işlemi sadece iki firma tarafından gerçekleşmektedir. Bu işlemin genelde karşılaştığı problem, talep ve arzın birbirini dengeleyememesi, kalite ve fiyatın tatmin edici olmamasıdır. Ayrıca bu şekilde birbirlerinin arz ettiği ürünlere talebi olan firmaları bulmak ta çok zordur Çok İstasyonlu (Multilateral) Barter İşlemi Bu tür Barter işleminde arz ve talep karşılıklı değildir. Yani bir malı arz edenle talep eden karşı karşıya gelmeyebilir. Örneğin A Firması, B Firmasının sattığı ürünü alırken; B Firması A nın sattığı ürünü almak zorunda değildir. B Firması da C Firmasının sattığı ürünü talep edebilir. Fakat sonuçta bu arz ve taleplerin merkezinde Barter Firması vardır. Çok istasyonlu barter işlemini daha somut bir örnekle açıklarsak (Arzova, 2000:18): Elimizde Bilgisayar Firması, Reklam Ajansı, Tekstil Firması, Otel/ Restaurant ve Büro Mobilyası

5 firmaları olduğunu varsayarak, bunlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen Barter Firması olduğumuzu düşünelim. Reklam Ajansı nın bilgisayar sistemine ihtiyacı vardır ve bu ihtiyacını bilgisayar firmasının arz ettiği bilgisayarlarla karşılıyor. Barter sitemine bor-cunu da bilgisayar şirketi ve otele verdiği hizmetle ödüyor. Tekstil Firması, otelin perde ihtiyacını karşılamış ve alacağı bulunan de-ğeri sisteme alacak olarak yazdırmıştır. Yani şu anda sistemden herhangi bir talebi yoktur. Otel ve Restaurant, tekstil firmasından aldığı perdelerin ve mobilya firmasından aldığı büro mobilyalarının bedelini, bilgisayar firmasının bayi top-lantısına ev sahipliği yaparak karşılıyor. Büro Mobilyası Pazarlayan Firma, aldığı bilgisayarların bedelini otel ve bilgisayar firmasına verdiği ürünlerle ödüyor. Bilgisayar Firması, reklam ajansı ve büro mobilyaları pazarlayan şirkete verdiği bilgisayarlardan doğan alacaklarına karşılık, otelde bayi toplantısı yapı-yor. 5. BARTER SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ Teknolojinin üst düzeyde gelişmesi barter sisteminin işleyişini de son derece kolay hale getirmiştir. Özellikle dijital haberciliğin gelişmesi bu ticaret sisteminin çok daha fazla yaygınlaşacağına işaret etmektedir. Barter sisteminin yaygınlaşması daha da güçlü olmasını sağlamıştır. Daha güçlü olması tekno-lojinin daha çok kullanımını sağlamış, bu da sistemin işleyişini daha kolay hale getirmiştir Sisteme Kayıt İçin Gerekli Belgelerin Toplanması Barter sistemine dahil olmak isteyen firma, yıllık üyelik bedelini nakit olarak ödeyerek, kendisinden istenen son yıla ait vergi levhasının fotokopisi, şirket kuruluş gazetesi, imza sirküleri, faaliyet belgesi, kapasite raporu, tapu fotokopisi, onaylı bilanço ve gelir tabloları gibi belge ve evrakları sistem danış-manına ya da barter firmasının genel merkezine teslim eder. Barter firmasının müşterisinden istediği belge ve evraklar birinden diğerine farklılık göstere-bilmektedir Barter Firmasının Üye Firmaya İşlem Yapma Yetkisi Vermesi İstenen belge ve evraklar tamamlandıktan ve sözleşme imzalandıktan sonra barter firması, başvuran şirkete kendi belirlediği süre içinde işlem yapma yetkisi verir. Sadece sözleşme imzalamış olmak, barter sisteminde işlem yap-mak için yeterli olmamaktadır Üye Firmaya Cari Hesap Açılması Ve Bir Broker