YENÝ VÝZYON YENÝ PLANLAMA DÖNEMÝ Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te

Transkript

1 B Ý L Ý M S E L Y A Y I N O R G A N I TMSF yýl: 8 sayý: 35 Ekim-Kasým-Aralýk 2013 TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU YENÝ VÝZYON YENÝ PLANLAMA DÖNEMÝ Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te BANKACILIK PÝYASASINDA YENÝ TRENDLER TÜRKÝYE NÝN CARÝ ÝÞLEMLER AÇIÐI ve FÝNANSMAN SORUNU Sayfa 5 te Mehmet ÖZBÝLGÝN Sayfa 16 da Çaðdaþ EKÝCÝ KEFALET SÖZLEÞMESÝ Sena BALDOÐAN Sayfa 34 te

2 TEMEL PARAMETRELER SÝGORTA VE RÝSK ÝZLEME DAÝRE BAÞKANLIÐI BANKACILIK SEKTÖRÜ VERÝLERÝ ÞUBE ve PERSONEL SAYILARI (Eylül 2013) Mevduat Katýlým Kalkýnma ve Toplam Bank. Bank. Yatýrým Bank. Banka sayýsý Yurtiçi Þube Yurtdýþý Þube Yurtiçi Personel Yurtdýþý Personel Kaynak: BDDK BÝLANÇO BÜYÜKLÜKLERÝ (Eylül 2013) Mevduat Katýlým Kalkýnma ve Toplam milyon YTL Bank. Bank. Yatýrým Bank. Toplam Aktifler Toplam Krediler Konut Kredileri Kredi Kartlarý Takipteki Alacaklar Menkul Kýymet Mevduat/Kat.Fon Özkaynak Toplam Bilanço Dýþý Ýþlemler -Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler -Taahhütler Kaynak: BDDK MEVDUAT VE KATILIM FONU milyon TL Eylül 2013 Haziran 2013 Aralýk 2012 MEVDUAT HESABI Dth oraný KATILIM FONU Dth oraný TOPLAM Dth oraný % % % % % % % % %33 milyon TL Eylül Haziran Aralýk Sigorta kapsamýndaki mevduat Dth oraný Sigorta kapsamýndaki katýlým fonu Dth oraný TOPLAM Dth oraný % % % % % % % % %25 BANKACILIK SEKTÖRÜ SERMAYE YETERLiLiK ORANI (%) % Eylül 201 Haziran 2013 Aralýk 2012 Mevduat Bankalarý Katýlým Bankalarý Kalk. ve Yat. Ban. Bankacýlýk Sektörü 15,1 14,35 30,11 15,74 15,62 14,8 32,9 16,34 17,24 13,89 34,26 17,85 Kaynak: BDDK SÝGORTA PRÝM TAHSÝLATLARI Milyon TL 2013 (Eylül) 2012 (Toplam) 2012 (Eylül) Mevduat Bankalarý Katýlým Bankalarý TOPLAM NOTLAR Bankacýlýk sektörü aktif büyüklüðü Eylül 2013 tarihi itibariyle milyar TL seviyesindedir. Toplam aktiflerin %60 ýný krediler, %17,5 ini menkul deðerler cüzdaný oluþturmaktadýr. Toplam mevduat / katýlým fonu büyüklüðü 903 milyar TL seviyesindedir. Mevduat ve katýlým fonunun %65 i TP, %35 i YP mevduat ve katýlým fonundan oluþmaktadýr. TMSF - Büyükdere Cad. No:143 Esentepe Ýstanbul, Tel: (212) Faks: (212) , Bilgi ve Önerileriniz için: Sigorta ve Risk Ýzleme Dairesi, srid@tmsf.org.tr Kurum içinde baþvuru kaynaðý olarak kullanýlmak üzere derlenmiþ bilgilerden oluþur. Resmi baðlayýcýlýðý yoktur.

3 ÝÇÝNDEKÝLER BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU TMSF yýl: 8 sayý: 35 Ekim-Kasým-Aralýk EDÝTÖR DEN Ali Göçer GELEBEK YENÝ VÝZYON YENÝ PLANLAMA DÖNEMÝ Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te 3. YENÝ VÝZYON YENÝ PLANLAMA DÖNEMÝ Þakir Ercan GÜL 5. BANKACILIK PÝYASALARINDA YENÝ TRENDLER Çaðdaþ EKÝCÝ 10. KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLU ÝLE TAKÝBÝN ÖZELLÝKLERÝ Kudret ASLAN 16. TÜRKÝYE NÝN CARÝ ÝÞLEMLER AÇIÐI VE FÝNANSMAN SORUNU BANKACILIK PÝYASASINDA YENÝ TRENDLER Çaðdaþ EKÝCÝ Sayfa 5 te TÜRKÝYE NÝN CARÝ ÝÞLEMLER AÇIÐI ve FÝNANSMAN SORUNU Mehmet ÖZBÝLGÝN Sayfa 16 da KEFALET SÖZLEÞMESÝ Sena BALDOÐAN Sayfa 34 te Mehmet ÖZBÝLGÝN 22. FÝNANSAL GÜÇLÜKLERÝN ÖNGÖRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ Þerif ÖZKAN 25. BM GÜVENLÝK KONSEYÝ REFORMU TARTIÞMALARI Yýldýray SAK 30. NÝTELÝKLÝ PAY SAHÝPLÝÐÝ Nur ALPULLU 34. KEFALET SÖZLEÞMESÝ Sena BALDOÐAN 42. SORUNLU KATILIM BANKALARININ ÇÖZÜMLEME STRATEJÝLERÝNE ÝLÝÞKÝN YAKLAÞIMLAR Fikret AKDEMÝR BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TMSF TMSF Adýna Sahibi : Turan KORKMAZ Yayýn Yönetmeni : Ali Göçer GELEBEK Yazý Ýþleri Müdürü : Kamil OÐUZ Danýþma Kurulu : Prof. Dr. Cüneyt Koyuncu / Bilecik Þeyh Edebali Üniversitesi, Prof Dr. Muhsin Kar / Necmettin Erbakan Üniversitesi, Prof. Dr. Recep Tarý / Kocaeli Üniversitesi, Prof. Dr. Sabri Orman / Ýstanbul Ticaret Üniversitesi, Prof. Dr. Selahattin Bekmez / Gaziantep Üniversitesi, Prof. Dr. Yusuf Bayraktutan / Kocaeli Üniversitesi, Prof. Dr. Zekai Özdemir / Ýstanbul Üniversitesi, Doç. Dr. Fuat Erdal / Adnan Menderes Üniversitesi, Doç. Dr. Rahmi Deniz Özbay / Marmara Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Bilal Kargý / Aksaray Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Ferhat Pehlivanoðlu / Kocaeli Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Ýlyas Karabýyýk / Erzincan Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Kadir Tuna / Ýstanbul Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Taylan Özgür Kiraz / Maltepe Üniversitesi Yayýn Kurulu : Ýsmail Güler, Hasan Köroðlu, Nizamülmülk Güneþ, Cemal Þakar, Erol Ortabað Yayýn Türü : Yerel Süreli Yayýn Periodu : 3 Aylýk - Ekim-Kasým-Aralýk 2013 Görsel Tasarým : 1111 Adam Yapým & Tanýtým Adres : Büyükdere C. No: Esentepe/ istanbul E-posta : koguz@tmsf.org.tr Tel : Faks : Baský : Yöm Basým / Eskoop Sanayi Sitesi, C7 Blok, No: 398, Ýkitelli-Ýstanbul Baský Tel : TMSF Çatý Basýn ve Halkla Ýliþkiler Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanmaktadýr. Telif haklarý TMSF'ye aittir. Yazýlarýn sorumluluðu yazarlarýna aittir.

4 EDÝTÖR DEN ZAMAN DÝLÝMÝ Ali Göçer GELEBEK Yayýn Yönetmeni Basýn ve Halkla Ýliþkiler Müdürü Bir yýlý daha geride býraktýk. Ýnsanlar doðum günlerinde kutlamalar yaparlar, dostlarýný çaðýrýr. Çünkü kiþinin doðum günü bir sonraki yaþý kapsayan yeni bir zaman dilimidir. Bu açýdan baktýðýmýzda insanlarýn olduðu gibi ülkelerin ve kurumlarýn da zaman dilimleri hep önemli olmuþtur. Bir yýl bir zaman dilimidir. Üç yýl bir zaman dilimidir. Beþ yýl, on yýl zaman dilimleridir. Kurumumuz da üç yýllýk zaman dilimleri sonunda hep geçmiþ üç yýlýn deðerlendirmesiyle yapýlabilen, yapýlamayan iþlerin masaya yatýrýldýðý, nedenlerinin tartýþýldýðý, sorgulandýðý önemli bir toplantý yapar. Bu toplantýlar geçtiðimiz üç yýlýn deneyimlerinden yeni bakýþ açýlarý ve yeni hedeflerin belirlendiði Kurumun bir üst düzey buluþmasý olur. Yine böyle bir buluþma 2013 un son günlerinde TMSF nin 14. Kat toplantý ve konferas salonunda yapýldý. Strateji zirvesi diye adlandýrdýðýmýz ve yeni hedef ve vizyon belirleme toplantýsýyla ilgili deðerlendirmeyi Baþkanýmýz Þakir Ercan Gül ün yazýsýnda bulacaksýnýz. Þimdi 2014 yýlý gibi önümüzde yeni bir zaman dilimi durmaktadýr. TMSF hiç þüphesiz Türkiye nin bir kamu kurumu olarak ülkenin genel durumunu ve özellikle de mali yapýyý hassasiyetle takip eden bir kurum olmuþtur. Ne var ki hiçbir zaman yaptýðý iþleri yasal sorumluluk alaný dýþýnda düþünmemiþ, birincil hedefi kamunun alacaðýný tahsil etmek olmuþtur. Bu baðlamda 2014 de yine yeni belirlediðimiz stratejik vizyon ve hedefler çerçevesinde yoðun bir çalýþma temposuyla geçecektir. Bunun için heyecanýmýzý kaybetmeden yolumuza devam ediyoruz. Çatý Dergimiz, kalitesini bilimsel içerikli periyodik bir yayýn olarak, çalýþmalarýný bizimle paylaþan yeni katýlýmcýlarla gün geçtikçe artýrmakta ve bu alanda bir referans kaynak olarak arþivlerdeki yerini almaktadýr. Mevduat sigortacýlýðý ve çözümleme faaliyetleri konusunda tek yetkili kurum olan TMSF nin uzman kadrosunun hem kuramsal yaklaþýmlarýný hem de hareketli geçen 10 yýl içindeki deneyimlerini bilimsel bir temele oturtarak paylaþýma sunduðu çalýþmalarý hiç þüphesiz gelecek yýllar için kurum ve ülke performansýnda önemli bir arþiv saðlayacaktýr. Her geçen gün daha iyiye... 2

