Aspir (Carthamus tinctorius 1...)'e Uygulanan Ethephonun Verim ve Verim Öğelerine Etkileri

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, 10 (2) Aspir (Carthamus tinctorius 1...)'e Uygulanan Ethephonun Verim ve Verim Öğelerine Etkileri M. Demir KAYA Arif IPEK Serkan URANBEY2 Özer KOLSARICI 1 Geliş Tarihi: Özet: Farkl ı ethephon dozlar ı n ı n aspirde verim, verim ö ğeleri ile yağ oran ı na etkilerinin incelendi ği bu araştı rma 2001 ve 2002 y ı llar ı nda Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü'nde yürütülmü ştür. Ara şt ı rma tesadüf bloklar ı deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmu ştur. Denemede Dinçer çe şidine beş farkl ı ethephon dozlar ı (0, 50, 100, 200 ve 400 g/ha) sapa kalkma döneminde uygulanm ışt ır. Araşt ı rma sonuçlar ı na göre, artan ethephon dozlar ı ile bitki boyu, bin tohum a ğı rl ığı ve bitkide tohum veriminde azalma, yandal say ı s ı nda dozlara göre dalgalanmalar saptanm ışt ır. Tabla say ı s ı, tohum say ı s ı ve dekara tohum veriminde ise 50 g/ha ethephon dozuyla önemli art ışlar oldu ğ u belirlenmi ştir. En yüksek dekara tohum verimi ve kg/da ile 50 g/ha ethephon dozundan elde edilmiştir. Ayr ı ca, en yüksek bitkide tabla say ıs ı ve tablada tohum say ısı elde edilen 50 g/ha ethephon dozu en yüksek dekara tohum verimini vermi ştir. Yağ oran ı ise artan ethephon dozlar ıyla azalm ışt ı r. Daha yüksek dozlarda yap ı lan uygulamalarda incelenen özelliklerde azalmalar gözlendi ğ i ve verim ö ğelerinde ters etkiler olu ştuğ u gözlenmi ştir. Anahtar Kelimeler: aspir (Carthamus tinctorius L.), ethephon, verim, ya ğ oran ı The Effects of Ethephon on Yield and Yield Components of Safflower (Carthamus tinctorius L.) Abstract: This research investigated the effects of different ethephon doses on seed yield, yield components and oil ratio was carried out in Department of Field Crops, Faculty of Agriculture, Ankara University during 2001 and The experiment was established as randomized blocks with three replications. In this study, five different ethephon doses (0, 50, 100, 200 ve 400 g/ha) were applied to variety Dinçer which was in the jointing stage. According to the research results, it was determined that plant height, one thousand kernel weight and seed yield per plant were decreased with increasing ethephon doses and number of side branches was fluctuated. Number of capitula, number of seed per capitula and seed yield per decare increased with ethephon dose of 50 g/ha. With regard to seed yield per decare, the highest value was obtained from 50 g/ha with and kg/da in 2001 and 2002, respectively. Moreover, the highest seed yield per decare obtained from dose of 50 g/ha which gaye the highest number of capitula per plant and number of seed per capitula. However, oil ratio of seed with shell was decreased with increasing ethephon doses. It was observed that higher doses than 