MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMÝNÝN GÖZDEN GEÇÝRÝLMESÝ

Transkript

1 BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU TMSF yýl: 7 sayý: 31 Ekim-Kasým-Aralýk 2012 MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMÝNÝN GÖZDEN GEÇÝRÝLMESÝ Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te FONUN UYGULADIÐI TAKÝP HUKUKU ve MALÝ SÝSTEM ÜZERÝNE ETKÝSÝ Oðuz AKYÜZ Sayfa 17 de KARAPARA KAVRAMI ve BAÞLICA KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERÝ Ferdi DEMÝR Sayfa 22 de ICSID TAHKÝMÝ - I Baþar BAÞARIR Sayfa 43 te

2 BANKACILIK SEKTÖRÜ VERÝLERÝ TMSF - Büyükdere Cad. No:143 Esentepe Ýstanbul, Tel: (212) Faks: (212) , Bilgi ve Önerileriniz için: Sigorta ve Risk Ýzleme Dairesi, srid@tmsf.org.tr $ NOTLAR Bankacýlýk sektörü aktif büyüklüðü Eylül 2012 tarihi itibariyle 1.308,5 milyar TL seviyesindedir. Toplam aktiflerin %57,7 sini krediler, %21,2 sini menkul deðerler cüzdaný oluþturmaktadýr. Toplam mevduat / katýlým fonu büyüklüðü 738 milyar TL seviyesindedir. Mevduat / katýlým fonunun %33,3 ü YP, %66,7 si TP mevduat / katýlým fonlarýndan oluþmaktadýr. Kurum içinde baþvuru kaynaðý olarak kullanýlmak üzere derlenmiþ bilgilerden oluþur. Resmi baðlayýcýlýðý yoktur. TEMEL PARAMETRELER SÝGORTA VE RÝSK ÝZLEME DAÝRE BAÞKANLIÐI GENEL EKONOMÝK VERÝLER

3 ÝÇÝNDEKÝLER BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU TMSF yýl: 7 sayý: 31 Ekim-Kasým-Aralýk EDÝTÖR DEN Ali Göçer GELEBEK MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMÝNÝN GÖZDEN GEÇÝRÝLMESÝ Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te 3. MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMÝNÝN GÖZDEN GEÇÝRÝLMESÝ Þakir Ercan GÜL 4. MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMLERÝNDE ENTEGRASYON Sanem FRISCH 7. HUKUK USÛLÜNDE GEÇÝCÝ HUKUKÎ KORUMALAR Yrd. Doç. Dr. Taylan Özgür KÝRAZ 10. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE TÜKETÝCÝ KREDÝLERÝNÝN TAKÝBE DÖNÜÞÜM ORANLARI AÇISINDAN ANALÝZÝ FONUN UYGULADIÐI TAKÝP HUKUKU ve MALÝ SÝSTEM ÜZERÝNE ETKÝSÝ Oðuz AKYÜZ Sayfa 17 de KARAPARA KAVRAMI ve BAÞLICA KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERÝ Ferdi DEMÝR Sayfa 22 de ICSID TAHKÝMÝ - I Baþar BAÞARIR Sayfa 43 te Cemal KARAMUSTAFA 17. FONUN UYGULADIÐI TAKÝP HUKUKU ve MALÝ SÝSTEM ÜZERÝNE ETKÝSÝ Oðuz AKYÜZ 22. KARAPARA KAVRAMI ve BAÞLICA KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERÝ Ferdi DEMÝR 26. BANKA ÇÖZÜMLEME SÜRECÝNDE YENÝ UYGULAMALAR Muhyiddin GÜLAL - Çiðdem AKDAÐ 29. AFRÝKA DA FÝNANSAL HÝZMETLERE ERÝÞÝMÝN ZORLUKLARI Abdurrahman YILMAZ 34. REKABET ÜSTÜNLÜÐÜ AÇISINDAN VERÝMLÝLÝK VE ETKÝNLÝK KAVRAMLARININ AYRIÞTIRILMASI Ferhat PEHLÝVANOÐLU 43. ICSID TAHKÝMÝ - I Baþar BAÞARIR BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TMSF TMSF Adýna Sahibi : Turan KORKMAZ Yayýn Yönetmeni : Ali Göçer GELEBEK Yazý Ýþleri Müdürü : Kamil OÐUZ Danýþma Kurulu : Doç. Dr. Cüneyt Koyuncu - Dumlupýnar Üniversitesi, Doç. Dr. Fuat ErdaL - Adnan Menderes Üniversitesi, Prof. Dr. Halil Seyidoðlu - Doðuþ Üniversitesi, Doç.Dr. Muhsin Kar - Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi, Doç. Dr. Rahmi Deniz Özbay - Marmara Üniversitesi, Doç. Dr. Rasim Yýlmaz - Trakya Üniversitesi, Prof. Dr. Recep Tarý - Kocaeli Üniversitesi, Dr. Ýlyas Karabýyýk - Erzincan Üniversitesi, Prof. Dr. Sabri Orman - Ýstanbul Ticaret Üniversitesi, Doç. Dr. Selahattin Bekmez - Muðla Üniversitesi, Prof. Dr. Yusuf Bayraktutan - Kocaeli Üniversitesi, Prof. Dr. Zekai Özdemir - Ýstanbul Üniversitesi, Dr. A. Kadir Tuna - Ýstanbul Üniversitesi, Dr. Bekir Gövdere Süleyman Demirel Üniversitesi, Dr. Bilal KARGI - Doðuþ Üniversitesi, Prof. Dr. Nurgül Chambers - Marmara Üniversitesi, Yrd. Doç. Dr. Taylan Özgür Kiraz Maltepe Üniv.Hukuk Fakültesi Yayýn Kurulu : Ýsmail Güler, Melek Küreminoðlu, Nizamülmülk Güneþ, Cemal Þakar, Erol Ortabað Yayýn Türü : Yerel Süreli Yayýn Periodu : 3 Aylýk - Ekim - Kasým - Aralýk 2012 Görsel Tasarým : 1111 Adam Yapým & Tanýtým Adres : Büyükdere C. No: Esentepe/ istanbul E-posta : koguz@tmsf.org.tr Tel : Faks : Baský : Yöm Basým / Eskoop Sanayi Sitesi, C7 Blok, No: 398, Ýkitelli-Ýstanbul Baský Tel : TMSF Çatý Basýn ve Halkla iliþkiler Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanmaktadýr. Telif haklarý TMSF'ye aittir. Yazýlarýn sorumluluðu yazarlarýna aittir.

4 EDÝTÖR DEN 100 YILA 10 KALDI Ali Göçer GELEBEK Yayýn Yönetmeni Basýn ve Halkla Ýliþkiler Müdürü Gelecek; öngörülerimizle yeniden tasarlayabildiðimiz ölçüde bizimdir. Hiçbir þey planlamadan, tasarlamadan günlük ve rastgele politikalarla yönetilemez. Böyle bir yaklaþýmla býrakýn devletleri, þirketleri, çekirdek bir aile bile yönetilemez. Bu yaklaþýmla, finans piyasasýný düzenleyici oyuncularýndan biri olan TMSF nin de geleceðe iliþkin, öngörüleri, tasarýlarý, projeleri olacaktýr, olmalýdýr da. Bu yüzden; Mevduat sigortacýlýðýnýn gerek kapsam olarak, gerekse iþlev olarak konumunu güçlendirmesi için baþkanýmýzýn çabalarý var. Bu çabaya kurumsal katkýyý da her birim kendi çalýþma alanýnda yapmaktadýr. Önümüzdeki dönemde de Dünya Mevduat Sigortacýlýðýnda öncü olma özelliðini sürdüren kurumumuz bu çabasýný daha da artýracaktýr. Baþkanýmýzýn Fortuna Dergisi Aralýk sayýsýna verdiði mülakatta da belirttiði gibi gerek sigorta limitinin artýrýlmasýna, gerekse Ticari mevduatýn sigorta sistemine dahil olmasýna yönelik kurumsal çabalarýmýz devam edecektir. Dergimizin geçen sayýsýnda duyurusunu yaptýðýmýz ürünlere telif verilmesiyle ilgili usul ve esaslarý belirleyecek olan çalýþmamýz önerge olarak fon kuruluna sunulacak aþamaya getirildi. Bu sayýmýzda kurum personeli arkadaþlarýmýzýn bilimsel çalýþmalarý var. TMSF gibi çok komplike bir yapý içinde oluþturduklarý deneyimlerini kalýcý bilimsel çalýþmalar haline dönüþtürmelerini çok önemsiyoruz. Çalýþma arkadaþlarýmýz yanýnda Üniversite çevresinden bilim adamlarýnýn da çalýþmalarý var. Bunlardan; Yrd.Doç. Taylan Özgür Kiraz ýn Hukuk Usulünde Geçici Hukuki Korumalar yine Yalova Üniversitesi öðretim üyesi Yrd.Doç. Ferhat Pehlivanoðlu nun Rekabet Üstünlüðü Açýsýndan Verimlilik Ve Etkinlik Kavramlarýnýn Ayrýþtýrýlmasý adlý çalýþmalarýný belirtebiliriz yi bitirip 2013 giriþimizin hem kurumumuz hem ülkemiz açýsýndan ayrý bir önemi vardýr e son 10 yýl kalmýþ oluyor. Devletin 2023 hedefleriyle uyumlu bir çalýþma yapmak ve bu hedeflere kendi alanýmýzda katký saðlamak en önemli amacýmýz olacaktýr e daha bir umutla diyoruz. 2