5 TMSF YENÝ VÝZYON YENÝ PLANLAMA DÖNEMÝ 2013 yýlý sonu itibarýyla TMSF nin üçüncü planlama dönemini bitirdik ve dönemini kapsayacak yeni planlama dönemine baþladýk. Bu kapsamda; her dönem sonunda olduðu gibi bu dönem sonunda da yeni döneme iliþkin vizyonumuzu ve stratejik hedeflerimizi belirlemek üzere tüm TMSF Yönetim Kadrosu nun katýlýmlarý ile bir Strateji Zirvesi gerçekleþtirdik. TMSF baðýmsýz bir tüzel kiþiliðe sahip olduðu günden bu yana, yürütmekte olduðu faaliyetlerin tabiatý gereði bir yandan týpký özel sektör kuruluþlarý gibi hýzlý, dinamik ve sonuç odaklý hizmet üretmekte, bir yandan da etkin ve çaðdaþ bir kamu kurumu olarak örnek olmaya devam etmektedir. TMSF nin baþarýsýnýn altýnda yatan en önemli nedenlerden biri olan bu çalýþma modeli, aslýnda, TMSF nin teknoloji ve yenilik eksenli stratejik yönetim anlayýþýnýn doðal bir sonucudur. Bildiðiniz gibi, ülkemizde çaðdaþ kamu yönetimi anlayýþýnýn geliþtirilmesine yönelik çalýþmalar 1950 li yýllara kadar dayanmakla birlikte özellikle 1990 sonrasýnda, Türkiye de merkezi ve kamu yönetimi anlayýþýnda büyük bir deðiþim gerçekleþmiþtir. Bu süreçte kamuda yeniden yapýlanma çalýþmalarý baþlatýlmýþ, bu çalýþmalar merkezi ve yerel yönetim, mali yönetim, personel yönetimi gibi geniþ bir alana yayýlarak pek çok yasal ve kurumsal düzenleme gerçekleþtirilmiþtir. Yapýlan çalýþmalarda Türk kamu yönetiminin temel sorunlarýndan biri stratejik açýk olarak ifade edilmiþ ve stratejik açýk kuruluþlarýn uzun vadeli bir bakýþ doðrultusunda geleceklerini yönetmeleri ve çevreye uyum saðlamalarý yerine, kýsa vadeli düþünce biçimi ve günlük olaylarýn etkisi altýnda kalarak yönetilmelerinin yol açtýðý sorunlar olarak tanýmlanmýþtýr. Söz konusu açýðý kapatmak, mali disiplini saðlamak, kaynaklarý stratejik önceliklere göre daðýtmak, bu kaynaklarýn etkin kullanýlýp kullanýlmadýðýný izlemek ve bunun üzerine bir hesap verme sorumluluðu geliþtirmek üzere 5018 sayýlý Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu nu yayýnlanmýþ ve Kanun un yayýnlandýðý 24/12/2003 tarihinden itibaren kamu kurumlarýnda Strateji Geliþtirme Birimleri kurulmaya baþlanmýþtýr. Bu geliþmelere paralel olarak TMSF de de, 5411 sayýlý Bankacýlýk Kanununun 120. maddesi ve tarih ve sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanan Tasarruf Mevduatý Sigorta Fonu Yönetmeliðinde Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Yönetmelik ile Strateji Geliþtirme Daire Baþkanlýðý kurulmuþtur. TMSF de stratejik planlama çalýþmalarý 2005 yýlýndan itibaren, Strateji Geliþtirme Daire Baþkanlýðý koordinasyonunda, tüm birimlerin aktif katýlýmlarý ile baþarýlý bir þekilde sürdürülmektedir. Bu kapsamda gerçekleþtirilen en önemli etkinliklerden biri Strateji Zirvesi toplantýlarýdýr. Her yýl sonunda TMSF nin kurumsal performansýnýn deðerlendirildiði bu toplantýlarda, TMSF nin üç yýllýk planlama dönemiyle uygun þekilde, üç yýlda bir TMSF nin gelecek döneme iliþkin stratejik yönü de tayin edilmekte, ortak akýl ile TMSF nin vizyon ve stratejik hedefleri belirlenmektedir. Geldiðimiz aþamada, 2013 yýlý sonu itibarýyla TMSF nin üçüncü planlama dönemini bitirdik ve dönemini kapsayacak yeni planlama dönemine baþladýk. Bu kapsamda; her dönem sonunda olduðu gibi bu dönem sonunda da yeni döneme iliþkin vizyonumuzu ve stratejik hedeflerimizi belirlemek üzere tüm TMSF Yönetim Kadrosu nun katýlýmlarý ile bir Strateji Zirvesi gerçekleþtirdik. Zirve de dönemi için vizyonumuzu belirlerken, kriz yönetiminden süreç yönetimine baþarýyla geçmiþ ve son 10 yýllýk döneme büyük baþarýlar sýðdýrmýþ Kurumumuzun, mevduat sigortacýlýðý, banka çözümleme ve geri kazaným uygulamalarý ile dünyadaki en baþarýlý ve örnek uygulamalar arasýnda yerini aldýðýný, bundan sonraki dönemde de, ulusal finansal istikrarýn artýrýlmasýnda hep daha güçlü ve etkili bir kurum olarak rol oynamak, ayrýca uluslararasý arenada da daha çok söz sahibi olmak amacýnda olduðunu düþündük. Bu kapsamda, Þakir Ercan GÜL TMSF Baþkaný 3

6 TMSF Geçtiðimiz 10 yýllýk süre içinde kazandýðý deneyimler ve aldýðý sonuçlarla, ana hedefleri belli ama esnek ve dinamik yapýsýyla her durumda konum belirleyebilen kadrosuyla Kurumumuzun, önümüzdeki 3 yýl içinde de vizyonuna uygun hareket edeceðine olan inancýmý paylaþmak isterim. halihazýrdaki global krizi ve global krizin mevduat sigortacýlýðý alanýnda yarattýðý deðiþimi ve ihtiyaçlarý da bir fýrsat olarak deðerlendirdik. Ayrýca, idarenin bütünlüðü ilkesini dikkate alarak, öncelikle Türkiye nin ve finansal sistemdeki diðer kamu kurumlarýnýn vizyonlarýný inceledik. Sonrasýnda ise TMSF nin gelecek üç yýllýk dönemde nerede bulunmasý gerektiðini tartýþtýk. Yapýlan tüm tartýþmalarýn sonucunda oluþan kanaatlerin çoðunun bizi dünya ölçeðine çektiðini gördük. TMSF nin gerek mevduat sigortacýlýðý gerekse banka çözümleme faaliyetleri kapsamýnda yaptýklarýnýn ve yapmayý planladýklarýnýn dünya ölçeðinde bir vizyonu rahatlýkla destekleyebileceði kanaatini oluþturduk. Buradan hareketle, stratejik planlama dönemi için TMSF nin vizyonunu Mevduat Sigortacýlýðý ve Çözümlemede Dünya Markasý Olmak þeklinde belirledik. Sadece dönemi için deðil her planlama dönemi itibarýyla bizi daha iyiye ve daha ileriye ulaþmaya teþvik eden bu dinamik vizyon ile, dünyanýn herhangi bir yerinde mevduat sigortacýlýðý veya banka çözümleme denilince TMSF nin akla gelen ilk isimlerden biri olmasýný, TMSF yi faaliyet alanýnda referans noktasý kurumlardan biri haline gelmesini hedefledik. Bu vizyonu gerçekleþtirmek üzere de, TMSF nin mevduat sigortacýlýðý, banka çözümleme ve geri kazaným fonksiyonlarýndaki kapasitesini daha da artýracak stratejik hedeflerimizi tespit ettik. TMSF ailesi olarak bu stratejik planlama döneminde de hedeflerimize kararlýlýkla yürüme baþarýsýný hep birlikte göstermeye devam edeceðimize inancým tamdýr. Geçtiðimiz 10 yýllýk süre içinde kazandýðý deneyimler ve aldýðý sonuçlarla, ana hedefleri belli ama esnek ve dinamik yapýsýyla her durumda konum belirleyebilen kadrosuyla Kurumumuzun, önümüzdeki 3 yýl içinde de vizyonuna uygun hareket edeceðine olan inancýmý paylaþmak isterim. Þu hususu da ayrýca belirtmek isterim ki; bazý dosyalarýn neden yeni yeni ortaya çýkarýlmasýyla ilgili kamuoyu nezdinde yanlýþ bir algý oluþturulmaya çalýþýlmaktadýr. Bilindiði gibi 2000 li yýllarýn baþýndaki bankacýlýk krizinde, sistemdeki bankalarýn beþte biri TMSF ye devredildi. Bu aðýr yük altýnda on binlerce dosyayý taradýk. O günün þartlarýnda bankacýlýkta ortak bir elektronik kayýt sistemi olmadýðý için bazen evraða ulaþmak yýllar alabiliyor. 20 yýllýk zamanaþýmý olduðu için yakýn zamanlara kadar bazen çok önemli dosyalara yeni ulaþabildiðimiz de olmaktadýr. Bir de ihbar olmadan bazý dolaylý iliþkilere ulaþabilmek mümkün olmayabiliyor. TMSF zamanaþýmý süresi içinde þimdiye kadar olduðu gibi bundan sonra da ulaþabildiði her dosyayý kamu adýna iþleme sokacaktýr. Bundan da kimsenin þüphesi olmasýn. 4

7 GÜNCEL BANKACILIK PÝYASALARINDA YENÝ TRENDLER Bu çalýþmada global karakterli krizin küresel piyasalar üzerindeki etkileri de göz önünde bulundurularak finansal piyasalarýn en önemli paydaþlarý olan bankalar ve bankacýlýk perspektifinden ortaya çýkan ve çýkmakta olan yeni trendlerin ele alýnmasý hedeflenmiþtir. GÝRÝÞ Sistem, belirli bir amacýn gerçekleþtirilmesi adýna karþýlýklý olarak birbiriyle iliþki içinde bulunan unsurlardan oluþan yapýdýr. Ekonomi bugüne kadar ortaya çýkmýþ olan en geliþmiþ sistemlerden birisidir. Sistemler çok sayýda alt sistemden oluþmaktadýr. Ekonomi içindeki alt sistemlerin en önemlilerinden birisi de finans piyasalarý ile bu piyasalarýn en önemli alt kümelerinden birisi olan bankacýlýk piyasasýdýr. Etkilerinin derinliði ve kapsamý coðrafik düzlemde farklý olmakla birlikte son yaþanan küresel karakterli krizin yol açtýðý olumsuz dýþsallýklarýn, kendisini farklý alanlarda üreterek dalgalar halinde ve hýzlý biçimde küresel kapsamlý bir boyuta ulaþarak devam etmesi, mevcut paradigmalar, kurumlar ve iþ yapýþ modelleri ile geleceðe iliþkin beklentilerin geçerliliklerinin sorgulanmasýna neden olmaktadýr. Bu çalýþmada global karakterli krizin küresel piyasalar üzerindeki etkileri de göz önünde bulundurularak finansal piyasalarýn en önemli paydaþlarý olan bankalar ve bankacýlýk perspektifinden ortaya çýkan ve çýkmakta olan yeni trendlerin ele alýnmasý hedeflenmiþtir. Finansal Konsolidasyon Hareketleri Temel olarak finansal aracýlýk hizmetlerini gerçekleþtiren finansal kuruluþlar, ülke ekonomilerinden ve ticaret hacmindeki artýþtan genellikle çok daha hýzlý büyümüþtür. Organik büyümenin yaný sýra, finansal kuruluþlarýn büyümesinde etkili olan ve finansal küreselleþme sürecini en etkili biçimde sembolize eden trendlerden birisi de büyük oranda birleþme ve satýn alma faaliyetleri (finansal konsolidasyon hareketleri) ile özdeþleþtirilen inorganik büyüme olmuþtur. Ortaya çýkan ölümcül konjonktürle mücadele edebilmek adýna geliþmiþ piyasalara sahip ülke ekonomilerinde finansal kuruluþlar tarafýndan inorganik büyümenin iþletme stratejilerinde odaða daha fazla alýnmasýnýn sonucunda finansal kuruluþlarýn müdahil olduðu birleþme ve satýn alma iþlemleri gerek sayýsal gerekse de hacimsel olarak ciddi biçimde artmýþtýr. Finansal birleþme ve satýn alma süreçlerinin ölçek ekonomileri ile rekabet avantajý saðlama, çeþitlendirme ile risk yönetimi uygulamalarýnýn güçlendirilmesi, karlýlýðý artýrma, piyasa rekabet gücünün ve piyasa payýnýn artýrýlmasý, geniþleyen sermaye tabanýnýn ve büyümenin güvenilirlik imajýný artýrmasý nedeniyle daha düþük maliyetle kaynak yaratabilme gibi çok sayýda iktisadi nedeni bulunmaktadýr1. Söz konusu faaliyetler sonucunda piyasalarda faaliyet gösteren finansal kuruluþ sayýlarý ciddi biçimde azalýrken, varlýk büyüklüðü ülke gayri safi yurtiçi hasýlalarýndan daha büyük olan, uluslar arasýlýk düzeyi oldukça yüksek, karmaþýk finansal iliþkiler örüntüsüne sahip finansal kuruluþlar ortaya çýkmýþtýr. Ortaya çýkan ölümcül konjonktürün etkisiyle bankacýlýk sektöründe finansal konsolidasyon hareketlerinin, ulusal ve uluslar arasý ölçekte geliþmekte olan piyasa oyuncularýnýn alýcý tarafta daha etkin rol oynamasý beklentisiyle devam etmesi öngörülmektedir. Finansal Sermayenin Mobilizasyonu: ABD, AB ve Japonya gibi finansal piyasalarý geliþmiþ ülkelerin ekonomilerinde bulunan yapýsal problemler, faiz oranlarý gibi temel makroekonomik göstergelerde ortaya çýkan istikrarsýzlýklar ve oldukça düþük seviyelere gerilemiþ olan ekonomik büyüme oranlarý, daha sýký düzenleme ve denetim standartlarý gibi faktörler silsilesi bankalar için çok daha zorlu bir makroekonomik çevrenin ortaya çýkmasýyla sonuçlanmýþtýr. Finansal sermaye aktif ve sermaye karlýlýðýnýn daha düþük olduðu piyasalardan daha yüksek olduðu, daha istikrarlý yapýya sahip piyasalara kanalize olma eðilimindedir. Günümüzde 1 Baþak TURAN ÝÇKE, Þirket Birleþmeleri Hisse Senedi Deðeri ve Finans Sektörü, Ýstanbul: Derin Yayýnlarý, 2007, s Çaðdaþ EKÝCÝ Fon Uzmaný Varlýk Yönetimi Daire Baþkanlýðý 5