50 g/ha ethephon resulted in decrease on these traits and influenced adversely yield components. Key Words: safflower (Carthamus tinctorius L.), ethephon, yield, oil ratio Giriş Türkiye'de bitkisel ham ya ğ, rafine ya ğ ve margarinler; ayçiçe ği, pamuk (çi ğit), soya, yerf ıst ığı, susam, ha şha ş, kolza ve aspirden elde edilmektedir (Kolsar ı c ı ve Güney 2002). Uygun ekolojik şartlara rağmen, uzun y ıllar Türkiye'de stabil olmayan üretim miktar ı yağ sanayinde giderek artan bitkisel ya ğ aç ığı n ı ortaya ç ı karm ışt ır. Son y ıllarda bitkisel ya ğ aç ığı m ız 700 bin ton'a ula şm ışt ı r (Kolsar ıc ı ve Güney 2002). Bu aç ığı n kapat ılabilmesi için önemli miktarda ham yağ ve yağ l ı tohum ithalat ı yap ı lmaktad ır. Aspir bitkisinin gerek iklim, gerekse toprak isteklerinin di ğer ya ğ bitkilerine göre daha az olmas ı nedeniyle değ işik iklim koşullar ında yeti ştirilebilmektedir. Y ı ll ık yağışın yetersiz oldu ğu Orta Anadolu Bölgesi'nde kurağa ve tuza dayan ı kl ı aspir yeti ştirilerek ya ğ bitkileri üretimi art ı r ılabilir. Kura ğa dayan ı kl ı olmas ı, özellikle, yar ı kurak bölgelerde nadas alanlar ı için alternatif bitki olma şans ı n ı art ı rmaktad ı r (Er 1981). Bitki büyüme düzenleyicilerin tar ı msal alandaki kullan ı m ı geniş olmakla birlikte, genellikle bitki tohumlar ı n ı n çimlenme sürelerini k ısaltarak çimlenme oran ı n ı n art ı r ılmas ı, bitkilerin geli şim sürecinin h ızland ı r ılmas ı, kök ve yaprak olu şumunun art ı r ılmas ı, baz ı ürünlerin depolanmas ında filizlenmenin önlenmesi ve bunlara ba ğ l ı olarak verim ve kalitenin yükseltilmesi amaçlanmaktad ı r (Aral 2001)..Bitki büyüme düzenleyicisi olan ethephon'un bitki geli şimi üzerine etkileri genellikle uygulama zaman ı na, bitki cins, tür ve çe şidi ile uygulama konsantrasyonlar ı na göre de ğ işmektedir. Bugün dünyada ba şta arpa, çavdar, buğday, pamuk, tütün, ayçiçe ği ve şeker kam ışı olmak üzere bir çok bitkide kullan ılmaktad ır. Ethephon, bitki taraf ından absorbe edilen ve bitkinin geli şimini engelleyen etilenin hücreler aras ında serbest kalmas ı n ı sağlamaktad ır. Ethephon de ğ i şik bitki gelişim dönemlerinde uygulanarak bitkilerin büyüme ve gelişmelerini düzenlemektedir. Bitki taraf ından absorbe edilen ethephon büyümeyi engelleyerek olgunla şmay ı h ızland ı rmaktad ır. Ayn ı zamanda ticari olarak meyve ve sebzelerin olgunla şt ı r ı lmas ında da kullan ı lmaktad ı r Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü - Ankara 2 T.C. Tar ım ve Köyişleri Bakanl ığı, Tar ı msal Araşt ırmalar Genel Müdürlü ğ ü, Ankara