5 TMSF MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMÝNÝN GÖZDEN GEÇÝRÝLMESÝ Çözümleme alanýndaki faaliyetlerinden övgüyle söz edilen TMSF, mevduat sigortacýlýðý faaliyetlerini de baþarýyla sürdürmektedir. Nitekim, ülkemizde uygulanan mevduat sigorta sistemi, mevduat sigortacýlýðýna iliþkin temel prensiplere büyük ölçüde uyumlu olup dünyadaki en iyi uygulamalar arasýnda gösterilmektedir. Son yýllarda dünya ekonomisine damgasýný vuran küresel krizin finansal alandaki kural, deðer ve alýþkanlýklarý sorgulatarak, yeni kurallarla örülü finansal bir mimari arayýþýna nasýl sebep olduðuna hep birlikte þahit oluyoruz. Bu süreçte oluþturulan Finansal Ýstikrar Kurulu nun (FSB) yoðun iþ gündemi, çalýþmalarýn kapsam ve derinliðini anlatmasý bakýmýndan güzel bir gösterge oluþturuyor. Yeni bir finansal mimari arayýþýna yönelik çabalarýn temel amacý finansal istikrarýn saðlanýp korunmasýdýr. Küresel kriz, mevduat sigorta sistemlerinin hem finansal krizlerin önlenmesinde hem de kriz yönetiminde son derece önemli olduðunu bir kez daha ortaya koymuþtur. Nitekim, birçok ülkede kriz nedeniyle sigorta limit tutarlarýnda geçici ya da sürekli uygulanmak üzere artýrýmlar yapýlmýþ, mevduat sigorta kurumlarý birçok ülkedeki banka çözümleme faaliyetlerinde önemli görevler almýþtýr. Diðer taraftan, dünyadaki mevduat sigortacýlýðý uygulamalarýnýn geliþtirilmesi amacýyla FSB, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) ve Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliði (EFDI) gibi uluslararasý kuruluþlar nezdinde birçok çalýþma baþlatýlmýþtýr. Bu kapsamda; etkin mevduat sigortacýlýðý için temel prensipler ile etkin çözümleme sistemi için temel nitelikler belirlenmiþ, sigorta kapsam ve tutarýnýn etkinliði, prim sistemlerinin iyileþtirilmesi, ulusal ve uluslararasý finansal kuruluþlarýn etkin bir þekilde çözümlenmesi gibi birçok konuda çalýþmalar baþlatýlmýþtýr. Uluslararasý alanda, bir yandan etkin mevduat sigortacýlýðý için temel prensip ve nitelikler belirlenirken, bir yandan da ülke uygulamlarýnýn söz konusu prensip ve nitelikler karþýsýndaki uyum durumunu tespit için çalýþmalar baþlatýlmýþtýr. Örneðin, FSB tarafýndan kendisine üye ülkelerdeki mevduat sigorta sistemlerinin gözden geçirilmesine yönelik çalýþma yapýlmýþ ve ulaþýlan sonuçlara iliþkin bir rapor hazýrlanmýþtýr. Yine FSB tarafýndan, üye ülkelerin çözümleme sistemlerinin etkin çözümleme sistemi için belirlenen temel nitelikler karþýsýndaki durumunu tespit etmek üzere baþlatýlan çalýþma halen devam etmektedir. Çözümleme alanýndaki faaliyetlerinden övgüyle söz edilen TMSF, mevduat sigortacýlýðý faaliyetlerini de baþarýyla sürdürmektedir. Nitekim, ülkemizde uygulanan mevduat sigorta sistemi, mevduat sigortacýlýðýna iliþkin temel prensiplere büyük ölçüde uyumlu olup dünyadaki en iyi uygulamalar arasýnda gösterilmektedir. Örneðin, FSB nin mevduat sigorta sistemlerinin tematik gözden geçirilmesine iliþkin raporunda, Türkiye de uygulanan risk esaslý sigorta prim tarifesi dünyadaki iyi uygulamlar arasýnda gösterilmiþtir. Bununla birlikte, finansal istikrara daha iyi hizmet etmek ve finansal krizler nedeniyle ortaya çýkabilecek kamusal maliyeti azaltmak amacýyla Kurumumuz uygulamalarýnýn belirli aralýklarla gözden geçirilmesinin önemi büyüktür. Bu nedenle, TMSF olarak uygulamalarýmýzý gerek ülkemizdeki ekonomik ve finansal geliþmeler gerekse uluslararasý uygulamalarý dikkate alarak gözden geçirmekteyiz. Bu kapsamda, 2011 yýlýnda, son dönemde öne çýkan risk unsurlarý da dikkate alýnarak risk esaslý sigorta prim tarifesinde deðiþikliðe gidilmiþtir. Risk esaslý sigorta prim tarifesine baþta likidite riski olmak üzere, bankacýlýk risklerinin daha iyi ölçülmesine yönelik yeni risk faktörleri dahil edilmiþ, bankalarýn bilanço büyüklüklerine göre ilave prim ödeyecekleri büyüklük faktörü getirilmiþtir. Ayrýca, bankacýlýk sektöründeki geliþmelere paralel olarak karlýlýk oraný ve sigortalý mevduat-katýlým fonu oraný gibi risk faktörlerinin eþik deðerlerinde ayarlamalar yapýlmýþtýr. Son dönemde üzerinde durduðumuz diðer bir konu da, mevduat sigorta limit tutarýnýn artýrýlmasýdýr. Hepimizin bildiði gibi, küresel kriz sýrasýnda Türkiye de sigorta limit tutarýnda herhangi bir deðiþikliðe gidilmemiþtir. Bu durum, Türk bankacýlýk sektörüne duyulan güvenin bir göstergesi olarak deðerlendirilmektedir. Ancak, 2004 yýlýndan itibaren uygulanmakta olan TL lik sigorta limit tutarýnýn, enflasyon ve gelir artýþý gibi makro ekonomik faktörlere baðlý olarak zaman içerisinde, limitin gözden geçirilmesinde fayda var diye düþünüyoruz. Yaklaþýmýz, ülkemiz için bir risk öngörüsü deðil muhtemel risklere karþý güvence sistemini güncelleme ve güçlendirme düþüncesine dayanmaktadýr. Þakir Ercan GÜL TMSF Baþkaný 3

6 GÖRÜÞ MEVDUAT SÝGORTA SÝSTEMLERÝNDE ENTEGRASYON Mevduat sigorta sistemlerinin entegrasyonundan kastedilen mevduat sigortacýsýnýn yetki ve sorumluluklarýnýn geniþletilmesi; poliçe sahipleri de dahil olmak üzere mevduat sahipleri dýþýnda kalan geniþ bir finansal tüketici grubunu garanti altýna almasý ve bankalar dýþýndaki finansal kurumlarý da çözümlemesidir. Dolayýsýyla sonuçta oluþan kurum artýk bir mevduat sigorta kurumu deðil, finansal garanti kurumu veya finansal tüketiciyi sigortalama otoritesidir. Sanem FRISCH Fon Uzmaný Sigorta ve Risk Ýzleme Dairesi Entegrasyon Kavramý: 1980 li yýllardan bu yana finansal piyasalar geleneksel bankacýlýk, sigortacýlýk ve temel menkul deðer alým satýmý iþlevlerini içeren görece sade yapýlardan karmaþýk finansal ürünlerin iç içe iþlem gördüðü kompleks sistemlere doðru bir geliþim göstermiþlerdir. Yaþanan son global kriz de pek çok ülkenin büyük ve kompleks finansal kurumlarýn önemini iyice kavramasýný saðlamýþ, denetim ve gözetim mekanizmalarý yenilenmiþ ve daha kapsamlý hale getirilmiþtir. Bu geliþmeler ýþýðýnda finansal güvenlik aðýnýn bir parçasý olan mevduat sigorta kurumlarý da kendi sistemlerini tekrar gözden geçirerek krizlere yanýt verebilirlik, finansal sistemin istikrarýna katký ve finansal tüketicinin korunmasý konularýnda iyileþtirmeler yapmak üzere kollarý sývamýþlardýr. Sonuç olarak, pek çok ülkede, bahsi geçen iþlev ve ürünlere iliþkin düzenleme ve denetlemeler arasýndaki bariyerlerin en aza indirgenmesine çalýþýlmýþ, düzenleme ve denetlemelerdeki söz konusu bütünsellik yaklaþýmýna paralel olarak mevduat sigorta sistemlerinin entegrasyonu da üzerinde önemle durulan konulardan biri halini almýþtýr. Mevduat sigorta sistemlerinin entegrasyonundan kastedilen mevduat sigortacýsýnýn yetki ve sorumluluklarýnýn geniþletilmesi; poliçe sahipleri de dahil olmak üzere mevduat sahipleri dýþýnda kalan geniþ bir finansal tüketici grubunu garanti altýna almasý ve bankalar dýþýndaki finansal kurumlarý da çözümlemesidir. Dolayýsýyla sonuçta oluþan kurum artýk bir mevduat sigorta kurumu deðil, finansal garanti kurumu veya finansal tüketiciyi sigortalama otoritesidir. Entegre garanti sistemi kavramýnýn birkaç temel dayanaðý bulunmaktadýr. Öncelikle, pek çok ülkede düzenleyici denetleyici otoritenin yetki alaný finansal sistemde dengeyi korumak ve endüstriler arasýnda eþit þartlarý saðlamak amacýyla - mevduatlar yanýnda diðer finansal ürünleri de kapsar ve mevduat sigortacýsýnýn yetki alanýnýn da buna paralel olarak bütüncül bir þekilde yapýlandýrýlmasý iþin doðasýna uygundur. 1 Diðer taraftan, tek bir garanti kurumunun finansal sektörün farklý endüstrilerini kapsama alanýna dahil etmesi yapýlan iþlemlerde maliyet faydasý ve sinerji yaratacaktýr. Burada kastedilen ÝK, teknoloji, garantilere iliþkin düzenleme gibi konulardaki operasyonel verimlilikler yanýnda benzer uzmanlýk, tecrübe, bilgi paylaþýmýnda akýcýlýk, vb. faydalardýr. Öte yandan banka, sigorta ve yatýrým þirketlerinin teamülen ayný finansal þirketler grubuna ait olmasý verimlilik ve etkinlik saðlamada entegre sistemleri daha avantajlý kýlmaktadýr. Bu durum özellikle çözümleme aþamasýnda belirgindir. Son olarak da gerek devletin ilgili mercileri, düzenleyici ve denetleyici otorite ile merkez bankasýyla olan iliþkilerdeki, gerekse finansal tüketici ile iliþkilerdeki tek sesliliðin getireceði faydadan söz edilebilir. Entegre Mevduat Sigorta Sistemleri Altkomitesi: Garanti sistemlerinin entegrasyonu konusunda dünyanýn çeþitli ülkelerinde birtakým ilerlemeler kaydedilmiþ olmasýna raðmen konunun genel anlamda hala erken evrelerinde olduðu söylenebilir. Entegre bir sisteme geçiþ zorluklarýný da beraberinde getirmekte ve pek çok ülke bu aþamada bir yol haritasýna ihtiyaç duymaktadýr. Tüm bu geliþmelerden hareketle, söz konusu entegre koruma sistemlerine iliþkin iþbirliði oluþturmak, görüþ paylaþmak ve öneriler 1 Ýngiltere de Finansal Hizmetler Otoritesi (FSA), Kore de Finansal Denetim Komisyonu, Malezya da Merkez Bankasý finansal sektörün genelini denetleyen ve düzenleyen kurumlara örnek olarak verilebilir. 4