8 GÜNCEL Faaliyet giderlerinin azaltýlmasý ve operasyonel etkinliðin artýrýlmasý adýna yeni teknoloji temelli araçlarýn ve uygulamalarýn yaygýnlaþmaya baþlamasýyla birlikte bankalar þube aðlarýný ve þube yapýlarýný gözden geçirmektedir. dünya ekonomisi içindeki önemlerinin artmasýnýn yaný sýra demografik yapýlarýnýn uygunluðu, güçlü ekonomik büyüme, makroekonomik istikrar ve finansal altyapý açýsýndan saðlanan ilerlemeler, bireysel ve kurumsal krediler açýsýndan ciddi bir geliþme potansiyeli taþýmasý gibi nedenlerle Çin, Hindistan, Brezilya gibi sermaye ve para piyasalarý geliþmekte olan ülkeler, finansal sermaye için yeni cazibe merkezleri haline gelmeye baþlamýþtýr. Bunun yaný sýra, mobilizasyon düzeyi yüksek olan finansal sermaye, düzenleme ve denetimin zayýf olduðu veya hiç olmadýðý coðrafik bölgelere ve faaliyet alanlarýna (hedge fonlar, private equity, tezgah üstü piyasalar gibi) kanalize olma eðilimindedir. Rekabet yoðun piyasalarda faaliyet gösteren bankalarýn kâr marjlarýnda görülen daralma trendi, bankalar adýna risk yönetiminin ve maliyet kontrolünün oldukça önemli bir hale gelmesiyle sonuçlanmýþtýr2. Bankalarýn kârlýlýk oranlarýnýn oldukça düþük seviyelere gerilemiþ olmasý, bankalarýn risk evrenlerinde yer alan risklerin realizasyonuna olan duyarlýlýklarýný daha da artýrmaktadýr. Bu doðrultuda maliyetlerin kontrolü ve uzmanlaþma prensipleri doðrultusunda finansal kuruluþlarýn uzmanlýk alanlarý dýþýnda bulunan ve ciddi sermaye yatýrýmý gerektiren hizmetleri outsource etme eðilimlerinin geliþtiði gözlenmektedir. Teknolojik Geliþmeler Yüksek teknoloji bankacýlýðý, geleceðe iliþkin bankacýlýk yapýsýnýn en önemli ayaðýný oluþturmaktadýr. Teknolojik altyapýdaki geliþim ve bankacýlýk iþ yapýþ süreçlerine iliþkin temel paradigmalarda meydana gelen deðiþim sonucunda, bankacýlýk iþlemleri içerisindeki payý ve önemi hýzlý biçimde artan teknoloji temelli olan internet (e-banking) ve telefon (m-banking) bankacýlýðýnda söz konusu trendin artarak devam etmesi öngörülmektedir. Bununla birlikte, elindeki teknik altyapýdan daha etkili biçimde faydalanmayý hedefleyen bankalarda daha az personelle daha etkili çalýþan þube konseptine geçiþ eðiliminin öne çýktýðý görülmektedir. Teknolojik geliþmelerin bankalarýn müþteriye ulaþtýðý daðýtým kanallarýný deðiþtirmesi ve çeþitlendirmesi, yeni bankacýlýk hizmetleri ile ürünlerinin yaratýlmasýný ve inovatif bankacýlýk faaliyetlerini destekleyici rol oynamýþtýr. Teknolojik altyapý giderek bankalarýn rekabet gücü açýsýndan daha da önemli bir hale gelmektedir. Bankalarýn müþterilerine saðladýklarý finansal hizmetlerin hýzýnýn ve kalitesinin artýrýlmasý, yeni teknolojik unsurlarýn ve güvenlik altyapýlarýnýn mevcut sisteme entegre edilmesi müþteri memnuniyeti açýsýndan giderek daha fazla önem kazanmaktadýr. Bu doðrultuda bankalarýn teknolojik yatýrýmlarýndaki artýþ trendinin hýzlanarak sürmesi beklenmektedir. Faaliyet giderlerinin azaltýlmasý ve operasyonel etkinliðin artýrýlmasý adýna yeni teknoloji temelli araçlarýn ve uygulamalarýn yaygýnlaþmaya baþlamasýyla birlikte bankalar þube aðlarýný ve þube yapýlarýný gözden geçirmektedir. Maliyet kontrolü faaliyetleri kapsamýnda azalan önemleri ve deðiþen iþlevleri sonucunda, bankalarýn þube aðlarýný etkinlik penceresinde ele alarak yeniden yapýlandýrmasý beklenmektedir. Bununla birlikte daha etkili fizibilite ve stratejik önem incelemeleri sonucunda açýlacak olan geleceðin banka þubelerinin yapýsýnýn, teknolojik kabiliyetleri çok daha yüksek, basit iþlemler yerine daha karlý ve teknik iþlemlere odaklanmýþ, içinde daha az sayýda ancak daha donanýmlý personelin çalýþtýðý bir yapýda olacaðý öngörülmektedir. Müþteri Odaklýlýk Toptan fonlamaya aðýrlýk vererek faaliyet gösteren yatýrým bankacýlýðý konseptinin iflas etmesi, baþta finansal piyasalarda kýrýlganlýðýn ve volatilitenin arttýðý dönemler olmak üzere sürekli fonlamanýn bankalar adýna önemini ortaya koymuþtur. Sürekli fonlama adýna bankalar açýsýndan en önemli kaynak bankalarýn mevduat tabaný olup, bu doðrultuda müþteri memnuniyeti, müþteri sadakati ve müþteri iliþkileri kavramlarýnýn artan öneminin yansýmasý olarak, banka stratejileri içerisinde yeniden konumlandýrýldýðý görülmektedir. Toplumlarýn demografik yapýsýndaki deðiþimin yaný sýra müþteri davranýþ ve tüketim kalýplarýnda yaþanan radikal deðiþimler, diðer hizmet sektörü iþletmeleri gibi bankalarýn da yakýndan takip etmesi gereken bir olgudur. Bu doðrultuda bankalarýn yeni teknolojik altyapýsýnýn cloud, big-data gibi uygulamalar aracýlýðýyla çok geniþ hacimli ve kapsamlý veriyi toplayabilmesi, depolayabilmesi, sýnýflandýrabilmesi ve alýnacak stratejik kararlara uygun forma getirebilmesi, müþteri verilerinin etkin biçimde analiz edilmesine, yeni ürünlerin piyasaya sürülmesine, müþteriye özel bankacýlýk ürünleri ile hizmetleri üretilmesine ve müþteri 2 Þenol BABUÞÇU, Oradan Buradan Azýcýk Bankacýlýk, Ankara: Bankacýlýk Akademisi Yayýnlarý, 2009, s

9 GÜNCEL odaklý bankacýlýk anlayýþýnýn güçlenmesine ciddi katkýlarda bulunmaktadýr. Sosyal Sorumluluk Günümüzde bankalar müþteri tabaný ve paydaþ aðý çok geniþ olan, toplumun farklý kesimleriyle karþýlýklý etkileþim halinde bulunan sosyal varlýklardýr. Öyleki, finansal kuruluþlar orijinli negatif dýþsallýklar sadece bulaþma etkisi aracýlýðýyla ayný sektörde yer alan diðer finansal kuruluþlarý deðil, farklý ülkelerde yaþayan milyonlarca insaný ciddi biçimde etkileyebilmektedir. Baþka bir ifadeyle diðer iktisadi ajanlarýn davranýþ kalýplarý ile makroekonomik göstergeler bankalarý ve bankacýlýk faaliyetlerini etkilediði gibi karþýlýklý bir etkileþim sonucu olarak bankalarýn bünyelerinde görülen olumsuz geliþmeler de toplumsal dinamikleri ve makroekonomik göstergeleri daha þiddetli biçimde etkilemeye baþlamýþtýr. Toplumsal yapýdaki artan önemi ve sosyal birer varlýk olmalarý sonucunda, bankacýlýk karar alma mekanizmalarýnda ve faaliyetlerinde sosyal sorumluluk algýsý giderek güçlenmektedir. Bu çerçevede, özellikle geliþmiþ ülkelerde faaliyet gösteren bankalarda salt kâr odaklý bankacýlýk anlayýþýndan kâr, müþteri ve toplum odaklý bankacýlýk paradigmasýna geçiþe iliþkin güçlü bir eðilim ortaya çýkmýþtýr. Yeþil bankacýlýk, sürdürülebilirlik raporlamasý, müþteriye özel internet sayfasý oluþturma gibi güncel uygulamalar da bu eðilimin doðrudan yansýmasýdýr. Bankalarýn organik büyüme perspektifinde önemli gündem maddelerinden birisini ise yeni müþterilerin ve toplumsal gruplarýn bankacýlýk sektörü ve hizmetleri ile tanýþtýrýlmasý (financial inclusion) bulunmaktadýr. Sözü edilen faaliyetler kapsamýnda düþük gelirli gruplar ile gençler temel hedef kitle konumundadýr. Bu çerçevede uzun vadeli rekabet gücü göz önünde bulundurularak bu toplumsal kesimlerin sisteme entegrasyonu ve bu pazarda yaþanan rekabette öne geçebilmek amacýyla düþük maliyetli finansal hizmetler saðlanmasý, yeni yatýrým ürünleri ve yeni pazarlama kanallarý geliþtirilmesine yönelik çalýþmalar gerçekleþtirilmektedir. Sürdürülebilirlik Konsepti 1970 li yýllarla beraber frekansý ve þiddeti artan krizler, ülkelerin finansal sektörlerinde faaliyet gösteren bankalarýn sayýsýnýn sistematik olarak azalmasý ve küresel kriz sürecinde çok büyük ve köklü finansal kuruluþlarýn iflas etmeleri, devletlerin dahi mali açýdan iflasa yaklaþmalarý sürdürülebilirlik kavramýnýn öne çýkarmýþtýr. Sürdürülebilirlik konsepti, sürdürülebilir büyüme ve kârlýlýk, sürdürülebilir deðerler yaratýlmasý, sürdürülebilir iþ modelleri ve finansal ürünler, operasyonel etkinlik, rekabet gücü, müþteri sadakati ve marka yönetimi gibi açýlardan bankacýlýk stratejileri ve iþ modelleri üzerinde etkili olmaya baþlamýþtýr. Kurumsal Yönetiþim ve Þeffaflýk Yakýn geçmiþte yaþanan mali skandallarýn ardýndan son dönemde yaþanan bankalarýn yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerinin suistimalleri, libor skandalý, muhasebe hileleri, aþýrý kâr ve rekabet odaklýlýk sonucunda risk yönetimine iliþkin ihmaller gibi mali olaylar sonucunda paydaþlarýn algýlarýnda finansal þirketlere yönelik ortaya çýkan güven problemi, bankacýlýk faaliyetlerinde þeffaflýk ve kurumsal yönetiþim uygulamalarýnýn öneminin daha da artmasýyla sonuçlanmýþtýr. Þirket bilançolarýnda þeffaflýðýn artýrýlmasý amacýyla aðýrlýklý olarak matematiksel ve finansal mühendisliklere dayalý karmaþýk ürünlerden oluþan bilanço dýþý yükümlülüklerin þirket bilançolarýndan uzaklaþtýrýlmasýna yönelik regülasyon çalýþmalarý güçlenmektedir. Finansal þirketlerde þeffaflýk ve kurumsal yönetiþimin güçlendirilmesine iliþkin ortaya çýkan en önemli geliþmelerden birisi de finansal raporlama alanýnda ortaya çýkan sürdürülebilirlik raporlamasý3 ve entegre raporlama4 gibi uygulamalardýr. Özellikle finansal raporlamaya iliþkin mevcut uygulamalarýn günümüz konjonktüründe yetersiz kaldýðýnýn anlaþýlmasý üzerine, hesap verilebilirlik ve þeffaflýk prensipleri doðrultusunda iþletmenin organizasyonel yapýsýna ve çevresel koþullarýna, kurumsal yönetim yapýsýna, þirket stratejilerine, iþ modellerine, geleceðe iliþkin beklentilere, firmanýn karþýlaþtýðý risklere ve fýrsatlara iliþkin bilgilere5 kapsamlý biçimde entegre raporlama uygulamalarýnda yer verilmesine yönelik çalýþmalar hýzlý biçimde sürdürülmektedir. Düzenleme ve Denetim Yapýsý Finansal kuruluþlarýn ve faaliyetlerinin uluslar arasýlaþma düzeyi ile karmaþýklaþma düzeyi her geçen gün artarken, mevcut finansal güvenlik aðý yapýlanmalarýnýn daha yavaþ bir Yakýn geçmiþte yaþanan mali skandallarýn ardýndan son dönemde yaþanan bankalarýn yönetim kurulu üyelerinin ve üst düzey yöneticilerinin suistimalleri, libor skandalý, muhasebe hileleri, aþýrý kâr ve rekabet odaklýlýk sonucunda risk yönetimine iliþkin ihmaller gibi mali olaylar sonucunda paydaþlarýn algýlarýnda finansal þirketlere yönelik ortaya çýkan güven problemi, bankacýlýk faaliyetlerinde þeffaflýk ve kurumsal yönetiþim uygulamalarýnýn öneminin daha da artmasýyla sonuçlanmýþtýr. 3 ( ). 4 ( ). 5 ( ). 7

