Aysel ÇELİKEL YABANCILAR HUKUKU. Yenilenmiş 21. Bası

Transkript

1 I Aysel ÇELİKEL YABANCILAR HUKUKU Yenilenmiş 21. Bası Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. Günseli (Öztekin) Gelgel

2 II Yayın No. : 3052 Hukuk Dizisi : Bası - Kasım İSTANBUL 9. Bası - Kasım İSTANBUL 10. Bası - Temmuz İSTANBUL 11. Bası - Ocak İSTANBUL 12. Bası - Şubat İSTANBUL 13. Bası - Şubat İSTANBUL 14. Bası - Nisan İSTANBUL 15. Bası - Nisan İSTANBUL 16. Bası - Mart İSTANBUL 17. Bası - Kasım İSTANBUL 18. Bası - Ekim İSTANBUL 19. Bası - Nisan İSTANBUL 20. Bası - Ocak İSTANBUL 21. Bası - Mart İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No ) (0312) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 III Bilimsel çalışmanın özgür ortamda yapılmasına inanan rahmetli hocam Prof. Dr. Hıfzı TİMUR un anısına. Ekim 1974

4

5 V YİRMİBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar hukuku kitabımızın yirmibirinci basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Kitabımızın bu basısında, yabancılar hukuku alanındaki yeni mevzuat değişikliklerine yer verilmiştir. Bu kapsamda özellikle, yabancıların Türkiye deki en önemli sosyal ve ekonomik hak ve özgürlüklerinden birisi olan yabancıların çalışma hak ve özgürlükleri ve yabancı yatırımlar kısmı yeni mevzuat çerçevesinde gözden geçirilmiştir. Bu basının hazırlanmasında, kendi öz çalışması kadar özverili ve titiz çalışan, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalımızın bir üyesi olan Araş. Gör. Dr. A. Elif ULUSU KARATAŞ a; fikirleriyle katkıda bulunan Anabilim Dalımızın değerli öğretim üyeleri Doç. Dr. F. Kerem GİRAY ve Doç. Dr. Emre ESEN e; yayın aşamasındaki titiz çalışmaları nedeniyle genç asistanlarımız İlyas ARSLAN, Rümeysa PARTALCI ve Melis AVŞAR a ve BETA Yayınevi nin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Şubat 2015 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL

6

7 VII YİRMİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku Kitabımızın yirminci basınını tüm öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan dolayı mutluluk duyuyoruz. Kitabımızın bir önceki basısı, hukukçularımızın ve özellikle öğrencilerimizin gösterdiği ilgi neticesinde, henüz üzerinden bir yıldan daha az bir zaman geçmiş olmasına rağmen tükenmiş, yeni bir basının yapılması ihtiyacı doğmuştur. Diğer taraftan, geçtiğimiz yılın Nisan ayında kabul edilen ve kısa bir zaman içerisinde yürürlüğe girecek olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu da, Kitabımızın yeniden ele alınarak basılması ihtiyacını kuvvetlendirmiştir. Yabancıların ülkeye girişi, yerleşmesi, sınırdışı edilme ve uluslararası koruma konularında düzenlemeler getiren Kanun, hiç kuşkusuz Türk Yabancılar Hukuku bakımından büyük bir önemi haizdir. Bilhassa, Uluslararası Mülteciler Hukuku bakımından önem taşıyan uluslararası koruma konusunun, Avrupa Birliği uyum yasaları çerçevesinde ele alınarak kanunî düzenlemeye kavuşturulmuş olması, Türk Yabancılar Hukuku bakımından önemli bir gelişmedir. Bu bakımdan, Kitabımızda Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile getirilen düzenlemelere yer verilmesi, bu basıdaki en esaslı değişikliği teşkil etmektedir. Ancak Kanunun uygulama yönetmeliği henüz kabul edilmediği için, ilgili konular sadece Kanun hükümleri çerçevesinde, genel hatları ile ele alınmıştır. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamına giren konularda, uygulama ile ortaya çıkacak daha derinlemesine bilgilere Kitabımızın sonraki basılarında yer verilecektir. Bu son basıda ayrıca, bir önceki basıdan bu yana Yabancılar Hukuku alanında yapılan mevzuat değişikliklerine yer verilerek Kitabımızın muhtevası güncellenmiştir. Değerli Hocam Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL in, eseri olan Yabancılar Hukuku kitabının çalışmalarına 8. basıdan itibaren beni dahil etmiş olması şahsım adına gurur vericidir. Temennim değerli Hocamızın bu güzel eserinin, ilk günkü güncelliğini koruyarak, daha yıllarca okutulması ve hukukçularımıza fayda sağlamaya devam etmesidir. Bu basının hazırlanmasında emek veren Araştırma Görevlimiz sevgili Dr. Mine TAN DEHMEN e, ayrıca genç asistanlarımız İlyas ARSLAN a ve Yasemin AYDOĞMUŞ a, Beta Yayınevi nin değerli çalışanlarına ve özellikle dizgideki özverili çalışmalarından dolayı Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Ocak 2014 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL

8 VIII ONDOKUZUNCU BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku Kitabımızın bir önceki basısı, üzerinden çok kısa bir zaman geçmiş olmasına rağmen tükenmiş ve yeni bir basının yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu durum hukukçularımızın ve özellikle öğrencilerimizin kitabımıza verdiği değeri göstermesi bakımından bizim için büyük bir önem taşımaktadır. Kitabımıza ilgi göstererek katkıda bulunan herkese teşekkürlerimizi sunuyor, ondokuzuncu basıyı öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Bu son basıda kitabımız yeniden gözden geçirilerek güncellenmiş, muhtevasınada yer alan konular daha kapsamlı bir şekilde ele alınmış, son basıdan bu yana geçen kısa zamanda Yabancılar Hukuku alanında yapılan değişikliklere yer verilmiştir. Ondokuzuncu basının hazırlanmasında emek vererek kitabımızı yeniden gözden geçiren, özverili ve çalışkan Araştırma Görevlimiz Dr. Mine TAN DEHMEN e, Resmî Gazete taramasında katkı sunan genç asistanımız Ahsen TÜRKMEN e, BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına ve özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Mart 2013 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL ONSEZİKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku kitabımızın onsekizinci basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyor; bir önceki basıdan bu yana geçen bir yıllık süre zarfında kitabımıza ilgi göstererek kısa bir zaman diliminde onyedinci basının tükenmesine katkıda bulunan herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kitabımızın bu basısında, Yabancılar Hukuku alanında yapılan son mevzuat değişikliklerine yer verilmiştir. Bunlardan en önemlisini hiç kuşkusuz, yabancıların Türkiye de taşınmaz edinmesi konusunda Tapu Kanununda kabul edilen köklü değişiklikler teşkil etmektedir. Bunun yanı sıra, yabancıların hak ve özgürlüklerine dair çeşitli hukuki düzenlemelerde kabul edilen değişikliklere de yer verilerek, yabancıların Türkiye deki hukuki rejimi güncel hali ile ele alınmıştır. Bu basının hazırlanmasında emek veren, Milletlerarası Özel Hukuk

9 IX Anabilim Dalının dikkatli, çalışkan ve özverili Araştırma Görevlisi Dr. MİNE TAN DEHMEN e; genç asistanlarımız Cemre TÜYSÜZ, İlyas ARSLAN, A. Yasemin AYDOĞMUŞ, Yasemin TOROS ile Ahsen TÜRKMEN e ve BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Ekim 2012 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL ONYEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ya ban cı lar Hu ku ku ki ta bı mı zın onyedinci basısını öğ ren ci le ri mi zin ve hu kuk çu la rı mı zın bil gi si ne sun mak tan mut lu luk du yu yo ruz. Kitabımızın bu basısında Yabancılar Hukuku alanında yapılan son mevzuat değişiklikleri yer almaktadır. Ayrıca henüz taslak metin olarak İşişleri Bakanlığı nın internet sitesinde yayınlanmış olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanun Tasarısı hazırlık çalışmaları devam etmektedir. Taslak Metinde Pasaport Kanunu nda yer alan yabancıların ülkeye girişi ve buna ilişkin esaslar ve Yabancıların İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun da düzenlenen yabancıların Türkiye de oturma izinlerine ilişkin esaslar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Ayrıca yabancıların sınır dışı edilmelerine ve uluslararası korumaya ilişkin şartlar düzenlenmiştir. Özellikle mültecilerin uluslararası korunmasına ilişkin ilkeler ve bu alanda alınması gereken önlemlere ilişkin hükümler Taslak Metinde yer almaktadır. Taslak Metinde Türkiye deki yabancıların işlemlerini yürütmek amacıyla kurulmuş yeni bir merciye yer verilmiştir. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü olarak isimlendirilen bu merciin ve ona bağlı olarak kurulan diğer yetkili kuruluşların görev ve yetkileri düzenlenmiştir. Netice itibariyle Türkiye deki yabancıların ülkede yerleşim ve girişine ilişkin esaslar yanında geniş ölçüde göçmen ve mülteci statülü yabancıların hakları ve Türkiye de yaşamalarına ilişkin koşullar bu Taslakta düzenlenmektedir. Bundan sonraki basıda bu metnin kanunlaşması ihtimalinde yabancıların ikamet ve ülkeye girişine ilişkin esasların söz konusu bu Kanun hükümlerine bağlı olarak yeniden gözden geçirilmesi gerekecektir. Bu sebeple bu hususu on yedinci basının önsözünde belirtmekte yarar gördük.