7 GÖRÜÞ sunmak amacýyla Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (International Association of Deposit Insurers IADI) kapsamýnda bir altkomite oluþturulmuþ, söz konusu komite 2011 yýlýnýn Nisan ayýnda çalýþmalarýna baþlamýþtýr. Bu kapsamda ilki Nisan 2011 de Kore de, ikincisi ise 4-8 Eylül 2012 de Malezya da olmak üzere iki çalýþtay düzenlenmiþ, çalýþtaylarda çeþitli ülkelerin temsilcileri konuya iliþkin bilgi ve tecrübelerini aktarmýþlardýr. Kore deki çalýþtayýn gündemi entegrasyona iliþkin genel konularken Malezya daki çalýþtayda - hemen hemen tüm ekonomilerde bankacýlýktan sonra gelen ikinci büyük finansal endüstri olan - sigortacýlýk endüstrisinin garanti kapsamýna alýnmasý konusu üzerinde durulmuþtur. 2 Sigorta Garanti Sistemleri ve Öne Çýkan Konular: Her ne kadar mevduat sigorta kurumunun genel uzmanlýk alanýna girse de mevduat sahipleri dýþýndaki finansal tüketicilerin - özellikle de poliçe sahiplerinin - korunmasý detaylý çalýþmalar yapýlarak çok çeþitli hususlarýn dikkate alýnmasýný ve incelikli bir altyapýnýn oluþturulmasýný gerektirmektedir. Mevduat sigortacýlýðýnda olduðu gibi kamu politikasý hedefleriyle örtüþme, düzenlemelere paralellik, finansal güvenlik aðý etkileþimi, vb. yanýnda sigorta endüstrisinin yapýsý, poliçelerin iþleyiþi ve poliçe sahiplerinin durumu da dikkatli analizler gerektiren hususlardandýr. Sigorta endüstrisine iliþkin oluþturulan garanti sistemlerinde genel amaç hem poliçe sahiplerini korumak, hem sigorta endüstrisine olan güveni temin etmek, hem de tüm finansal sistemin dengesini koruma görevini haiz olan devletin bu görevi yerine getirmesine imkan vermektir. Sistemin ayrýk veya mevduat sigorta sistemine entegre olmasý kararýnda da bu üç paydaþýn tercihleri rol oynar. Poliçe sahiplerinin korunmasýndaki en önemli hususlardan biri fonlama sisteminin yapýlandýrýlmasýdýr. Fonlama ex-ante veya expost veya bu ikisinin bir karýþýmý olarak tasarlanabilir. Ex-ante tasarýmlarda fonlama sigorta þirketlerinden sabit bir ücret alýnmasýyla gerçekleþtirilebileceði gibi þirketlerin tazmin yükümlülüklerini, prim gelirlerini, varlýklarýný, sermaye yükümlülüklerini, vb. matrah olarak alan riske dayalý bir yapýda da gerçekleþtirilebilir. Poliçe sahiplerinin korunmasýndaki bir diðer önemli husus da sigorta þirketlerinin çözümlenmesidir. Sigorta þirketinin aczi durumunda poliçe sahiplerine nakit tazmin yapýlmasý suretiyle poliçenin iptali yoluna gidilebilmekle birlikte pek çok poliçenin uzun dönemli olmasý nedeniyle transferi yapýlarak sigorta hakkýnýn devamý yoluna da gidilebilir. Bu çözümleme yöntemleri sigortanýn türüne göre deðiþebilir (örneðin mal ve kaza sigortalarýnda nakit ödeme yapýlýrken hayat sigortalarýnýn transferi) ve transfer edilerek devam eden sigorta hakký belli bir üst sýnýra tabi tutulabilir. Transfer iþlemi, saðlýklý olan baþka bir þirkete satýþ þeklinde olabileceði gibi böyle bir satýþýn gerçekleþtirilemediði durumlarda sigorta kurumu tarafýndan kurulacak bir çözümleme þirketine transfer þeklinde de olabilir. Tazmin veya transfer edilecek tutarlara iliþkin aktüeryal deðerleme ve muhasebe iþlemleri ise baþlýbaþýna uzmanlýk gerektiren konulardýr. Entegre Mevduat Sigorta Sistemi Uygulayan Ülkelere Örnekler: Kore, Malezya ve Ýngiltere halihazýrda entegre mevduat sigorta sistemi uygulayan ülkelere örnek olarak verilebilir. Kore 1997 de yaþadýðý finansal krizin ardýndan entegrasyona geçmiþtir. Bu geçiþin ana nedenlerinin ise kriz sonrasý finansal yeniden yapýlanmada verimliliði artýrmak, kapsam ve ölçek ekonomisi saðlamak ve finansal sektördeki ani deðiþimlere hýzlý politika tepkisi vermek olduðu belirtilmiþtir. Pek çok bankacýlýk ürünü ile bireysel ve emeklilik poliçeleri tek bir kurum tarafýndan (KDIC) garanti altýna alýnmaktadýr ve prim sistemleri her bir endüstri için ayrý olmak üzere düz oranlýdýr. 3 Garanti kapsamýna giren her bir ürüne iliþkin olarak ayrý fon tutulmaktadýr. Çözümleme yöntemleri ise satýþ, birleþtirme ve açýk banka yardýmýdýr. Son 15 yýlda pek çok banka ve sigorta þirketi çözümlenmiþ ve geçiþin nedenleri olarak belirtilen amaçlara büyük ölçüde ulaþýlmýþtýr yýlýnda kurulan Malezya mevduat sigorta kurumu (MDIC) 2010 da deðiþtirilen yasayla islami enstrümanlarý ve sigorta poliçelerini de içerecek þekilde entegre hale getirilmiþtir. Bu geçiþte poliçe sahipleri ve mevduat sahipleri arasýnda dengenin saðlanmasý, söz konusu endüstrilere güvenin artýrýlmasý, finansal sisteme yönelik bütüncül bir yaklaþým geliþtirilmesi ve olasý krizlere çabuk cevap verilmesi amaçlanmýþtýr. Fonlama sistemlerinin yapýsý ve Sigorta endüstrisine iliþkin oluþturulan garanti sistemlerinde genel amaç hem poliçe sahiplerini korumak, hem sigorta endüstrisine olan güveni temin etmek, hem de tüm finansal sistemin dengesini koruma görevini haiz olan devletin bu görevi yerine getirmesine imkan vermektir. 2 TMSF 4-8 Eylül 2012 de Malezya da düzenlenen çalýþtaya katýlým saðlamýþtýr yýlýnda riske dayalý prim sistemine geçiþ planlanmaktadýr. 5

8 GÖRÜÞ Türkiye de finansal tüketiciler çoklukla mevduat, hisse senetleri ve devlet tahvillerine yönelmektedirler. TMSF TL ye kadar olan ve yurtiçinde açýlan tasarruf mevduatlarýnýn sahiplerini güvence altýna alýrken Merkezi Kayýt Kuruluþu tarafýndan temsil ve idare edilen Yatýrýmcýyý Koruma Fonu hisse senedi sahiplerini TL ye kadar olan alacaklarý kapsamýnda güvence altýna almaktadýr. Kaynakça 1) Yun, S. (2012). Overview of the integrated deposit insurance system of Korea. Langkawi. 2) Sabourin, J. P. (2012). Similarities and differences between deposit insurance system and insurance compensation system. Langkawi. 3) Gibbons, K. (2012). Integrating insurance protection within deposit insurance the UK experience. Langkawi. 4) BDDK. (2011). Bankacýlýkta Yapýsal Geliþmeler. Ankara: BDDK. fonlar ayrý tutulmuþ, bankacýlýk ürünlerinin garantisinde riske dayalý, sigorta poliçelerinin garantisinde düz oranlý fonlama benimsenmiþtir. 4 MDIC ye çözümlemede geniþ yetkiler verilmiþtir. Ýngiltere de bankalar, sigorta þirketleri ve yatýrým þirketlerinin hizmet sunduðu finansal tüketiciler 2001 yýlýndan beri ayný çatý altýnda (FCSC tarafýndan) garanti altýna alýnmaktadýr. Genel sigorta, hayat sigortasý, mevduat ve yatýrým enstrümanlarýnýn fonlarý ex-post fonlanmakla birlikte ayrý tutulmakta olup söz konusu fonlar arasýnda borçlanmalar mümkündür. Uzun dönemli poliçelerde devamlýlýk esas alýnýr ancak nihai karar sigorta þirketinin mali durumuna ve yapýlan maliyet testleri sonucuna göre belirlenir. FCSC ye de kýsa süreli kamulaþtýrma, satýþ, köprü kuruluþ oluþturma, vb. çeþitli çözümleme yetkileri verilmiþtir. Türkiye deki durum: Türkiye de finansal tüketiciler çoklukla mevduat (TL, döviz ve altýn), hisse senetleri ve devlet tahvillerine yönelmektedirler. TMSF TL ye kadar olan ve yurtiçinde açýlan tasarruf mevduatlarýnýn sahiplerini güvence altýna alýrken Merkezi Kayýt Kuruluþu (MKK) tarafýndan temsil ve idare edilen Yatýrýmcýyý Koruma Fonu (YKF) hisse senedi sahiplerini TL ye kadar olan alacaklarý kapsamýnda güvence altýna almaktadýr. Güvence Hesabý ise yaptýrdýklarý zorunlu sigortalar nedeniyle (Ör. Trafik, yeþilkart) bedensel anlamda hak kaybýna uðrayabilecek poliçe sahiplerini güvence altýna almaktadýr. Diðer taraftan Türkiye de finansal sektörün toplam aktif büyüklüðü içerisinde bankacýlýk sektörünün aðýrlýðý %63,7 iken ÝMKB nin piyasa kapitalizasyonu cinsinden aðýrlýðý %19,9, sigorta ve reasürans þirketlerinin aðýrlýðý ise %2,2 dir (Bankacýlýkta Yapýsal Geliþmeler, 2011). Türkiye de literatürdeki tanýmýyla entegre bir mevduat sigorta sistemi bulunmamakla birlikte, TMSF zaman zaman tanýmlanan yetki ve sorumluluklarýnýn ötesinde görevler üstlenerek tasarruf mevduatý sahipleri dýþýndaki finansal tüketicileri de güvence altýna almak ve mevduat bankalarý dýþýndaki kuruluþlarý da çözümlemek durumunda kalmýþtýr. Örneðin TMSF Ýmar Bankasýnca bankanýn 2003 yýlýnda TMSF ye devrine kadar satýlan ve karþýlýðý olmayan devlet tahvillerine iliþkin tutarlarýn yatýrýmcýlara ödenmesine de TBMM nin görevlendirmesi sonucu - aracýlýk etmiþtir. Diðer taraftan TMSF kanunen sadece Türkiye sýnýrlarý içindeki banka ve þubelerde açýlan tasarruf mevduatlarýný güvence altýna almasýna raðmen zaman zaman off-shore mevduat sahiplerinin açtýklarý davalarý kazanmalarý sonucunda offshore mevduatlarý da ödemek zorunda kalmýþtýr. Son olarak TMSF üye bankalarýn yurt içi ve yurt dýþýndaki baðlý ortaklýklarý ve iþtiraklerini çözümlemiþtir. Bu þirketler arasýnda 25 aracý kurum ve 8 sigorta þirketi bulunmaktadýr. Nihayetinde TMSF kanunen yükümlü olmadýðý tutarlarý tazmin ve sorumlu olmadýðý þirketleri çözümleme durumunda kalarak beklenmeyen kayýplarla karþýlaþmýþtýr. Sonuç: Entegre mevduat sigorta sistemlerinin sýnýrlý kapsamlý mevduat sigorta sistemlerine veya ayrýksý güvence sistemlerine göre pek çok avantajý olmakla birlikte mevcut sistemlerin entegreye dönüþtürülmesinde ve entegre sistemlerin sürdürülmesinde karþýlaþýlabilecek pek çok güçlük bulunmaktadýr. Öte yandan, ne mevduatýn ne de diðer finansal araçlarýn sigortalanmasýnda ideal bir model yoktur. Farklý ülkelerin uygulamalarý hem bambaþka olup hem de çok baþarýlý sonuçlar verebilir. Bir ülkede uzun zamandýr baþarýyla uygulanan bir modeli baþka bir ülkeye aynen uygulamaya çalýþmak da akýlcý olmayacaktýr. Sonuçta önemli olan o ülkenin þartlarýna en uygun modelin kurulmasý ve karþýlaþýlan güçlüklerin doðru hesaplanýp yönetilmesidir. Türkiye de ise TMSF nin mevduat sahipleri yanýnda hisse senedi (ve borçlanma enstrümanlarý) yatýrýmcýlarý ile sigortalýlarý belli limitler dahilinde garanti altýna almasý, dolayýsýyla gerektiðinde mevduat bankalarýna ek olarak aracý kuruluþlar ve sigorta þirketlerini çözümleme sorumluluðunu da üstlenmesi deðerlendirilebilir. TMSF nin hem tasarruf mevduatýnýn sigortalanmasýnda hem de bankalar ve aracý kuruluþlar ile sigorta þirketlerinin çözümlenmesinde oldukça tecrübeli olmasý olasý bir entegrasyonun ana dayanaðýný oluþturmaktadýr. Diðer taraftan, meydana gelebilecek tüm güçlüklerin dikkate alýnarak mümkün olan en iyi biçimde yönetilmesi ve ilgili tüm taraflar için en yüksek faydayý saðlayacak yapýnýn tercih edilmesi esas olmalýdýr. 2 Kesin tarih verilmemekle birlikte önümüzdeki yýllarda sigorta poliçelerinin garantisinde de riske dayalý sisteme geçileceði belirtilmektedir. 6

