ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Kibyra 2010 Şükrü ÖZÜDOĞRU F. Eray DÖKÜ Gülşen DİKBAŞ Hannelore VANHAVARBEKE 2006 yılında Burdur Müze Müdürlüğü başkanlığında başlatılan Kibyra kazı çalışmaları, 2010 yılı itibariyle Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi adına, Bakanlar Kurulu Kararlı sürekli bir kazı çalışmasına dönüşmüştür* yılı Kibyra kazı ve araştırma etkinlikleri Haziran-Eylül ayları arasında Stadion, Agora ve Yeraltı Oda Mezarları olmak üzere üç alanda sürdürülmüştür. Kazı çalışmalarının yanı sıra, Stadion ve Bouleuterion/Odeion yapılarının plan, kesit ve 3 boyutlu çizimleri tamamlanmış; Stadion, Agora ve Nekropol yolunda kapsamlı bir bitki temizliği yapılmıştır. Ayrıca Stadion ve Agora da konservasyon uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Stadion (M. C. Kaya İ. Baytak) 2006 yılından beri devam etmekte olan stadion kazıları 2009 sezonunda, stadiona kuzeyden girişi sağlayan propylaionun ve bağlantılı olarak doğudaki oturma sıralarının açılarak mimarisinin anlaşılması amacıyla gerçekleşmiştir. Bu kazı sezonunda ise doğu oturma sıralarının dayandığı duvar ve arkasındaki zemini anlayabilmek için kuzey köşeden başlatılan kazılar sonucunda; doğu oturma sıralarının yedi oturma basamağından oluştuğu, en üstte koltuklarla tamamlandığı ve arkadaki destek duvarının üzerine bir yürüme alanı yerleştirildiği görülmüştür. Böylece doğu oturma sıraları, batı oturma sıralarındaki portik alanıyla simetrik bir hale getirilmiştir (Res. 1) sezonunda açığa çıkarılan doğu oturma * T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi adına yürütülen Burdur İli Gölhisar İlçesi sınırları içindeki Kibyra Antik Kenti kazı çalışmaları tarihinde başlatılmış ve tarihinde tamamlanmıştır. Kazı çalışmaları boyunca Arkeolog D. Derici Bakanlık Temsilcisi olarak ekibimizde yer almıştır. Bu sezon için planlanan kazı, belgeleme, konservasyon, anastylosis, geçici koruma, temizlik, depo çalışmaları, kazı ekibinde yer alan her üyenin özverileriyle toplam 103 gün sürdürülmüş ve kent hakkında elde edilen yeni bulgu ve bilgilerle tamamlanmıştır. Kazı çalışmalarımıza, Bakanlığımız haricinde Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Rektörlüğü, Burdur Valiliği, Gölhisar Kaymakamlığı ve Belediyesi destek vermiştir. Bu bağlamda tüm yet kili ve ilgililere kazı ekibi olarak teşekkürlerimizi sunuyoruz. Excavations, initiated at Kibyra by the Burdur Museum Directorate in 2006,were relinquished to the Mehmet Akif Ersoy University in 2010,* for further systematic excavations, in accordance with a decision of the Turkish government. During the summer of 2010, from June to September, excavations were conducted and were concerned mainly in three areas: the stadion, the agora and the underground tomb chambers. In addition to the excavations, plans, cross-sections and 3D drawings of the bouleuterion/odeion and the stadion were completed; vegetation was cleaned extensively at the stadion, the agora and the way to the necropolis. Also, conservation work was done at the stadion and agora. Stadion (M. C. Kaya İ. Baytak) Stadion excavations have been on going since In 2009, work on the stadion had focused on exposing the architecture of the north propylaion and the eastern rows of seats. In 2010, excavations were started on, and behind, the wall on which the eastern rows of seats rested. It was seen the eastern rows of seats comprised seven rows and were crowned with armchairs on the top, while a pedestrian area was created on top of the rear supporting wall. Thus, the eastern rows of seats were symmetrical with the portico area of the western rows of seats (Fig. 1). In 2009, in the western part of the eastern rows of seats, facing the stadion, there cells measuring 2x1 m., built with rubble and lime mortar and filled with * Excavations at Kibyra in Gölhisar ilçesi of Burdur were authorized and undertaken on behalf of the Ministry of Culture and Tourism and Mehmet Akif Ersoy University. The 2010 campaign lasted from 21 st July until 1 st November Archaeologist D. Derici was the state representative. The foreseen excavation, documentation, conservation, anastylosis, tentative protection, cleaning, and storehouse work lasted for 103 days with the self-sacrificing efforts of each team member and completed with new data and evidence collected. In addition to our Ministry, excavations were supported by Mehmet Akif Ersoy University Rectorate, Burdur Governorate, Gölhisar Kaymakamlığı and Municipality. The team would like to express our gratitude to all the people involved. 36