10 X Bu baskının yapılmasına içtenlikle emek veren Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalının dikkatli ve çalışkan Araştırma Görevlileri Mine TAN DEHMEN ve Ayşe Elif ULUSU ya; genç asistanlarımız Cemre TÜYSÜZ ve İlyas ARSLAN a ve BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gökhan Ayrancı ya teşekkür ediyoruz. Eylül 2011 Prof. Dr. Ay sel Çe li kel Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel ONBEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ya ban cı lar Hu ku ku nu ko nu alan ki ta bı mı zın onüçüncü basısını öğ ren ci leri mi zin ve hu kuk çu la rı mı zın bil gi si ne sun mak tan mut lu luk du yu yo ruz. Bi lin di ği gi bi Av ru pa Bir li ği ne aday lık sü re ci ya ban cı lar hu ku ku nu doğ rudan il gi len di ren bir çok ya sa nın ye ni len me si ni zo run lu kıl dı li yıl lar dan iti ba ren ye ni bir si ya si ve eko no mik ba kış açı sı çer çe ve sin de ele alı nan ve de ğişti ri len Türk mev zu a tı hu kuk çu la rı mız ta ra fın dan ne re dey se ta kip edi le mez bir bo yu ta ulaş tı. Özellikle yabancı gerçek ve tüzel kişilerin taşınmaz edinmesine ilişkin mevzuat ve Anayasa Mahkemesine ilişkin kararları fevkalede karmaşık bir hal aldı. Ye ni le nen ya sa la rın ge tir di ği te mel de ği şik lik le rin ki ta bı mız da yer al ması na özen gös ter dik. Yi ne de hiç bir ça lış ma nın ek sik siz ol du ğu nu dü şün mü yoruz. Bu bas kı nın ya pıl ma sın a içtenlikle emek veren Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalının dikkatli ve çalışkan Araştırma Görevlimiz, A. Elif Ulusu ya ve BE TA Ya yı ne vi nin de ğer li ça lı şan la rı na, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca Çarpık a te şek kür edi yo ruz. Şubat 2009 Prof. Dr. Ay sel Çe li kel Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ İlk bas kı sı nı 1974 yı lın da yap mış ol du ğum Ya ban cı lar Hu ku ku ki ta bı mı zın on bi rin ci bas kı sı nı yap mak tan mut lu luk du yu yo rum. Bir ese rin, tam yir mi do kuz