9 HUKUK HUKUK USÛLÜNDE GEÇÝCÝ HUKUKÎ KORUMALAR Ýhtiyatî tedbir, dâva açýlmadan önce esas hakkýnda yetkili ve görevli mahkemeden; dâva açýldýktan sonra ise, dâvanýn görüldüðü mahkemeden talep edilir. Tedbir talep eden taraf dilekçesinde, ihtiyatî tedbiri gerektiren sebebi, tedbir türünü ve dâvanýn esasý bakýmýndan haklýlýðýný kuvvetle muhtemel gösteren delillerini ibraz ederek belirtmek zorundadýr sayýlý Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun tanzim ettiði geçici hukukî korumalarýn bünyesinde, esas olarak ihtiyatî tedbir ve delil tespiti kurumlarý yer alýr. Uyuþmazlýk konusu hakkýnda, mevcut durumda meydana gelebilecek bir deðiþme nedeniyle hakkýn elde edilmesi önemli ölçüde zorlaþacaðýndan ya da tamamen imkânsýz hâle geleceðinden veya gecikme sebebiyle bir sakýncanýn yahut da ciddi bir zararýn doðacaðýndan endiþe edilmesi hâlinde, ihtiyatî tedbir kararý verilebilir. Çekiþmesiz yargý iþlerinde dahi, bu iþlerin niteliðine uygun düþtüðü sürece ihtiyatî tedbir kararý verilebilir (md.389). Taraflardan her biri, görülmekte olan bir dâvada henüz inceleme sýrasý gelmemiþ yahut ileride açacaðý dâvada ileri süreceði bir vakýanýn tespiti amacýyla keþif yapýlmasý, bilirkiþi incelemesi yaptýrýlmasý yahut da tanýk ifadelerinin alýnmasý gibi iþlemlerin yapýlmasýný delil tespiti yoluyla talep edebilir. Delil tespitinin talep edilebilmesi için, delilin hemen tespit edilmemesi hâlinde, kaybolacaðý yahut ileri sürülmesinin önemli ölçüde zorlaþacaðý ihtimal dâhilinde ise, hukukî yarar mevcut sayýlýr ve bu talep için aranýr (md.400). Aþaðýda, ihtiyatî tedbir ve delil tespiti þeklinde talep edilebilecek geçici hukukî korumalarýn ve ihtiyatî tedbirin, ihtiyatî hacizden konu bakýmýndan farkýna iliþkin arzettiði bazý özellikler aktarýlacaktýr. 1. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR TALEBÝ ÝÇÝN YETKÝLÝ VE GÖREVLÝ MAHKEME Ýhtiyatî tedbir, dâva açýlmadan önce esas hakkýnda yetkili ve görevli mahkemeden; dâva açýldýktan sonra ise, dâvanýn görüldüðü mahkemeden talep edilir. Tedbir talep eden taraf dilekçesinde, ihtiyatî tedbiri gerektiren sebebi, tedbir türünü ve dâvanýn esasý bakýmýndan haklýlýðýný kuvvetle muhtemel gösteren delillerini ibraz ederek belirtmek zorundadýr. Ýddiasýný tam deðil, fakat yaklaþýk olarak ispat eden tedbir talebinde bulunan tarafýn haklarýnýn korunmasýnda derhâl zorunluluk var ise, hâkim karþý tarafý dinlemeden tedbir kararý verebilir (md.390). 2. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR KARARININ ÝÇERÝÐÝ Mahkeme tedbir kararýnda; tedbire konu olan mal veya hakkýn muhafaza altýna alýnmasý veya yediemine tevdii edilmesi yahut da bir þeyin yapýlmasý ya da yapýlmamasý gibi sakýncayý ortadan kaldýracak veya zararý engelleyecek her türlü tedbire yer verebilir. Tedbir kararýnda ayrýca; tedbir talep eden tarafýn ve varsa kanunî temsilcisi ve vekilinin adý soyadý, yerleþim yeri, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasý ile karþý tarafýn adý soyadý, yerleþim yeri bilgileri belirtilir. Keza kararda, tedbirin açýk ve somut olarak hangi sebebe ve delillere dayandýðý; üzerinde ne tür tedbire karar verildiði; yatýrýlacak olan teminatýn tutarý ve türü yer alýr (md.391). Ýhtiyatî tedbir talebinin reddi hâlinde, bu karara karþý istinaf kanun yoluna baþvurulabilir (md.341). Fakat temyiz kanun yoluna gidilemez (md.362). 3. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR TALEP EDENÝN TEMÝNAT GÖSTERMESÝ Tedbir talep edenin haksýz çýkmasý durumunda, karþý tarafýn ve üçüncü kiþilerin uðrayacaklarý muhtemel zararlar için kural olarak teminat alýnýr. Fakat tedbir talep edenin bu talebi, resmî bir belgeye veya ilâm gibi kesin bir delile dayanýyor yahut da durum ve koþullar gerektiriyorsa, mahkeme, gerekçesini açýkça belirtmek suretiyle tarafý teminat yatýrmaktan muaf tutabilir. Adlî yardýmdan yararlanan tarafýn da teminattan muafiyeti söz konusu olur (md.334). Devletin ise, teminattan muafiyeti söz konusu deðildir. Teminat, tedbirin verildiði dâvaya iliþkin hükmün kesinleþmesinden veya tedbir kararýnýn kalkmasýndan itibaren bir ay içinde tazminat dâvasýnýn (md.399) açýlmamasý hâlinde iade edilir (md.392). Yrd. Doç. Dr. Taylan özgür KÝRAZ Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi 7

10 HUKUK Ýhtiyatî tedbir kararý, karþý taraf dinlenmeden (yokluðunda) verilmiþ ise, karara itiraz edebilir. Mahkeme aksine karar vermedikçe, bu itiraz icrayý durdurmaz. Ýtiraz; ihtiyatî tedbirin þartlarýna, mahkemenin yetkisine ve teminata yönelik olabilir. 4. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR KARARININ UYGULANMASI (ÝCRASI) Ýhtiyatî tedbir kararýnýn uygulanmasý, tedbir kararýnýn verildiði tarihten itibaren bir hafta içinde talep edilmek zorundadýr. Bir haftalýk süreye riayet edilmez ise, kanunî süre içinde dâva açýlmýþ olsa dahi, tedbir kararý kendiliðinden kalkar. Tedbir kararýnýn uygulanmasýnýn talep edileceði mercii, kararý veren mahkemenin yargý çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkýn bulunduðu yer icra dairesidir. Fakat mahkeme tedbirin uygulanmasý iþi için, kararýnda belirtmek suretiyle yazý iþleri müdürünü de görevlendirebilir. Tedbirin uygulanmasýnda, gerektiði hâlde zor kullanýlabilir ve bu noktada uygulamayý gerçekleþtirecek memura, kolluk kuvvetleri ve köylerde muhtarlar yazýlý baþvuru hâlinde yardým etmek ve memurun emirlerine uymak zorundadýrlar. Tedbiri uygulayan memur; tedbirin konusunu, tedbir mahallini ve tedbir konusu ile ilgili her türlü iddiayý içeren tutanak tanzim eder. Tutanaðýn bir örneði, memur tarafýndan orada hazýr bulunan taraflara ve ilgili üçüncü kiþilere; huzurda deðiller ise, teblið suretiyle verilir (md.393). Tedbir kararý hakkýnda kanun yoluna baþvurulmasý, tedbirin uygulanmasýný durdurmaz. 5. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR KARARINA KARÞI ÝTÝRAZ Ýhtiyatî tedbir kararý, karþý taraf dinlenmeden (yokluðunda) verilmiþ ise, karara itiraz edebilir. Mahkeme aksine karar vermedikçe, bu itiraz icrayý durdurmaz. Ýtiraz; ihtiyatî tedbirin þartlarýna, mahkemenin yetkisine ve teminata yönelik olabilir. Ýtiraz süresi ise, tedbirin uygulanmasý sýrasýnda karþý taraf hazýr bulunuyorsa tedbirin uygulanmasýndan itibaren; huzurda deðil ise, tedbirin uygulanmasýna iliþkin tutanaðýn tebliðinden itibaren bir haftadýr. Karþý taraf gibi tedbir kararýnýn uygulanmasý nedeniyle menfaati açýkça ihlâl edilen üçüncü kiþiler de tedbirin þartlarýna ve teminata, tedbiri öðrenmelerinden itibaren bir hafta içinde kararý veren mahkeme nezdinde itiraz edebilirler. Ýtiraz dilekçesinde, itiraz belgelerinin açýkça gösterilmesi ve dayanak teþkil eden delillerin eklenmesi zorunludur. Ýtirazý mahkeme ilgilileri dinlemek veya davete icap etmedikleri takdirde dosya üzerinden inceleme yapmak suretiyle deðerlendirir. Ýtiraz üzerine mahkeme, tedbir kararýný deðiþtirebilir veya kaldýrabilir. Ýtiraz hakkýnda verilen karara karþý istinaf kanun yolu açýktýr ve fakat kanun yoluna baþvuru tedbirin uygulanmasýný durdurmaz (md.394). 6. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR KARARININ DEÐÝÞTÝRÝLMESÝ VEYA KALDIRILMASI Ýhtiyatî tedbir kararýnýn deðiþtirilmesi veya kaldýrýlmasý ancak þu beþ hâlde mümkün olabilir:? Tedbir kararýnýn verildiði tarihten itibaren bir hafta içinde kararýn uygulanmasý icra dairesinden talep edilmez ise (md.393).? Dinlenmeden aleyhine tedbir kararý verilen tarafýn veya üçüncü kiþilerin tedbir kararýna süresi içinde itirazlarý üzerine, mahkeme itirazý haklý görür ise (md.394).? Aleyhine tedbir kararý verilen veya hakkýnda tedbir kararý uygulanan kiþi mahkemece kabul edilecek (md.87) teminatý gösterir ise (md.395).? Talep edildiði takdirde mahkemece tedbir gerektiren hâl ve þartlarýn deðiþtiði (md.87) sâbit görülür ise (md.396).? Lehine tedbir kararý verilen taraf, ihtiyatî tedbiri tamamlayýcý merasimin gerektirdiði iþlemleri yapmaz ise (md.397), tedbir kararýnýn kendiliðinden kalkmasý veya mahkemece kaldýrýlmasýna karar verilmesi yahut da tedbirin deðiþtirilmesi söz konusu olur. 7. ÝHTÝYATÎ TEDBÝRÝ TAMAMLAYICI MERASÝM Dâva açýlmasýndan önce ihtiyatî tedbir kararý verilmiþ ise, tedbir talep eden taraf, kararýn uygulanmasýný talep ettiði tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkýndaki dâvasýný açmak (md.390) ve dâva açtýðýna iliþkin evraký kararý uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karþýlýðýnda bir belge almak zorundadýr. Aksi hâlde, tedbir kendiliðinden kalkar. Ýhtiyatî tedbir, mahkemece aksine karar verilmedikçe nihaî karara kadar deðil, nihaî kararýn kesinleþmesine kadar devam eder (md.397). 8. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR KARARININ UYGULANMASINA MUHÂLEFETÝN CEZASI Ýhtiyatî tedbir kararýnýn uygulanmasýna iliþkin emre uymayan veya tedbir kararýna aykýrý davranan kimse, bir aydan altý aya kadar disiplin hapsi ile cezalandýrýlýr. Bu hususta görevli ve yetkili mahkeme, esas hakkýndaki dâva henüz açýlmamýþsa, ihtiyatî tedbir kararý veren mahkeme; esas hakkýnda dâva açýlmýþsa, bu dâvanýn görüldüðü mahkemedir (md.398). 9. ÝHTÝYATÎ TEDBÝRDEN KAYNAKLANAN TAZMÝNAT DÂVASI Ýhtiyatî haciz gibi ihtiyatî tedbirde de, lehine ihtiyatî tedbir kararý verilen taraf, ihtiyatî tedbir 8