2 KAYA, M. D., A. IPEK, S. URANBEY ve O. KOLSARICI, "Aspir (Carthamus tinctorius L.)'e uygulanan ethephonun 183 verim ve verim ö ğelerine etkileri" (Anonim 2003). Bununla birlikte uygulanan bitki büyüme düzenleyicilerin etkinli ği yönünden sonuçlar çeli şkili olup, bu maddelerin kullan ı m ıyla sürekli verim art ışı sa ğlanamamaktad ı r (Aral 2001). Yap ılan literatür çal ışmalar ında, Ducker ve ark. (1991) k ış l ık kolzada ilkbaharda ethephon uygulaman ı n bitki boyunu % oran ında azaltt ığı n ı, hasatta tane kayb ı n ı azaltt ığın ı ve tane verimini önemsiz olmas ına rağmen % art ı rd ığı n ı; Destro ve ark. (1993) ethephon ve gibberelik asidin ayçiçe ğinde erkek k ısı rl ığı üzerine etkilerini ara şt ı rd ıklar ı çal ışmalar ında ethephonun gamet öldürücü özelli ği bulunmad ığını; Scott (1990) pamukta %60 çiçeklenme döneminde uygulanan ethephonun ilk hasattaki kütlü verimini art ı rd ığı n ı ; Zade ve ark. (1994) 50 ppm ethephon dozunun ayçiçe ğinde dormansiyi k ı rmada etkili oldu ğunu ve tohumun çimlenme, ç ı k ış ve gücünü art ı rd ığı n ı ; Musnicki ve ark. (1996) 2It/ha ethephon dozunun ayçiçe ğinin bitki boyunu azaltt ığı n ı, tohum verimi, tabla çap ı n ı, bitkide tohum verimini, 1000 tohum a ğı rl ığı n ı değ iştirmedi ğini ve ham ya ğ oran ı n' azaltt ığı n ı, Tobola ve Musnicki (1998) ayçiçe ğinde ethephonun etkinli ğinin uygulama zaman ı, dozu ve uygulamadan sonraki hava şartlar ına ba ğ l ı olduğunu; ayr ıca yüksek hava s ıcakl ığı n ı n ethephonun bitki boyunun k ısaltmas ındaki etkisini art ı rd ığı n ı ; Gregory ve ark. (1995) ethephon uygulamalar ı n ın iki s ı ral ı arpada bitki boyunu k ı saltt ığı n ı, başaklanmay ı geciktirdi ğini, çeşitlere göre verimi kurak şartlarda %15 oran ında art ı rd ığı n ı ve 240 g/ha'dan fazla uygulanacak ethephonun özellikle verimi azaltt ığı n ı bildirmi şlerdir. Bu çal ışman ın amac ı, yazl ık olarak ekilen aspir bitkisinde sapa kalkma ba şlang ıc ında uygulanan farkl ı ethephon dozlar ı n ın bitkinin kurak yaz aylar ına tepkisi ile verim, verim ö ğeleri ile ya ğ oran ı üzerine etkilerini belirlemektir. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlalar ında yürütülmü ştür. Denemede materyal olarak Dinçer aspir çe şidi ve Ethrel ticari isimli ethephon [(2-Chloroethyl) phosphonic acidf un beş farkl ı dozu (0, 50, 100, 200 ve 400 g/ha) kullan ı lm ışt ır. Ara şt ırma, tesadüf bloklar ı deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak 2001 ve 2002 y ı llar ında yürütülmü ştür. Ekim, nisan ay ı n ı n ikinci yar ıs ında, 30 cm s ıra aras ı, 15 cm s ıra üzeri olacak şekilde 5 cm derinlikte yap ılm ışt ı r. Ekimie birlikte parsellere 4 kg/da azot, 6 kg/da P2O5 olacak şekilde DAP (Diamonyum fosfat ) gübresi verilmi ştir. Azotlu gübrenin yar ısı ekimle birlikte, di ğer yar ıs ı da may ıs ay ı n ın ilk yar ısında toprak yüzeyine serpilerek verilmi ştir. Ethephon uygulamalar ı bitkilerin sapa _ılkma döneminde yap ı lm ışt ı r. Uygulamalar, şiddetli K, Ar ın ve ya ğışı n olmad ığı bir günde, sabah çi ği kalkt ıktan sonra parseller aras ında karton bölmeler yerle ştirilerek yap ı lm ışt ı r. Ethephon dozlar ı suda çözülerek seyreltilmi ş ve ilaçlama pompas ına doldurularak parsellere