3 Res. 1 Stadion, havadan Fig. 1 Stadion, aerial view sıralarının stadiona bakan batı kısmında 2.00x1.00 m. ölçülerinde moloz taş ve kireç harçla yapılmış hücrelerin içi yine moloz taşla doldurularak sağlamlaştırıldıktan sonra oturma sıralarının yerleştirildiği görülmüştü sezonunda ise bu duvarın arkasında oluşturulan yaklaşık 2.50 m. genişliğinde ve yüksekliği 2.60 m. ye kadar erişen ikinci bir duvarla desteklendiği tespit edilmiştir. Oturma sıralarının yaslandığı bu ikinci duvar, stadionun yapımı sırasında batı oturma sıraları için yamaç tıraşlanırken anakayadan elde edilen bloklarla 2.80 m. aralıklarla oluşturulmuş kemerlerle taşındığı ve kemerlerin içlerinin de duvarın sağlamlığını arttırmak için yine moloz harç ve kireçle doldurulduğu anlaşılmıştır. Bu alan güneye doğru 27 m. takip edilmiş ve kuzey köşeden 20 m. uzaklıkta duvarın içinde kalmış ve üst yapısı içeriye doğru yıkılmış iki katlı bir mezar yapısı ile karşılaşılmıştır (Res. 2). Ayrıca bu mezarın doğusunda daha geç bir döneme ait olan dikdörtgen ve kare planlı, basamaklarla yükseltilen ve yoğun olarak tahrip olmuş iki mezar daha açığa çıkarılmıştır. Çalışmalar mezarların temizliğinin ardından sonlandırılmıştır. Stadion kuzeyinde doğu oturma sıralarının yaslandığı duvarı görmek için başlattığımız çalışmalar, sphendonenin yarım dairesi boyunca 21 sıra oturma basamağının var olduğuna dair öngörümüzü destekleyebilmemiz için güneye kaydırılmıştır. Bu alanda yapılan kazılarda, daha önce gördüğümüz ve raporlarda değindiğimiz doğu rubble to reinforce them to accommodate the rows of seats built on top. In 2010, a second wall of 2.60 m. height and 2.50 m. width, was noted behind this wall, which provided support as well. This second wall, on which rows of seats rested, was built with stone, quarried from bedrock, as the western rows of seats were built into the hillside; it had a series of arches with a span of 2.80 m. and which were also filled with rubble and lime mortar to increase strength. This area was further uncovered for a distance of 27 m. and a two-storey tomb, whose upper storey had collapsed inward, was exposed at a 20 m. distance from the corner and within the wall (Fig. 2). East of this tomb are two more tombs, one rectangular and one square in shape, placed on top of a base with stairs and dating to later period. Both, unfortunately, were heavily damaged. Following the cleaning of the tombs, work in this area was halted. Work, initiated at the north of the stadion to see the retaining wall, was shifted south to see if 21 rows of seats existed along the sphendone. Excavations in this area exposed supporting piers behind the eastern rows of seats, previously mentioned in reports. Here were walls of 3.30 m. width and 10 m. height, covered with vaults and also filled in with rubble and lime mortar. Surprisingly, a second row of vaulting was found on top of these vaults. At the south, the ground level falls suddenly and sharply, necessitating the vaults being built in two tiers, 37

4 oturma sıraları arkasındaki destek ayakları açılmıştır. Burada ortalama 3.30 m. genişliğinde ve 10 m. yüksekliğinde, tonozlarla desteklenmiş ve içleri aynı kuzeydeki gibi moloz taş ve kireç harçla doldurulmuş duvarlar ortaya çıkarılmıştır. Ancak şaşırtıcı olan bu ilk kat tonozların üzerinde ikinci bir tonoz katının daha bulunuşudur. Kodun birdenbire ve dik bir açıyla düştüğü güneyde iki kat halinde düzenlenmiş olan, içi duvarla örülmüş to nozların yüksekliği böylece toplamda yaklaşık 20 m. ye kadar ulaşmaktadır ve stadionun ne kadar anıtsal bir mimariye sahip olduğu bir kez daha görülmektedir. Bunun dışında kuzeydeki doğu oturma sıralarının yerleştirildiği moloz duvarlarla inşa edilen hücreler yapının güneyinde de sphendoneyi takip ederek devam etmekte ve