10 GÜNCEL Gelecekte yeni krizlerin ortaya çýkmasýný önlemek ve gelecekte ortaya çýkacak krizlerin maliyetlerini minimize edebilmek adýna mevcut düzenleme çerçevesinin hem ulusal hem de uluslar arasý boyutta revize edilmesine ve yeni bir finansal mimarinin tesis edilmesine yönelik çalýþmalar baþlamýþtýr. þekilde evrilmesi, gerek ulusal gerekse de uluslar arasý platformda önemli bir düzenleme ve denetim boþluðunun ortaya çýkmasýna neden olmuþtur. Günümüzde küresel finans sistemine iliþkin görülen çok sayýdaki yapýsal problemlerden birisinin günümüzün dinamik ve kompleks piyasalarýnda uluslar arasý ölçekte, kapsamlý bir þekilde düzenleme ve denetim faaliyetlerini yürütecek olan küresel bir otoritenin eksikliði olduðu anlaþýlmýþtýr. Gelecekte yeni krizlerin ortaya çýkmasýný önlemek ve gelecekte ortaya çýkacak krizlerin maliyetlerini minimize edebilmek adýna mevcut düzenleme çerçevesinin hem ulusal hem de uluslar arasý boyutta revize edilmesine ve yeni bir finansal mimarinin tesis edilmesine yönelik çalýþmalar baþlamýþtýr. Bu doðrultuda; - Uluslararasý finansal mimarinin yeniden inþasý ve küresel finansal istikrarýn yeniden tesisi adýna gerçekleþtirilen çalýþmalara öncülük etmek ve bu çalýþmalarýn senkronizasyonu amacýyla G-20 tarafýndan FSB nin görevlendirildiði, - Küresel ekonomide artan önemine paralel olarak FSB nin kurumsal yapýsýnýn, kaynaklarýnýn ve yetkilerinin bu doðrultuda güçlendirildiði6, - IMF ve Dünya Bankasýnýn yeniden yapýlandýrýldýðý (geliþmekte olan ülkelerin karar mekanizmalarýndaki etkinliklerinin tedrici olarak artýrýlmasý gibi), kaynaklarýnýn artýrýldýðý ve sorumluluklarý ile yetkilerinin gözden geçirildiði, - ABD de Finansal Ýstikrar Gözetim Konseyi (Financial Stability Oversight Council), AB de Avrupa Sistemik Risk Kurulu (European Systemic Risk Board) ve Avrupa Mali Denetleyiciler Sistemi nin (European System of Financial Supervisors) kurulduðu görülmektedir. Sonuç olarak, bankalarýn düzenlenmesine ve denetlenmesine iliþkin mevcut paradigmanýn deðiþmesi gerekliliði kapsamýnda daha yoðun, daha sýký, dinamik, kapsamlý, bütünleþik, sýnýr ötesi, risk odaklý, geleceðe dönük düzenleme ve denetim mekanizmalarýnýn oluþturulmasý bir zorunluluk halini almýþtýr. Önümüzdeki yýllar içinde finansal sektörün etkin biçimde düzenlenmesinde, denetlenmesinde ve çözümlenmesinde bölgesel, uluslar arasý, küresel yapýlanmalarýn ve mekanizmalarýn sayýsýnýn artmasý beklenmektedir. Bankalara yönelik gerçekleþtirilen düzenleme ve denetleme çalýþmalarýnýn mikro çerçevede ise; sahip olduklarý risklerle orantýlý olmak kaydýyla bankalarýn sermaye yapýlarýnýn güçlendirilmesi ve kalitesinin artýrýlmasý, daha güçlü likidite yapýsýna sahip olmasý, daha az kaldýraç kullanmasý, sistemik önem düzeyi daha yüksek olan bankalarýn daha sýký denetlenmesi ve daha yüksek oranda vergilendirilmesi, bankalarýn temel faaliyetlerine daha fazla odaklanmasý ve geleneksel bankacýlýk faaliyetleri ile riskli bankacýlýk faaliyetlerinin ayrýþtýrýlmasý gibi hususlara odaklandýðý görülmektedir. Çözümleme Yapýsý Günümüz bankalarýnýn yapýlarý doðrultusunda banka iflaslarýnýn yüksek maliyetlere yol açmasý ve gerçekleþtirilen müdahalelerden istenen sonuçlarýn alýnamamasý, mevcut çözümleme paradigmasýnýn ve mekanizmalarýnýn yetersizliðini açýkça ortaya koymuþtur. Bu kapsamda çözümleme hukuki altyapýsýnýn güçlendirilmesi, çözümleme otoritelerinin yetkilerinin erken müdahale, acil eylem planlarý gibi reaktif politika araçlarýyla güçlendirilmesi, ulusal çözümleme ve tasfiye süreçlerinin birbirlerine yakýnlaþtýrýlmasý, mevduat sigorta primlerinin riskli bankalar için farklýlýk yaratacak anlamda daha yüksek olmasý, sigortalý mevduatýn hýzlý biçimde tespit edilmesi ve mudilere ödenmesi öngörülmektedir. Ayrýca, mevcut finansal mimari içerisinde çözümleme sistemlerinin yetersizliklerinin giderilmesi adýna köprü banka (bridge bank), bail-in (otofinansman), çözümleme fonu, geri kazaným ve çözümleme planlarý (Recovery and Resolution Plans), kriz yönetim gruplarý (Crisis Management Groups), sýnýr ötesi kriz yönetim gruplarý gibi yeni çözümleme yöntemleri ve mekanizmalarý geliþtirilmiþtir. Söz konusu çözümleme mekanizmalarý, ülkelerin finansal altyapýlarýnýn geliþmiþlik düzeyleri ve finansal kuruluþlarýnýn özellikleri gibi faktörler çerçevesinde uygulanmaya çalýþýlmaktadýr. Sonuç Çalýþmada bankacýlýk sektöründe kendisi ve etkisi henüz devam etmekte olan süreçler ve finansal olgular ile yakýn bir gelecekte bankacýlýk sektöründe ortaya çýkmasý öngörülen geliþmeler; finansal konsolidasyon hareketleri, inansal sermayenin kapitalizasyonu, teknolojik geliþmeler, müþteri odaklýlýk, sosyal sorumluluk, sürdürülebilirlik konsepti, kurumsal yönetim 6 Tevfik ALTINOK, M.Hasan EKEN ve Serkan ÇANKAYA, Küresel Mali Piyasalarda Yeniden Yapýlanma ve Türkiye, Ýstanbul Ticaret Odasý Yayýnlarý, 2011, s

11 GÜNCEL ve þeffaflýk ile düzenleme, denetim ve çözümleme baþlýklarý altýnda irdelenmiþtir. Dinamik piyasa ve rekabet koþullarýnda faaliyet gösterme, makroekonomik koþullarýn göreceli daha istikrarsýz olduðu bir konjonktürde faaliyet gösterme, müþteri yapýsýnda ve tercihlerinde deðiþikliklerle karþýlaþma, ulusal ve uluslar arasý düzeyi giderek artan düzenlemeler ile söz konusu düzenlemelere uyum baskýsý bankalar için oldukça zorlu bir çevresel yapýnýn ortaya çýkmasýna neden olmuþtur. Bu noktada rekabet baskýsýnýn yanýnda ortaklarýn karlýlýk ve paydaþlarýn büyüme baskýlarý ile karþý karþýya olan banka yöneticilerinin, ortaya çýkan güncel trendleri yakýndan takip etmeleri ve öngörebilmeleri, alýnacak proaktif ve reaktif aksiyonlar ile kararlarýn etkinlikleri açýsýndan önem taþýmaktadýr. Bankalarýn stratejilerinin belirlenmesinin yaný sýra, finansal güvenlik aðý oyuncusu resmi otoritelerin de söz konusu trendleri yakýndan takip etmeleri finansal istikrarýn tesisi ve korunmasý adýna önemli bir hale gelmiþtir. Rekabet baskýsýnýn yanýnda ortaklarýn karlýlýk ve paydaþlarýn büyüme baskýlarý ile karþý karþýya olan banka yöneticilerinin, ortaya çýkan güncel trendleri yakýndan takip etmeleri ve öngörebilmeleri, alýnacak proaktif ve reaktif aksiyonlar ile kararlarýn etkinlikleri açýsýndan önem taþýmaktadýr. Kaynakça AKGEYÝK, Tekin ve Arif YAVUZ. Türk Bankacýlýk Sektöründe Yabancýlaþma: Risk mi Fýrsat mý?, Ýstanbul Ticaret Odasý Yayýnlarý,Yayýn No: , ALTINOK, Tevfik, M.Hasan EKEN ve Serkan ÇANKAYA. Küresel Mali Piyasalarda Yeniden Yapýlanma ve Türkiye, Ýstanbul Ticaret Odasý Yayýnlarý, Yayýn No: , BABUÞÇU, Þenol. Oradan Buradan Azýcýk Bankacýlýk, Ankara: Bankacýlýk Akademisi Yayýnlarý, ÝÇKE, Baþak Turan. Þirket Birleþmeleri Hisse Senedi Deðeri ve Finans Sektörü, Ýstanbul: Derin Yayýnlarý,

12 ANALÝZ KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLU ÝLE TAKÝBÝN ÖZELLÝKLERÝ Bütün takip çeþitlerinde olduðu gibi, kambiyo senetlerine mahsus takip de, alacaklýnýn yetkili icra dairesine yapacaðý bir takip talebi ile baþlar. Eðer yetkisiz bir icra dairesinde takip baþlatýlýrsa, borçlunun süresi içinde yetki itirazýnda bulunmasý gerekir. Zira icra dairelerinin yetkisi kamu düzenine iliþkin ve kesin olmadýðýndan, icra dairesi yetkili olup olmadýðýný kendiliðinden gözetemez. Türk icra hukukunda, alacaklýnýn baþvurabileceði, koþullarý birbirinden farklý birden fazla takip çeþidi bulunmaktadýr. Bunlarý genel olarak belirtmek gerekirse; 1- Ýlamsýz icra yolu: Bu takip yolu yalnýzca para ve teminat alacaklarý bakýmýndan kabul edilmiþtir. Bir baþka deyiþle, hukukumuzda para ve teminat alacaklarý bakýmýndan önce mahkemeye baþvurularak bir ilam elde edilmesi zorunluluðu bulunmaksýzýn, doðrudan ilamsýz icra takibi yapýlabilmektedir. Bunlar dýþýnda kalan alacaklar için ise, ilamlý icra yoluna baþvurmak bir zorunluluktur. Ýlamsýz icra da kendi içinde üç ana bölüme ayrýlmaktadýr: a) Genel haciz yolu b) Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu c) Kiralanan taþýnmazlarýn ilamsýz icra yolu ile tahliyesi 2- Ýlamlý (mahkeme kararýna dayanan) icra: Bu takip yolu da esas itibariyle para alacaklarý ve diðer alacaklar hakkýnda olmak üzere ikiye ayrýlmaktadýr. Bu yola baþvurabilmesi için, alacaklýnýn elinde bir ilam ya da ilam niteliðinde sayýlan belgelerden (ÝÝK m. 38) birinin bulunmasý gerekir. 3- Rehnin paraya çevrilmesi yolu: Bu takip yolu, duruma göre, hem ilamlý hem de ilamsýz icra olarak iþlerlik kazanabilmektedir. Bu takip yoluna, rehinle teminat altýna alýnmýþ alacaklarýn tahsili amacýyla baþvurulmaktadýr. Ýþte kambiyo senetlerine 1 mahsus haciz yolu da hukukumuzda bir ilamsýz icra yolu olarak öngörülmüþtür. Bu baðlamda, alacaðý bir kambiyo senedine baðlý olan alacaklý, önce mahkemede dava açýp bir ilam elde etmek zorunda olmaksýzýn, doðrudan kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip baþlatma hak ve yetkisine sahiptir 2. Kuþkusuz elinde kambiyo senedi bulunan bir alacaklý da genel haciz yolu ile takip yapabilir 3. Ancak bu (kambiyo senetlerine dayalý takipte ödeme emrine itirazýn takibi durdurmamasý nedeniyle) alacaklýnýn tercih edeceði bir durum deðildir. Þu halde, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip, adeta özel bir takip yolu olarak öngörülmüþtür. Zira, aþaðýda da belirtileceði üzere, bu takip yoluna baþvurulabilmesi için alacaðýn, mutlaka bir kambiyo senedine 4 baðlanmýþ olmasý gerekir. KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLU ÝLE TAKÝBÝN AÞAMALARI 1- TAKÝP TALEBÝ Bütün takip çeþitlerinde olduðu gibi, kambiyo senetlerine mahsus takip 5 de, alacaklýnýn Yrd. Doç. Dr. Kudret Aslan TOOB Üniversitesi HukukFakültesi Öðretim Üyesi 1 Kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanunu nda düzenlenmiþ olan bono (TTK m. 776 vd.), çek (TTK m. 780 vd. ve 5941 sayýlý Çek Kanunu) ve poliçedir (TTK m. 671 vd.). 2 Alacak bir mahkeme kararýna ve bir kambiyo senedine dayanmýyorsa ve rehin ile de teminat altýna alýnmamýþsa, alacaklýnýn baþvuracaðý yol genel haciz yolu olacaktýr. 3 KURU, B./ARSLAN, R./YILMAZ, E.: Ýcra ve Ýflas Hukuku, Ders Kitabý, 27. Baský, Ankara-2013, s tarihli eski Ticaret Kanununda kullanýlan ticari senetler tabiri yerine yeni Ticaret Kanununda kambiyo senetleri tabirinin kullanýlmasý tercih edilmiþtir. Zira Türk hukukunda gerek ticari senetler ve gerekse kambiyo senetleri terimi, kendine özgü bir anlam ifade ederler. Diðer bir deyiþle kambiyo senedi ile ticari senet kavramlarý ayný anlama gelmemektedir. Bkz. ERGÜN, M.: Kambiyo senetlerine Özgü Takip Yollarý, Ankara-1989, s. 29 vd. Öte yandan Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiþ olan kambiyo senetleri kýymetli evraktýr. Ancak kambiyo senetleri resmi senet niteliðinde olmayýp, özelliði olan adi senet niteliðindedir (PEKCANITEZ, H./ATALAY, O./SUNGURTEKÝN ÖZKAN, M./ÖZEKES, M.: Ýcra ve Ýflas Hukuku, 10. Baský, Ankara-2012, s Bu konuda geniþ bilgi ve Yargýtay kararlarý için bkz. UYAR, T./UYAR, A./UYAR, C.: Ýcra Hukukunda Kambiyo Senetleri, Güncellenmiþ 4. Baský, Ankara

