ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Olba (Mersin, Silifke) 2011 Kazıları Excavations at Olba (Silifke, Mersin) in 2011 Emel ERTEN Dokuz yıl ( ) süre ile devam eden Olba arkeolojik yüzey araştırmaları sonrasında, 2010 döneminde başlatılan Olba kazılarında seçilen ilk kazı alanlarından biri de akropolisin kuzeybatı eteğindeki nymphaeumun yanında yer alan antik tiyatrodur. Skene binasının doğu kesiminde başlatılan kazılara 2011 de kalındığı yerden devam edildi. Bu çalışmalarda skene-orkhestra-caveanın birbirleri ile olan bağlantılarını ve mimari özelliklerini belirlemek amaçlandı. Tiyatro kazıları sonucunda, tiyatronun bir skene binasının mimari plastik elemanlarla bezeli cephe duvarı (scenae frons) ile proscenium elemanına sahip bulunduğu anlaşıldı. Ayrıca, skene fronsa ait birçok üst yapı elemanı, Korinth düzeninde başlıklar gibi mimari plastik elemanlar ele geçti. Bunlar üzerinde yapılan ön çalışmalar, tiyatronun bölgede Severuslar dönemine özgü sayılan stilde mimari bezemeye sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca, skene frons üzerinde yarım-daire planlı bir aediculanın da yer aldığı saptanmıştır (Res. 1-2). Önümüzdeki yıllarda tiyatroda kazının sürdürülmesi, skene fronsun tam bir mimari rekonstrüksyonunu yapmayı olanaklı kılacaktır. Tiyatro kazılarında ortaya çıkartılan mimarinin yanında çatı kiremidi, seramik, cam, metal ve sikke buluntuları da ele geçti. Bu buluntulardan en geçlerinin, İ.S. 7. yy. a ait olması; tiyatronun ve/veya tiyatro alanındaki kullanımın İ.S. 7. yy. a dek sürdüğünü göstermektedir. Yüzeye yakın tabakalarda bulunan İmparator Heraklius dönemine (İ.S ) ait sikkeler, bu tarihi doğrular niteliktedir. Olba 2010 kazılarında da toplu buluntu halinde Heraklius sikkelerinin ele geçmiş olması, dikkat çekicidir. Geçen yılın kazılarında olduğu gibi, bu yıl da çok sayıda çatı kiremitinin bulunması, skene binasının ahşap iskele üzerine kiremit örtülü olduğunu ortaya koymaktadır. Bu kiremitler türdeş özellikte dikdörtgen formlu düz levhalar ve onları bağlayan kapama kiremitlerinden After nine years ( ) of archaeological surveys in and around Olba, excavations were finally initiated in One of the first excavation areas was the theatre next to the nymphaeum on the northwest slope of the acropolis. Excavations initiated in the eastern part of the stage building continued in This work aimed at clarifying the connections between the skene, orchestra and cavea, and their architectural features. Excavations at the theatre revealed that the skene building had a scenae frons decorated with architectural sculpture and a proscenium. In addition, numerous upper structure elements of the scenae frons such as Corinthian capitals were uncovered. A preliminary analysis of these elements shows that the theatre has decoration typical of the Severan period in the region. Furthermore, the scenae frons also has a semi-circular aedicula (Figs. 1-2). A continuation of excavations in the theatre will enable a full reconstruction of the scenae frons. In addition to the architectural finds, roof tiles, pottery, glass, metal objects and coins were also uncovered. The latest finds date to the 7 th century A.D., attesting to the fact that the theatre and/or the site was in use until then. This date is further verified by a group of coins of Heraclius (A.D ) found in the 2010 campaign at Olba. That numerous roof tiles were uncovered, as in the previous campaign, reveals that the stage building was covered with a timber and tile roof. These roof tiles comprise rectangular plaques and covering pieces, all of a homogenous character. The pottery finds include large and coarse kitchen wares, jars and amphorae. Amphora handles with fingerprints are frequently found. In addition, fragments of terra cotta lamps were uncovered. The glass finds can be grouped into three main groups: goblets, lamps and window panes. All of them have the 73