Tahsis Edilmesi İşlem yapma yetkisi alan üyeye barter firması bir cari hesap açar. Bu cari hesap yoluyla barter firması, üyesinin barter sisteminde gerçekleştirdiği alım ve satım işlemlerinin bedellerini USD (Amerikan Dolan), EURO (Avrupa Birliği -ne Dahil Ülkelerden on iki adedin oluşturduğu bölgede kullanılan Avrupa Ortak Para Birimi) cinsinden cari hesapta muhasebeleştirir. Barter firması üyelerine, sisteme ait barter çeki, arz bildirim formu, talep bildirim formundan oluşan faaliyetlerde kullanılacak belgeleri teslim eder ve kendisine barter işleminde yardımcı olması için bir müşteri temsilcisi (Broker) tahsis eder (Arzova, 2000:16) Arz Ve Talep Bilgilerinin Üyelere Duyurulması Barter Sistemi üye firmaların arz ve taleplerinden oluşan bir pazardır. Her üyenin satmak ve almak istediği malları ve hizmetleri bu pazara sunması gerekir. Barter Pazarı nda firmalar arasındaki işlemleri sağlayan faktör, arz ve talep bilgileridir. Üyenin, satmak istediği mal ya da hizmetlere ait bilgiler barter firmasının arz listesine; barter pazarından almak istediği ihtiyaçlarına ait bilgiler barter firmasının talep listesine, barter firması tarafından kaydedilir. Barter fir-ması, bu arz ve taleplerin diğer üyeler tarafından görünmesini sağlar. Bunun için bütün üye firmaların internet üzerinden yapılacak bu bildirimi görmeleri amacıyla yeterli bilgisayar donanımlarının ve

6 internet bağlantılarının olması gerekmektedir. Arz ve talep bilgileri üyelere internet, modem faks, katalog ve dergi yoluyla olmak üzere çeşitli şekillerde duyurulabilir (Şenol, 1999:20) Arz Edenle Talepte Bulunanın Anlaşması Üye firma, mallarını barter sisteminden talep geldiği zaman, alıcı firma ile birebir görüşerek fiyat, kalite, miktar ve teslimat şartlarında anlaşır. Sattığı mal yada hizmet bedeli karşılığı barter şirketine ait barter çekini kabul ederek malın TL Bedeline denk düşen yabancı para karşılığı barter sisteminden alacaklı olur. Barter sistemi ile mal ya da hizmet satan üye, alacağını, barter pazarında satılan mamulleri ya da hizmetleri satın alarak tahsil eder Satın Alma Kredi Limiti Oluşturulması Barter firması, üyesinin barter sistemi ile mal ya da hizmet satın alması için, üyesine satın alma kredisi açar. Üyenin barter sisteminde yaptığı satıştan doğan alacağı; satın alma kredi limiti anlamındadır. Üye, alacak miktarı kadar barter pazarından mal ya da hizmet satın alabilir. Satın alma kredi limiti iki durumda oluşur. Üye firma ya önce satış yapıp sistemden alacaklı olur yada sis-teme teminat gösterir ve mal veya hizmet satın alabilir (Şenol, 1999:25) Barter Pazarı ndan Alınan Mal Veya Hizmet Karşılığının Ödenmesi ve Vade Belirlenmesi Barter firması üyeye, barter pazarından satın aldığı ve karşılığında borç-landığı her mal ya da hizmetin bedelini, satın aldığı tarihten itibaren barter sis-temi ile ödemesi için sözleşmede hükme bağlanan süre kadar vade tanır. Bu vade genellikle dokuz (9) ile on iki (12) aydır. Üye, satın aldığı mal yada hizmet bedelini dokuz yada on iki aylık vadede barter sistemine mal veya hizmet sata-rak ödemezse; borcunu, bu ayların sonunda (vade sonunda) bir seferde nakit olarak ve yabancı para cinsinden belirlenen borç için geçen her ay gecikme