homojen bir şekilde püskürtülmü ştür. Olas ı bula şmalar ı önlemek amac ıyla öncelikle kontrol (su Og/ha) uygulamalar ı yap ı lm ışt ır. Yeti şme süresince yabanc ı ot mücadelesi yapmak amac ıyla iki kez el çapas ı yap ı lm ışt ı r. Yap ılan gözlem ve ölçümler sonucunda elde edilen veriler, önce teksel y ıllar üzerinden tesadüf bloklar ı deneme desenine göre, daha sonra iki y ı l ın birleştirilmiş verilen üzerinden (tesadüf bloklar ında bölünmüş parseller deneme deseninde y ıllar kombine olarak) de ğerlendirerek varyans analizi yap ı lm ışt ır. Ortalamalar aras ı ndaki farkl ı l ı klar Duncan testi ile belirlenmi ştir (Düzgüne ş ve ark. 1987). Verilerin tüm istatistiksel analizleri bilgisayarda MSTAT-C paket program ı kullan ı larak yap ı lm ışt ı r. Araştırma yeri ve özellikleri Toprak özellikleri: Ara şt ı rman ı n yürütüldü ğü Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlas ı na ili şkin toprak analiz sonuçlar ına göre, deneme alan ın ın toprağı killi-t ı nl ı bünyeye sahip olup, hafif alkali, tuzsuz, organik madde ve fosforca fakir, potasyumca zengin olduğu görülmektedir. iklim özellikleri : Araşt ı rman ı n yürütüldü ğü 2001 ve 2002 y ı llar ı nda vejetasyon dönemindeki ayl ı k s ıcakl ı k ( C), ya ğış (mm), ba ğı l nem (%) de ğerleri ile bunlar ı n uzun y ı llar ortalamalar ı incelendi ğinde (Çizelge 1), uzun y ı llar s ıcakl ı k ortalamas ı 17.8 C iken, 2001 y ı l ı nda 20.1 C, 2002 y ı l ı nda 19.1 C' ye yükselmi ştir. Uzun y ı llar ortalamas ı mm olan toplam ya ğış, deneme y ı llar ında mm ve mm olmuştur. Toplam yağış bak ı m ından 2002 y ı l ında uzun y ıllar ortalamas ı n ın üzerinde bir ya ğış al ı nm ışt ı r. Ba ğıl nem (%) yönünden de uzun y ı llar ortalamas ı %65.4 iken, 2001' de %50.8, 2002 y ı l ında %57.0 olarak belirlenmi ş ve daha dü şük değerler elde edilmi ştir. Bak ım : Tüm parsellerde, ya ğışlardan sonra olu şan kaymak tabakas ı n ın k ır ılmas ı, yabanc ı ot mücadelesi ve bitkilerin geli şmesini te şvik etmek amac ıyla iki kez çapa yap ılm ışt ı r. Bulgular ve Tart ışma Beş farkl ı ethephon dozu (0, 50, 100, 200 ve 400 g/ha) uygulanan Dinçer aspir çe şidinde, bitki boyu, yandal say ısı, bitkide tabla say ıs ı, tablada tohum say ıs ı, bitkide tohum verimi, dekara tohum verimi ve ya ğ oran ı özellikleri incelenmi ştir. Bu özelliklere ili şkin yap ılan varyans analizi sonuçlar ı ve Duncan gruplar ı Çizelge 2 ve Çizelge 3'de özetlenmi ştir. Çizelge 2 incelendi ğinde, bitki boyu bak ı m ı ndan ethephon dozlar ı aras ındaki farkl ı l ıklar 2001 y ı l ında ve y ıllar ortalamas ında %1, 2002 y ı l ında da %5 düzeyinde önemli bulunmu ştur. Her iki y ılda da en yüksek bitki boyu s ıras ıyla cm ve cm ile ethephon uygulanmayan kontrol parsellerinde belirlenmi ştir. En düşük bitki boyu de ğerleri ise her iki y ılda da 400 g/ha dozundan elde edilmi ştir. Ethephon dozlar ı artt ıkça bitki boyunda azalma olmu ştur.