13 ANALÝZ yetkili 6 icra dairesine yapacaðý bir takip talebi ile baþlar. Eðer yetkisiz bir icra dairesinde takip baþlatýlýrsa, borçlunun süresi içinde yetki itirazýnda bulunmasý gerekir. Zira icra dairelerinin yetkisi kamu düzenine iliþkin ve kesin olmadýðýndan, icra dairesi yetkili olup olmadýðýný kendiliðinden gözetemez 7. Kambiyo senedine baðlanmýþ olan bir alacak, ayný zamanda rehinle güvence altýna alýnmýþ ise, alacaklý önce rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmak zorunda olmaksýzýn, doðrudan kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapabilir. Ancak dilerse kambiyo senetlerine mahsus haciz takibi de yapabilir. Alacaklýnýn bu konuda bir seçim hakký bulunmaktadýr. Hatta Yargýtay ýn yeni kararlarýna göre, alacak ayný zamanda ipotekle güvence altýna alýnmýþ ise tahsilde tekerrür olmamak kaydýyla her iki takibin ayný anda yapýlmasý da mümkündür 8. Bu takip yolunda da takip talebinde ÝÝK m. 58 de sayýlan kayýtlarýn bulunmasý gerekir. Ancak bunlarla birlikte, takip talebine kambiyo senedinin aslýnýn eklenmesi ve takip talebine senedin tarih, numara ve cinsinin de yazýlmasý zorunludur. Ancak muhatap banka tarafýndan kýsmi ödeme yapýlmasý halinde çekin onaylý fotokopisi hamile verilir. Ýþte çek hamili istisnai olarak bu onaylý çek fotokopisi ile de takip yapabilir (Çek K. m. 3,VI). Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapabilmek için, alacaklýnýn Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre senedin yetkili hamili ve borçlunun da senedin borçlusu olmasý gerekir. Buna göre kambiyo senedinin ciro edilmediði durumlarda yetkili hamil, sendin lehdarýdýr. Kambiyo senedi lehdar tarafýndan ciro edilmiþse, yetkili hamil, kendi hakký müteselsil ve birbirine baðlý cirolardan anlaþýlan son hamildir (TTK m. 686, 778, 790). Ayrýca, kambiyo senedinin bedelini ödemiþ olan ciranta, aval veren kimse, araya girme suretiyle ödemiþ olan kimse kambiyo senedinin yetkili hamili olabilecektir. Kambiyo senedinin borçlusu 9 ise poliçe bakýmýndan; poliçeyi kabul eden muhatap, keþideci, cirantalar, bunlar lehine aval verenler, araya girme suretiyle kabul edenler ve bunlarýn yetkisiz temsilcileridir. Bono bakýmýndan; keþideci, cirantalar, bunlar lehine aval verenler ve bunlarýn yetkisiz temsilcileridir. Çek bakýmýndan ise; keþideci, cirantalar, bunlar lehine aval verenler ve bunlarýn yetkisiz temsilcileridir. Öte yandan, alacaklýn borçluya karþý takip 10 talebinde bulunabilmek için ödememe Kambiyo senedine baðlanmýþ olan bir alacak, ayný zamanda rehinle güvence altýna alýnmýþ ise, alacaklý önce rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmak zorunda olmaksýzýn, doðrudan kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapabilir. Ancak dilerse kambiyo senetlerine mahsus haciz takibi de yapabilir. 6 Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda, yetkili icra dairesinin tespiti bakýmýndan, kural olarak, genel haciz yolundaki yetkiye iliþkin kurallar uygulanacaktýr. Buna göre, ÝÝK m. 50 hükmüne göre, ilamsýz icrada yetki hususunda Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun (HMK) yetkiye iliþkin hükümleri kýyasen uygulanýr. Ýlamsýz icrada genel yetkili icra dairesi borçlunun yerleþim yeri icra dairesidir (HMK m. 6). Ancak burada Hukuk Muhakemeleri Kanunu nda öngörülmüþ olan özel yetki kurallarý da iþlerlik kazanýr. Özellikle sözleþmelerden doðan borçlarda, sözleþmenin ifa edileceði yer mahkemesi (HMK m. 10) ve dolayýsýyla icra dairesi de yetkilidir. Ayrýca ÝÝK m. 50 hükmündeki özel düzenleme nedeniyle sözleþmenin yapýldýðý yer icra dairesinde de (HMK ya göre dava açýlamamakla birlikte) icra takibi yapýlmasý mümkündür. Ancak kambiyo senetlerinden doðan alacaklar, aranacak alacak niteliðinde olduðu için, bu alacaklar bakýmýndan Türk Borçlar Kanunu nun (TBK), ifa yerinin belirlenmesine iliþkin m.89,i/1 hükmü uygulanmaz. Yani kambiyo senedinin alacaklýsý, TBK m.89,i/1, HMK m.10 ve ÝÝK m. 50 hükümleri çerçevesinde kendi yerleþim yerinde, ifa yeri kuralýna dayanarak, kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapamaz; ancak borçlunun yerleþim yerinde takip yapabilir. Bkz. KURU/ARSLAN/YILMAZ-Ders Kitabý, s Hukuk Muhakemeleri Kanunu na göre, taraflarýn yetki sözleþmesi yaparak yetkisiz bir mahkemeyi yetkili hale getirmeleri mümkündür. Bu yetki sözleþmeleri icra daireleri hakkýnda da yapýlabilir. Ancak yeni HMK, yetki sözleþmeleri bakýmýndan önemli hükümler getirmiþtir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 17 nci maddesine göre, yetki sözleþmeleri sadece tacir ve kamu tüzel kiþileri arasýnda yapýlabilir. Dolayýsýyla gerçek kiþilerin kendi aralarýnda ya da bir tacir ile bir gerçek kiþinin arasýnda yapýlan yetki sözleþmesi geçerli olmayacaktýr. Buna raðmen örneðin bir tacir ile bir gerçek kiþi arasýnda yapýlan bir yetki sözleþmesinin (örneðin bir bonoya konulan yetki þartýnýn) geçersiz olduðunu, kanýmýzca davada hâkim (ve de takipte icra dairesi) kendiliðinden dikkate alamaz. Çünkü, yetki sözleþmesi ancak kesin olmayan yetki hallerinde yapýlabilir (HMK m. 18). Kesin olmayan yetki ise, ilk itiraz olup, ilk itiraz hallerini mahkeme kendiliðinden dikkate alamaz (HMK m. 127). Öte yandan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun yürürlüðe girmesinden önce (yani 1. Ekim 2011 tarihinden önce) yapýlmýþ yetki sözleþmelerinin geçerli olup olmayacaðýna da burada kýsaca deðinmek gerekir. Bir görüþe göre, HMK dan önce yapýlan yetki anlaþmalarý geçerlidir. Bizim de katýldýðýmýz diðer bir görüþe göre, HMK dan önce yapýlmýþ olan ve yeni HMK nýn getirdiði þartlarý taþýmayan yetki sözleþmeleri geçerli deðildir. Bu baðlamda HMK nýn yürürlüðe girmesinden önce düzenlenmiþ olan ve gerekli þartlarý taþýmayan (örneðin bir tacir ile bir gerçek kiþi arasýnda düzenlenmiþ olan bir bonoya veya diðer bir kambiyo senedine konulmuþ olan) yetki sözleþmeleri geçerli deðildir. Bkz. PEKCANITEZ/ATALAY/SUNGURTEKÝN ÖZKAN/ÖZEKES s HD , 21394/25100 (MÝHDER 2005/2, s. 520). 9 Bir kambiyo senedinin takip edilen borçlusu birden fazla ise ve bunlarýn hepsi iflasa tabi kiþilerdense, alacaklýnýn bunlar hakkýnda ayný takip talebinde (haciz veya iflas) bulunmasý gerekir. Ancak borçlulardan bir kýsmi iflasa tabi, diðerleri deðilse ve alacaklý da iflasa tabi olanlar hakkýnda iflas takibi yapmak isterse, haciz ve iflas olmak üzere iki ayrý takip talebinde bulunacaktýr sayýlý Çek Kanunu m. 3,VIII hükmüne göre Üzerinde yazýlý bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karþýlýðýnýn TTK nýn 707 nci (yeni TTK m. 795 inci) maddesi uyarýnca kýsmen veya tamamen ödenmemiþ olmasý halinde, bu çekle ilgili olarak hukuki takip yapýlamaz. Ýleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukuki takip yapýlabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karþýlýksýzdýr iþlemine tabi tutulmasý þarttýr. Bu hükümden de anlaþýlacaðý üzere, üzerindeki düzenleme tarihinden önce (çek karþýlýksýz olsa bile) takip yapýlamayacaktýr. Takip yapýlabilmesi için çekin düzenleme tarihine göre ibraz süresi içinde ibraz edilmesi ve karþýlýksýz iþlemine tabi tutulmasý gerekir. Bularýn dýþýnda, Çek Kanunu nun geçici 3 üncü maddesinin 5 inci fýkrasýna göre tarihine kadar, üzerinde yazýlý düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazý geçersizdir. Bunun sonucu olarak, ibrazý geçersiz olan bir çeke dayalý olarak takip yapýlmasý da söz konusu olamayacaktýr. Özetle, burada, burada bir vadenin getirilmediði, sadece ileri düzenleme tarihine bir sonuç baðlandýðý ve bu tarih gelmeden alacaklýnýn takip hakkýnýn doðmadýðý ve takip yetkisinin bulunmadýðý kabul edilmektedir. Bkz. PEKCANITEZ/ATALAY/SUNGURTEKÝN ÖZKAN/ÖZEKES s

14 ANALÝZ Borçlu ödeme emrine karþý süresi içinde itiraz etmezse, ödeme emri kesinleþir ve alacaklýnýn da talep etmesi halinde, borçlunun mal ve haklarýna icra dairesi tarafýndan haciz konulur. Ancak borçlu ödeme emrine imzaya veya borca itiraz þeklinde itiraz edebilir. protestosu çekmesinin þart olduðu hallerde, kambiyo senedi ile birlikte bu protestonun da takip talebine eklenmesi gerekir. Bu protestoyu çekme zorunluluðu ve protestodan muafiyet halleri, bono, çek ve poliçe bakýmýndan Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre ayrý ayrý tespit edilmelidir. Ancak þu hususu burada belirtmek gerekir ki, çekin yetkili hamili, çeki süresinde ibraz etmiþ veya protesto etmiþ olsa bile, muhatap bankaya karþý, kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapamaz. Genel haciz yolundan farklý olarak, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda alacaklýnýn takip talebini alan icra dairesi, aþaðýda sayýlan hususlarýn gerçekleþip gerçekleþmediðini kontrol etmek zorundadýr. Bu hususlar: - Senedin kambiyo senedi niteliðini taþýyýp taþýmadýðý 11 - Kambiyo senedinin vadesinin gelmiþ olup olmadýðý - Alacaklýnýn kambiyo senetlerine mahsus yolla talip yetkisinin bulunup bulunmadýðý - Senedin aslýnýn takip talebine eklenip eklenmediði - Gerekiyorsa ödememe protestosunun çekilmiþ ve takip talebine eklenmiþ olup olmadýðý. 2- ÖDEME EMRÝ Alacaklýnýn takip talebini alan icra müdürü, senedin kambiyo senedi niteliðini taþýdýðýný ve vadesinin de geldiðini tespit edince, borçluya hemen kambiyo senetlerine mahsus ödeme emri gönderir. Bu ödeme emrinde þu kayýtlarýn yer almasý zorunludur: - Alacaklý veya vekilinin banka hesap numarasý hariç olmak üzere, takip talebindeki kayýtlar - Borcun ve takip masraflarýnýn on gün içinde ödeme emrinde yazýlý olan icra dairesine ait banka hesabýna ödenmesi ihtarý - Takibin dayanaðý olan senet kambiyo senedi niteliðinde deðilse, borçlunun beþ gün içinde icra mahkemesine þikâyet etmesi gerektiði - Takip dayanaðý kambiyo senedindeki imza kendisine ait olmadýðý iddiasýnda ise bunu beþ gün içinde açýkça bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmesi; aksi takdirde kambiyo senedindeki imzanýn yapýlacak icra takibinde kendisinden sadýr sayýlacaðý ve imzasýný haksýz yere inkâr ederse sözü edilen senede dayanan takip konusu alacaðýn yüzde onu oranýnda para cezasýna mahkûm edileceði ve icra mahkemesinden itirazýnýn kabulüne dair bir karar getirmediði takdirde cebri icraya devam olunacaðý ihtarý - Borçlunun, borçlu olmadýðý veya borcun itfa edildiði veya mehil verildiði veya alacaðýn zaman aþýmýna uðradýðý veya yetki itirazýný sebepleri ile birlikte beþ gün içinde icra mahkemesine bir dilekçe ile bildirerek icra mahkemesinden itirazýn kabulüne dair bir karar getirmediði takdirde cebri icraya devam olunacaðý ihtarý - Ýtiraz edilmediði ve borç ödenmediði takdirde on gün içinde 74 üncü maddeye, itiraz edilip de reddedildiði takdirde ise üç gün içinde 75 inci maddeye göre mal beyanýnda bulunmasý ve bulunmazsa hapisle tazyik edileceði, mal beyanýnda bulunmaz veya hakikate aykýrý beyanda bulunursa ayrýca hapisle cezalandýrýlacaðý ihtarý. 3- ÖDEME EMRÝNE ÝTÝRAZ VE ÝNCELENMESÝ a) Ýmzaya Ýtiraz ve Ýncelenmesi Borçlu ödeme emrine karþý süresi içinde itiraz etmezse, zaten ödeme emri kesinleþir ve alacaklýnýn da talep etmesi halinde, borçlunun mal ve haklarýna icra dairesi tarafýndan haciz konulur. Ancak borçlu ödeme emrine imzaya veya borca itiraz þeklinde itiraz edebilir. Ýmzaya itiraz, borçlunun takibin dayanaðý olan kambiyo senedindeki imzayý inkâr etmesi, bu imzaya itiraz etmesidir. Borçlu imzaya itirazýný; - Ödeme emrinin kendisine tebliðinden itibaren, - 5 gün içinde, - Mutlaka dilekçeyle, - Ýcra mahkemesine bildirmek zorundadýr 12. Aksi takdirde kambiyo senedindeki imza bu takip bakýmýndan kendisine ait sayýlýr. Genel haciz yolundan farklý olarak, bu takip 11 Bilindiði üzere, her senet kambiyo senedi niteliðini taþýmamaktadýr. Bu senetler özelliði olan, bir takým zorunlu unsurlarý bünyelerinde barýndýran senetlerdir. Bu unsurlarýn ne olduðu her bir kambiyo senedi bakýmýndan TTK hükümlerine göre belirlenecektir. Ýþte icra memuru bir kambiyo senedinin zorunlu unsurlarýný taþýyýp taþýmadýðýný incelemek zorundadýr. Zira zorunlu unsurlarý eksik olan bir senet kambiyo senedi niteliðini taþýmayacak, alacaklýnýn da bu takip yoluna baþvuru hakký bulunmayacaktýr. 12 Oysa genel haciz yolunda, ödeme emrine itiraz; ödeme emrinin tebliðinden itibaren, yazýlý veya sözlü olarak, 7 gün içinde, icra dairesine yapýlýr ve itiraz icra takibini kendiliðinden durdurur. 12