sphendoneyi oluşturan yarım daire boyunca doğuda 21 basamağın devam ettiğini kanıtlar nitelik tedir. Alanı kış şartlarına hazırlamak için onarım ve konservasyonu yapılarak çalışmalar sonlandırılmıştır. Hellenistik Dönem Anıt Mezar Stadion doğu oturma basamakları destek duvarı takip edilirken açığa çıkarılan anıt mezar bu sezonun en önemli mimari buluntusudur. Mezar iki katlı olup üst 3.00x2.80 m. ölçülerinde, kareye yakındır. Mezarın dört tarafını da çevreleyen dört basamak üzerinde altlıksız olarak duran yivli pilaster şeklinde sütunlar bulunmaktadır. Bu sütunların üzerinde Dor sütun başlıkları bulunmalıydı, ancak kazıda ele geçmemiştir. Entabla türde, birleşik arkhitrav ve triglif metopla bezenmiş friz ile mutulularla süslenmiş korniş bulunmaktadır. Anıt mezarın alt katı olan asıl mezar odası, anakayanın içine yerleştirilmiş 3.10x2.10 m. ölçülerinde tonozlu bir yapıya sahiptir. Mezarda ölü gömme döşemi olarak odanın güney, kuzey ve batısında birer Dor kapısı şeklinde kremasyon gömü için düzenlenmiş nişler görülmüştür ve batı duvara bitişik bir sekinin varlığı tespit edilmiştir. Kapısı doğuya yani stadiona bakar konumdadır. Stadion yapılırken kapının üzerine iki büyük blok yanlarına duvar örülerek yerleştirilmiş ve üzeri moloz taşlarla doldurularak stadion doğu duvarına eklenmiştir. Mezarın zemini kireç harçla sıvalıdır ve doğu duvarının altındaki zeminde bir çökme olmuştur. Bu çöken taban ve temel duvarları kazı sonrasında onarılmış ve mezar odasının üzerindeki açıklıklar kış şartlarında su almaması için sıvanarak korumaya alınmıştır. Mezar olasılıkla stadion yapılırken soyulmuş olmasına karşın kremasyonun yapıldığı üç amphora parçalanmış şekilde ele geçmiştir. Ayrıca yine birçok terrakotta figür parçası, boncuklar, küpeler, iki adet Skarabe mühür, amuletler ve kemik iğneler yanında bir adet sikke de önemli buluntular arasındadır. Anıt mezarın, kazısı Res. 2 Hellenistik Dönem anıt mezar Fig. 2 Monumental tomb of the Hellenistic period with walls built inside. The total height of the vaulted section here reaches 20 m. which emphasizes once again the monumentality of the stadion s architecture. The cells, built with rubble walls on which the rows of seats in the north rest, continue along the sphendone and seem to verify the presence of 21 rows. Repair and conservation work was conducted to prepare the site for winter conditions and work was halted. Hellenistic Monumental Tomb This monumental tomb of the Hellenistic period, uncovered along the supporting wall of the eastern rows of seats, is the most important architectural find of the season. This two storey building measures 3.00x2.80 m., and is almost square on the top. There are four steps surrounding the structure on four sides with fluted pilaster columns bases. The Doric capitals, which must have once been placed on these columns, were not found. The entablature comprises a united architrave, a frieze of trigliph-metope and a cornice decorated with mutuli. The actual burial chamber, hewn into bedrock, measureds 3.10x2.10 m. and was covered with a vault. There are Doric door-type niches for placing cremation urns in the south, north and east walls. Traces of a bench adjoining the west wall were also noted. Its doorway faces, east (toward the stadion). When the stadion was under construction, two large blocks were placed on top of the doorway and were incorporated with the walls on either side Rubble was filled in on top and the structure was assimilated nto the east wall of the stadion. The floor of the tomb is plastered with lime mortar, but the floor under the east wall has collapsed. This collapsed section was repaired following excavations and the openings 38