11 HUKUK talebinde bulunduðu anda haksýz olduðu anlaþýlýr yahut tedbir kararý kendiliðinden kalkar (md.393,397) ya da itiraz üzerine kaldýrýlýr (md.394) ise, haksýz ihtiyatî tedbir nedeniyle uðranýlan zararý tazminle yükümlüdür. Bu amaçla açýlacak dâvaya, dâvanýn esasý hakkýnda karar veren mahkeme bakar. Dâva zamanaþýmý, hükmün kesinleþmesinden veya ihtiyatî tedbir kararýnýn kalkmasýndan itibaren bir yýldýr (md.399). Tüm bu hususlar, teminat karþýlýðý tedbirin kaldýrýlmasý hâli için de (md.395) teminat göstermek suretiyle zarar ortaya çýkabileceðinden uygulama alaný bulur. Haksýz ihtiyatî tedbirden zarar gören üçüncü kiþiler de tazminat dâvasý açma hakkýna sahiptir. 10. DELÝL TESPÝTÝ TALEBÝ ÝÇÝN YETKÝLÝ VE GÖREVLÝ MAHKEME Delil tespiti henüz dâva açýlmamýþ olan hâllerde, esas hakkýnda dâvaya bakacak olan mahkemeden veya üzerinden keþif yahut bilirkiþi incelemesi yapýlacak olan þeyin bulunduðu yahut da tanýk olarak dinlenilecek kiþinin oturduðu yer sulh hâkiminden talep edilir. Dâva açýlmadan önce delil tespiti talebi yetkisiz mahkemeye yapýlmýþ ise, yetki itirazýnda bulunulmasý gerekir. Aksi hâlde, daha sonra esas hakkýnda açýlan dâvada tespitin yetkisiz ve görevsiz mahkemede yapýldýðý ileri sürülemez. Dâva açýldýktan sonra yapýlacak olan delil tespiti talebi, dâvaya bakan mahkemeye yapýlmalýdýr (md.401). 11. DELÝL TESPÝTÝ TALEBÝ VE ACELE HÂLLERDE TESPÝT Delil tespiti talebini içeren dilekçede; tespiti istenen vakýa, tanýklara veya bilirkiþilere sorulmasý istenen sorular, delillerin kaybolacaðý veya gösterilmesinde zorluk yaþanacaðý þüphesini uyandýran sebepler ile aleyhine delil tespiti istenen kiþinin ad ve soyadý yer almalýdýr. Fakat tespit talebinde bulunan, hâl ve þartlarýn imkân vermemesi nedeniyle aleyhine tespit yapýlacak kiþiyi gösteremiyorsa, talebi yine geçerli sayýlýr. Tespit talebi mahkemece haklý bulunursa, karar, dilekçeyle birlikte karþý tarafa teblið edilir. Kararda ayrýca delil tespitinin nasýl ve ne zaman yapýlacaðý, tespitin icrasý esnasýnda karþý tarafýn da hazýr bulunabileceði ve varsa itiraz ve ilâve sorularýn bir hafta içinde bildirilmesi gerektiði yazýlýr (md.402). Talep sahibinin haklarýnýn korunmasý bakýmýndan zorunluluk bulunan acele hâllerde, karþý tarafa tebligat yapýlmaksýzýn da delil tespiti yapýlabilir. Tespit yapýldýktan sonra ise; tespit dilekçesi, tespit kararý, tespit tutanaðý ve varsa bilirkiþi raporunun bir örneði, mahkemece kendiliðinden diðer tarafa teblið olunur. Tebliði müteakip karþý taraf bir hafta içinde delil tespiti kararýna itiraz edebilir (md.403). 12. ÝHTÝYATÎ TEDBÝR ÝLE ÝHTÝYATÎ HACZÝN KONULARI ARASINDAKÝ FARKLAR Ýhtiyatî tedbir alýnmasý gereken kimi hallerde ihtiyatî haciz talebinde bulunulduðu ve bunun da hak kaybýna sebebiyet verdiði tatbikâtta rastlanýlan bir husustur. Bu nedenle; son bir husus olarak, her iki kurumun konularý arasýndaki faklýlýklara da deðinmek ve bunlarý þu þekilde sýralamakta fayda vardýr: -Ýhtiyatî tedbir, Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 389 ve devamý hükümlerinde; ihtiyatî haciz ise, Ýcra ve Ýflâs Kanunu nun 257 ve devamý hükümlerinde tanzim edilmiþtir. -Ýhtiyatî tedbir, kural olarak haklara, menkul veya gayrýmenkul mallara iliþkin dâvalarda; ihtiyati haciz ise, sadece para alacaðýna iliþkin hem dâvalarda hem de icra takiplerinde tatbik alaný bulur. -Ýhtiyatî tedbirde tedbire konulmak istenen mallar, taraflar yani dâvacý ve dâvalý arasýnda çekiþmeli/ihtilâflý/münazaalýdýr, dâva konusu (müddeabih) yapýlan þeydir. Ýhtiyatî hacizde ise, haczedilmek istenen þey; borçlunun, alacaklý ile arasýnda çekiþmeli olmayan herhangi bir malý olup, dâvanýn veya icra takibinin konusu deðildir. Zira, ihtiyati haciz den istifade edilmek istenen dâvanýn veya icra takibinin konusu bir para alacaðýdýr. -Ýhtiyatî tedbirde, taraflar arasýnda çekiþmeli olan ve dava konusu yapýlan þey için önleyici tedbir- örneðin; mahkemece, tedbire konu olan çekiþmeli menkul malýn yediemine tevdiine, gayrýmenkul mal ise baþkasýna devrinin yasaklanmasýna (feraðdan men ine) iliþkin tedbir kararýnýn tapu idaresine bildirilmesine- kararý verilir. Ýhtiyatî hacizde ise, alacaklýya henüz kesin haciz yetkisinin gelmediði yani icra takibini baþlatmadýðý veya kesinleþtirmediði dönemde, boçlunun herhangi bir malýna/mallarýna geçici olarak (muvakkaten) el konulmak suretiyle alacaklýnýn para alacaðýnýn zamanýnda ödenmesi güvence altýna alýnýr. Böylece, dâvasýnda veya icra takibinde haklý çýkan taraf, þimdiden para alacaðýnýn tahsilini, borçlunun mallarýný devredip kaçýrmasý ihtimaline karþý garantilemek ister. Ýhtiyatî tedbir alýnmasý gereken kimi hallerde ihtiyatî haciz talebinde bulunulduðu ve bunun da hak kaybýna sebebiyet verdiði tatbikâtta rastlanýlan bir husustur. 9

12 GÜNCEL TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE TÜKETÝCÝ KREDÝLERÝNÝN TAKÝBE DÖNÜÞÜM ORANLARI AÇISINDAN ANALÝZÝ BDDK tarafýndan yapýlan Kredi Riski Duyarlýlýk Analizi sonuçlarýna göre, bankacýlýk sistemindeki nakdi kredilerin % 1 inin zarara dönüþmesi halinde, söz konusu zararýn 5,86 milyar TL olacaðý, oluþan zararýn ise sermaye yeterlilik rasyosunu 0,56 puan düþüreceði tahmin edilmektedir. Cemal KARAMUSTAFA Fon Denetçisi Denetim Daire Baþkanlýðý Giriþ: Kredilerin toplam aktifler içerisindeki payýnýn azalmasý, bankalarýn asli fonksiyonlarýndan uzaklaþtýðýnýn bir göstergesi niteliðinde olup, Türk bankacýlýk sisteminde bu oran özellikle 1997 yýlý sonrasýnda önemli bir düþüþ yaþamýþ ve % 50 seviyelerinden %20 lere gerilemiþtir. 1 Banka aktifleri içerisinde krediler kaleminin payýnýn azalmasýnýn temel nedeni, bankalarýn asli fonksiyonlarýndan uzaklaþarak kamu borçlanma araçlarýna yönelmeleri olmuþtur. Nitekim bu dönemde bankalar, yüksek faiz getirisi elde etmelerinden dolayý kamu borçlanma araçlarýna yaptýklarý plasmanlarý arttýrmýþlar ve tüketicilere/firmalara tahsis ettikleri kredileri düþürmüþlerdir. Kasým 2000-Þubat 2001 krizleri sonrasý faiz oranlarýnda yaþanan düþüþ ve ekonomide geliþen finansal istikrar ortamý ise, küresel piyasalardaki olumlu havanýn da etkisiyle kullandýrýlan kredilerin artmasýna neden olmuþtur. Bankalarca tahsis edilen krediler artýþ göstermekle birlikte, özellikle tüketici kredilerinin krediler içerisindeki payý önemli yükseliþler göstermiþtir. Nitekim tüketici kredileri 2002 yýlýnda 2,27 milyar TL seviyesindeyken, bu rakam 2005 yýlýnda 29,46 milyar TL ye, 2011 yýlýnda ise 168,40 milyar TL ye ulaþmýþtýr. Ayný dönemde kredi kartý sayýsýnda da önemli artýþlar gözlenmiþtir. Bankalararasý Kart Merkezi (BKM) verilerine göre, 2003 yýlý sonunda yaklaþýk 20 milyon adet olan kredi kartý sayýsý, 2007 yýlýnda 37 milyon adede, 2011 yýlýnda ise 51 milyon adede yükselmiþtir. 2 Bu geliþmeye paralel olarak bireysel kredi kartý tutarlarý da artýþ göstermiþ ve 4,34 milyar TL den 55,49 milyar TL ye yükselmiþtir. Tüketici kredilerinde yaþanan hýzlý artýþ, bu tür kredilerin toplam kredi ve alacaklar içerisindeki payýnýn artmasýna neden olmuþtur. Nitekim 2002 yýlýnda %13,3 olan tüketici kredileri/toplam kredi ve alacaklar oraný, 2004 yýlýnda %27 ye, 2006 yýlýnda %31 e, 2011 yýlýnda ise %33 e yükselmiþtir. Bu tür kredilerin bankalarýn toplam kredi ve alacaklarý içerisindeki payýnýn artmasý ise, tüketici kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn yakýndan takibini gerekli kýlmýþtýr. Yapýlan bu çalýþmada, bahsi edilen tüketici kredilerinin alt türler itibariyle takibe dönüþüm oranlarý incelenecektir. Bu kapsamda yýllarý arasýndaki dönem esas alýnarak; konut, ihtiyaç, taþýt, diðer krediler ve bireysel kredi kartlarý olmak üzere alt türler itibariyle tüketici kredilerinin analizi yapýlacak ve hangi tür tüketici kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn yükseklik arzettiði belirlenecektir. 1. Konut Kredilerinin Geliþimi ve Takibe Dönüþüm Oranlarý Geleneksel Türk aile yapýsýnda konuta verilen önem ve 2000 li yýllarda emlak fiyatlarýnda yaþanan hýzlý yükseliþ, konuta ve konut kredilerine yönelik talebi hýzla arttýrmýþtýr. Özellikle konut kredilerinde faiz oranlarýnýn % 1 seviyelerinin altýna gerilemesi ve vadenin 30 yýla kadar yükselmesi, hanehalklarýný ve yatýrýmcý kesimi konut alýmýna yöneltmiþtir. Konut kredileri, tüketici kredileri içerisinde en yüksek paya sahip kredilerden olup, yýllarý arasýnda bu krediler sürekli olarak artýþ göstermiþ ve 2011 yýlýnda yaklaþýk 75 milyar TL ye ulaþmýþtýr. Aþaðýda konut kredilerinin yýllar itibariyle aldýðý deðerlerin deðiþimi gösterilmiþtir. KONUT KREDÝLERÝ (Milyon TL) Kaynak: (Eriþim: ) 1 Ekrem Keskin v.d., 50. Yýlýnda Türkiye Bankalar Birliði ve Türkiye de Bankacýlýk Sistemi , TBB Yayýnlarý, Yayýn No:262, Kasým 2008, s.110. ve Bankacýlýk Düzenleme ve Denetleme Kurumu Finansal Piyasalar Raporu, Sayý:24, Aralýk 2011, s (Eriþim: ) 10