3 Res. 2 Olba Tiyatrosu, skene (aedicula) Fig. 2 Theatre, skene (aedicula) Res. 1 Olba Tiyatrosu, skene (aedicula) Fig. 1 Theatre, skene (aedicula) oluşmaktadır. Seramik buluntular ise, büyük ve kaba mutfak kapları, küpler ve amphoralardan meydana gelmektedir. Parmak damgalı amphora kulplarına sıkça rastlanmaktadır. Ayrıca, pişmiş toprak kandillere ait parçalar da ele geçmektedir. Cam buluntuları kadehler, kandiller ve pencere camları olmak üzere üç temel grupta toplanabilir. Hepsi Geç Antik Dönem karakterine sahiptir ve tarihlerinin İ.S. 4. yy. ile 7. yy. arasındaki döneme ait olması gerekir (Res. 3). Daha az sayıda olmak üzere, çeşitli formlarda cam vazo örneklerine ait parçalar da ele geçmektedir. Cam kandillerin içlerine oturtuldukları bronz candelabrumlara ait parçalar, yine cam kandillerde kullanılan bronz fitil tutucuları da tiyatro kazıları sırasında sıklıkla bulunmaktadır. Olba da Erken Hıristiyanlık Dönemi arkeolojik anlamda en fazla veri sağlayan dönemlerden biridir. Bu kapsamda, kentin en iyi tanınan yapılarından biri de bazilikal planlı kilisedir. İlk mimari çizim ve belgelenme çalışmaları yirminci yüzyılın başında Olba ya gelen G. Bell tarafından yapılan kilise, daha sonra birçok arkeolog tarafından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bu konuda özellikle dikkat çekici olan yorum, yapının daha erken bir Roma İmparatorluk Dönemi yapısı (olasılıkla bir tapınak) üzerinden yükselmekte olduğu ya da bu daha erken yapının değişikliğe uğratılarak bir bazilikal kilise haline getirildiği yönündedir. Kilise alanında, kilise yapısına ait olmayan birçok antik yapı kalıntısının da yer alması bu öneriyi desteklemekte; ayrıca, alanın Roma İmparatorluk Dönemi içinde yoğun yerleşime sahne olduğunu göstermektedir. Özellikle, söz konusu kilisenin Olba Tiyatrosu ve nymphaeumla çok yakın konumda olması, bu alanının kent içindeki merkezi niteliğini vurgulamaktadır. Daha önceki yıllarda kentin hidrolik sistemi konusunda character of late Antiquity and should date to the 4 th -7 th centuries A.D. (Fig. 3). Though fewer, glass vases of various forms were also found. Fragments of bronze candelabra in which the glass lamps sit and bronze wick holders used in glass lamps were frequently uncovered as well. The early Christian period is represented with abundant archaeological evidence at Olba. The basilican church is one of the best-known monuments of the city from this period. It was documented for the first time by Gertrude Bell in the early 20 th century. Afterwards it was studied many times by several archaeologists. The most striking comment was that the church stood on a Roman period structure, possibly a temple, or that the early structure was altered into a basilican church. This hypothesis is further supported by the presence of abundant ancient remains at the location. In addition, it also shows that the site was densely settled in the Roman Imperial period. The proximity of the church to the theatre and the nymphaeum underlines particularly the central position of this area within the city. Our former surveys regarding the city s water system suggest that there could be a Roman bath here. Work at the church in 2011 aimed to identify the features and function of this earlier structure. For this purpose, based on the remains of an apse and an arch southwest of the church, we determined the area to excavate (Fig. 4). In the excavations, the deposit contained extensive construction blocks (mostly limestone), architectural sculpture and roof tiles. This seems to support the hypothesis for the presence of a Roman structure earlier than the church. However, the church was built mostly with materials from the earlier Roman structure, thus causing great damage to it. 74

4 Res. 3 Olba Tiyatrosu, cam buluntular Fig. 3 Theatre, glass finds Res. 4 Kilise alanı, apsis ve kemer kalıntıları Fig. 4 Church area, remains of apse and arch yaptığımız çalışmalar, bu kesimde bir Roma hamamının da bulunabileceğini düşündürmektedir. Olba 2011 çalışma döneminde kilise alanında yapılan çalışmalar, daha erken tarihli olan bu yapının nitelik ve işlevini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, kilisenin güneybatı kesiminde yer alan apsis, kemer kalıntılarından yola çıkılarak, kazı alanı belirlendi (Res. 4). Yapılan kazılarda yoğunlukla kireçtaşı yapı blokları, mimari plastik, çatı kiremitlerinden oluşan bir dolguyla karşılaşılmış