5 Res. 3 Agora caddesi, havadan Fig. 3 Agora street, aerial view bitirildikten sonra konservasyonu yapılarak restorasyona hazır hale getirilmiştir (Res. 2). Agora (H. Metin C. Öztürker) 2009 yılında kazısına başlanan agora sütunlu cadde kazılarında bu yıl ilk olarak tiyatroya giden yolun teras duvarına paralel bölümünde kazılara başlanmış ve orijinal cadde taşları açığa çıkarılmıştır. Yolun ortasında ise kanalizasyon sisteminin 0.40 m. çapında rögar girişi belirlenmiştir. Logar kapağı korunmamış olup, 2.20 m. derinlikteki doğu-batı ve kuzey eksenli kanalizasyon çukuruna girildiğinde, 0.70 m. genişliğe, 0.90 m. yüksekliğe sahip kanalizasyonun, doğuya doğru 80 m. kesintisiz devam ettiği, bu noktada önünün toprak dolguyla tıkandığı tespit edilmiştir. Bu bölüme kadar incelenen kanalizasyon tabanının hafif kavisli blok taşlara oturtulduğu; her iki yanının harçlı taş sıralarıyla örüldüğü; üstten ise iki sıra blok taş ile kapatıldığı; her iki yönde künklerin buraya bağlandığı belgelenmiştir. Bu sonuçla kanalizasyonun ekseninde giden agoranın, stadion ve bazilikaya bağlanan yolunda küçük bir çalışma yapılmış, her iki tarafında 0.15 m. çapında sövelerin oturduğu oyuklara sahip 1.30 m. genişliğinde kentin geç dönem kullanımıyla ilişkilendirdiğimiz L biçimli bir kapı saptanmıştır. Bu alanda yapılacak geniş kapsamlı çalışma bir sonraki yıla bırakılmıştır. Esas çalışma, Teras 1 sütunlu caddede gerçekleştirilmiş ve bu yıl teras duvarının 6. metresinden başlanarak 30x20 m. lik bölümü açığa çıkarılmıştır (Res. 3). Açılan bu bölümde sütunlu caddenin iki tarafında stoa ile çevrili dükkanların olduğu tespit edilmiştir. Batıdaki stoanın 36 m. lik bölümünde dükkânlara açılan 6 kapı belirlenmiştir. Yaklaşık 3 m. genişliğindeki batı stoada zemin on top were plastered to prevent any rain penetration in the winter. This tomb must have been robbed during construction of the stadion, but three cremation amphorae were uncovered in a broken state. Among small finds were many fragments of terracotta figures, beads, earrings, two scarabeus seals, amulets, bone pins and a coin. Following excavation, the tomb was conserved and prepared for restoration (Fig. 2). Agora (H. Metin C. Öztürker) Excavations were initiated in the agora and its colonnaded street in 2009, and this year, excavations began by uncovering the original pavement of the street, parallel to the terrace wall of the street the leads to the theater. In the middle of the street, is a manhole of 0.40 m. diameter for the sewage canal. The manhole s lid is not extant. The 2.20 m. deep pit extends in the eastwest and northern directions. The canal itself is 0.70 m. wide and 0.90 m. high and continues uninterrupted 80 m. eastward where it is blocked by earth. The canal s floor is comprised of slightly curving blocks, and both sides are built with rows of stones and mortar. On top, it was covered with two rows of blocks. At this point, pipes joined in both directions. Based on these results, a small sounding was dug where the street joins the agora, stadion and basilica, and an L-shaped gate from a later period was uncovered, It is 1.30 m. wide and has holes 0.15 m. diameter for jambs. Detailed work here will be done in the next campaign. Intense excavations began on the colonnaded street of terrace number1 in a section of 20x30 m. Starting from the sixth meter of the terrace, a wall was exposed 39

6 döşemine rastlanmamış, ancak zemin üzerinden dağınık halde gelen bir miktar kırmızı ve beyaz renkte mermer parçalarından; burasının orijinal zemininin opus sectile döşemi ile kaplandığı, ancak sonraki dönemlerde değişiklik yapıldığı öngörülmüştür. Batı stoa alanında önceki yıl 6 m. si açılan kuzey güney doğrultulu su künkleri, bu yıl 30 m. daha açılmış ve temiz suyu taşıyan künklerin diğer eklentileri belirlenmiştir. Batı Stoa daki K1 (Kapı 1) önündeki blok taşlar kaldırılmış ve kapı altında 0.60 m. genişliğinde 0.70 m. yüksekliğinde içe doğru 2 m. düz gidip teras duvarı eksenine devam eden kanalizasyon ayağı bulunmuştur (Belli bölümler tuğladan örülmüş, alt kısımda ise çoğu kısım anakayanın düzleştirilmesiyle oluşturulmuştur). Dükkanların atık suyunu taşıyan bu bölüm ana kanalizasyona bağlandığı yerde hem daralmakta hem de aşağı doğru meyilleşmektedir. Buradan ele geçen İ.S. 5. yy. dan başlayıp 7. yy. ortalarına kadar tarihlendirilen birkaç sikke, sağlam kandil ve kandil parçaları, mühürlü unguanterium ve günlük kaplar, kentin terk edildiği döneme değin alt yapının aktif olarak kullanıldığını göstermiştir. Batı stoanın aksine doğu stoa zemin döşemi kısmen korunmuştur. Korinth düzenindeki stoanın opus tessellatum olarak adlandırılan taban