Hepimizin Dünyas. Temel Kaynak 5. Dünya Çocuklar

Transkript

1 SOSYAL B LG LER

2 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas Dünya Çocuklar Dünya üzerinde birçok ülke vard r. Bu ülkelerde farkl kültür ve fiziksel özelliklere sahip çocuklar yaflamaktad r. Aralar nda farkl l klar olsa da çocuklar ortak özelliklere sahiptir. Bu özellikler; din, dil, rk, cinsiyet gözetmeksizin tüm çocuklarda vard r. Oyun oynamak, çizgi film izlemek, sevilen yiyeceklere ilgi duymak bu özelliklerdendir. Çocuklar n ortak özellikleri oldu u gibi ilgi alanlar nda da benzerlik görülebilir. Örne in, bilime ilgi duymak, araflt rma, koleksiyon yapmay sevmek, dans etmek, bir enstrüman çalmak gibi. Çocuk olmaktan dolay ama en önemlisi insan oldu umuz için pek çok ortak özelli imiz vard r. Ekonomik Al flverifl Ülkeler, ihtiyaçlar n karfl lamak için üretim yaparlar. Baz ürünlerin üretimi yetersiz kald nda bu ihtiyaçlar n di er ülkelerden karfl larlar. Böylece ülkeler aras nda ekonomik al flverifl oluflur. Sat n ald m z baz ürünlerin etiketlerinde Made in Taiwan, Made in Japon gibi ifadeler görürüz. Bunlar, o mal n nerede üretildi ini belirten ifadelerdir. Farkl ülkelerdeki insanlar n birbirleriyle ticaret yapmas na d fl ticaret denir. Bir ürünün ya da hizmetin baflka bir ülkeden sat n almaya ithalat denir. Örne in, ülkemiz petrol ve baz ham made gibi ürünleri baflka ülkelerden ithal etmektedir. Bir ülke üretti i ürünlerin fazlas n baflka ülkelere satar. Buna ihracat denir. Ülkemiz f nd k, otomobil, demir gibi çok say da ürünü ve ham maddeyi ihraç etmektedir. 480

3 Hepimizin Dünyas SOSYAL B LG LER letiflim, Ulafl m ve Ekonomik liflkiler nsanlar eski zamanlardan beri ekonomik al flverifl yapmaktad rlar. Ülkeler aras ndaki al flverifl de paran n bulunmas yla geliflmifltir. Eskiden ülkeler aras ndaki al flverifl ulafl m nedeniyle uzun zaman al rd. Ürünler, hayvanlar ve gemilerle tafl n rd. Haberleflme olanaklar da geliflmedi i için yolculardan uzun süre haber al namazd. Günümüzde iletiflim ve ulafl m teknolojisinin h zla geliflmesi ülkeler aras ekonomik iliflkileri olumlu yönde etkilemifltir. Uçak, tren, gemilerle tafl mac l k ve ulafl m alanlar nda ortaya ç kan sorunlar en aza indirilmifltir. Zamandan tasarruf edilerek daha fazla miktarda ürün tafl nmaktad r. Haberleflme araçlar nda faks, bilgisayar ve telefonun gün geçtikçe geliflmesi ülkelerin daha rahat al flverifl yapmas n sa lamaktad r. 481