13 GÜNCEL Grafikte görüldüðü üzere, 2002 yýlýnda 460 milyon TL olan konut kredileri, 2005 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Konut kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payý da yýllarý arasýnda artýþ yaþamýþ ve 2002 yýlýnda % 20 olan bu oran, 2011 yýlýnda % 44 e yükselmiþtir. Dolayýsýyla, kullandýrýlan tüketici kredilerinin yaklaþýk yarýsý konut kredisi olarak tahsis edilmiþtir. Konut kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payýnýn artýþ göstermesi, bu tür kredilerin tahsilat performansýný önemli kýlmaktadýr. Söz konusu durum yýllarý arasýnda takipteki konut kredisi miktarlarý ve konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn incelenmesiyle anlaþýlabilecektir. Takipteki konut kredisi rakamlarý yýllarý arasýnda incelendiðinde, 2002 yýlýnda 11 milyon TL olan takipteki konut kredilerinin, 2005 yýlýnda 18,7 milyon TL ye, 2007 yýlýnda 217,4 milyon TL ye, 2009 yýlýnda ise 961,8 milyon TL ye yükseldiði görülmektedir. Takipteki konut kredilerinin 2009 yýlýnda önemli ölçüde artmasýnýn en büyük nedeni ABD de baþlayan Mortgage Krizi dir. Nitekim 2009 yýlýnda krizin etkisiyle 961,8 milyon TL ye kadar yükselen takipteki konut kredileri, krizin etkilerinin azalmasýyla birlikte gerilemeye baþlamýþ ve 2010 yýlýnda 860,2 milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise 659,2 milyon TL ye gerilemiþtir. 3 Konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýna bakýldýðýnda, krizinin ardýndan konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn düþüþ gösterdiði ancak ABD Mortgage Krizi nin etkisiyle 2006 yýlýndan itibaren tekrar yükseliþe geçtiði görülmektedir. Aþaðýda yýllarý arasýnda konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn aldýðý deðerler gösterilmiþtir. KONUT KREDÝLERÝNDE TAKÝBE DÖNÜÞÜM ORANLARI (%) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere özellikle 2002 ve 2009 yýllarýnda konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarý % 2 nin üzerine çýkmýþ, diðer dönemlerde ise % 2 seviyesinin altýnda bir seyir izlemiþtir. Bu oransal durum, konut kredilerinde tahsilat performansýnýn ve kredi kalitesinin yýllarý arasýnda yüksek olduðunu göstermektedir. Nitekim ABD de baþlayan Mortgage Krizi nde gecikme oranlarý; prime kredilerde % 3,4 e, alt A kredilerde %12,5 e, subprime kredilerde ise % 21,5 seviyelerine kadar yükselmiþtir. 4 Türk bankacýlýk sisteminde konut kredilerinde oluþan takibe dönüþüm oranlarý, bu seviyelerin oldukça gerisindedir. Konut kredilerinde vade yapýsýna bakýldýðýnda, 2011 yýlý Aralýk ayý itibariyle ferdi konut kredilerinin tamamýna yakýnýnýn orta ve uzun vadeli olduðu görülmektedir. Diðer taraftan, kullandýrýlan kredilerin sabit faizli olarak tahsis edilmesi ve bu tür kredilerin faiz oraný deðiþimlerine duyarlýlýðýnýn düþük olmasý, bankalar için faiz riski ortaya çýkarmaktadýr. Ayrýca kullandýrýlan konut kredilerinin teminatýný, ipotek konulan konutun kendisi oluþturduðundan, konut fiyatlarýndaki deðiþiklikler (ani düþüþler) bankacýlýk kesimindeki kýrýlganlýklarý arttýrmaktadýr. Bu nedenlerle, söz konusu kredilerin toplam krediler içindeki payýnda meydana gelen yüksek artýþlar, yakýndan izlenmesi gereken bir husus olarak algýlanmaktadýr. 5 Ancak, ABD de baþlayan Mortgage Krizi nde sabit faizli mortgage kredilerinde gecikme oranýnýn % 3,45 olarak gerçekleþtiði, deðiþken faizli mortgage kredilerinde bu oranýn % 7,61 olduðu dikkate alýndýðýnda, sabit faizli konut kredilerinin tüketicilerin ödeme yetenekleri üzerinde olumlu etkisi olduðu söylenebilmektedir. Konut kredilerinde bir diðer kýrýlganlýk, kullandýrýlan krediler içerisinde dövize endeksli kredilerin oranýdýr. Bu oran hanehalkýnýn maruz kaldýðý kur riskini göstermesi açýsýndan önemlidir. Nitekim döviz kurunda yaþanan ani dalgalanmalar, hanehalkýnýn ödemek zorunda olduðu kredi taksitlerini yükselterek, ödemelerde büyük sorunlar ortaya çýkarabilmektedir. Ancak, gerek konut kredilerinin toplam krediler içerisindeki payýnýn düþüklüðü, gerekse kullandýrýlan konut kredilerinin tamamýna Konut kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payýnýn artýþ göstermesi, bu tür kredilerin tahsilat performansýný önemli kýlmaktadýr. Söz konusu durum yýllarý arasýnda takipteki konut kredisi miktarlarý ve konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn incelenmesiyle anlaþýlabilecektir. 3 (Eriþim: ) 4 Sharon L. Stark, Barbara F. Buckley, Montly Market Monitor, OTS, Washington, April 2008, s Keskin ve diðerleri, a.g.e., s

14 GÜNCEL yýllarý arasýnda tüketici kredileri sürekli olarak artýþ göstermekle birlikte, taþýt kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payý önemli ölçüde gerileme göstermiþtir. yakýnýnýn TL cinsinden olmasý, söz konusu riskin Türk bankacýlýk sektörü açýsýndan düþük olduðunu göstermektedir. Nitekim, Türkiye de kullandýrýlan konut kredilerinin tamamýna yakýný (%99) TL cinsindendir. Bu oran oldukça düþük bir seviyededir. Ayrýca konut kredilerinin toplam krediler içerisindeki payý da %10 olup, bu oran diðer geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkelerin oldukça gerisindedir. Söz konusu oran ABD de % 35, Almanya da % 16, Ýspanya da %27, Kanada da ise %34 seviyesindedir Taþýt Kredilerinin Geliþimi ve Takibe Dönüþüm Oranlarý krizi sonrasý banka faiz oranlarýnda yaþan düþüþ ve bankalarýn kredi arzýný arttýrmasý, hanehalklarýnýn kredi taleplerini arttýrmýþtýr. Söz konusu artýþta, tüketicilerin ertelenmiþ tüketim taleplerini hayata geçirmek istemelerinin de önemli payý bulunmaktadýr yýllarý arasýnda tüketici kredileri sürekli olarak artýþ göstermekle birlikte, taþýt kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payý önemli ölçüde gerileme göstermiþtir. Nitekim 2002 yýlýnda yaklaþýk % 20 seviyelerinde olan bu oran, 2006 yýlýnda % 14 e, 2008 de % 6 ya, 2011 yýlýnda ise %4 e gerilemiþtir. Söz konusu gerilemede, tüketicilerin ihtiyaç kredileri gibi daha düþük faiz oranlý kredilere yönelmelerinin, tüketici tercihlerinin konut alýmýna yönelmesinin, artan vergi oranlarý ve benzin fiyatlarýnýn önemli payý bulunmaktadýr. Taþýt kredilerinin yýllarý arasýnda ulaþtýðý deðerler aþaðýda gösterilmiþtir. Taþýt Kredileri (milyon TL) Kaynak: (Eriþim: ) Þekilde görüldüðü üzere 2002 yýlýnda 541 milyon TL olan taþýt kredileri, 2006 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Taþýt kredilerinin tahsilat performanslarýna bakýldýðýnda, söz konusu kredilerde özellikle 2008 ve 2009 yýllarýnda takipteki kredi miktarýnýn önemli ölçüde arttýðý görülmektedir. Nitekim, takipteki taþýt kredisi miktarý 2002 yýlýnda 21 milyon TL iken, bu rakam 2005 de 79 milyon TL ye, 2008 de 352 milyon TL ye, 2009 da ise 509 milyon TL ye yükselmiþtir. Söz konusu yükseliþte, yaþanan küresel krizin önemli etkisi bulunmaktadýr. Nitekim 2009 da 509 milyon TL ye kadar yükselen takipteki taþýt kredisi miktarý 2010 yýlýnda 360 milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise 253 milyon TL ye gerilemiþtir. 7 Taþýt kredilerinin tahsilat performansýnýn daha iyi anlaþýlabilmesi için söz konusu kredi türünde takibe dönüþüm oranlarýnýn incelenmesi gerekmektedir. Aþaðýda yýllarý arasýnda, taþýt kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn deðiþimi gösterilmiþtir. Taþýt Kredilerinde Takibe Dönüþüm Oranlarý (%) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere, takibe dönüþüm oranlarý krizi sonrasý düþüþe geçmiþ ve % 0,68 seviyelerine kadar gerilemiþ ancak 2006 yýlý sonrasýnda tekrar artýþa geçerek, 2009 yýlýnda % 11,50 seviyelerine ulaþmýþtýr. Söz konusu yükseliþte küresel finans piyasalarýnda yaþanan dalgalanmalarýn önemli etkisi bulunmaktadýr. Tüketici kredileri içerisindeki payý 2011 yýlý itibariyle % 4 seviyelerinde olan taþýt kredilerinde, takibe dönüþüm oranlarýnýn diðer tüketici kredisi türlerine göre daha yüksek olduðu gözlenmektedir. Diðer bir ifadeyle, taþýt kredilerinde tahsilat performansý diðer kredi türlerine göre daha düþüktür. Taþýt kredilerinde vade yapýsýna bakýldýðýnda, 2011 yýlý Aralýk ayý itibariyle ferdi taþýt kredilerin % 98 lik bir kýsmýnýn orta ve uzun vadeli, % 2 lik kýsmýnýn ise kýsa vadeli olduðu görülmektedir. Diðer taraftan kullandýrýlan krediler sabit faizli olarak tahsis edilmektedir. Bu sebeple de taþýt kredilerinin faiz oranlarýndaki deðiþmelere duyarlýlýðý düþüktür. Bu durum bankalar için faiz riski ortaya çýkarmaktadýr. Ayrýca kullandýrýlan taþýt 6 A.e., s (Eriþim: ). 12

15 GÜNCEL kredilerinin teminatýný, çoðunlukla ipotek konulan taþýtýn kendisi oluþturduðundan, emtia fiyatlarýnda yaþanan ani düþüþler, bankacýlýk kesimindeki kýrýlganlýklarý arttýrabilecektir. Ancak, bankalarca tahsis edilen taþýt kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payý dikkate alýndýðýnda, söz konusu riskin gerçekleþmesi halinde etki seviyesinin düþük olacaðý söylenebilir. Diðer taraftan, kullandýrýlan taþýt kredileri içerisinde dövize endeksli kredi oraný 2011 yýlý itibariyle % 1 seviyesinin altýndadýr. Bu oran, hanehalkýnýn taþýt kredilerinde maruz kaldýðý kur riskinin düþük olduðunu göstermektedir. 3. Ýhtiyaç Kredilerinin Geliþimi ve Takibe Dönüþüm Oranlarý Ýhtiyaç kredileri; dayanýklý tüketim mallarý, yarý dayanýklý tüketim mallarý ile evlilik, eðitim ve saðlýk için kullandýrýlan krediler olup, söz konusu krediler yýllar itibariyle artýþ göstermiþtir. Nitekim 2005 yýlýnda milyon TL olan ihtiyaç kredileri, 2008 yýlýnda milyon TL ye 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Söz konusu yükseliþ, ihtiyaç kredilerinin toplam krediler içerisindeki payýný arttýrýrken, bu tür kredilerin daha yakýndan takibini gerekli kýlmýþtýr. Ýhtiyaç kredileri, tüketici kredileri içerisinde en fazla paya sahip ikinci kredi türü olup, söz konusu kredi türünün yýllarý arasýnda aldýðý deðerler aþaðýda gösterilmiþtir. 8 seviyesindedir. Ýhtiyaç kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payýnýn yüksek olmasý bu tür kredilerin tahsilat performansýný önemli kýlmaktadýr. Söz konusu durum yýllarý arasýnda takipteki konut kredisi miktarlarý ve konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn incelenmesiyle daha net anlaþýlabilecektir. Takipteki ihtiyaç kredisi rakamlarý yýllarý arasýnda incelendiðinde, 2004 yýlýnda 28 milyon TL olan takipteki ihtiyaç kredilerinin, 2008 yýlýnda 937 milyon TL ye, 2009 yýlýnda milyon TL ye ulaþtýðý görülmektedir. Söz konusu yükseliþte, küresel piyasalarda yaþanan krizin etkisi bulunmaktadýr. Nitekim, 2009 yýlý sonrasýnda krizin etkilerinin azalmasýyla birlikte takipteki ihtiyaç kredisi rakamlarý gerilemeye baþlamýþ ve 2010 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye düþmüþtür. Ýhtiyaç kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýna bakýldýðýnda, ABD Mortgage Krizi nin etkisiyle 2006 yýlýndan itibaren takibe dönüþüm oranlarýnýn yükseliþe geçtiði ve 2009 yýlýnda en yüksek seviyesine ulaþtýðý görülmektedir. Aþaðýda yýllarý arasýnda ihtiyaç kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn aldýðý deðerler gösterilmiþtir. Ýhtýyaç Kredilerinde Takibe Dönüþüm Oranlarý (%) Ýhtiyaç kredileri; dayanýklý tüketim mallarý, yarý dayanýklý tüketim mallarý ile evlilik, eðitim ve saðlýk için kullandýrýlan krediler olup, söz konusu krediler yýllar itibariyle artýþ göstermiþtir. Nitekim 2005 yýlýnda milyon TL olan ihtiyaç kredileri, 2008 yýlýnda milyon TL ye 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Ýhtiyaç Kredileri (milyon TL) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere ihtiyaç kredileri yýllar itibariyle artýþ göstererek 2005 yýlýnda milyon TL ye, 2008 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Ýhtiyaç kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payýna bakýldýðýnda bu oranýn 2004 yýlýnda % 44 seviyelerine yaklaþtýðý, 2004 sonrasý ise dalgalý bir seyir izlediði görülmektedir yýlý sonu itibariyle, ihtiyaç kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki payý yaklaþýk % 37 Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere takipteki ihtiyaç kredisi oranlarý özellikle 2008 ve 2009 yýllarýnda önemli yükseliþler kaydetmiþtir. Ýhtiyaç kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýn yaþadýðý deðiþim deðerlendirildiðinde, tahsilat performansýnýn iyi durumda olduðu söylenebilmektedir. Ýhtiyaç kredilerinin vade yapýsýna bakýldýðýnda, orta ve uzun vadeli ihtiyaç kredilerin payýnýn yüksek olduðu ve kullandýrýlan kredilerin sabit faizli tahsis edildiði görülmektedir. Bu sebeple, ihtiyaç kredilerinin faiz oranlarýndaki 6 Ýhtiyaç kredilerinin 2002 ve 2003 yýllarýnda 0 deðerinde olmasý, bu yýllarda ihtiyaç kredilerinin diðer krediler içerisinde yer almasýndan kaynaklanmýþtýr. 13