döşemesi, yaklaşık 0.02 m. kalınlığında, 0.05 m. uzunluğunda tuğlalardan oluşmaktadır. Tuğlalar dikdörtgen bir çerçeve içinde balıksırtı ya da üçgenler oluşturacak şekilde dikey ve yatay dizilmiştir. Zeminde yapılan temizlik ve konservasyon çalışmaları sırasında derz aralarından çıkan İ.S. 4. yy. ın ikinci yarısına tarihlenen birkaç sikke zeminin yapıldığı tarihle aynı olmalıdır. Sütunlu cadde kazısını bütünlemek ve yapıların erken evrelerinin olup olmadığını anlamak amacıyla bu yılki kazı planına doğu stoa dükkanları da (D1-4) dahil edilmiştir. D1 içinde / m. seviyeleri arasında ele geçen Hellenistik Dönem e ait mühürlü amphora parçaları, 0.05 m. kalınlığında sıva ve mermer plakaları, dükkanların erken evresine yönelik ipucu vermiştir. Bu nedenle 0.80 m. kalınlığında duvarlara sahip, iç alanı 5.60x4.80 m. olan D2 nin kuzeybatı duvarına bitişik olarak 1.50x1.20 m. lik bir sondaj açılmıştır m. seviyesinde anakaya ile oluşan sert zemine rastlanmış, zeminden 0.50 m. genişliğinde kuzey-güney doğrultulu bir duvar yapısının yükseldiği belirlenmiştir. Anakaya ile oluşturulan zeminin hemen üzerinden gelen İ.Ö yy. lara tarihlenen kalıp yapımı kâse parçaları, duvar ve zemini Hellenistik Dönem ile ilişkilendirmemizi sağlamıştır. Doğu stoa D2 nin giriş kısmının hemen önünde, iki tarafında devşirme malzeme olarak iki sütun parçası açığa (Fig. 3). The section excavated showed the street was flanked with shops behind the stoa. In a section 36 m. in length, at the west stoa, are six doorways opening into shops. The west stoa is 3 m. wide, and the original floor is miss, but fragments of colored stones suggest it had opus sectile paving which showed alterations in later periods. The water pipes in the west stoa area had been exposed only along 6 m. in the previous campaign, but this year another stretch of 30 m. was exposed revealing the junctions of other fresh water pipes. Blocks in front of K1 (Gate 1), in the west stoa, were removed and a sewage canal, 0.60 m. width and 0.70 m. height, was uncovered beneath the gate. It extended 2 m. more, then continued along the terrace wall s axis (some parts were built with bricks but lower parts had been mostly hewn from bedrock). This section, that must have conveyed wastes from the shops, got narrower and sloped down where it joined the main canal. Finds uncovered in this area are dated from the 5 th century A.D. through the mid-7 th century A.D., and included coins, intact oil lamps and fragments, sealed unguentaria and daily use wares. All these finds attested to the intense use of the building until the city was abandoned. Contrary to the west stoa, the floor of the east stoa with a Corinthian order has been partially preserved. The flooring here is opus tessellatum comprised of 2 cm. thick and 5 cm. long bricks, placed horizontally or perpendicularly, making herringbone or triangular designs within a rectangular frame. In the course of cleaning and conservation work on the floor, coins from the second half of the 4 th century A.D. were found in the joints, indicating an approximate date of the floor s installation. In order to complement the excavations in the colonnaded street and to explore the existence of any earlier phases of construction, the shops (D1-4) of the east stoa were also included within the excavation program. Sealed amphora fragments and plaster and marble plaques of 5 cm. thickness of the Hellenistic period were uncovered between the levels of m. and m. These finds would indicate the shops might have had an earlier phase. Therefore, a sounding of 1.50x1.20 m. was dug adjoining the northwest wall of D2, measuring 5.60x4.80 m. on the interior and whose walls are 0.80 m. thick. At m. level, bedrock was reached and a wall of 0.50 m. width, extending in the north-south direction was exposed. Fragments of mold-made bowls and other vessels were uncovered right on the bedrock floor and dated to the 2 nd -1 st centuries B.C., and these suggested the wall and the floor could be dated to the Hellenistic period. 40