4 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas Ortak Miras Ögeleri Dünya üzerinde yaflam fl her uygarl k kendi izlerini gelece e b rakmak istemifltir. Bu nedenle dünyam z n her bir köflesinde geçmiflten günümüze izlere rastlayabiliriz. Bunlar, dünya insanlar n n ortak kültür miraslar d r. Yani insanl n kuflaktan kufla a b rakt maddi ve manevi de erlerin tümüne ortak miras ögeleri denir. Ortak miras ögeleri yaln zca kuleler, saraylar gibi yap lar de ildir. Bilim, sanat, edebiyat alanlar nda ortaya ç kar lm fl eserler de ortak mirast r. nsan yap m oldu u gibi do al olarak oluflmufl ortak miras ögeleri de vard r. Bunlar flu flekilde örneklendirebiliriz: Babil in Asma Bahçeleri Dünya n n yedi harikas ndan biridir. Bugünkü Irak n güneyinde bulunan ve döneminde Babil uygarl n n baflkenti olan Babil kentindeki kraliyet saray ndaki bahçelerden oluflur. Babil in Asma Bahçeleri, bir dizi tap na n teraslar nda kurulmufl olan çat bahçeleriyleriydi. Bu bahçeler, kurulan bir sistemle, F rat Nehri nin suyu bu bahçelere pompalanarak yap l yordu. Do al Miras Kapadokya Büyük Kanyon Damlatafl Ma aras Ölüdeniz Manyas Kufl Cenneti nsan Yap m Miras Aspendos Topkap Saray Ayasofya Nemrut Elhamra Saray Ülkemiz, pek çok medeniyetin befli i olmufltur. Bu nedenle ortak miras ögeleri bak m ndan oldukça zengindir. Peribacalar, Selimiye Camii, Ayasofya, Sümela Manast r, Topkap Saray bunlara örnektir. Ortak miras ögelerinden baz lar tüm ülkeler taraf ndan dünyan n yedi harikas olarak kabul edilmifltir. Dünyan n yedi harikas n inceleyelim: Babil in Asma Bahçeleri Bahçeler, Kral II. Nabukadnezar taraf ndan yapt r ld. Efsaneye göre, II. Nabukadnezar bu bahçeleri, Asur Kral III. Adadnirari nin annesi olan Kraliçe Sammu-Ramat veya anavatan n ve yeflilli i özleyen Medial kar s Amystis i avutmak için yapm flt. Babil in Asma bahçelerinin günümüze gelen kesin izleri yoktur. Fakat, bölgede araflt rma yapan arkeologlar, Babil deki saray n kuzeydo usunda görünüflü garip olan temel ve tonozlar buldular. Bunlar n Babil in Asma Bahçelerine ait oldu u düflünülmektedir. Babil in Asma Bahçeleri, klasik yazarlar taraf ndan ayr nt l bir flekilde tan mlanm flt r. Günümüzde bu tan mlara göre çizilen resimler bulunmaktad r. 482

5 Hepimizin Dünyas SOSYAL B LG LER skenderiye Feneri Dünyan n yedi harikas ndan biri olan skenderiye Feneri, Antik Ça n en ünlü deniz feneridir. Bu fener, daha sonra yap lan tüm fenerlere bir örnek teflkil etmifltir. MÖ 280 y llar nda skenderiye Liman ndaki Pharos Adas nda Knidoslu Sostratros taraf ndan yapt r lm flt r. Fener üç katl idi. Fenerin alt kat n n kare, orta kat n n sekizgen ve üst kat n n silindir fleklinde oldu u söylenir. Yüksekli i konusunda anlat lanlar de ifliktir; baz lar n n söylediklerine bak l rsa 180 metreydi. Tepesinde, skenderiye Liman na giren skenderiye Feneri gemilere yol gösteren bir fl k yanard. Fener, 1375 te olan bir deprem sonucu y k ld. Rodos Heykeli Dünyan n yedi harikas ndan biri olan Rodos Heykeli, Günefl tanr s Helios un tunçtan yap lma dev heykelidir. Heykel, Lindoslu Khares taraf ndan Rodos Liman n n a z na yap lm flt r. Orta Ça dan kalan bir inanca göre heykelin bacaklar aras ndan gemiler geçiyordu. Fakat, bu teknik olarak olanaks zd r. Yaklafl k olarak 32 metre yüksekli inde olan Rodos Heykeli, MÖ MÖ 304 y llar Rodos Heykeli aras nda kuflatma alt nda bulunan Rodos un kuflatmadan kurtulmas an s na yap lm flt r. Heykel, kuflatmadan kalan tunç gereç ve silahlar n eritilmesiyle yap lm flt r. Rodos Heykeli, MÖ 280 den 225 e kadar, gemicilere karay gösteren bir iflaret görevini gördü, daha sonra aday sarsan bir deprem sonucu y k ld. M s r Piramitleri M s r da El - Gize yak nlar nda bulunan piramit fleklindeki firavun mezarlar r. MÖ y llar aras nda M s r da hüküm süren 4. sülale döneminde yapt r lm flt r. Toplam üç tane olan piramitler, dünyan n yedi harikas ndan biri kabul edilir. Bu piramitlerin adlar Keops, Kefren ve Mikerinos tur. Keops piramidini, 4. sülalenin ikinci firavunu olan Keops yapt rm flt r. Keops piramidi, üç piramidin en büyü ü oldu undan Büyük Piramit ad yla da an l r. Kefren piramidini ise, 4. sülalenin dördüncü firavunu olan Kefren taraf ndan yapt r lm flt r. En son infla edilmifl olan Mikerinos piramidini de, 4. sülalenin alt nc firavunu Mikerinos yapt rm flt r. Bu üç firavununun mezarlar kendi yapt rd klar piramitlerin içindedir. Firavunlar, öldükten sonra bir çok de erli eflyas ile birlikte gömüldüler. Fakat her üç mezarda zaman içinde sürekli ya maland klar ndan, bugün bu eflyalar n ço u bulunamamaktad r. M s r Piramitleri 483