3 Çizelge 1. Deneme yerine ait vejetasyon dönemindeki iklim verileri Met. veriler Y ı llar Aylar Toplam Ort. Nisan May ı s Haziran Temmuz Ağ ustos Ya ğış (mm) Uzun Y ı l Ort. s ı cakl ı k ( C) Uzun Y ı l Nispi nem (%) Uzun Y ı l Çizelge 2. Farkl ı ethephon dozlar ı n ı n Dinçer aspir çe şidinde baz ı bitkisel özelliklere ili şkin ortalamalar ve Duncan grupland ı rmalar ı Ethephon Bitki boyu (cm) Bitkide yandal say ı s ı (adet) Bitkide tabla say ı s ı (adet) Tabloda tohum say ı s ı (adet) (g/ha) Ort Ort Ort Ort al a al 1.58 b al al bc a abl2x bl b b a al al a a al bl ab b b c al c ab c c b c a abl b ab b bc c b c b bc b bc b bc2 Ort F Doz 31.11*" 4.15* 21.09** 5.63" ** 6.56* 5.28** 6.48* 3.79* 4.99** *) %5, **)%1 düzeyinde önemli; x) Haliler %5, ralcrolar %1 düzeyinde farkl ı gruplar ı göstermektedir. Çizelge 3. Farkl ı ethephon dozlar ın uygulanan Dinçer aspir çe ş idinde baz ı bitkisel özelliklere ili şkin ortalamalar ve Duncan grupland ı rmalar ı Ethephon Bin tohum a ğı rl ığı (g) Bitkide tohum verimi (g/bitki) Dekara tohum verimi (kg/da) Yağ oran ı (%) (g/ha) Ort Ort Ort Ort a 34.7 al al 1.79 a 2.60 a 2.20a b b b al al al x a 34.3 al al 1.44 b 2.54 a 1.99b al al al al b b b 32.1 b b b 2.58 a 2.01b c bc c b c c b 31.3 c b b 2.39 b 1.97b d c d c d d b 31.4 c b b 2.40 b 2.04b e d e d e e5 Ort F Doz 4.76* 60.17** 8.74** 4.37* 5.94" 5.45"" ** 53.14*" *" 74.32** "* ** *) %5,**)%1 düzeyinde önemli; x) Harfler %5, rakamlar %1 düzeyinde farkl ı gruplar ı göstermektedir. TARIM B İ L İMLER İ DERGI SI 2004, Cilt 1 0, Say ı 2

4 KAYA, M. D., A. İ PEK, S. URANBEY ve O. KOLSARICI, "Aspir (Carthamus tinctorius L.)'e uygulanan ethephonun 185 verim ve verim ögelerine etkileri" Yandal say ıs ı bak ı m ından 2001 y ı l ında %5 düzeyinde farkl ı l ık bulunurken, 2002 y ı l ında ve y ı llar ortalamas ı nda istatistiksel bir farkl ı l ık belirlenmemi ştir (Çizelge 2) y ı l ında en fazla yandal say ısı 2.20 adet ile 200 g/ha ethephon uygulamas ından elde edilmi ştir. Bunu 2.07 adet ile 50 g/ha dozu takip etmi ştir y ı l ı nda en yüksek yandal say ı s ı 7.20 adet ile 100 g/ha dozunda belirlenirken, bunu 7.10 adet ile kontrol uygulamas ı izlemi ştir. Iki y ı l ın ortalamas ı dikkate al ı nd ığı nda en yüksek de ğeri 4.48 adet ile 50 g/ha ethephon dozu vermi ş, en dü şük değer ise 4.00 adet ile. 400 g/ha dozundan belirlenmi ştir. Uygulanan ethephon dozlar ı n ın bitkide tabla say ıs ı n ı 2001 y ı l ında ve ortalama de ğerler bak ı m ından %1 düzeyinde etkiledi ği, 2002 y ı l ı nda ise istatistiksel olarak önemsiz oldu ğu görülmü ştür (Çizelge 2) y ı l ı nda en fazla tabla say ısı 3.47 adet ile 50 g/ha dozundan, en az tabla say ıs ı da 2.33 adet ile 100 g/ha dozundan elde edilmiştir y ı l ında en yüksek de ğer adet ile 100 g/ha dozunda belirlenmi ştir. İki y ı l ın ortalama de ğerleri incelendi ğinde, 100 g/ha ethephon dozu en fazla tabla say ı s ı n ı (8.47 adet) vermi ştir. En