7 çıkarılmıştır. Arasında taş döşemenin tespit edildiği sütun parçalarının işlevi tam olarak belirlenememiş, ancak bu iki parçanın hemen bitişiğindeki sadece temel kısımları gözlenebilen D1 e doğru 5 m. uzunluğunda, 0.60 m. genişliğindeki sekinin sınırlayıcı öğesi olarak kullanılmış olabileceğini düşündürmüştür. Seki çizim ve fotoğraflarla belgelendikten sonra kaldırılmış ve altındaki opus tessellatum döşem açığa çıkarılmıştır. Yaklaşık aynı ölçülere sahip D3 ve D4 te de benzer zemin döşemi ve sekilere rastlanmıştır. Right in front of the doorway of D2, two column fragments were uncovered as spolia. Flooring was found between these column fragments but their function could not be clarifie. Possibly they served as a boundary for the 5-meter long and 0.60-meter wide bench that extended toward D1 and has survived only at foundation level. The bench was documented with photography and drawings, then removed and the opus tessellatum flooring beneath it was exposed. Shops D3 and D4 of about the same size also had similar flooring and benches. Yeraltı Oda Mezarları (YOM 6-9) (D. Tarkan M. Şimşek) Kibyra, mezar yapıları bakımından değişik tip ve çeşitlilikte; farklı ölü gömme gelenekleri ve yaşam biçimlerine göre düzenlenmiş oldukça zengin bir nekropol alanına sahiptir (Daha kapsamlı bilgi için bk. H. A. Ekinci v.d., Kibyra Kazı Çalışmaları 2006, ANMED 5, 2007). Kentin, bu zengin nekropolünde sürdürülecek sistemli kazı ve araştırmalar şüphesiz ki, bu görkemli kentin halkını daha yakından tanımada, öğrenmede oldukça önemli ve de güvenilir bilgiler sunacaktır. Bu bağlamda, 2006 yılından itibaren başlayan Kibyra kazılarının ilk yılında, nekropol alanın tamamını kapsayan ve daha çok belgelemeye yönelik bir yüzey araştırması gerçekleştirilmiş; bunu izleyen kazı dönemlerinde de nekropol alanına ilişkin kazı ve araştırmaların sürmesine özen gösterilmiştir. Geçtiğimiz kazı döneminde açılan dört YOM (yeraltı oda mezar) ile birlikte -bugüne dek- toplamda dokuz adet YOM kazısı gerçekleştirilmiştir yılı kazı çalışmaları kapsamında ikisi Doğu, ikisi de Kuzey Nekropol de olmak üzere dört yeraltı oda mezarının kazısı tamamlanmıştır. Söz konusu mezarlar, hem kaçak kazılar hem de doğal koşullar nedeniyle tahrip olmuş durumda günümüze ulaşmışlardır. Bu mezardaki kazılarda amaç, Kibyra mezar tipleri ile ilgili yeni veriler elde edebilmek ve de ölü gömme geleneklerine ilişkin bilgileri genişletebilmek olmuştur. Çalışma sonucunda dört adet YOM açılarak temizlenmiştir. Bu mezarlarda -ne yazık ki- in situ durumda hiçbir bulguya rastlanmamış; ele geçen buluntuların büyük çoğunluğu -kaçak kazı tahribatları nedeniyle- dağınık ve kırık durumda ortaya çıkarılmıştır. Bu olumsuz tabloya rağmen kazı çalışmaları neticesinde toplamda 24 adedi envanterlik, 17 adedi ise etütlük nitelikte cam, PT ve metalden oluşan oldukça nitelikli bir buluntu grubu ele geçmiştir. Ele geçen buluntular İ.S. 2. ve 3. yy. lar arasında bir kullanıma işaret etmektedir. Underground Chamber Tombs (YOM 6-9) (D. Tarkan M. Şimşek) Kibyra s necropolis, apparently arranged according to lifestyles, has a rich variety of tombs, and burial traditions (For detailed information see, H. A. Ekinci et al, Excavations at Kibyra in 2006, ANMED 5, 2007). Systematic excavations and surveys in this rich necropolis will certainly clarify many things regarding the people of this grand city. Beginning with the first year of excavations in 2006, a survey of the entire necropolis was started, mostly focusing on documentation. In the following years, work continued the on the necropolis. Including the four excavated last season, a total of nine underground chamber tombs (abbreviated as YOM in Turkish) were excavated. In 2010, excavations of two chambers in the eastern necropolis and two in the northern necropolis were completed. These tombs had been damaged greatly due to elements and illicit digs. Excavations in these tombs looked new evidence regarding burial types in Kibyra and extending our knowledge regarding burial customs. So four YOMs were cleaned and exposed, but unfortunately, nothing was in situ and everything was broken and dispersed because of treasure hunters activities. Despite this misfortune, an assemblage of high quality finds were uncovered, which included 24 items worth inventoring and 17 items worth study. It contained glass, terracotta and metal works. The finds indicate a date in the 2 nd and 3 rd centuries A.D. Underground Chamber Tombs in the East Necropolis Both YOMs excavated in this area are located side by side on the south slope of the east necropolis hill. Work started at YOM 6 and in due course, an opening in the east wall revealed the existence of YOM 7, which was subsequently excavated. 41