15 ANALÝZ yolunda imzaya itiraz, satýþtan baþka icra takip iþlemlerini durdurmaz 13. Ancak icra mahkemesi yapacaðý inceleme sonucunda gerekli görürse, itiraz ile ilgili kararýna kadar, tedbir mahiyetinde, icra takibini geçici olarak durdurulmasýna karar verebilir. Ýcra mahkemesinin ÝÝK m. 68a,VI hükmüne göre yapacaðý 14 inceleme sonucunda inkâr edilen imzanýn borçluya ait olmadýðý anlaþýlýrsa, itirazýn kabulüne karar verir ve iþte bu itirazýn kabulü kararý ile icra takibi durur. Ancak bu durumda alacaklý alacaðýný genel hükümlere göre dava edebilir (ÝÝK m. 170,III). Ýcra mahkemesi, itirazýn kabulüne karar vermesi hâlinde, senedi takibe koymada kötü niyeti veya aðýr kusuru bulunduðu takdirde alacaklýyý, senede dayanan takip konusu alacaðýn yüzde yirmisinden aþaðý olmamak üzere tazminata ve alacaðýn yüzde onu oranýnda para cezasýna mahkûm eder. Alacaklý genel mahkemede dava açarsa, para cezasýnýn tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve bu davayý kazanýrsa hakkýnda verilmiþ olan para cezasý kalkar. Buna karþýlýk inkâr edilen imzanýn borçluya ait olduðu anlaþýlýrsa ve itiraz ile birlikte eðer takip icra mahkemesi tarafýndan durdurulmuþsa, borçlu sözü edilen senede dayanan takip konusu alacaðýn yüzde yirmisinden aþaðý olmamak üzere inkâr tazminatýna ve takip konusu alacaðýn yüzde onu oranýnda para cezasýna mahkûm edilir ve itiraz reddedilir. Þayet borçlu menfi tespit veya istirdat davasý açarsa, hükmolunan tazminatýn ve para cezasýnýn tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve davanýn borçlu lehine sonuçlanmasý hâlinde daha önce hükmedilmiþ olan tazminat ve para cezasý kalkar. Ýcra mahkemesinin imzaya itiraz hakkýnda vermiþ olduðu kabul ve ret kararlarý, Kanun da belirtilmiþ olan temyiz sýnýrýný (bu sýnýr 2013 yýlý için Liradýr) geçmiþ olmasý þartýyla temyiz edilebilir. b) Borca Ýtiraz ve Ýncelenmesi Borçlunun imzaya itirazý dýþýnda, gerek maddi hukuka iliþkin gerekse takip hukukuna iliþkin sebeplerle yapacaðý bütün itirazlara, borca itiraz 15 denilir. Örneðin borcun ödenmiþ olduðu, zamanaþýmýna uðradýðý, icra dairesinin yetkisiz olduðu gibi itirazlar borca itirazdýr. Bu takip yolunda borca itirazýn; - Ödeme emrinin tebliðinden itibaren - 5 gün içinde - Mutlaka dilekçeyle - Sebepleriyle birlikte - Ýcra mahkemesine yapýlmasý gerekir. Borca itiraz da, satýþtan baþka icra takip iþlemlerini durdurmaz. Yani alacaklý borçlunun mallarýnýn haczedilmesini isteyebilir. Ancak bunun için (her ne kadar itiraz süresi 5 gün ise de) ödeme emrinde öngörülen 10 günlük ödeme süresinin geçmiþ olmasý gerekir. Borçlunun, hacizli mallarýnýn satýþýný önleyebilmek için, icra mahkemesinden, itirazýnýn kabul edildiðine dair karar getirmesi gerekir. Ýcra mahkemesi hâkimi, borçlunun itiraz dilekçesine ekli olarak ibraz ettiði belgelerden borcun itfa veya imhal edildiði (süre verildiði) veya senedin metninden zamanaþýmýna uðradýðý veya borçlunun borçlu olmadýðý yahut icra dairesinin yetkili olmadýðý kanaatine varýrsa, daha evvel itirazýn esasý hakkýndaki kararýna kadar icra takibinin geçici olarak Ýcra mahkemesi hâkimi, borçlunun itiraz dilekçesine ekli olarak ibraz ettiði belgelerden borcun itfa veya imhal edildiði (süre verildiði) veya senedin metninden zamanaþýmýna uðradýðý veya borçlunun borçlu olmadýðý yahut icra dairesinin yetkili olmadýðý kanaatine varýrsa, daha evvel itirazýn esasý hakkýndaki kararýna kadar icra takibinin geçici olarak durdurulmasýna karar verebilir. 13 Burada Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 209,I hükmüne de kýsaca deðinmekte yarar vardýr. Bu hükme göre Adi bir senetteki yazý veya imza inkâr edildiðinde, bu konuda bir karar verilinceye kadar, o senet herhangi bir iþleme esas alýnamaz. Bu hüküm özellikle kambiyo senetlerine dayalý takipler bakýmýndan önem taþýmaktadýr; zira bu takip yolunda ödeme emrine itiraz satýþtan baþka icra iþlemlerini durdurmamaktadýr. HMK 209,I hükmünde yer alan senet herhangi bir iþleme esas alýnamaz ifadesinin, icra takipleri bakýmýndan da uygulanýp uygulanamayacaðý, diðer bir deyiþle bu hükme göre açýlan mücerret bir sahtelik davasýnýn (ÝÝK m. 72 hükmünde düzenlenmiþ olan menfi tespit davasýnýn aksine) ihtiyati tedbir kararý verilmesine gerek olmaksýzýn icra takibini durdurup durdurmayacaðý doktrinde tartýþmalýdýr. Kýsaca belirtmek gerekirse, bir görüþe göre, ÝÝK da imzaya itiraz ve sonuçlarý ile ÝÝK m. 72 hükmündeki menfi tespit davasýnda icra takibinin nasýl durdurulabileceði özel olarak düzenlenmiþ olup, yalnýz HMK m. 209,I hükmüne göre açýlmýþ bir sahtelik davasý icra takibini durdurmaz. Diðer bir deyiþle HMK m. 209,I hükmü icra takipleri bakýmýndan uygulanmaz. Bu görüþ için bkz. KURU, B.: Hukuk Davasýnda Adi Senetteki Ýmzanýn Ýnkar Edilmesinin Ýcra Takibine Etkisi (MÝHDER 2012/3, s. 3-10); TAÞPINAR AYVAZ, S.: Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun Zaman Bakýmýndan Uygulanmasý, Ankara-2013, s Bizim de katýldýðýmýz diðer bir görüþe göre ise HMK m.209,i hükmü icra takipleri bakýmýndan da uygulanýr. Bu hükme göre sahtelik iddiasý ya da sahtelik davasý açýlmasý halinde, buna iliþkin belge icra müdürüne ibraz edildiðinde, icra takibi olduðu yerde durur ve hiçbir icra takip iþlemi yapýlamaz. Bu görüþ için bkz. PEKCANITEZ, H./ATALAY, O./ÖZEKES, M.: Medeni Usul Hukuku, 13. Baský, Ankara-2013, s. 624 vd.; KÝRAZ, T. Ö.: Adi Senetlerde Sahtelik Ýddiasýna Ýliþkin Düalist Yapý Üzerine Bir Ýnceleme (MÝHDER 2013/1, s ). 14 Bu takip yolunda da imzaya itiraz incelemesinin, genel haciz yolunda olduðu gibi mutlaka duruþmalý olarak yapýlmasý gerekir (PEKCANITEZ/ATALAY/SUNGURTEKÝN ÖZKAN/ÖZEKES s ). 15 Uygulamada, senedin teminat senedi olduðunun iddia edilmesi halinde, borçlunun, ödeme emrine karþý itiraz yoluna mý yoksa þikâyet yoluna mý gitmesi gerektiði hususu tartýþmalýdýr. Yargýtay genellikle, eðer senet metninde sadece teminat senedidir gibi soyut bir ifadeye yer verilmiþse yani bu ibare senedin kambiyo senedi olma vasfýný etkilememiþse, borçlunun ödeme emrine karþý borca itiraz yoluna gitmesi gerektiðine; buna karþýlýk teminata iliþkin soyut ifadeler deðil de, taraflar arasýnda gerçek bir iliþki olduðunu gösteren senet üzerinde ya da bir baþka belgede açýk bir kayýt varsa, bu takdirde senedin kayýtsýz þartsýz ödeme yönü zedelenmiþ olacaðýndan, bu da senedin kambiyo senedi olma niteliðini etkileyeceðinden, borçlunun þikâyet yoluna baþvurmasý gerektiðine karar vermektedir. Bu konuda bkz. PEKCANITEZ/ATALAY/SUNGURTEKÝN ÖZKAN/ÖZEKES, s