düşük tabla say ıs ı da 200 g/ha ve 400 g/da dozundan elde edilmi ştir. Tabla say ıs ı bak ı m ından elde etti ğimiz değerler ethephon dozlar ına göre dalgalanmalar göstermesine ra ğmen, g/ha aras ında uygulanan ethephon dozlar ı y ı llara göre de ğ işmekle birlikte daha yüksek de ğerler verdi ğ i görülmektedir. Çizelge 2'de görüldü ğü gibi, tablada tohum say ıs ı 2001 ve 2002 y ı llar ında ethephon dozlar ı aras ında %5 seviyesinde, ortalama de ğerler aras ında da %1 seviyesinde farkl ı l ık belirlenmi ştir. En yüksek tablada tohum say ıs ı 2001 y ı l ında adet ile 50 g/ha dozunda, 2002 y ı l ında adet ile kontrol uygulamas ı nda saptanm ışt ır. Iki y ı l ı n ortalamas ı dikkate al ı nd ığı nda, en fazla tablada tohum say ısı adet ile 50 g/da ethephon uygulamas ından elde edilmi ş, en dü şük değer adet ile 100 g/da dozunda belirlenmi ştir. Uygulanan farkl ı ethephon dozlar ı tohum say ısında dalgalanmalara neden olup, 50 g/ha en yüksek de ğerleri vermi ştir. Bin tohum a ğı rl ığı incelendiğinde, aspire uygulanan ethephon dozlar ı aras ı ndaki farkl ı l ıklar 2002 y ı l ı ve y ı llar ortalamas ında %1, 2001 y ı l ında ise %5 seviyesinde önemli bulunmuştur. Her iki y ılda da en yüksek bin tohum a ğı rl ığı kontrol uygulamas ından (s ı ras ıyla 33.7 g ve 34.7 g) belirlenmi ştir. Iki y ı l ın ortalamas ı dikkate al ınd ığı nda da benzer sonuçlar elde edilmi ş, en yüksek değer g ile kontrol uygulamas ından, en dü şük değer ise g ile 200 g/ha ethephon dozundan elde edilmi ştir (Çizelg9 3). Genelde ethephon dozlar ında art ışlar bin tohum a ğı rl ığı nda azalmalara neden oldu ğu, ancak 50 g/ha ethephon dozunun kontrolden farkl ı l ık göstermedi ğ i söylenebilir. Bitkide tohum verimi bak ı m ı ndan 2001 ve 2002 y ı llar ında, uygulanan ethephon dozlar ı aras ında %5 düzeyinde, y ı llar ortalamas ında ise %1 düzeyinde istatiksel farkl ı l ıklar saptanm ışt ır y ı l ı nda kontrol dozu en yüksek de ğeri verirken, 2002 y ı l ı nda kontrol, 50 g/ha ve 100 g/ha dozlar ı aras ında istatiksel farkl ı l ı k belirlenmemi ştir (Çizelge 3). Ortalama değerler incelendi ğinde ise kontrol uygulamas ı 2.20 g/bitki ile en yüksek değeri vermi ş ve di ğer dozlardan istatistiki olarak farkl ı bulunmuştur. Bitkide tohum verimi artan ethephon dozlanyla genel olarak azalm ışt ı r. Çizelge 3' de görüldü ğü gibi, dekara tohum verimi bak ı m ından 2001 ve 2002 y ıllar ı nda ve ortalama de ğerler %1 seviyesinde önemli bulunmu ştur. Her iki y ı lda da en yüksek değerler s ıras ıyla kg/da ve kg/da ile 50 g/ha ethephon dozunda saptanm ışt ı r. En dü şük dekara tohum verimi ise yine s ıras ıyla 89.2 kg/da ve kg/da ile 400 g/ha dozundan elde edilmi ştir. 50 g/ha ethephon dozu tohum verimini ortalama %5.77 oran ında art ı rm ış ve bu art ış istatistiki olarak önemli bulunmu ştur. Daha yüksek dozlarda ise kontrole göre önemli azalmalar belirlenmi ştir. Ethephon dozlar ı n ın aspirde kabuklu