8 Doğu Nekropol Yeraltı Oda Mezarları KAZI RAPORLARI Bu alanda kazısı yapılan her iki mezar da doğu Nekropol tepesinin güney yamacında konumlanmaktadır. Mezarlar yan yana yapılmışlardır. Kazı çalışmalarına YOM-6 olarak isimlendirilen mezardan başlanmış; söz konusu mezarda çalışmalar sürerken bu mezarın doğu duvarındaki bir açıklık sayesinde YOM-7 nin varlığı anlaşılmış ve bu mezar da kazılmıştır. YOM 6: Dromosu, üzerinde herhangi bir kapı oturtma izi olmayan bir eşikle başlar. Dromosun batı yanına, alçak bir kaide üzerinde yükselen bir lahit yerleştirilmiştir. Dromosun her iki yan yüzünde de birer blok in situ durumda açığa çıkarılmış ve bu veri, alanın orijinal durumunda örülerek kapatıldığını göstermiştir. Dromosun bitiminde ulaşılan mezar kapısında yalnızca 0.56x1.10 m. ebatlarındaki eşik bulunmaktadır; -tahribat nedeniyle- kapıda olması gereken söveler ve lento mevcut değildir. YOM 6 nın gömü alanı kuzey-güney doğrultusunda uzanır ve tek odalıdır. Mezar tamamıyla konglomera anakaya içine oyulmuştur. Mezar alanı 3.45x2.45 m. ebatlarında ve 2.18 m. yüksekliğindedir. Mezar odasında U biçimli yerleştirme düzeninde, kuzey yandaki lahit merkezde yer alır ve direkt mezarın kapısına bakışımlıdır. Üç lahitte, kaçak kazılar neticesinde oldukça tahrip edilmiştir. YOM 6 kazı çalışmalarında, biri metal iki adet testi ve bir adet kandil sağlam durumda bulunmuştur. Bu mezarda, parçalar halinde bulunup sonrasında tümlenen terrakotta bir gladyatör heykeli yılın önemli buluntuları arasındadır. YOM 7: Mezar, tamamıyla konglomera anakayadan oyulmuştur, kuzey-güney doğrultusunda uzanan dromostan mezar kapısına, ilk dördü kısa (basamaklar yarım olarak yapılmış böylelikle iki yönlü çapraz bir iniş sağlanmıştır.), sonuncusuna ise tam olarak tasarlanmış beş basamakla inilir. YOM 7 nin gömü alanı, kuzeygüney doğrultusunda sıralanmış iki odadan oluşmaktadır. İlk oda 1.68x1. 98 m. ebatları ve 1.50 m. yüksekliğiyle dikdörtgene yakın bir tasarıdadır. İkinci oda, 3.20x2.50 m. lik ölçüleriyle ilk odadan daha büyük tasarlanmıştır. Ayrıca bu odanın batı bölümüne -ilk odanın aksine- bir ölü yatağı yapılmış; doğu kısmı ise düz bırakılmıştır. YOM 7 kazısından 1 adet sikke, 3 adet kandil, 2 adet cam şişecik, 2 adet testi, 1 adet kâse ve 1 adet unguentariumdan oluşan 10 adet envanterlik nitelikte eser ele geçmiştir. Kuzey Nekropol YOM Kazıları YOM 8 ve YOM 9 Kuzey Nekropol tepesinin doğu yamacında yer alırlar. Her iki mezar da konglomera anakaya içine oyulmuştur ve doğu-batı doğrultuludur. YOM 6: The dromos started with a threshold and bears no traces for door placement. In the western part of the dromos, is a sarcophagus sitting on a low base. On both lateral sides of the dromos is a block in situ, showing this area had been closed off with masonry. The door of the chamber at the end of the dromos has only a threshold block of 0.56x1.10 m. Jambs and lintel were not extant due to damage. The burial area is a single chamber, extending in the north-south direction. It measured 3.45x2.45 m. and 2.18 m. tall. Three sarcophagi were placed in the chamber forming a U-shape, with the sarcophagus on the north placed, directly opposite the entrance. All three sarcophagi were heavily damaged by illicit digs. Intact small finds included two jugs, one of which is metal, and an oil lamp. A gladiator statue uncovered in fragments in this tomb was restored and was one of the most important finds of the campaign. YOM 7: The tomb is entirely hewn from conglomerate bedrock, with the dromos extending in the north-south direction. There is a five step descent from the dromos to the tomb s doorway, with the four short alternating ones and the last one long. The burial area of YOM 7 is comprised of two chambers in the north-south