16 GÜNCEL Diðer krediler; ihtiyaç, konut ve taþýt kredileri kategorisinde sýnýflandýrýlamayan krediler olup, söz konusu krediler özellikle 2010 ve 2011 yýllarýnda önemli artýþ göstermiþtir. Nitekim 2009 yýlýnda milyon TL olan diðer krediler, 2010 yýlýnda milyon TL ye 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. deðiþmelere duyarlýlýðý düþüktür. Söz konusu durum bankalar açýsýndan faiz riski ortaya çýkarmaktadýr. Ýhtiyaç kredileri kur riski açýsýndan deðerlendirildiðinde, 2011 yýlý Aralýk ayý itibariyle, YP cinsinden ihtiyaç kredilerinin toplam ihtiyaç kredileri içerisindeki payýnýn % 1 seviyelerinin altýnda olduðu görülmektedir. Bu oran, ihtiyaç kredilerinde hanehalkýnýn maruz kaldýðý kur riskinin düþük olduðunu göstermektedir. 4. Diðer Kredilerin Geliþimi ve Takibe Dönüþüm Oranlarý Diðer krediler; ihtiyaç, konut ve taþýt kredileri kategorisinde sýnýflandýrýlamayan krediler olup, söz konusu krediler özellikle 2010 ve 2011 yýllarýnda önemli artýþ göstermiþtir. Nitekim 2009 yýlýnda milyon TL olan diðer krediler, 2010 yýlýnda milyon TL ye 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Diðer kredilerin tüketici kredileri içerisindeki payý da 2009 sonrasý önemli ölçüde artmýþ ve 2011 yýlý sonunda % 14 seviyelerine ulaþmýþtýr. Söz konusu yükseliþ, diðer kredilerin toplam krediler içerisindeki payýný arttýrýrken, söz konusu kredilerin daha yakýndan takibini gerekli kýlmýþtýr. Diðer krediler, tüketici kredileri içerisinde önemli bir yer tutmakta olup, söz konusu kredi türünün yýllarý arasýnda aldýðý deðerler aþaðýda gösterilmiþtir. Diðer Krediler (milyon TL) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten görüldüðü üzere, 2002 yýlýnda milyon TL olan diðer krediler, 2009 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir yýllarý arasýnda diðer krediler yaklaþýk 20 kat artýþ göstermiþtir. Diðer kredilerin takibe dönüþüm rakamlarýna bakýldýðýnda, özellikle 2009 ve sonrasýnda takibe dönüþüm rakamlarýnýn arttýðý görülmektedir. Söz konusu yükseliþte, diðer kredilerin miktarýnýn artmasýnýn ve küresel dalgalanmalarýn önemli payý bulunmaktadýr. Nitekim 2002 yýlýnda 25 milyon TL olan takipteki diðer krediler, 2009 yýlýnda 773 milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise 836 milyon TL ye yükselmiþtir. 9 Diðer kredilerin, tüketici kredileri içerisindeki payýnýn artmasý, bu kredilerde takibe dönüþüm oranlarýnýn yakýndan takibini gerekli kýlmaktadýr. Aþaðýda, yýllarý arasýnda diðer kredilerde takibe dönüþüm oranlarýnýn aldýðý deðerler gösterilmiþtir. Diðer Kredilerde Takibe Dönüþüm Oranlarý (%) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere, diðer kredilerde takibe dönüþüm oraný 2009 yýlýnda önemli ölçüde artarak % 13,70 seviyelerine kadar yükselmiþ, küresel dalgalanmanýn etkilerinin azalmasýyla birlikte 2011 yýlýnda % 3 seviyelerine kadar gerilemiþtir. Diðer kredilerde vade yapýsýna bakýldýðýnda, orta ve uzun vadeli kredilerin payýnýn çok yüksek olduðu ve kullandýrýlan kredilerin sabit faizli tahsis edildiði görülmektedir. Bu sebeple, diðer kredilerin faiz oranlarýndaki deðiþmelere duyarlýlýðý düþüktür. Söz konusu durum bankalar açýsýndan faiz riski ortaya çýkarmaktadýr. Diðer krediler kur riski açýsýndan deðerlendirildiðinde, 2011 yýlý Aralýk ayý itibariyle, YP cinsinden diðer kredilerin toplam diðer krediler içerisindeki payýnýn % 1 seviyelerinin altýnda olduðu görülmektedir. Bu oran, diðer kredilerde hanehalkýnýn maruz kaldýðý kur riskinin düþük olduðunu göstermektedir. 5. Bireysel Kredi Kartlarýnýn Geliþimi ve Takibe Dönüþüm Oranlarý Tüketici kredilerinin tahsilat performanslarý incelenirken üzerinde durulmasý gereken diðer bir hususta bireysel kredi kartlarý ve bireysel kredi kartlarýnda takibe dönüþüm oranlarýdýr. Nitekim Türkiye de gerek kredi kartý sayýlarý 9 (Eriþim: ). 14

17 GÜNCEL gerekse kredi kartý kullaným hacimleri yýllar itibariyle sürekli olarak artýþ göstermekte, ulaþtýðý rakamsal boyut bankacýlýk sistemi açýsýndan ciddi bir risk içermektedir. BKM verilerine göre, kredi kartý sayýlarý yýllar itibariyle önemli artýþlar göstermiþ olup, 2003 yýlý sonunda yaklaþýk 20 milyon adet olan kredi kartý sayýsý, 2011 yýlýnda 51 milyon adede yükselmiþtir. Bireysel kredi kartý tutarlarýna bakýldýðýnda ise, kart sayýlarýndaki artýþa paralel þekilde rakamsal büyüklüðünde sürekli olarak artýþ gösterdiði görülmektedir. Söz konusu deðiþime aþaðýda yer verilmiþtir. BÝREYSEL KREDÝ KARTI TUTARLARI (milyon TL) Kaynak: (Eriþim: ) Grafikten de görüldüðü üzere bireysel kredi kartý rakamlarý yýllarý arasýnda sürekli olarak artýþ göstermiþtir yýlýnda milyon TL olan bireysel kredi kartý rakamlarý 2005 yýlýnda milyon TL ye, 2011 yýlýnda ise milyon TL ye yükselmiþtir. Bireysel kredi kartý rakamlarýnýn sistem içerisinde önemli boyutlara ulaþmasý, takibe dönüþüm rakamlarýnýn da yakýndan izlenmesini gerekli kýlmaktadýr. Takipteki bireysel kredi kartý rakamlarýna bakýldýðýnda, tüketici kredilerinde olduðu gibi, özellikle 2009 yýlýnda takipteki miktarlarýn önemli ölçüde arttýðý görülmektedir. Nitekim 2008 yýlýnda milyon TL olan takipteki bireysel kredi kartý rakamlarý, 2009 yýlýnda milyon TL seviyesine kadar yükselmiþtir. Ancak krizin etkilerinin hafiflemesi ile birlikte, söz konusu rakam gerileme göstererek, 2011 yýlýnda milyon TL ye inmiþtir. Bireysel kredi kartlarýnda takibe dönüþüm oranlarý incelendiðinde, söz konusu oranlarýn yüksek seviyelerde olduðu ve bankacýlýk sistemi açýsýndan önemli bir risk içerdiði görülmektedir. Aþaðýda yýllarý arasýnda takipteki bireysel kredi kartý oranlarýnýn deðiþimi gösterilmiþtir. Grafikten de görüldüðü üzere yýllarý arasý dönemde bireysel kredi kartlarýnda takibe dönüþüm oranlarý diðer tüketici kredisi türlerine kýyasla oldukça yüksektir. Nitekim takibe dönüþüm oranlarý, 2005 yýlý ve sonrasýnda, normal kabul edilen %5 seviyelerinin üzerinde dalgalanma göstermiþ, özellikle küresel krizin derinleþtiði dönemde %11 seviyelerine ulaþmýþtýr. Dolayýsýyla, bireysel kredi kartlarýnda takibe dönüþüm oranlarýnýn iyi analiz edilmesi ve bu oranýn normal kabul edilen seviyelere çekilmesi için düzenlemeler yapýlmasý gerekmektedir. Sonuç BÝREYSEL KREDÝ KARTLARINDA TAKÝBE DÖNÜÞÜM ORANLARI (%) Kaynak: (Eriþim: ) Türkiye de bankalarýn 2000 li yýllarda asli fonksiyonlarýna dönmesi ve kredilerin banka aktifleri içerisindeki payýnýn artýþ göstermesi, kredi riski analizlerini ve takibe dönüþüm rakamlarýnýn yakýndan izlenmesini gerekli kýlmaktadýr. Yapýlan bu çalýþmada, söz konusu gereklilikten yola çýkýlarak, tüketici kredilerinde takibe dönüþüm oranlarý incelenmiþtir. Ýnceleme döneminde özellikle konut kredilerinde takibe dönüþüm oranlarýnýn düþük seviyelerde kaldýðý gözlenmiþtir. Söz konusu durumda, kredi tutarlarýnýn daha yüksek olmasý nedeniyle bankalarýn izlediði sýký kredi politikalarýnýn, yasal düzenlemelerin ve vade yapýsýnýn uzun olmasýnýn önemli payý bulunmaktadýr. Bireysel kredi kartlarýnda söz konusu oranýn yüksek olmasýnda ise, kredi kartý tahsisinde kart kullanýcýsýnýn mali durumunun iyi analiz edilmemesinin, gelirinin çok üzerinde limit tahsisinin ve çok sayýda finansal kuruluþtan kredi kartý alýnarak gelirinin çok üzerinde harcama yapabilme olanaðýna ulaþýlmasýnýn payý bulunmaktadýr. BDDK tarafýndan yapýlan Kredi Riski Duyarlýlýk Analizi sonuçlarýna göre, bankacýlýk sistemindeki nakdi kredilerin % 1 inin zarara dönüþmesi halinde, söz konusu zararýn 5,86 Bireysel kredi kartý rakamlarýnýn sistem içerisinde önemli boyutlara ulaþmasý, takibe dönüþüm rakamlarýnýn da yakýndan izlenmesini gerekli kýlmaktadýr. Takipteki bireysel kredi kartý rakamlarýna bakýldýðýnda, tüketici kredilerinde olduðu gibi, özellikle 2009 yýlýnda takipteki miktarlarýn önemli ölçüde arttýðý görülmektedir. 15