11 XI yıl de ği şen dün ya şart la rı na ve ulu sal hu ku ka uyum sağ lı ya rak gün cel leş ti ril mesi nin önem li ol du ğu nu dü şü nü yo rum. Çünkü her bas kı de ğer li bir bi lim sel ça lışma nın ya pı lma sı nı ge rek ti ri yor du. İlk ya yın lan dı ğı yıl lar da hu kuk fa kül te si öğ ren ci le ri ne ders ki ta bı ola rak ha zır lan mış olan eser, yıl lar için de, ay nı za manda hu kuk çu lar için bir mü ra ca at ki ta bı ha li ne gel di. Ya ban cı lar Hu ku ku bir ül ke de uy gu la nan si ya sal - hu kuk sal re jim ile doğ rudan ba ğlan tı lı dır. Ül ke nin eko no mik po li ti ka sı nın ya ban cı la ra uy gu la nan hu kuk ku ral la rı na yan sı ma sı do ğal dır. Kü re sel leş me ol gu su nun ile ti şim tek no lo ji si nin ola ğa nüstü ge liş me si ile bü tün leş me si, ya ban cı ger çek ve tü zel ki şi le rin va tan daşlar gi bi ül ke nin eko no mi si ne ka tıl ma sı nı gün de me ge tir miş tir. Ya ban cı lar Hu ku ku ku ral la rı sık de ği şik li ğe uğ ra yan ku ral lar dır. Tür ki ye, bü tün dün ya da ya şa nan eko no mik kü re sel leş me ye uyum sağ la mak için ya ban cıla rın eko no mi ye da ha çok ka tıl ma la rı nı sağ la ya cak de ği şik lik le ri yap mak zo runda kal mış tır. Bu de ği şim ve ge li şim eko no mi de ve si ya set te ye ni bir an la yı şın ya şa ma ge çi ril me si de mek tir. Bu de ği şi min de nen me si bir zo run lu luk tu. Ya ban cı ya tı rım la rın teş vik edil me si ko nu sun da ki ge rek si ni min do ğur du ğu ye ni yak la şım, bu ko nu da ül ke miz de uy gu lan mak ta olan hu ku kun ge niş kap samlı de ği şik lik le uğ ra ma sı nı zo run lu kıl mış tır. Özel lik le Av ru pa Bir li ği ne aday lık sü re cin de, son bir yıl da, da ha ön ce ki hü kü met dö ne min de ha zır lan mış olan ta sarı la rın ya sa laş ma sı, Türk hu kuk ya şa mın da ye ni bir dö ne min baş lan gı cı nı oluştur muş tur. De ği şik lik ler bir yan dan Av ru pa Bir li ği ne uyum ya sa la rı çer çe ve sin de ya pı lır ken, di ğer yan dan ül ke mi ze da ha bü yük oran lar da ya ban cı ser ma ye nin çe kil me si ama cı na yö ne lik ol muş tur. Ki ta bı mı zı, 1998 den be ri de ği şik lik le ri bir lik te ha zır la dı ğı mız Doç. Dr. Gün se li Öz te kin Gel gel ile bir lik te ha zır la dık. Bu ha zır lı ğın, ya pıl mış olan çok kap sam lı de ği şik lik ler ne de niy le ye ni bir ki tap yaz mak ka dar emek ve dik kat ge rek tir di ği nin bi lin cin dey dik. Yi ne de muh te mel ek sik lik le ri öğ ren ci le ri mi zin ve hu kuk çu la rı mı zın hoş gö rülü de ğer len dir me le ri ile aşa bi le ce ği miz inan cın da yım. Ki ta ba eme ği ge çen araş tır ma gö rev li si ar ka daş la rı ma, Be ta Mat ba a sı na ve onun ti tiz ve dik kat li ele ma nı Ye ter Şa hin e te şek kürü borç bi li yo rum. Levent 1 Ocak 2004 Prof. Dr. Ay sel Çe li kel