faizi ile birlikte öder. Ancak bazı barter firmaları, üyesi firmaya barter kredisi kullanmak için teminat vermiş, buna istinaden satın alma kredisi limiti oluşturulmuş ve üyesi de eğer bu şekilde satın aldığı mal ya da hizmeti sözleşmede belirlenen en geç süre sonunda bir seferde nakden ödemişse, bu durumda söz konusu bu işlem için üyesinden komisyon almayabilir. Eğer böyle bir durum söz konusu ise, bar-ter şirketi, üyesi ile imzalamış olduğu sözleşmede bunu mutlaka belirtir (Arzova, 2000:17) Satıcının Alacağını Tahsil Etmesi Barter Pazarı na ürün satıp alacaklı olan firma, alacağını mutlaka Barter Pazarı nda bulunan bir ürünü satın alarak tahsil eder. Alacaklı firmanın tahsilat yapması, aradığı ürünlerin Barter Pazarı nda bulunması ile mümkün olmaktadır. Bu sebeple satış yapacak firmanın Barter Pazarı ndan neler alabileceğini de dikkate alması gerekir. Aksi halde alacağını istediği malı bulamadığı için tahsil edemez. Bu durumda alacağı bir döviz hesabında bulunduğundan istediği malla-rın sonraki bir zamanda Pazara gireceği beklentisi de işlem yapmasını kolay-laştırır. 6. BARTER SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 6.1. Barter Sisteminin Avantajları Barter Sisteminin Ekonomiye Olan Katkısı Ekonomi, Barter Sistemi ni bir regülatör gibi kullanmayı bilmelidir. Ağır şartların ekonomi üzerindeki baskısı Barter Sistemi ile hafifletilebilir. Teşvik edilmesi düşünülen sektörlerin ihtiyacı bu yolla giderilebilir. Durgunluk, reses-yon, ihracatta kota gibi baş edilmesi güç problemler Barter Sistemi ile çözüle-bilir. Barter Sistemi ni üstün kılan faktör, Barter Pazarı nda gerçekleşen tek bir işlemin, milyonlarca işlemi başlatan veya devam ettiren bir halka oluşudur.

7 Yani barter bünyesinde yapılan bir satın alma veya satış işlemi ardından bir çok varlık hareketi ortaya çıkarabilir İşletme Sermayesi Açısından Barter Büyük Sanayi Kuruluşları, faaliyet gösterdikleri sektörde önemli Pazar payına sahiptirler. Ürünlerinin satışında ülke genelinde etkin pazarlama sistemlerini kullanırlar; yaygın bir satış ağı ile çalışırlar. Piyasayı yerinde iyi hissederler; olumsuz faktörleri önceden tespit edip tedbir alabilirler. İstikrarsız piyasalarda hızlı değişimlere uyum sağlamakta sıkıntı yaşasalar da özellikle yüksek enflasyon ekonomilerinde satışlarını ve karlarını artırırlar. Bu sayede işletme sermayelerinde azalma olmaz veya enflasyondan etkilenme söz konusu olmaz Satışları Artırıcı Etkisi Üye firmalar barter sistemi ile satış yaptıkları oranda cirolarını artırmak-tadırlar. Barter sistemi ile gerçekleşen satışlar planlanmamış işlemler olduğu için üyeler hiç beklemedikleri kazançlara sahip olmaktadırlar. Barter Sistemi, üye firmaların arzlarının satışı ve taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları Barter Pazarı'nda birlikte çalışmaya davet ederek büyür Borçlanma Ve Finansman Giderlerine Faydaları 1995 den bu yana şirketlerin finansman yükü artış temposu içindedir ve toplam çalışanlara yapılan ödemeye yaklaşmıştır. Öbür yandan borç kullanma-nın maliyeti sadece ödenen faizler değildir. Ödenen kur farklarının, ödenen vade farklarının bu maliyete eklenmesi gerekir. Barter Sisteminin Büyük Sanayi Ku-ruluşlarına en büyük getirisi