6 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas Eski Yunan tarihçisi Heredots, tam anlam yla bir teknik ustal k ve mühendislik harikas olan bu piramiterin yap m n n 20 y l sürdü ünü ve yap m nda yaklafl k 100 bin kiflinin çal flt n ileri sürmüfltür. Tahminlere göre, Keops piramidi insan elinden ç kan yap tlar n en büyü üdür. Bu görkemli yap için her biri ortalama 2,5 ton a rl nda yaklafl k 2,3 milyon blok tafl kullan lm flt r. Bu üç piramidin araziye yerlefltirilmelerinde kullan lan geometri bilgisi, tafllar n kesimindeki titizlik, yap n n dev boyutu, kullan lan tafllar n a rl ve piramitlerin yap ld dönemdeki koflullar düflünüldü ünde ortaya ç kan birçok soru bugün hâlâ çözülememifltir. A r yükleri kald rmak için kullan lan makaral halat sistemini bilmeyen Eski M s rl lar n, piramitleri nas l infla ettiklerine dair ortaya at lan düflüncelerden en inand r c olan, piramitle birlikte yükselen, tu la, toprak ve kumdan yap lm fl rampalar yaparak tafl bloklar bunlar n üstünde k zaklar, silindirik takozlar ve manivelalar arac l ile çektikleridir. Keops piramidin güneyinde Büyük Sfenks vard r. Sfenks in yüzü, Firavun Kefren in yüzü, bedeni ise yatan bir aslan n bedenidir. Keops un piramidine giden yolun üzerinde Keops un annesi Kraliçe Heteferes in defin eflyalar n n bulundu u bir çukur mezar vard r. Bu mezar n dibinde, kraliçenin bofl lahiti vard r. Lahit, üzerindeki mücevherler ve mobilyalar, dönemin zanaatç lar n n sanatsal yeteneklerinin ve teknik yetkinliklerinin geliflmifl oldu unu göstermektedir. M s r Piramitleri, henüz s rlar çözülmemifl olarak, güzellikleriyle insan büyüleyici güzelliktedir. Zeus Heykeli Dünyan n yedi harikas ndan biri olan Zeus Heykeli, Yunanistan da Olympia kentindeki Zeus Tap na için yapt r lm flt r. 12 metre yüksekli indeki görkemli heykel, MÖ 430 larda büyük Yunan heykelcisi Pihidias taraf ndan sekiz y lda yap lm flt r. Dev bir sandalyeye oturmufl olan Zeus heykelinin sa elinde bir Nike heykeli, sol elinde ise üstüne kartal konmufl bir asa vard. Heykelin Zeus Heykeli giysileri alt n, bedeni fil difli ve gözleri de erli tafllardan yap lm flt. Günümüze hiçbir kopyas ulaflmayan heykelin, MS 426 y l nda Zeus tap na n n y k lmas s ras nda ya da bu olaydan 50 y l sonra Kontantinopolis teki ( stanbul) bir yang nda yok oldu u düflünülmektedir. Mausoleum (Mozole) Mauselion Dünyan n yedi harikas ndan biri olan Mauselion, MÖ 353 y l nda ölen Karya Kral Mausolos için Halikarnas ta (Bodrum) yapt r lan an t mezard r. Mauselion, Kral Mausolos un efli Kralice Artemisia taraf ndan yapt r lm flt r. Mezar n yap m nda dönemin en önemli mimar ve heykelcileri çal flm flt r. Bugün büyük an t mezarlar için kullan lan mozole sözcü ü Mausolos un Halikarnas taki bu an t mezar ndan gelmektedir. Mezar, 15. yüzy ldan önce bir deprem sonucu y k lm flt r. Daha sonra, bugünkü Bodrum Kalesi ni yapanlar, mezar n kal nt lar n kullanm fllard r. 484