16 ANALÝZ Bir þikâyet sebebinin söz konusu olduðu hallerde, bu takip çeþidinde de, þikâyet yoluna baþvurulmasý mümkündür. Genel haciz yolunda olduðu gibi, burada da þikâyet süresi kural olarak, þikâyet konusu iþlemin öðrenilmesinden itibaren 7 gündür. Bu baðlamda örneðin, senetteki vade gelmemesine raðmen takip baþlatýlmýþ ise ya da senedin aslý icra dairesine verilmeden takip yapýlmýþ ise þikâyet süresi 7 gün olacaktýr. Ayrýca burada da sebeplerin varlýðý halinde süresiz þikayet yoluna baþvurulabilir. durdurulmasýna karar verebilir. Bu geçici durdurma bir nevi ihtiyati tedbir niteliðinde olup, icra mahkemesinin itirazýn esasý hakkýndaki kararýna kadar devam eder. Ýcra mahkemesi borçlunun itirazýnýn reddine karar verirse, alacaklýnýn takibe devam edebilmesi için bu ret kararýnýn kesinleþmesinin beklenmesine gerek yoktur. Bu takip yolunda da borçlu, ödeme emrine itirazýnda belirtmiþ olduðu sebeplerle baðlý olup, bu sebepleri deðiþtiremez ve geniþletemez. Fakat borçlu icra mahkemesindeki ilk duruþmada takip konusu kambiyo senedinin metninden anlaþýlan itiraz sebeplerini ileri sürebilir. Ýcra mahkemesi hâkimi, itiraz sebeplerinin incelenmesi için iki tarafý en geç otuz gün içinde duruþmaya çaðýrýr. Hâkim, duruþma sonucunda borcun olmadýðýnýn veya itfa veya imhal edildiðinin resmî veya imzasý ikrar edilmiþ bir belge ile ispatý hâlinde itirazý kabul eder. Ýcra mahkemesi belirtilen bu delillerle baðlý olup, tanýk ve yemin deliline dayanýlarak karar verilemez. Ýcra mahkemesi hâkimi yetki itirazýnýn incelenmesinde taraflar gelmese de gereken kararý verir. Ýcra hâkimi, borçlunun zamanaþýmý itirazýný alacaklýnýn ibraz ettiði kambiyo senedindeki tarihe göre sabit görür ve alacaklý da zamanaþýmýnýn kesildiðini veya tatil edildiðini resmi veya imzasý ikrar edilmiþ bir belge ile ispat edemezse, itirazýn kabulüne; aksi halde reddine karar verir. Ýcra mahkemesi yapacaðý inceleme sonunda, borçlunun itirazýnýn kabulüne karar verirse, bununla icra takibi durur. Ýtirazýn kabulü kararýnýn kesinleþmesi üzerine takip iptal edilir. Borçlunun itirazýnýn icra mahkemesince esasa iliþkin nedenlerle kabulü hâlinde kötü niyeti veya aðýr kusuru bulunan alacaklý, takip konusu alacaðýn yüzde yirmisinden aþaðý olmamak üzere; takip geçici olarak durdurulmuþ ise bu itirazýn reddi hâlinde borçlu, diðer tarafýn isteði üzerine takip konusu alacaðýn yüzde yirmisinden aþaðý olmamak üzere tazminata mahkûm edilir. Tazminata mahkûm edilebilmek için her iki durumda da diðer tarafýn talebi gerekir. Borçlu, menfi tespit ve istirdat davasý açarsa yahut alacaklý genel mahkemede dava açarsa, hükmolunan tazminatýn tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve dava lehine sonuçlanan taraf için, daha önce hükmedilmiþ olan tazminat kalkar. Ýcra mahkemesinin borçlunun itirazýnýn reddine karar vermesi halinde, bu ret kararýna karþý temyiz yoluna baþvuruluþ olmasý, paranýn alacaklýya ödenmesi dâhil hiçbir icra iþlemini durdurmaz. Ancak borçlu alacaðýn tamamý için teminat gösterirse, icra takibi temyiz incelemesi sonuçlanýncaya kadar durur. Ýcra mahkemesinin borca itiraz hakkýnda vermiþ olduðu kabul ve ret kararlarý, Kanundaki parasal sýnýrý (2013 yýlý için Liradýr) geçmesi þartýyla temyiz edilebilir. 4- KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLUNDA ÞÝKÂYET Bir þikâyet sebebinin söz konusu olduðu hallerde, bu takip çeþidinde de, þikâyet yoluna baþvurulmasý mümkündür. Genel haciz yolunda olduðu gibi, burada da þikâyet süresi kural olarak, þikâyet konusu iþlemin öðrenilmesinden itibaren 7 gündür. Bu baðlamda örneðin, senetteki vade gelmemesine raðmen takip baþlatýlmýþ ise ya da senedin aslý icra dairesine verilmeden takip yapýlmýþ ise þikâyet süresi 7 gün olacaktýr. Ayrýca burada da sebeplerin varlýðý halinde süresiz þikayet yoluna baþvurulabilir. Ancak ÝÝK m. 170/a hükmünde kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda ödeme emrine karþý özel bir þikâyet 16 süresi öngörülmüþtür. Bu hükme göre, borçlu, alacaklýnýn kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluna baþvurma hakkýnýn bulunmadýðýný ve senedin kambiyo senedi niteliðini taþýmadýðýný 17 iddia ediyorsa, bu þikâyetini 5 gün içinde icra mahkemesine yapmalýdýr. Bu baðlamda özetle, takibin dayanaðý olan senet kambiyo senedi vasfýný taþýmýyorsa (örneðin bir bonoda bulunmasý gereken zorunlu unsurlarda eksiklik varsa), alacaklýnýn bu yola baþvuru hakký yoksa, senedin yetkili hamili deðilse, kambiyo senedinin borçlusu olmayan bir kimseye karþý takip yapýlmýþ ise, ödeme emrine karþý baþvurulacak þikayetin süresi 5 gün olacaktýr. Burada da yapýlan þikayet kendiliðinden icra takibin, durdurmayacak, ancak icra mahkemesi þikayet üzerine icranýn durdurulmasýna karar verebilecektir (ÝÝK m. 22). Öte yandan icra mahkemesi süresinde yapýlan þikâyet veya itiraz dolayýsýyla, usulü dairesinde kendisine intikal eden iþlerde takibin dayanaðý olan kambiyo senedinin bu vasfý haiz olmadýðý 16 Geniþ bilgi ve örnek Yargýtay kararlarý için bkz. UYAR/UYAR/UYAR, s. 754 vd. 17 Örneðin tanzim tarihini taþýmayan bir senet bono olarak nitelendirilemez ve kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapýlamaz. Zira tanzim tarihi bononun zorunlu unsurlarý arasýnda yer alýr. 14

17 ANALÝZ veya alacaklýnýn kambiyo hukuku gereðince takip hakkýna sahip bulunmadýðý hususlarýný re'sen nazara alarak yapýlan takibi iptal edebilir (ÝÝK m. 170/a,II). Ancak icra mahkemesinin bu yetkisi, usulü dairesinde kendisine itiraz veya þikâyet yoluyla baþvurulmuþ olmasý halinde söz konusu olur. Yoksa icra mahkemesi takibin daha sonraki aþamalarýnda, örneðin takip kesinleþtikten sonra intikal eden taleplerde, belirtilen durumlarý dikkate alarak takibin iptaline karar veremez. 5- GENEL HACÝZ YOLUNA ÝLÝÞKÝN HÜKÜMLERÝN KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLUNDA UYGULANMASI Ýcra ve iflas Kanunu nun 170/b maddesi uyarýnca, ÝÝK nýn 61 inci maddesinin, iki, üç, dört ve beþinci fýkralarý ile nci maddeleri, niteliðine uygun düþtüðü ölçüde kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takipte de uygulanýr. Buna göre, bu takip yolunda da; borçlu itirazýnda belirtmiþ olduðu sebeplerle baðlý olup, bunlarý kural olarak deðiþtiremez ve geniþletemez, borçlu gecikmiþ itiraz yoluna baþvurabilir, takibin kesinleþmesinden sonra þartlarý varsa icra takibinin iptali ve taliki istenebilir, borçlu menfi tespit ve istirdat davalarýný açabilir. Ancak burada, borçtan kurtulma davasýna iliþkin hükümlerin uygulanmasý söz konusu olmaz. 6- TAKÝBÝN, HACÝZ, SATIÞ VE PAYLAÞTIRMA AÞAMALARI Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile genel haciz yolu arasýnda icra takibinin yalnýz ilk iki aþamasý bakýmýndan farklýlýk bulunmaktadýr. Bir baþka deyiþle, iki takip yolu arasýnda, takip talebi ile ödeme emri ve kesinleþmesi aþamalarý farklýdýr. Takibin diðer üç aþamasý olan, haciz, satýþ ve paylaþtýrma aþamalarý, genel haciz yolundaki gibidir. 7- KAMBÝYO SENETLERÝNE MAHSUS HACÝZ YOLU ÝLE GENEL HACÝZ YOLU ARASINDAKÝ TEMEL FARKLILIKLAR Ýki takip yolu arasýndaki temel farklarýn þu þekilde sýralanmasý mümkündür: - Genel haciz yolunda takip baþlatabilmek için alacaðýn herhangi bir belge ya da senede dayanmasý zorunluluðu bulunmamaktadýr. Oysa kambiyo senetlerine mahsus haciz takibi yapabilmek için alacaðýn mutlaka bir kambiyo senedine dayanmasý zorunludur. - Alacaðýn rehne baðlý olduðu durumlarda önce rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmak zorunludur. Buna karþýlýk kambiyo senedine baðlanmýþ olan bir alacak ayný zamanda rehne de baðlý ise, alacaklýnýn seçim hakký bulunmakta dilediði takip yoluna baþvurabilmektedir. - Genel haciz yolunda takip talebini alan icra dairesi, senedin vadesinin gelip gelmediðini inceleyemez, buna karþýlýk kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda vadenin gelip gelmediðini incelmek zorundadýr. - Genel haciz yolunda ödeme emri, takip talebinden itibaren 3 gün içinde borçluya teblið edilmelidir. Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda ödeme emri hemen teblið edilir. - Genel haciz yolunda ödeme emrinde borçluya borcunu 7 gün içinde ödemesi ve ödemeyecekse ayný 7 gün içinde mal beyanýnda bulunmasý ihtar edilir. Buna karþýlýk kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda her iki durum için süre 10 gündür. - Genel haciz yolunda ödeme emrine imzaya ve borca itiraz, yazýlý veya sözlü olarak ödeme emrinin tebliðinden itibaren 7 gün içinde icra dairesine yapýlýr ve itiraz kendiliðinden icra takibini durdurur. Buna karþýlýk kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda imzaya ve borca itiraz, ödeme emrinin tebliðinden itibaren 5 gün içinde, icra mahkemesine yapýlýr ve bu itiraz satýþtan baþka icra iþlemlerini durdurmaz. - Genel haciz yolunda borçtan kurtulma davasýnýn açýlmasý mümkün iken, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda mümkün deðildir. - Genel haciz yolundan farklý olarak, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda, ödeme emrine karþý 5 günlük özel bir þikâyet süresi öngörülmüþtür. Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile genel haciz yolu arasýnda icra takibinin yalnýz ilk iki aþamasý bakýmýndan farklýlýk bulunmaktadýr. Bir baþka deyiþle, iki takip yolu arasýnda, takip talebi ile ödeme emri ve kesinleþmesi aþamalarý farklýdýr. Takibin diðer üç aþamasý olan, haciz, satýþ ve paylaþtýrma aþamalarý, genel haciz yolundaki gibidir. 15

18 EKONOMÝ TÜRKÝYE NÝN CARÝ ÝÞLEMLER AÇIÐI ve FÝNANSMAN SORUNU Cari açýk, belli bir dönemde ülkenin toplam yatýrýmlarý ile tasarruflarý arasýndaki fark olarak tanýmlanmaktadýr. Bu baðlamda, cari iþlemler dengesi ülke içindeki tasarruf yetersizliðine ve uluslararasý rekabet gücüne baðlý bir olgudur. Yurtiçi tasarruf açýðý arttýkça ve küresel rekabet gücü azaldýkça cari iþlemler dengesi açýðý artýþ göstermektedir. Arþ. Gör. Mehmet ÖZBÝLGÝN Kocaeli Üniversitesi ÝÝBF Ýktisat Bölümü Giriþ Geliþmiþ ekonomilerden geliþmekte olan ekonomilere sermaye akýmlarýnda artýþ yaþanmasý bir yandan küresel büyümeye katký saðlarken diðer yandan yeterli deneyimden yoksun olan geliþmekte olan ekonomilere önemli maliyetler yüklemektedir. Zamanla yoðun sermaye hareketleriyle karþýlaþan bu ülkeler cari iþlemler açýðý gibi sorunlarla yüzleþmekte ve sýk sýk finansal krizlerin tehdidi altýna girmektedir. Para ve sermayenin ulusal sýnýrlar arasýnda hareket etmek üzere serbest býrakýlmasý dýþa açýk ekonomilerin þoklara ve konjonktürel geliþmelere duyarlýlýðýný artýrmaktadýr. Bu baðlamda, cari iþlemler dengesi, ülkenin uluslararasý iktisadi pozisyonu konusunda ve ekonomik performansýn belirlenmesinde önemli bir gösterge olma özelliðine sahiptir. Yüksek cari açýklar doðrudan bir krize neden olmasa bile, dýþ þoklara karþý ekonominin kýrýlganlýðýný arttýrmakta, uluslararasý yatýrýmcýlar açýsýndan ciddi bir risk olarak algýlanmaktadýr. Cari açýðýn finanse edilemeyeceði beklentisi, cari açýk dýþýnda tüm makro göstergelerin iyi olmasý halinde bile, reel ekonomi açýsýndan zayýf bir görünüm sergilenmesine yol açmakta ve yatýrým kararlarý üzerinde olumsuz bir etki meydana getirmektedir. 1. Cari Ýþlemler Hesabý Ödemeler dengesi yurtiçinde yerleþiklerin diðer ekonomilerde yerleþik kiþiler ile belli bir dönem içinde gerçekleþtirdiði iktisadi faali yetlerin sistematik kayýtlarýný elde etmek üzere hazýrlanan bir bilançodur. Ödemeler bilançosu; cari iþlemler hesabý, sermaye hareketleri hesabý, rezerv hareketleri ve net hata ve noksan olmak üzere dört ana bölümden oluþmaktadýr. Ödemeler bilânçosunun birinci temel hesap gurubunu oluþturan cari iþlemler hesabýnda, mal ve hizmet ihracatý ve ithalatýyla ilgili iþlemlerin kaydý tutulmaktadýr. Cari iþlemler dengesi dýþ ticaret, hizmetler, yatýrým gelirleri ve cari transferler dengelerinin toplamýndan meydana gelmektedir. Cari iþlemler; reel kaynaklarla ilgili iþlemleri ve cari transferleri göstermektedir. Bir ekonominin cari iþlemlerden elde ettiði gelirler (döviz gelirleri), cari iþlemlere yapýlan giderlerden (döviz giderleri) büyükse bu durum cari fazla (cari iþlemler fazlasý), küçükse cari açýk (cari iþlemler açýðý) olarak nitelenmektedir. Görüldüðü gibi cari iþlemler dengesi, ülkenin dýþ ticaret dengesi ile döviz gelir-giderlerinin dengesini vermektedir. Cari açýk, belli bir dönemde ülkenin toplam yatýrýmlarý ile tasarruflarý arasýndaki fark olarak tanýmlanmaktadýr. Bu baðlamda, cari iþlemler dengesi ülke içindeki tasarruf yetersizliðine ve uluslararasý rekabet gücüne baðlý bir olgudur. Yurtiçi tasarruf açýðý arttýkça ve küresel rekabet gücü azaldýkça cari iþlemler dengesi açýðý artýþ göstermektedir. Ayrýca, para, maliye politikalarý ve döviz kuru rejimlerinin cari açýk üzerinde önemli etkileri bulunmaktadýr (Oktar ve Dalyancý, 2011: 3). Düþük kur ve dýþ ticaret açýðý cari açýðýn temel nedenleri olarak öne çýkmaktadýr. Cari açýk döviz kurundaki geliþmeler dýþýnda büyüme ve talep artýþýyla da ilgilidir. Bunun yanýnda, bütçe açýklarý da cari açýklar üzerinde önemli bir baský unsuru oluþturmaktadýr. 2. Sermaye ve Finans Hesabý Sermaye ve Finans Hesabý, özel ve kamu kuruluþlarý tarafýndan yapýlan kýsa ve uzun vadeli uluslararasý sermaye akýmlarýnýn yer aldýðý hesaptýr ve cari iþlemler dengesinin finansmanýný saðlayan kalemdir. Eðer cari denge açýk veriyorsa dýþarýdan sermaye giriþi ile denge saðlanmaktadýr. Sermaye ve Finans Hesabý, Doðrudan Yatýrýmlar, Portföy Yatýrýmlarý ve Diðer Yatýrýmlar olmak üzere üç alt baþlýk altýnda toplanmaktadýr. 16