finansman ihtiyacını azaltmasıdır; böylelikle yük-sek faiz ödemelerinden kurtarmasıdır. Firmalar giderlerinde Barter Sistemini kullandıkları oranda borçlanma ihtiyaçlarını azaltmaktadırlar (Şenol, 1999:31) Paranın Rasyonelleşmesini Sağlaması Barter Sistemi ile çalışan bir Büyük Sanayi Kuruluşu, ihtiyaçlarını para ödemeden karşıladığı ve ödemeyi ürünüyle yaptığı için faaliyetlerine bağladığı para miktarını azaltarak aktif devir hızını arttırabilir. Böylelikle finansman mali-yetini azaltır. Barter Sistemi Büyük Sanayi Kuruluşlarına, müşteriyi finanse etmeden satışlarını artırma ve finansman ihtiyacını azaltarak üzerindeki finans yükünü azaltma imkanı vermektedir (Şenol, 1999:32) Nakit Akışını İyileştirme Etkisi Barter sisteminin belki de en önemli avantajlarından biri, firmanın nakit akışında iyileşme sağlamasıdır. Barter, firmaların nakit akışlarına katkıda bulu-nan bir sistemdir. Bu nasıl gerçekleşir? Firmanın barter organizasyonuna üye olmasıyla, normalde nakit ödeyerek satın aldığı bazı mal ve hizmetleri nakit ödemeden alması mümkün olur. Örne-ğin firmanın personeline verdiği öğle yemeğini barter organizasyonuna üye bir yemek fabrikasından aldığını varsayalım. Bu durumda, daha önceleri firmanın kasasından her ay çıkması gereken nakit artık çıkmaz Firmaların Atıl Kapasitelerini Harekete Geçirme Barter sistemi, sistemi kullanan firmaya para vermeden mal alımı sağla-dığı için eldeki atıl kapasitenin araştırılmasına ve bunların değerlendirilmesine olanak tanımaktadır. İşletmenin sabit giderleri, kullanılan kapasiteden fazla etkilenmediği için barter ile değerlendirilen atıl kapasitenin maliyeti sıfıra yakındır. Oysa, bu sayede barter organizasyonu nezdindeki cari hesabınızda elde edeceğiniz artı bakiye ile, normalde nakit ödeyerek satın almak zorunda kalacağınız çeşitli mal ve hizmetleri para ödemeden temin edebilirsiniz. Bu da, atıl kapasitenizi dolaylı yoldan nakde çevirmeniz anlamına gelir.

8 Yeni Müşteriler Kazanma Etkisi Firmanın mevcut müşterilerine ek olarak, sisteme üye olanlarda gelecek-teki potansiyel müşteriler olmaktadır. Bu firmalarla mutlak suretle barter yap-mak gerekmemektedir. İlişkiler geliştikçe, klasik anlamda nakit para ile ticaret imkanları artmaktadır. Barter sistemi içinde yapılan her satın alma bu yönden yaklaşıldığında yeni müşteri, buna bağlı olarak ciro da bir artış ve kârda bir yükselme anlamına gelmektedir (Arzova, 2000:21) Barter Sisteminin Dezavantajları Barter sisteminin avantajları yanında dezavantajları çok fazla önem arzet-memektedir. Fakat yine de bir takım dezavantajları mevcuttur. Bunları şöyle sıralamak mümkündür. 1) Sisteme sunulan malların stokta kalan düşük kaliteli yada demode mallar olması söz konusu olabilmekte ve bu durum sistemin cazibesini azaltabilmek-tedir. Malı alan firma iyi bir mal olduğunu düşünerek alabilir, fakat kullanmaya başladıktan sonra beklediği gibi olmadığını fark edebilir. Bu durumda fazla bir itiraz şansı yoktur. Çünkü almadan önce malı araştırması gerekir. Özellikle barter la hizmet alımında böyle bir problemle karşılaşmak muhtemeldir. Çünkü hizmetin kalitesini önceden ölçmek mümkün değildir. Bu nedenle hizmet alımlarında çok daha fazla dikkat gerekir. 