7 Hepimizin Dünyas SOSYAL B LG LER Artemis Tap na zmir yak nlar ndaki Ephesos ta bulunan dünyan n yedi harikas ndan biridir. MÖ y llar Artemis Tap na aras nda Lidya Kral Kroisos taraf ndan ion düzeninde yapt r ld. Tap nak MÖ 356 y l nda bir deli taraf ndan yak ld. Bunun üzerine, yanan tap na n temelleri üzerine yeniden infla edilmeye baflland ve MÖ y llar aras nda tamamland. Artemis tap na, o güne kadar yap lan Yunan tap naklar n n en büyü üydü. Zemini batakl k oldu undan tap nak, 3 m yüksekli indeki 13 basamakl kaide üstüne oturtuldu. Tümüyle mermerden yap lan tap naktaki heykeller tam bir flaheser niteli indeydi. MÖ 262 y l nda bir istilâc taraf ndan y k ld fakat tekrar onar lmad. Tap na n ilginç özelliklerinden biri de bir banka gibi görev yapmas yd. Tap na a arma an edilen ya da emanet olarak b rak lan de erli eflyalar kabul etme, tap nak bütçesinden kredi verme gibi görevleri Baflrahip Megabysos üstlenmiflti. Artemis Tap na n n birtak m ayr cal klar da vard. Bunlardan en önemlisi, tap na a s n ld nda burada kald sürece dokunulmazl k hakk n n tan nmas yd. Bu durum pek çok suçlunun tap nakta toplanmas na neden olmufltur. 19. yüzy lda yap lan kaz larda ilk tap nak ortaya ç kar ld. Bu kaz lar 20. yüzy lda da sürdü. Bugün British Museum da tap na a ait sütunlar n bir k sm sergileniyor olsa da tap naktan geriye pek fazla bir fley kalmam flt r. Bu tap nakta olan heykellerden biri olan Tanr ça Artemis in heykelinin birçok kopyas günümüze kadar ulaflm flt r. Tanr ça Artemis heykelinin, MÖ y llar nda yap ld tahmin edilen bir kopyas da bugün Selçuk Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. Turizm nsanlar, var olufllar ndan itibaren çevrelerindekileri merak etmifltir. Meraklar nedeniyle seyahat etmifllerdir. Günümüzde de baflka flehirleri, ülkeleri tan ma, görme iste i ile seyahat edilmektedir. Dinlenmek, e lenmek, görmek, tan mak gibi amaçlarla yap lan gezilerie turizm, bu geziye ç kan kimselere gezgin ya da turist denir. Turizm, ülkelerin do al ve beflerî güzelliklerinin, eserlerin, kültürlerin tan nmas nda ve tan t lmas nda etkili olmaktad r. Turistlerin ülkelerinde gezip gördükleri yerleri anlatmas, ö rendiklerini aktarmas di er ülkelere ve kültürlere ilgi ve merak uyand r lmas na neden olur. Böylece turizm, ülke, kültür ve ortak miras ögelerinin tan t m nda önemli bir yere sahip olur. Turizm, tan t m n yan s ra ülkeler aras ndaki ekonomik iliflkileri de kuvvetlendirir. Turistler, gittikleri ülkelerde al flverifl yaparlar. Ülkeye döviz girmesini sa larlar. Ayr ca turizm insanlar aras nda dostlu un artmas n sa lar. Ülkeler aras nda yak nlaflmaya katk sa lar. 485