olması, kilisenin yapılış evresi öncesinde bir Roma yapısının varlığını doğrular görünmektedir. Ancak, kilisenin büyük ölçüde bu erken yapıdan devşirilen malzemelerle yapılmış olması, erken yapının büyük ölçüde tahribine yol açmış bulunmaktadır. Olba da, Doğu Vadisi nde Su Kemeri nden yaklaşık 300 m. güneyde yer alan manastırda ilk kez 2011 çalışma döneminde arkeolojik kazılar başlatıldı. Manastırın içinde yer alan tonozlu mekânın (krypto) içindeki dolgu toprak da temizlendi ve bunun çıkışında yer alan, vadi tabanına doğru eğimli alandaki açmada kazılar yapıldı (Res. 5). Manastırın taban döşemesine ait önceki bilgilerimiz, yapının kuzeyinde yer alan atrium un yaklaşık 30x50 cm. lik dikdörtgen ve yaklaşık 15 cm. kalınlıktaki taban döşeme taşlarından ibaretti. Yapının içindeki taban döşemesine ait bilgimiz toprak yığıntısı nedeniyle -ana kayanın taban olarak kullanıldığı güneydeki merdivenler ve yapının üst katı hariç- bulunmuyordu. Kazıda bulunan iki ayrı türde opus sectile örneği, manastırın içinde bu döşeme taşlarının kullanıldığı bilgisine ulaşmamızı sağladı. Manastırdaki kazı çalışmaları, yapının mimari genel durumu üzerine bilgiler vermektedir. İnce bir işçiliğin bulunduğu kireç taşından Korinth sütun başlığının ele Res. 5 Olba Doğu Vadisi, manastır kazısı Fig. 5 East Valley, excavations at the monastery In 2011 excavations were initiated for the first time in the monastery located about 300 m. south of the aqueducts in the East Valley. Earth that had filled the vaulted room (crypt) inside the monastery was removed, and the trench in the sloping area by the exit of the vaulted room was excavated (Fig. 5). The only information obtained about the flooring of the monastery was the discovery of a stone pavement consisting of ca. 30x50 cm. pieces with a thickness of 16 cm. in the atrium located north of the structure. Inside the structure, except for the stairs hewn in the bedrock and the upper floor, we had no clue about the flooring because of earth filling. Examples of two different kinds of opus sectile that were uncovered suggest such flooring inside. Excavations in the monastery revealed information on the general architectural character of the structure. A limestone Corinthian capital with fine workmanship 75

5 Res. 6 Olba Doğu Vadisi, manastır kazısı (Korinth başlığı) Fig. 6 East Valley, excavations at the monastery (Corinthian capital) Res. 7 Olba Doğu Vadisi, mezar kompleksi Fig. 7 East Valley, tomb complex geçmesi (Res. 6), manastır içindeki zengin mimari plastiğin varlığını yansıtmakta; yapının kullanım tarihi konusunda bilgi sağlamaktadır. Manastır kazısında tonozlu mekânda yapılan çalışmalar, burayla ilgili olarak bilinenlere yenilerini eklemektedir. Şimdiye kadar sadece tek bir gömünün varlığı bilinirken, tonozlu mekânın içinde doğu-batı doğrultusunda birbirine paralel uzanan, mekânın kuzey duvarından güneye doğru eşit aralıklarla sıralanmış üç adet mezarın yer aldığı belirlendi. Dinsel kimlikleri bakımından önemli sayılan Hıristiyanlara ait olabilecek bu üç mezar, ana kayada oluşturulmuş, içleri ayak ve baş kısımlarından oval biçimde yaklaşık 15 cm. oyularak mezarın en üst bölümüne göre daha uzatılmıştır. Açmanın kuzey sınırını oluşturan tonozlu mekânın girişi de kazı çalışmaları sırasında tamamen açıldı ve buradaki eşik ortaya çıkarıldı. Manastır kazısında elde edilen önemli bilgilerden biri de açmanın taban seviyesine ulaşılıncaya kadar süren yangın tabakasıdır. Kesintisiz süren ve çok sayıda çatı kiremiti buluntusu veren bu tabaka, manastırın bir yangınla tahrip olduğunu belirlemek bakımından önemlidir. Olba da 2001 yılından başlayarak yapılan yüzey araştırmaları sırasında dikkat çeken kesimlerden biri de Doğu Vadisi nin doğu yamacındaki mezarlık alanıdır (Res. 7). Özellikle de kemerli bir lento ile taçlanan bir cepheye sahip olan bu kaya mekânı, çeşitli mezar tiplerini barındırmakta, iç içe üç odadan oluşmaktadır. Bu odalardan (Fig. 6) reflects the rich architectural sculpture in the church and sheds light on the date of use of the structure. Work in the vaulted room added new data to what we know about the crypt. Until now we had known the presence of only a single