2) Barter sistem işleticisine hem alım hem de satımda komisyon ödenmesi sisteme mesafeli yaklaşılmasına neden olmaktadır. Komisyon oranı çok yüksek olmamakla birlikte bir firmanın barter la büyük miktarlarda satış yapması ve bunun karşılığında parça parça alış yapması firmanın ödeyeceği komisyon miktarını artıracaktır. Bu önemli bir dezavantajdır. 3) Malların, fiyat, kalite, teslim süresi vb. gibi şartlarından tamamen barter yapan firmaların sorumlu olması, barter sistem işleticisinin herhangi bir müda-halesi ve yaptırımının olmaması, iyi niyetli olmayan bir barter işleticisi tarafın-dan kurulan barter sisteminde faaliyet gösteren firmalara zarar verebilir. 7. BARTER SİSTEMİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 7.1. Barter İşlemleri Hesap Planına Genel Bakış İşletmelerde para ile ifade edilen işletme olaylarının muhasebede kayda geçirilmesi, çift taraflı kayıt düzeni içinde hesaplar ile olur. Barter ticaret iş-lemlerinin muhasebesi de bu yapıya tabidir. V.U.K. da belirtilen hesap planın-dan çok az bir farkla ayrılır. Bazı kaynaklar V.U.K. daki hesap planının aynısını kullanıp alt hesaplarla işlemleri yapsalar da, bu araştırmada biz hesap planına barter işlemlerine has bazı özel hesaplar ekleyeceğiz. Barter işlemlerinin kayıtlanması için kullanılması önerilen bazı özel hesaplar şunlardır (Arzova, 2000:91): 120 ALICILAR.01 Barter lı İşlemler 124 BARTER SİSTEMİ ALACAK DENKLEŞTİRİCİ (-) 320 SATICILAR.01 Barter lı İşlemler 324 BARTER SİSTEMİ BORÇ DENKLEŞTİRİCİ (-) 640 BARTERLI İŞLEM GELİRLERİ 650 BARTERLI İŞLEM GİDERLERİ 900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 901 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR Alıcılar Hesabı (120 Nolu Hesap) Barterlı İşlemler Hesabı adı altında üye firma açar. Bazı kaynaklarda bu hesap tek başına alış ve satışlar da borç ve alacak olarak kayıt yapılmak suretiyle işlem yapılıyor. Yani bir firma

9 sistemde mal veya hizmet sattığında borçlandırılıyor; sistemden alım yaptığında ise alacaklandırılıyor. Bu araştırma-da ise işlemler biraz daha kompleks şekilde anlatılacaktır. Alıcılar hesabı sadece borç olarak kaydedilecek. Yani sisteme mal veya hizmet satıldığında alıcılar hesabı borç, ilgili hesaplar ise alacak olarak kaydedilecek. Sistem-den alım yapıldığında ise aşağıda anlatılacak olan hesap kullanılacaktır Satıcılar Hesabı (320 Nolu Hesap) Barterlı İşlemler Hesabı adı altında üye firma açar. Üye firma sistem-den mal veya hizmet satın aldığında satıcılar hesabı alacak olarak, ilgili hesaplar (sistemden yapılan alımın ilgili hesabı) ise borç olarak kayıt edilir Alıcılar ve Satıcılar Hesapları Arasındaki Farkın Kapatılması Sistemden yapılan alım ve satımlar için ayrı hesaplar kullanılması, alıcı-lar ve satıcılar hesapları arasında bir fark ortaya çıktığında bu farkın bir hesaba aktarılması zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. İşte bu hesaplar arasın-daki farkın kapatılması için THP nda barter işlemlerine özel iki hesap bulun-muştur. Eğer sisteme sattığımız mal veya hizmet bedeli yaptığımız alımların bedelinden fazla ise, bu bize sistemden hala alacaklı olduğumuzu gösterir ve 124 BARTER İŞLEMİ ALACAK DENKLEŞTİRİCİ HESABI kapatma işleminde alıcılar hesabıyla birlikte alacak