tohumdaki ya ğ oran ı üzerine etkileri incelendi ğinde, her iki y ılda ve y ıllar ortalamas ı bak ımından %1 seviyesinde önemli bulunmu ştur. En yüksek ya ğ oran ı %25.56 ve %28.23 ile ethephon uygulanmayan kontrol parsellerinden elde edilmiştir y ı l ında kontrol ve 50 g/ha uygulamalar ı aras ında önemli bir fark belirlenmemi ştir. En dü şük ya ğ oranlar ı ise 400 g/ha dozunda (s ıras ıyla %18.93 ve %22.10) saptanm ışt ır. Y ıllar ortalamas ından da benzer sonuçlar elde edilmi ştir. Genel olarak ya ğ oran ı artan ethephon dozlanyla azalm ışt ır. Dekardan elde edilecek ortalama ya ğ miktar ı hesap edilecek olursa, 50 g/ha ethephon dozunda 31.4 kg/da ya ğ elde edilirken kontrol uygulamas ından 30.7 kg/da ya ğ elde edilmektedir. Ya ğ oran ında gerçekle şen azalmalar bin tohum a ğı rl ığı nda meydana gelen azalmalarla benzerlik gösterdi ği için uygulanan ethephon dozlar ın ın kabuk oran ı n ı art ı rarak tanedeki yağ oran ı n ı azaltt ığı dü şünülebilir. Elde edilen bulgulara göre, incelenen özellikler içerisinde bitkide yandal say ıs ı, tablada tohum say ısı ve dekara tohum verimi hariç, di ğer özelliklerde artan ethephon dozlar ına bağ l ı olarak azalmalar görülmü ştür. Benzer sonuçlar kolzada (Ducker ve ark. 1991), arpada (Gregory ve ark. 1995), bu ğdayda (Aral 2001) ve ayçiçeğinde (Municki ve ark. 1996) elde edilmi ştir. Ayr ıca düşük dozlarda uygulanan ethephon dozunun (50 g/ha) aspirde dekara tane verimini artt ı rd ığı saptanm ışt ı r. Ethephonun verimi artt ı r ıc ı özelliği buğdayda (Aral, 2001), pamukta (Scott 1990), kolzada (Ducker ve ark. 1991) ve iki s ı ral ı arpada (Gregory ve ark. 1995) da belirlenmi ştir. Bununla birlikte ethephonun etkisinin y ıllara göre verim öğelerinde farkl ı l ık olu şturmas ı iklim şartlar ına ba ğ l ı olduğu sonucunu ortaya koymaktad ır. Benzer bir sonuç Tobola ve Musnicki (1998) taraf ından ayçiçe ğ inde belirlenmi ştir. Aspirde tanedeki ya ğ oran ı artan ethephon dozlanyla azalm ışt ır. Municki ve ark. (1996) ayçiçe ğinde ya ğ oran ı n ın artan ethephon dozlanyla azald ığı n ı belirlemi ştir. Sonuç iki y ı ll ı k ara şt ı rma sonuçlar ı genel olarak de ğerlendirildi ğinde, özellikle 2001 y ı l ı n ın a şı r ı derecede kurak geçmesi nedeniyle incelenen özellikler oldukça dü şük değerler vermi ştir y ı l ında ise Nisan, Haziran

5 186 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 2 ve Temmuz aylar ında uzun y ıllar ortalama ya ğış miktar ı na göre iki kattan fazla ya ğış al ınmas ı ethephon uygulamalar ı n ı n hem kurak şartlarda hem de normal şartlar alt ında incelenmesine olanak vermi ştir. Aspirde önemli verim özellikleri olan bitkide yandal say ısı ve tabla say ısı n ın 2001 y ı l ında ethephon dozlar ıyla birlikte de ğ işim göstermesi, ethephonun kurak şartlarda verimi art ı r ıcı özelliğinin bulunduğunun bir göstergesi olarak ele al ınabilir. Bunun yan ında incelenen di ğer özelliklerde de her iki