19 EKONOMÝ Dýþ dünyadan ülkeye giren yabancý sermayenin doðrudan yatýrým olarak nitelenen kýsmý ülkede kalýcý mahiyet göstermekte ve uzun vadeli yatýrým olarak bilinmektedir. Portföy yatýrýmlarý menkul deðerlere yapýlan yatýrýmlar olarak tanýmlanýrken, ödemeler dengesinde kaydý tutulan diðer tüm sermaye hareketleri ise diðer yatýrýmlar olarak ifade edilmektedir. 3. Net Hata Noksan Hesabý Ödemeler dengesi tablosunda, tabloyu denkleþtirici bir nitelikle yer alan net hata ve noksan hesabý ayrýca hesaplanan bir kalem deðildir. Kaynaðý bilinmeyen akýmlar, kayýtdýþý sermaye hareketleri, ölçüm hatalarý ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesi gibi unsurlardan ötürü, alacak veya borç kayýtlarýnýn pratikte birbirine eþit olmamasý durumunda ortaya çýkan fark, ters iþareti ile net hata ve noksan kalemine kaydedilerek ödemeler dengesi eþitliði saðlanmaktadýr. 4. Rezervler Hesabý Ülkenin parasal yetkilisinin yapmýþ olduðu net rezerv iþlemleri gösterildiði hesap türüdür. 5. Cari Açýðýn Sürdürülebilirliði ve Finansmaný Cari açýðýn uzun dönemde sürdürülebilirliði, yurt dýþýndan ödünç alýnan kaynaklarýn sorunsuz biçimde geri ödenebilmesini saðlayacak koþullarýn varlýðýna baðlý kýlýnmaktadýr. Eðer kaynaklar borcun ödenmesini mümkün kýlacak verimli alanlarda kullanýlýyorsa, ciddi bir sorun olmadan geri ödeme imkaný elde edilmektedir. Böyle bir cari açýk, kaç yýl sürdüðünden baðýmsýz olarak sürdürülebilir olarak görülmektedir. Eðer kaynaklar verimsiz alanlara yatýrýlmýþ, ya da tüketim mallarýnýn ithalatýnda kullanýlmýþsa, cari açýk uzun yýllar sürmüþse bile sürdürülemez kabul edilmektedir (Subaþat, 2010: 27). Cari açýklarýn sürdürülebilir bir nitelik kazanabilmesinde açýðýn hangi kaynaklarla finanse edildiði önem taþýmaktadýr. Yüksek faiz geliri elde etmek için ekonomiye giriþ yapan sýcak para geçici süreyle cari açýðý karþýlamaktadýr. Ancak kýsa vadeli fonlarýn, hýzlý hareket etme özelliðinden ötürü ülkeyi ne zaman terk edeceði belli deðildir. Kýsa vadeli sermaye giriþleriyle finanse edilen bir cari açýk, ani sermaye çýkýþý veya sermaye giriþindeki ani duruþ karþýsýnda sürdürülemez hale gelmektedir. Sadece kýsa vadeli kar peþinde olan ve yüksek faizden yararlanmak isteyen sermaye giriþleri hem yüksek reel faizden, hem de ulusal paranýn yükselen deðerinden elde ettiði kar ile ekonomiden çýkýþ yapmaktadýr. Bu durum da ülkenin sürekli daha fazla sýcak para giriþine maruz kalmasýný doðurmaktadýr. Cari açýðýn finansmaný yurtiçindeki ve yurtdýþýnda yapýlan doðrudan yatýrýmlar arasýndaki fark ile portföy yatýrýmlarý ve diðer yatýrýmlar için yükümlülükler ve varlýklar arasýndaki fazlalýkla saðlanmaktadýr. Cari açýðýn sermaye ve finans hesaplarý ile finanse edilemeyen kýsmý ise rezervlerle karþýlanmaktadýr (YASED, 2011: 4). Kýsaca, cari açýðýn finansmaný ya sermaye hesabý fazlasýyla ya da resmi rezervlerin kullanýlmasýyla gerçekleþtirilmektedir. Ülkeler genellikle finansman sorunlarýný aþmak için doðrudan yabancý yatýrýmlar, portföy yatýrýmlarý ve dýþ borçlanma þeklinde diðer ülkelerden kaynak transferi yoluna gitmektedir. Literatürde, genellikle cari açýðýn belli bir eþik deðeri aþmasý halinde kriz yaratacaðý varsayýmý üzerinde durulmakta ve çok sayýda çalýþma, ülke gayri safi milli hâsýlasýnýn %5 ine ulaþan cari açýklarý sürdürülemez olarak nitelendirmektedir (Freund, 2005: 1279). Bununla beraber, genel-geçer bir cari açýk eþiði tanýmlanamayacaðýný ileri sürenler de vardýr. Cari açýk/gsyýh oraný (nispi cari açýk oraný), krizlerin öncü göstergelerinden biri olarak kabul görse de cari açýðýn bir kriz göstergesi olup olmadýðý ve hangi oranda bir cari açýðýn krize neden olabileceði literatürde tartýþma konusu olarak süregelmektedir. Daha iyi yönetiþim, düzenlenmiþ bir finansal sistem, makroekonomik istikrar sürdürülebilir cari açýk eþiklerinin daha yüksek olmasýný saðlamaktadýr (Özmen, 2004: 11). Ülkeye özgü koþullarýn dýþýnda, uluslararasý finansal sistemin borç verme kriterleri de cari açýðýn finansmanýnda yaþanýlan güçlüklerin aþýlmasýnda belirleyici bir unsur olarak öne çýkmaktadýr. Ayný sürdürülebilir nispi cari açýk oranlarý farklý ülkelerde farklý sonuçlara yol açabilmektedir. Bazý ülkelerde düþük cari açýk oraný finansal istikrarý olumsuz etkilerken, bazý ülkelerde ise yüksek cari açýk oraný herhangi bir ekonomik krize neden olmamýþtýr. Bununla beraber, yüksek cari açýðýn olduðu ülke ekonomilerinin, krizlere daha açýk olduðu kabul edilmektedir. 6. Dünyada ve Türkiye de Cari Ýþlemler Dengesi Son yýllarda, cari iþlemlerdeki büyük küresel dengesizlikler, baþta Amerika Birleþik Devletleri (ABD) olmak üzere diðer birçok ülkede ekonomik istikrara iliþkin önemli kaygýlara Cari açýklarýn sürdürülebilir bir nitelik kazanabilmesinde açýðýn hangi kaynaklarla finanse edildiði önem taþýmaktadýr. Yüksek faiz geliri elde etmek için ekonomiye giriþ yapan sýcak para geçici süreyle cari açýðý karþýlamaktadýr. Ancak kýsa vadeli fonlarýn, hýzlý hareket etme özelliðinden ötürü ülkeyi ne zaman terk edeceði belli deðildir. 17

20 EKONOMÝ Net turizm gelirlerindeki artýþ sayesinde 2012 nin Ocak-Eylül dönemine göre 2013 te hizmetler dengesi fazlasýnda %6 lýk bir artýþ yaþanmýþ ve hizmetler dengesinden kaynaklanan net gelirler milyon $ a ulaþmýþtýr. neden olmakta ve dünya ekonomisinin istikrarlý büyümesi adýna büyük risk oluþturmaktadýr. Tablo 1 de dünyanýn en yüksek cari açýk veren ilk 7 ülkesi yer almaktadýr. Buna göre ABD ekonomisindeki cari iþlemler açýðý dünyayý büyük bir finansal krize sürükleyebilecek boyutlara ulaþmýþtýr de tüm dünya ekonomileri dikkate alýndýðýnda Türkiye nin cari iþlem açýðý yedinci sýrada yer almaktadýr. Bununla beraber, Türkiye için cari açýðýn yýllar içinde artmaya devam etmesi cari açýðýn sürdürülebilir olduðu yönündeki þüpheleri beslemektedir. Tablo 1. Seçilmiþ Ülkeler Ýçin Cari Ýþlemler Dengesi, milyon $ Kaynak: World Bank, 2013, Current Account Balance. Türkiye ekonomisinde cari açýðýn milli gelire oraný hýzla artarak 2006 yýlýnda %6 ya yükselirken, 2009 kriziyle birlikte tarihsel olarak oldukça düþük düzeylere gerilemiþtir de cari açýðýn milli gelire oraný %9,2 ile yakýn tarihin en yüksek düzeyine ulaþmýþtýr de ise %6 ile cari açýðýn milli gelire oranýnda 2011 e göre kayda deðer bir iyileþme olmuþtur. Ancak, bu düzelme sonrasýnda dahi cari dengenin oldukça yüksek seviyelerde kaldýðý dikkat çekmektedir. Cari açýðýn milli gelire oranýnda görülen hýzlý artýþ, durumun kýsa ve orta vadede devam edeceðine iliþkin endiþeler doðurmaktadýr. Þekil 1. Cari Açýðýn Milli Gelire Oraný, Cari iþlemler dengesi, Türkiye ekonomisinde finansal istikrarýn ve büyümenin temel belirleyicilerinden biri konumundadýr. Türkiye ekonomisinde cari iþlemler hesabýný oluþturan dýþ ticaret dengesi genellikle açýk verirken, turizm, taþýmacýlýk, inþaat gibi kalemlerden oluþan hizmet ticareti kýsmý ise sürekli fazla vermektedir. Sözkonusu fazlalýklar sayesinde cari iþlemler açýðý belli seviyede azalmaktadýr. Tablo 2. Türkiye nin Finansal Göstergeleri, Kaynak: World Bank, 2013, Current Account Balance; World Bank, 2013a, World Development Indicators. Türkiye de, 2001 yýlýndan bu yana dýþ sermayeye artan baðýmlýlýðýn etkisiyle cari açýðýn giderek büyüdüðü gözlenmiþtir. Küresel krizle birlikte yaþanan daralmanýn etkisiyle, 2009 yýlýnda cari iþlemler dengesi açýðýnda azalma gerçekleþmiþtir de cari açýk 75 milyar $ ýn üzerine çýkarken, 2012 de 47,7 milyar $ a düþmüþtür. Ocak-Eylül 2013 dönemine ait ödemeler dengesi tablosu incelendiðinde cari iþlemler dengesinde 49 milyar $ açýk verildiði; sermaye ve finans hesabýnda yaklaþýk 54 milyar $ lýk, net hata ve noksan kaleminde ise 5.1 milyar $ lýk bir giriþ olduðu; Merkez Bankasý rezervlerinde milyar $ lýk artýþ olduðu görülmektedir. Net turizm gelirlerindeki artýþ sayesinde 2012 nin Ocak-Eylül dönemine göre 2013 te hizmetler dengesi fazlasýnda %6 lýk bir artýþ yaþanmýþ ve hizmetler dengesinden kaynaklanan net gelirler milyon $ a ulaþmýþtýr ün Ocak-Eylül döneminde toplam sermaye giriþi milyon $ olmuþtur. Böylece, sermaye kanalýndan gelen kaynak, cari açýðýn 14,1 milyar dolar üzerine çýkmýþtýr. Sermaye giriþlerine ana baþlýklar itibarýyla bakýldýðýnda, 2013 yýlý ilk çeyreðinde, doðrudan yatýrýmlarýn payý azalmaya devam ederken, portföy giriþlerinin güçlü seyrini koruduðu görülmektedir. Buna raðmen bir önceki döneme göre 2013 ün Ocak-Eylül döneminde doðrudan yatýrýmlarda %8,7; portföy yatýrýmlarýnda %27,6 oranýnda düþüþ yaþanmýþtýr. Sözkonusu düþüþlerde Amerikan Merkez Bankasý nýn aylýk bono alým miktarýný 2013 sonundan itibaren azaltabileceði açýklamasýyla ülkelerden sermaye çýkýþlarýnda yaþanan artýþýn etkisi bulunmaktadýr. 18