tarafına kayıt edilir. Eğer sistemden yaptığımız alımlar sisteme yaptığımız satışlardan fazla ise, bu bize sisteme borçlu olduğu-muzu gösterir ve 324 BARTER İŞLEMİ BORÇ DENKLEŞTİRİCİ HESABI ka-patma işleminde satıcılar hesabıyla birlikte borç tarafına kayıt yapılır (Arzova, 2000:92) Nazım Hesaplar (900 lühesaplar) Barter Şirketinin, işlemleri takibe aldığı hesaptır. Bu hesap barter şirke-tinin alışverişe taraf olmadığının da iyi bir göstergesidir. Barter şirketi üye olan firmalarla ilgili kayıtları bu hesapta alt hesaplar şeklinde tutar. Barter firması bu hesapların kullanım şeklini serbest olarak belirleyebilir. Yani bu hesapların standart bir kullanım şekli yoktur. Bu nedenle araştırma içinde verilen örneklerde de farklı şekillerde kullanılmıştır Barter İşlemleri nin Muhasebe Kayıt Düzeni Üyelik Aidatının Muhasebeleştirilmesi Barter sisteminin kendilerine sundukları imkanlardan firmalar ancak sis-teme üye olarak yararlanabilirler. Firmalar sisteme üye yapılırken yıllık olarak belli bir üyelik ücreti ödemek durumundadır. Firma bu üyelik ücretini peşin ödeyebildiği gibi sisteme borçlanarak da ödeyebilir. Üyelik ücretleri sisteme borçlanarak ödendiğinde 320. Barter lı İşlemler Hesabı nda gösterilir. Peşin veya bankaya yatırılarak ödenirse ilgili hesaplarda(kasa, banka vs.) gösterilir Üye Firmanın Kayıtları Firma sisteme üye olduğunda üyelik aidatını peşin öder ise, 770. Genel Yönetim Giderleri Hesabı na borç, kasaya alacak olarak kaydedilir. İndirilen KDV Hesabı nı ayrıca borç yazmak gerekir GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. XXXX 191. İNDİRİLECEK KDV HS. XXXX 100. KASA HS. XXXX

10 Firma üyelik aidatını sisteme borçlanarak ödedi ise; 770. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. XXXX 191. İNDİRİLECEK KDV HS. XXXX 320. BARTERLI İŞLEMLER HS XXXX Barter Şirketinin Muhasebe Kayıtları Üyelik aidatı peşin olarak alındığında, barter şirketi bu işlemi 100 Kasa Hesabı borçlu, 600 Yurt içi Satışlar Hesabına alacaklı olarak kaydeder: 100. KASA HESABI XXXX 600. YURT İÇİ SATIŞLAR HS. XXXX Üyelik Aidatı Gelirleri Hs HESAPLANAN KDV HS. XXXX Üyelik aidatı barter sistemine borçlandırılarak tahsil edildiğinde; barter şirketi bu işlemi 120. Barter Sisteminden Alacaklar Hesabı borçlu, 600. Yurt İçi Satışlar Hesabı alacaklı olarak kaydeder. Barter Şirketi Üyelik aidatını; üye firma için açtığı nazım hesaplara da kaydeder: 901. BARTER FİRMASI HS XXXX 901. ÜYE FİRMA HS. XXXX A Firması Barter şirketi üyelik ücreti, işlem komisyonları ve sair alacaklarını sis-temden tahsil eder. 320 BARTERLI İŞLEMLER HS. alacaklandırılır. Sistem USD ile çalıştığı için barter şirketi alacaklarını tahsil ederken bir de kur farkı doğacaktır. Bu fark şirket gelirlerine kaydedilir. Muhasebeleştirilmesi aşağıdaki gibidir: 100. KASA HESABI XXXX 320. BARTERLI İŞLEMLER HS. XXXX 646. KUR FARKI GELİRLERİ HS. XXXX İki Üye Şirketin Alışverişinin Muhasebeleştirilmesi Satan Firmanın Muhasebesi Üye, sattığı mal veya hizmet karşılığı Barterlı İşlemler Hesabı nı borç-landırır. Satışlar Hesabı na alacak kaydeder. Komisyon gideri kadar işlem de-kontu ile beraber faturası da kesilerek üye firmaya gönderilir ve sistemdeki ala-cağından (320 BARTERLİ İŞLEMLER HS. na alacak yazılır.) düşülür. Barter işlem dekontları KDV dahil olarak toplam fatura tutarı üzerinden kesilir. Fatura-lar açık olarak tanzim edilir (Şenol, 1999:60): 120. BARTERLI İŞLEMLER HESABI XXXX 600. YURT İÇİ SATIŞLAR HS. XXXX 391. HESAPLANAN KDV HS. XXXX