y ılda ve y ıllar ortalamas ında uygulanan ethephon dozlar ı önemli değ işimler meydana getirmi ştir. Dekara tohum verimi bak ı m ından her iki y ılda ve y ı llar ortalamas ında en yüksek de ğerler s ı ras ıyla kg/da ve kg/da ile 50 g/ha ethephon dozunda belirlenmi ştir. Ethephon dozlar ında art ışla birlikte ya ğ oran ı azalmas ı na rağmen, dekardan elde edilecek ya ğ miktar ı göz, önüne al ı nd ığında, 50 g/da ethephon dozu tohum verimindeki art ışa bağ l ı olarak ortalama 1-2 kg/da'l ık ham yağ art ışı sağlanm ışt ı r. Aspir tar ı m ı n ı n özellikle Orta Anadolu Bölgesi gibi kurak şartlarda önerilmesi, bu şartlarda verim art ı r ıcı yöntem ve uygulamalar ın ortaya konulmas ı önlem ta şı maktad ır. Bu nedenle bu ara şt ırma sonucunda, 50 g/ha ethephon dozunun aspirde verimi art ı rd ığı sonucuna var ı labilir. Kaynaklar Anonim, hlor-glyphosate/ethephon-ext.html#1. Aral, M Makarnal ık bu ğday'a (Triticum durum L. Desf.) uygulanan ethephon'un verim ve verim ö ğelerine etkisi. Ankara Üniv. Fen Bil. Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dal ı Yüksek Lisans Tezi. Destro, D., E. R. A. Arias, E. Miglioranza, J. F. F. Toledo, E. Paludzyszyn Filho and J. F. F. De Toledo, Developmental stages suitable for the application of malesterility inducing phytohormones in sunflower. Pesquisa Agropecuaria Brasileira, 23 (5) Ducker, B., G. Kellner and H. H. Hoppe, Use of growth regulators in winter rape. Gesunde Pflanzen. 43 (9) Düzgüneş, O., T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz, Araşt ı rma ve Deneme Metotlar ı (istatistik Metodlar ı Il). Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı, Ders Kitab ı, 295 s. Er, C Endüstri bitkilerinin nadas alanlar ı nda sokabilme olanaklar ı. Kuru tar ı m bölgelerinde nadas alanlar ı ndan yararlanma sempozyumu. TOBITAK-TOAG, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara. Gregory, M. B., R. K. Harold and L. S. Donald, Timing and rate of ethephon application to two-row and six-row spring barley. Argon. J. Vol. 87, Kolsar ı c ı, O. and E. Güney, Effects of different row distances and various nitrogen doses on the yield components of a safflower variety. Sesame and Safflower Newsletter. No Musnicki, C. W., P. Tobola and M. Jodlowski, Possibilities of sunflower plant height limitation with the aid of growth regulators. Rosliny Oleiste 17 (2) Scott, W. P Evaluation of aldicarb and ethephon in cotton production. Proceedings-Beltwide Cotton Production Research Conferences Tobola, P. and C. W. Musnicki, Effect of ethephon on growth, development and yielding of oilseed sunflower. Progres in Plant Protection. 38 (2) Zade, V. R., N. G. Zode, R. S. Dighe, M. N. Asalmol and S. D. Changade, Influence of ethrel in breaking seed dormancy in sunflower. Annals of Plant Physiology. 8 (2) İ leti şim adresi : M. Demir KAYA Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara Tel: / dkaya@agri.ankara.edu.tr