8 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas E lenerek Ö renelim - 9 Tan mlar verilen kavramlar ilgili kutulara yazarak bulmacay çözünüz htiyaçlar karfl lamak için yap lan al m sat m ifli. 2. Duygu, düflünce, haber veya bilgilerin çeflitli yollarla baflka kiflilere ya da merkezlere iletilmesi, aktar lmas, haberleflme. 3. Bir ülkenin üretti i mallar baflka bir ülkeye veya ülkelere satmas. 5. Dinlenmek, e lenmek, görmek, tan mak gibi amaçlarla yap lan gezi. 6. Köyler, flehirler, ülkeler aras nda bir yerden bir yere gidifl, gelifl, ulaflmak ifli. 7. Bir kiflinin ya da neslin kendinden sonrakilere b rakt fley, kal t. 4. Bir ülkenin baflka bir ülkeden mal getirme veya sat n almas. 486

9 Hepimizin Dünyas SOSYAL B LG LER Ö rendiklerimizi Uygulayal m - 8 Afla daki ifadelerden do ru olanlar n bafl na, D, yanl fl olanlar n bafl na Y harfi yaz n z. Farkl özelliklere sahip olsalar da çocuklar n ortak özellikleri vard r. Ülkeler aras nda ekonomik al flverifl vard r. Ülkeler aras ndaki ticarete ithalat denir. Baflka bir ülkeden ürün sat n al nmas ithalatt r. Teknolojik geliflmeler ülkeler aras al flverifli olumsuz etkiler. Saraylar, ortak miras ögelerindendir. Manavgat fielalesi düyan n yedi harikas ndan biridir. Büyük Kanyon do al miras ögelerine örnektir. Bilim, sanat eserleri de ortak miras ögelerine örnektir. Manyas Kufl Cenneti insan yap m miras ögesidir. Turizm, yabanc ülkeleri fgezip görmektir. Turizm, ülkeler aras ekonomik iliflkileri güçlendirir. Farkl kültürlerin tan nmas nda turizm büyük rol oynar. Do al ve beflerî güzellikler turizm ile tan t labilir. Turistler, ziyaret ettikleri ülkeden döviz ç kmas n sa lar. 487