11 653.KOMISYON GİDERLERİ HS. XXXX Barter Komisyon Gid. Hs İNDİRİLECEK KDV HS. XXXX 320. BARTERLI İŞLEMLER HS. XXXX Satın Alan Firmanın Muhasebesi Satın alan firmada 153. Ticari Mal Stokları Hesabı na borç, 320. Bar-terlı İşlemler Hesabı na alacak kaydeder. Komisyon giderini de sistemde alaca-ğından düşerek yani 320 Barterlı İşlemler Hs. nı alacak yazarak öder (Şenol, 1999:62) TİCARİ MAL HS. XXXX 191. İNDİRİLECEK KDV HS. XXXX 320. BARTERLI İŞLEMLER HS. XXXX 653. KOMİSYON GİDERLERİ HS. XXXX 191. İNDİRİLECEK KDV. HS. XXXX 320. BARTERLI İŞLEMLER HS. XXXX Barter Şirketinin Muhasebesi Barter şirketi yukarıdaki ticari işlemden dolayı her iki taraftan % 5 olmak üzere toplam % 10 komisyon elde etmiştir. Bu durumda 120 Barterlı İşlemler Hesabı borçlu, 600. Yurt İçi Satışlar Hesabı alacaklı olacak şekilde kayıt düşülür (Şenol, 1999:63): 120. BARTERLI İŞLEMLER HS. XXXX 600. YURT İÇİ SATIŞLAR HS. XXXX Komisyon Gelirleri 391. HESAPLANAN KDV HS. XXXX 901. ALICI FİRMA HS. XXXX A Firması 901. SATICI FİRMAHS. XXXX B Firması 901. BARTER FİRMASI HS. XXXX Dokuz Ay Sonunda Ödemenin Sistem Güvenlik Fonuna Yapıldığı İşlemlerin Muhasebesi Üye Firmanın Muhasebe Kayıtları Sistem üyesi bir firma barter ile mal almış, ancak dokuz aylık süre içe-risinde borcunun karşılığını kendi malı ile ödeyememiş, sürenin bitiminde cari Amerikan Doları üzerinden ödemesini peşin olarak Sistem Güvenlik Fonu na yapmıştır. Dokuz aylık süre içinde USD nin

12 fiyatında meydana gelen hareketten dolayı ortaya çıkan kâr/zarar 640-BARTERLI İŞLEM GELİRLERİ veya 650-BARTERLI İŞLEM GİDERLERİ hesaplarında takip edilir ve dönem sonu itibariyle 690 Dönem Kâr/Zararı Hesabına aktarılır (Arzova, 2000:92) BARTERLI İŞLEMLER HESABI XXXX 650 BARTER İŞLEM GİDERLERİ HS. XXXX 100. KASA HESABI XXXX Barter Şirketinin Muhasebe Kayıtları Sistem Güvenlik Fonu kayıtlarda 349. Diğer Alınan Avanslar Hesabı -nda gösterilmiştir. Mal alan şirket borcunu sisteme 9 ay sonra USD cinsinden ödemiştir (Şenol, 1999:66): 100. KASA HESABI XXXX 349. DİĞ. ALINAN AVANSLAR HS XXXX X FİRMASI XXXX 901. SİSTEM GÜVENLİK FONU HS XXXX

13 SONUÇ İki veya daha fazla firmanın çeşitli faydalar sağlamak için mal veya hiz-met değişimleri şeklinde kısaca tanımlanabilen barter, yüzyıllar öncesinden günümüze kadar işlevini kaybetmeden gelen bir ticaret ve finans sistemidir. Barter, yüzyıllar önce uygulanan ve iki kişinin mal ve hizmet değişimi şeklinde gerçekleşen takasın, günümüzde daha organize olmuş ve kayıtlı hale getirilmiş halidir. Yani aslında bize pek uzak olmayan bir sistemdir. Hayatında mutlaka herkes bir takas işlemine konu olmuştur. Örneğin ben komşumuzun çocuğuna okulu bitirdiğim sene kitaplarımı verirdim. Onun kardeşi de benim kardeşime kitaplarını verirdi. Bu çok basit bir takastır. İşte barter da bu değiş tokuşun biraz daha sistemli halidir. Ülkemizde barter, son 10 yılda kullanılmaya başlamıştır. Ancak diğer finansal sistemlerin gölgesinde kaldığından pek fazla etkili