burial. However, in the vaulted room three graves were found that were placed parallel to each other at an equal distance from the north wall southward. The graves extend in the east-west direction. These graves, which may belong to Christians of some religious importance, are cut into the bedrock and terminate in a rounded oval about 15 cm. further where the feet and head are placed. The threshold of the vaulted room, which constitutes the north border of the trench, was entirely exposed. An important bit of information obtained in the excavations of the monastery is the continuous layer of fire observed down to the floor of the trench. This continuous layer, which contains numerous roof tiles, reveals that the monastery was destroyed by a fire. An area that has attracted us since the start of our work at Olba in 2001 is the necropolis in the East Valley (Fig. 7). This rock-cut area with a façade crowned with an arched lintel contains various burial types and comprises three interconnected rooms. The middle room has an arcosolium grave extending east-west in the south. On the exterior of the basin of the tomb is a panel with no inscription in it. On the wall surface above the basin 76

6 orta kesimde bulunanı, güney yönde ve doğu-batı doğrultusunda uzanan arkosolium tarzında bir mezara sahiptir. Mezarın sanduka kısmının dış cephesinde yazıtsız bir çerçeve betimlenir. Sandukanın üzerindeki duvar yüzeyinde kırmızı boya ile yapılmış uçları çatal şeklinde haç yer almaktadır. Arkosoliumun yay şeklindeki oyuklarında karşılıklı hatıl delikleri görülmektedir kazı döneminde, Olba daki gömü geleneklerini ve ritüeli konusunda bilinenlere yenilerini katacağı düşüncesiyle bu orta mekânda, arkosoliumun yanındaki alanda kazılar gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda, daha önce açılarak, toprak altında kalan arkosoliumun kapağı ortaya çıkarılmıştır. Kapağın ön cephesinde kazıma tekniği ile yapılmış yer yer tahrip olmuş daire içinde haç kabartması ile bir de Geç Antik Çağ karakteri gösteren harflere sahip Eski Yunanca yazıt bulunmaktadır. Bu mezar, kentte Hıristiyanlığın yaygınlaşması ile beraber Roma kaya mezar geleneğinin yeni Hıristiyan sembollerinin, yazıtlarının eklenmesiyle sürdüğünü göstermekte; arkosolium tipinin de Hıristiyan mezarlarındaki yaygınlığını belgelemektedir. Orta mekânda yapılan kazı çalışmaları sonucunda, Olba da daha önce tespit edilmemiş bir mezar tipine daha rastlanmış bulunmaktadır. Bu, çevresi taş bloklarla çevrilmiş kiremit örtülü basit bir mezardır (Res. 8). Olba 2011 dönemi kazılarında saptanan yapısal kalıntılar, mimari plastik ve küçük buluntular kentteki Roma İmparatorluk Dönemi ve Erken Hıristiyanlık Dönemi yaşantısı konusunda bildiklerimize yenilerini katmakta; gelecek dönemlerde kazıların sürdürülmesi planlanmaktadır. Res. 8 Olba Doğu Vadisi, basit kiremit mezar Fig. 8 East Valley, simple tile tomb is a cross with fork-like terminating arms painted in red. The arc-shaped recesses of the arcosolium have holes for beams. In order to obtain more information regarding the burial customs at Olba, excavations were conducted in this middle room, the area next to the arcosolium. Consequently we uncovered the lid of the arcosolium, which had formerly been removed from its place and then buried in time. On the front side of the lid is a relief with a cross motif in a circle, damaged at places, and an inscription in Greek, displaying character of late Antiquity. This tomb demonstrates that, even with the spread of Christianity, the Roman rock tomb tradition continued with the incorporation of new Christian symbols and inscriptions. It also evinces the commonness of arcosolium type graves among Christian tombs. Excavations in the middle room of the rock tomb revealed the presence of a new type of grave for Olba. This is a simple tile tomb encircled with stone blocks (Fig. 8). Structural remains, architectural sculpture and small finds uncovered during the course of the excavations in 2011 have added new information to what is known about the Roman Imperial and early Christian periods in the city. The continuation of these excavations is foreseen in the future campaigns. 77