10 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas TEST I. Oyun oynamaktan hofllanmak II. Bir iflte çal flmak III. Denizde yüzmek Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri çocuklar n ortak yönlerindendir? a. yaln z I b. yaln z III c. I ve III d. II ve III 5. Marketten bezelye konservesi sat n almak afla dakilerden hangisine örnektir? a. ithalat b. ihracat c. da t m d. ticaret 2. Bir çizgi filmin çocuklar taraf ndan birçok ülkede bilinmesi ve izlenmesi afla dakilerin hangisi ile aç klanabilir? a. Çizgi film sektörü geliflmifltir. b. Teknoloji çocuklar n yaflam n etkiler. c. Çocuklar çizgi filmlere ilgi duyarlar. d. Geliflmifl ülkelerde çizgi filmler takip edilir. 3. Sat n ald m z telefonda Made in China ifadesinin olmas yaflad m z ülkeyle ilgili afla dakilerden hangisini gösterir? a. Teknolojik ürün üretiminde yetersiz oldu unu b. Yabanc ülkelerle ekonomik al flverifl yapt n c. letiflim sektöründe geliflme gösterilmedi ini d. Ülkede üretimden çok tüketime öncelik verildi ini 4. Bir ürününün ya da hizmetin baflka bir ülkeden sat n al nmas na ne ad verilir? a. ihracat b. ekonomi c. tüketim d. ithalat 6. Bir ülkede üretilen ürün ihtiyaç fazlas ise afla dakilerden hangisi yap lmal d r? a. da t m b. ihracat c. ithalat d. geri dönüflüm 7. I. Ulafl m II. letiflim III. Yafl ortalamas Yukar dakilerden hangileri ülkeler aras ekonomik iliflkileri etkiler? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 8. Günümüzde üretilen ürünlerin tafl nmas eski zamanlara göre daha kolay ve k sa sürede yap lmaktad r. Bunun nedeni afla dakilerden hangisidir? a. Ulafl m araçlar n n geliflmesi b. Ticaretle u raflanlar n tecrübesi c. Ülkelerin dostluk göstermesi d. Ulafl m yollar n n de ifltirilmesi 488

11 Hepimizin Dünyas SOSYAL B LG LER 9. Denize k y s olan ülkeler t rlarla ürün tafl mak yerine gemileri tercih etmektedir. Bunun nedeni afla dakilerden hangisi olabilir? a. Gemilerin çok fazla yük tafl yabilmesi b. T rlarda güvenlik sorunu yaflamas c. Ülkelerin da l k yap da olmas d. Gemilerin en h zl ulafl m arac olmas 13. I. Saray II. Cami III. Müze Yukar dakilerden hangileri ortak miras ögeleridir? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 10. letiflim teknolojilerinin geliflmesi afla dakilerden hangisini etkilemifltir? a. ticaret b. ulafl m c. üretim d. sosyal güvenlik 14. Afla dakilerden hangisi do al ortak miras ögesidir? a. Aspendos b. Sultanahmet Camii c. Ayasofya d. Kapadokya 11. Ortak miras ögeleriyle ilgili afla dakilerden hangisi do rudur? a. Yaln z bulundu u ülke için önemlidir. b. Ziyarete kapat lmal d r. c. Bütün insanl k için de erlidir. d. Geliflmifl ülkeler miras ögelerine sahiptir. 15. Afl daki ortak miras ögelerinden hangisi ülkemizdedir? a. Pizza Kulesi b. Eyfel Kulesi c. Keops Piramidi d. Artemis Tap na 12. Farkl ülkelerdeki insanlar birbirleriyle ticaret yaparlar. Bu duruma ne denir? a. ihracat b. d fl ticaret c. ithalat d. tüketim 16. I. Selimiye Camisi II. Sümela Manast r III. Topkap Saray Yukar dakilerden hangileri ülkemiz s n rlar içindedir? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 489

12 Temel Kaynak 5 Hepimizin Dünyas 17. Ege Denizi nin Anadolu k y lar nda Bodrum civar nda yap lm fl ve yap m MÖ 350 y l nda tamamlanm flt r. Yukar daki bilgi dünyan n yedi harikas ndan hangisine aittir? a. Artemis Tap na b. Mozole c. skenderiye Feneri d. Rodos Heykeli 18. Afla dakilerden hangisi M s r daki ortak miras ögesidir? a. Zeus Heykeli b. Aspendos c. Rodos Heykeli d. Keops Piramidi 19. Dinlenmek, e lenmek, gezmek, tan mak gibi amaçlarla yap lan gezilere... denir. cümlesinde noktal yere afla dakilerden hangisi gelmelidir? a. turist b. turizm c. seyahat d. tafl mac l k 20. I. Ülke ekonomisine katk sa lar. II. nsanlar, ülkeleri birbirine yak nlaflt r r. III. Kültür ögelerinin tan t lmas n sa lar. Yukar daki ifadelerden hangileri turizmin yararlar ndand r? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 490