olamamıştır. Aslın-da kullanılabilirliği diğer finansal sistemlere oranla daha yüksek olan barter sistemi özellikle ülkemizde son yıllarda parlamaya başlamıştır. Barter sistemi-nin iş dünyasında asıl etkinliğinin 21. yy da artacağı beklenmektedir Türkiye gibi paranın kullanımının belirli alanlara sıkıştığı yani para kullanımının daral-dığı ülkelerde, para kullanılmadan yapılan barter ticaretinin yıldızının parlayacağı söylenebilir. Aynı zamanda teknolojinin en üst düzeyde kullanıldığı ve her geçen gün de geliştiği günümüzde teknolojik değişimlere ayak uydurabilen sistemler ayakta kalabilmektedir. Barter aynı zamanda teknolojinin en önemli nimetle-rinden internet kullanılarak gerçekleştirilen bir sistemdir. Türkiye nin hatta dünyanın her yerinde (eğer barter şirketi uluslar arası barter şirketi ise) arz ve talep sahipleri barter şirketi ile iletişim kurabilir. Bu barter sistemi için çok büyük bir avantajdır. Ve diğer finansal sistemlerden barterı bir adım öne geçiren bir özelliktir. Ülkemizde aslında bir çok kaynağın bol olmasına rağmen bir kaynak probleminin olduğu ortadadır. Bunlar para, hammadde, malzeme, kalifiye işgü-cü vb. bir çok kaynak olabilir. Bu kaynaklar ülkemizde fazlasıyla bulunmakta ancak kim hangi kaynağın nerede olduğunu bilmemektedir. Bazı bölgelerde kaynaklar israf edilmekte, başka bir bölgede ise o kaynak az bulunduğu için üretim yapılamamaktadır. İşte barter sistemi bu kaynaklar ve bu kaynaklara ihtiyaçları olanları buluşturan bir eşleştirici olarak kabul edilebilir. Barter ülke kaynaklarının optimum kullanılmasına yardımcı olan bir sistemdir. Atıl kalan kapasitenin kullanılmasına yardımcı olan barter sistemi bu problemleri kökten çözmese bile çözüme bir yerden başlanmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle 21.yy. a damgasını vuran finansal sistemin Barter olacağını söyleyebiliriz.

14 KAYNAKLAR AKARCALI, Bülent; Barter Global Pazarlara Açılma Yolu, ARSLAN, C. Murat - AYKUTLU, Fercan; Barter Uygulaması-Sirküler Rapor, TÜRMOB Yayınları-97, Ankara ARZOVA, Burak; Barter İşlemleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul ASLAN, Sinan; Barter Sisteminin İşleyişi ve Muhasebesi, Öneri Dergisi, Marmara Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü, Sayı: 12, Yıl: 6, Cilt: 3, Haziran AYKUTLU, Ercan - AK, Bülent; Barter Ticaret Uygulaması, Finans Dünyası, Kasım BAĞDAT, Aydın; Barter Sisteminin Yapısı, İşleyişi ve Muhasebesi, Basılmamış Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi GÜRSOY, Celal; Barter Ticaret Dengelerini Değiştirecek, GÜRSOY, Celal; Dünyada ve Türkiye de Barter Sisteminin Çalışması, İGEME, Sayı:9 1999, GÜRSOY, Cemal; Barter El Kitabı, İstanbul GÜRSOY, Cemal; Paranın Maliyetini Düşürmenin Yolu: Barter, Finansal Forum, 24 Temmuz MUTLU, Burkay; Barter Sistemine Genel Bakış, SAHİCİ, Esra; Barter Yapan Hem Kazanıyor Hem Kazandırıyor, Para Dergisi, Sayı: ŞENOL, Aydın; Barter Sisteminin İşleyişi: Uygulama ve Muhasebesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, ŞİMŞEK, M. Sırrı; Barter İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi, Barter Ekonomi Dergisi, Sayı:16, YEŞİLOĞLU, Talat - YİĞİT, Selçuk; Barter ile Ticaret Çok Avantajlı Oldu, Ekonomist Dergisi, Kasım