18 GÜNCEL Türkiye de bankalarýn 2000 li yýllarda asli fonksiyonlarýna dönmesi ve kredilerin banka aktifleri içerisindeki payýnýn artýþ göstermesi, kredi riski analizlerini ve takibe dönüþüm rakamlarýnýn yakýndan izlenmesini gerekli kýlmaktadýr. milyar TL olacaðý, oluþan zararýn ise sermaye yeterlilik rasyosunu 0,56 puan düþüreceði tahmin edilmektedir. Söz konusu rasyolar ve tüketici kredilerindeki hýzlý artýþ dikkate alýndýðýnda, özellikle taþýt kredileri ve bireysel Kaynakça BDDK: Finansal Piyasalar Raporu, Sayý:24, Aralýk BDDK: BKM: kredi kartlarýndaki kullandýrým koþullarýnýn ve kredilendirme ilkelerinin etkin þekilde belirlenmesi ve kullanýcýnýn mali durumunun iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Keskin, Ekrem v.d.: 50. Yýlýnda Türkiye Bankalar Birliði ve Türkiye de Bankacýlýk Sistemi , TBB Yayýnlarý, Yayýn No:262, Kasým Stark, Sharon L., Barbara F. Buckley: Montly Market Monitor, OTS, Washington, April

19 ÝNCELEME FONUN UYGULADIÐI TAKÝP HUKUKU ve MALÝ SÝSTEM ÜZERÝNE ETKÝSÝ Banka Çözümleme Sürecinde 4389 sayýlý Kanun ile Fona verilen yetki ve görevler olaðanüstü yetkileri de içermekte ise de yeni çýkarýlan 5411 sayýlý Bankacýlýk Kanununda bu yetkiler bir bankanýn hakim ortak ve yönetici istismarý sebebiyle Fona devri hali hariç tutularak geçmiþte Fona devredilen bankalara münhasýr kýlýnmýþtýr. Giriþ Fon un uyguladýðý takip hukukunun mali sistem üzerine etkisinin analizinde, mali sistemin ne olduðu hususunun öncelikle açýklýða kavuþturulmasý gerekmektedir. Bu çalýþmamýz kapsamýnda mali sistem ve finansal sistem kavramlarý eþanlamlý olarak kullanýlmýþtýr. finansal sistem ve finansal piyasalar kavramlarý günlük yaþamýmýzda daha yoðun olarak kullanýldýðýndan bu kavramlarýn açýklanmasý suretiyle mali sistem kavramý da açýklanmýþ olacaktýr. Piyasalar alým-satým konusu olan þeyin niteliðine göre reel piyasalar ve mali ya da finansal piyasalar olarak iki gruba ayrýlýr. Finansal piyasalar birikim açýðý olan ekonomik birimlerle birikim fazlalýðý olan ekonomik birimlerin karþýlaþtýðý ve finansal varlýklarýn alýnýp satýldýðý piyasalardýr. Reel piyasalar mal ve hizmet arz ve talebinin karþýlaþtýðý piyasalardýr. Bir ekonomide fonlarý talep edenler, fonlarý arz edenler, bunlarýn arasýndaki fon akýmlarýný düzenleyen kurumlar, fon akýmýný saðlayan araç ve gereçler, piyasanýn iþleyiþini düzenleyen hukuk ve idari kurallardan oluþan yapýya finansal sistem/mali sistem denilmektedir. Takip Hukuku kavramý, en genel anlamda alacaklarýn devlet kudreti vasýtasýyla tahsilinin saðlanmasý anlamýna gelmektedir. Banka Çözümleme Sürecinde 4389 sayýlý Kanun ile Fona verilen yetki ve görevler olaðanüstü yetkileri de içermekte ise de yeni çýkarýlan 5411 sayýlý Bankacýlýk Kanununda bu yetkiler bir bankanýn hakim ortak ve yönetici istismarý sebebiyle Fona devri hali hariç tutularak geçmiþte Fona devredilen bankalara münhasýr kýlýnmýþtýr. I. TMSF NÝN ALACAKLARI Makale kapsamýnýn geniþ olmasý nedeniyle TMSF nin Alacaklarý ve TMSF Alacaklarýnda Sorumluluðun Kaynaðý konularý ana baþlýklar halinde aþaðýda sýralanmýþtýr. 1. Sigortalý Mevduatýn ve Bankanýn Diðer Pasiflerinin Ödenmesi Nedeniyle Kanuni Halef Sýfatýyla Doðan Alacaklar - Banka Hakim Ortaklarýndan Olan Alacaklar - Banka Yönetici ve Denetçilerinin Sorumluluðundan Doðan Alacaklar - Banka Kredi Müþterilerinden Olan Alacaklar - Kredi Dýþý Ýþlemlerden Doðan Alacaklar 2.TMSF nin Normal Gelirleri Nedeniyle Doðan Alacaklar - Sigorta Primlerinden Kaynaklanan Alacaklar - Diðer Alacaklar (zamanaþýmýna uðrayan kýymetler, para cezalarý v.b.) II. TMSF ALACAKLARINDA SORUMLULUÐUN KAYNAÐI 1. Banka Hakim Ortaklarýnýn Sorumluluðunun Kaynaðý - Sadakat Yükümlülüðüne Aykýrýlýk - Genel Ahlaka ve Adaba Aykýrý Kasden Zarar Verme (B.K.-41/2) - Dürüstlük Kuralýna Aykýrýlýk (M.K.-41/2) 2. Banka Yönetici ve Denetçilerinin Sorumluluðunun Kaynaðý - Vekalet/Ýþ Akdi Sözleþmesi 3. Banka Kredi Müþterilerinden Olan Alacaklarda Sorumluluðun Kaynaðý - Kredi Sözleþmeleri - Teminata Verilen Kýymetli Evrak - Maddi Teminatlar 4. Kredi Dýþý Ýþlemlerden Doðan Alacaklarda Sorumluluðun Kaynaðý Burada iþlemin mahiyetine göre sözleþme ya da kanun hükümleri sorumluluðun kaynaðý olabilmektedir. Oðuz AKYÜZ Fon Denetçisi Denetim Daire Baþkanlýðý 17

20 ÝNCELEME Sigorta prim gelirleri dýþýndaki gelirler Fon un diðer alacaklarýný oluþturmakta olup, özellikle zamanaþmýna uðramýþ kýymetlerin zamanýnda Fona aktarýlmasý Bankacýlýk Kanununa göre ilgili bankanýn sorumluluðundadýr. 5. Sigorta Primlerinden Kaynaklanan Alacaklarda Sorumluluðun Kaynaðý - Bankalar Kanunu 6. Diðer Alacaklarda Sorumluluðun Kaynaðý Sigorta prim gelirleri dýþýndaki gelirler Fon un diðer alacaklarýný oluþturmakta olup, özellikle zamanaþmýna uðramýþ kýymetlerin zamanýnda Fona aktarýlmasý Bankacýlýk Kanununa göre ilgili bankanýn sorumluluðundadýr. III. TMSF NÝN UYGULADIÐI TAKÝP USULLERÝ TMSF, Bankacýlýk Kanununun verdiði yetkiye istinaden hem 2004 ve 6183 sayýlý Yasalarýn belirlediði usullere hem de Ticari ve Ýktisadi Bütünlük Satýþý gibi kendine özgü usüllere göre takip yapmaktadýr ve 6183 sayýlý yasalarýn karþýlaþtýrýlmasý; 6183 Sayýlý Yasa Alacaklýnýn dava açmasý söz konusu olmayýp, borçlu ödeme emrine karþý tebliðden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesinde dava açacak, mahkeme kararýna kadar teminat yatýrmasý kaydýyla takip durabilecektir. Dava reddedilirse % 10 tazminat da ödenmektedir (Ýdare Mahkemesi nin kararýnýn temyiz edilip edilmeyeceði tartýþmaþý) Sayýlý Yasa Ödeme Emri Ýhtiyati Haciz 1) Haciz için en büyük mülkiye amirinin kararý gereklidir. (Bu yetki Bank.K. Madde 15/3 ile Fon a verilmiþtir) 2) Muacceliyet ya da rehin þartý bulunmamaktadýr. Ýhtiyati hacze 7 gün içerisinde idare mahkemesinde itiraz edilebilir, bu mahkemenin kararý kesindir Sayýlý Yasa Kesin Haciz Borçlunun mal bildiriminde gösterilen ya da Fonca tespit olunan mallarýn alacaða yetecek kadarý haczedilir. Haczin tatbiki ya da gýyapta yapýlmýþsa tebliði tarihinden itibaren 30 gün içinde idare mahkemesine itirazda bulunulabilir Sayýlý Yasa Alacaklýnýn dava açmasý söz konusu olmayýp, borçlu ödeme emrine karþý tebliðden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesinde dava açacak, mahkeme kararýna kadar teminat yatýrmasý kaydýyla takip durabilecektir. Dava reddedilirse % 10 tazminat da ödenmektedir (Ýdare Mahkemesi nin kararýnýn temyiz edilip edilmeyeceði tartýþmaþý) Sayýlý Yasa 1) Haciz kararý mahkemece verilebilir 2) Alacak muaccel olmalý ve rehinle teminat altýna alýnmamýþ olmalýdýr Sayýlý Yasa Ödeme emri süresi geçince veya itiraz kaldýrýldýktan sonra mal beyaný beklenmeksizin alacaklý haciz talep edebilir Sayýlý Yasa Belirli süre içinde satýþ istenmemesi durumunda haczin düþeceðine dair bir hüküm söz konusu deðildir. Satýþ 2004 Sayýlý Yasa Menkullerde bir yýl, gayrimenkullerde iki yýl içinde hacizli malýn satýþý istenir. Kamu Alacaðýnýn Hacze Ýþtiraki 6183 Sayýlý Yasa Ýcra Ýflas Kanunu na göre haczolunan mallar paraya çevrilmeden önce mal amme alacaðý içinde haczedilirse bu alacakta hacze iþtirak eder, haczin bedeli alacaklýlar arasýnda garameten taksim olunur (Bu durumun ihtiyati haciz için geçerli olup olmayacaðý tartýþmalýdýr) Sayýlý Yasa Ý.Ý.K. Madde 100 istisnalarý dýþýnda sonradan konulan hacizler ilk hacizlere iþtirak edemez. 3. Kiþilere Haciz Ýhbarnamesi Gönderilmesi 6183 Sayýlý Yasa 7 gün içinde borca itiraz etmeyen borçluya ikinci ihbar ve menfi tespit davasý açma hakký tanýnmamýþtýr (Bankalarýn Genel Müdürlüklerine þubeleri de kapsayacak þekilde ihbar gönderilebiliyor) Sayýlý Yasa 2004 Sayýlý Yasa Sýrasýyla 1. ve 2 Ýhbara 7 gün içinde itiraz etmeyen borçlu 3 ihbara karþý 15 gün içinde menfi tespit davasý açmazsa sorumlu oluyor (ÝÝK 89) (Bankalarýn hangi birimine ihbar yapýlmýþsa o birim cevap veriyor). Hacizli Mallarda Tasarruf Borçlu alacaklý amme idaresinin muvafakatýný almaksýzýn hacizli mallarda tasarrufta bulunamaz (Md.73) Sayýlý Yasa Borçlu hacizden sonra tasarrufta bulunabilir. Örneðin hacizli gayrimenkulün hacizden sonra gelmek kaydýyla rehni mümkündür ve 5411 Sayýlý Yasa ya (Özgü) Göre Yapýlan Takipler Ticari ve Ýktisadi Bütünlük Satýþlarý 5472 sayýlý Kanun ile deðiþik 5411 sayýlý Bankacýlýk Kanununun 134 üncü maddesinin 8 inci fýkrasý; Gerçek ve tüzel kiþilerin sahip olduðu varlýklarýn, bu maddede yer alan hükümler çerçevesinde ticari ve iktisadi bütünlük kapsamýnda veya bu Kanunda yer alan hükümler çerçevesinde ayrý ayrý cebri icra yoluyla satýþlarýndan elde edilen bedelden; satýþ tarihine kadar tahakkuk etmiþ olmak þartýyla, sýrasýyla Fon Kurulu tarafýndan karar verilmesi halinde þirketlerin teknik bilgi, yazýlým, 18