direction. The first chamber measures 1.68x1.98 m. and is 1.50 m. tall while the second chamber measures 3.20x2.50 m., and thus much larger than the former. Contrary to the first chamber, a bench for the deceased is found in the west part of the second chamber, while its east part is left plain. Small finds include one coin, three lamps, two small glass bottles, one jug, one bowl and one unguentarium, all worth inventorying. Underground Chamber Tombs in the North Necropolis YOM 8 and YOM 9 are found on the east slope of the north necropolis hill. Both are hewn into bedrock and extend in the east-west direction. YOM 8: Surviving in very poor condition, this tomb s roof and façade have entirely collapsed. There is a bench for the bodies in the form of a niche, carved into the west wall of the chamber, but no other burials arrangement was noted. The only thing discernible in the façade is a threshold arrangement carved in the rock. The interior contained only conglomerate debris and a lamp was uncovered. YOM 9: Its entranceway was uncovered in good condition, with jambs in situ and the lintel, having fallen inside, was later replaced. Hewn entirely from bedrock, the tomb has two chambers in the east-west direction. 42

9 YOM 8: Oldukça kötü durumda günümüze ulaşmıştır. Tek odalı bu mezarın tavanı ve cephesi tamamıyla çökmüştür. Mezar odasının batı duvarına niş biçiminde bir ölü yatağı açılmıştır; bunun dışında gömüye ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır. Kapı eşiğine iz veren bir anakaya düzenlemesi dışında cepheyle ilgili hiçbir düzenleme mevcut değildir. Mezarın iç dolgusunun -çöküntüler nedeniyle- tamamıyla konglomeradan oluştuğu görülmüş ve bu dolgudan sadece bir adet kandil ortaya çıkarılmıştır. YOM 9: Girişi oldukça iyi durumda günümüze ulaşmıştır. Mezarın kapı söveleri in situ olarak ortaya çıkarılmış; lentosu ise kapı içine devrilmiş halde bulunarak sonrasında yerine konmuştur. Mezar doğu-batı doğrultusunda uzanan iki odadan oluşur. Tamamıyla konglomera anakayadan oluşturulmuştur. İlk oda, 2.20x2.80 m. ebatlarında ve 2 m. yüksekliğindedir. Bu odada biri kuzey, biri de güney duvarına niş biçiminde açılmış, üçü de mezar girişine dik olarak doğu-batı doğrultusunda oda zeminine oyulmuş beş adet ölü yatağı bulunmaktadır. Birinci odadan ikinci odaya 0.26 m. yüksekliğindeki eşik geçilerek girilir ve bu odanın cephesinde anakayanın kemer biçiminde oyulması ile yapılmış bir düzenleme söz konusudur. İkinci odada biri batı duvarına niş biçiminde, biri de zemine oyulmuş iki adet ölü yatağı bulunmaktadır. Mezardan sağlam durumda iki adet kâse ve bir adet testi ortaya çıkarılmıştır yılı çalışmaları dahilinde, Kibyra Kazıevi geçici eser deposu yeniden düzenlenerek, 244 kasa etütlük nitelikteki eser tanımlanmış, yeniden tasnif edilmiş ve bilgisayar ortamında kayıt altına alınmıştır. Ele geçen küçük eserlerin temizlik ve konservasyonu ise iki uzman restoratör-konservatör tarafından yapılmıştır. Ayrıca bouleuterion/odeion ve stadion yapılarının plan, kesit ve 3 boyutlu çizimleri, iki mimar ekip üyemiz tarafından tamamlanmıştır (Res. 4). Res. 4 Bouleuterion/Odeion, 3-boyutlu genel görünüş Fig. 4 Bouleuterion/odeion, 3D general view The first chamber measures 2.20x2.80 m. and is 2.00 m. tall. There are five benches for bodies, with two of them niche-shaped and carved in the north and south walls and three othes are carved in the floor perpendicular to the entrance. The threshold leading into the second chamber is 0.26 m. high. This chamber s façade has an arched arrangement carved from bedrock. The second chamber has two benches for the deceased; one is a niche in the west wall while the other is in the floor. Intact small finds include two bowls and one jug. Within the frame of 2010 campaign, the temporary storehouse for the finds of the Kibyra excavation house was rearranged and 244 boxes of items worth study were described, classified and computerized. Cleaning and conservation of small finds were done by two expert restorer-conservators. In addition, plans, cross-sections and 3D drawings of the bouleuterion/odeion and stadion were completed by two architect members of the team (Fig. 4). 43