12 XII SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ya ban cı lar Hu ku ku nu ko nu alan ki ta bı mı zın ilk bas kı sı 1974 yı lın da ya pıl mış tı. Bu, do çent ün va nı nı al dık tan son ra yaz dı ğım ilk ki tap tı. Cum hu ri yet dö ne min den baş la ya rak mev zuu hu kuk ve Tür ki ye nin ta raf ol du ğu iki ve çok ta raf lı söz leş me le ri me rak la ve he ye can la araş tır dı ğı mı ha tır lı yo rum. Bu ça lış ma bir kaç yı lı mı al mış tı. Her iki hu kuk kay na ğı nın ya ban cı lar hu ku ku na iliş kin hü küm le ri nin bir ara da in ce len di ği ki ta bı mı zın o dö nem için bir ye ni lik ta şı dı ğını dü şü nü yo rum. Ya ban cı lar Hu ku ku ku ral la rı sü rek li de ği şim ve ge li şi me açık tır. Ulus la ra rası iliş ki le rin ve ulus la ra ra sı ti ca re tin ge liş me si ne pa ra lel ola rak ya ban cı la ra uy gula nan re jim de de ği şik li ğe uğ ra mak ta dır. Bu ol gu ki ta bı mı zın her yıl mev zuu hu kuk ta ki de ği şik lik le re ve ulus la ra ra sı söz leş me le re gö re ye ni len me si ni ge rek li kıl mak ta dır. Ki ta bı mı zın se ki zin ci bas kı sı bir ye ni lik ta şı yor. Bu bas kı için ge rek li araştır ma ve ye ni len me yi ana bi lim da lı mı zın öğ re tim üye le rin den de ğer li ar ka da şımız Yrd. Doç. Gün se li ÖZ TE KİN GEL GEL ya pa cak ve ki ta bı mız iki isim le ya yınla na cak. Bun dan son ra ya pı la cak bas kı lar da da bir lik te li ği miz de vam ede cek. Be nim için ma ne vi de ğer ta şı yan bu ça lış ma ya ya pa ca ğı kat kı lar için genç ar kada şı ma te şek kür edi yo rum. Kasım 1998, Levent Prof. Dr. Ay sel Çe li kel

13 XIII ÖNSÖZ Ya ban cı lar Hu ku ku Ders le ri ad lı ki ta bı mı zın ilk bas kı sı ya pıl dı ğın dan be ri, ko nu yu dü zen le yen hu kuk ku ral la rın da önem li de ği şik lik ler ol du. Mil let le ra ra sı iliş ki le rin ge liş me si, Türk eko no mi si nin dı şa açıl ma ça ba la rı, ya ban cı ser ma yenin teş vik edil me po li ti ka sı, ya ban cı lar hu ku ku ku ral la rı nın za man için de ih tiyaç la ra gö re ye ni den ele alın ma sı nı gün de me ge tir di. Bir ül ke de ya ban cı la ra uy gu la nan re jim esas iti ba riy le eko no mik po li ti ka ile ya kın dan il gi li bu lun mak ta dır. Ya ban cı la rın ül ke nin eko no mik ha ya tı na ka tıl mala rın da li be ral öl çü le rin ka bul edil me si, hu kuk ku ral la rı nın da bu esa sa gö re dü zen le me si ni hak lı kı la cak tır. Esa sen Tür ki ye nin Or tak Pa zar a tam üye ol ma ko nu sun da ki ta le bi, bun dan böy le üye dev let va tan daş la rı açı sın dan sı nır la ma ların kal dı rıl ma sı, ni hai amaç ola rak eşit lik esa sı nın be nim sen me si so nu cu nu do ğu ra cak tır. Ya ban cı la ra uy gu la nan re ji mi iç hu kuk ve söz leş me ler ta yin et mek te dir. Ya ban cı la rın hu ku ki du ru mu ile il gi li ola rak im za la dı ğı mız iki ve çok ta raf lı sözleş me ler ile, üye dev let va tan daş la rı nın di ğe ri nin ül ke sin de ba zı hak lar dan eşit lik için de ya rar lan ma la rı ka bul edil miş tir. Ki ta bın ilk bas kı sı 1974, ikin ci bas kı sı 1983 yı lın da Ya ban cı lar Hu ku ku Ders le ri adı al tın da ya pıl mış tı. Za man için hu ku ku muz da ya pıl mış olan de ği şiklik le rin ge rek me tin, ge rek se dip not la rı na iş len me siy le, bu ça lış ma ay nı za man da bir mü ra ca at ki ta bı ha li ne gel miş bu lun mak ta dır. Bu ne den le üçün cü bas kı yı Ya ban cı lar Hu ku ku adı al tın da ya yın la ma yı uy gun gör düm. Ki ta bın öğ ren ci leri mi ze ve hu kuk çu la rı mı za ya rar lı ola ca ğı umu dun da yım. Bu bas kı nın ger çek leş ti ril me sin de eme ği ge çen le re, Fa kül te ler Mat ba a sı nın tec rü be li ve de ğer li men sup la rı na, kav ram in dek si ni ha zır la yan kür sü müz araştır ma gö rev li si Şe fi ka Akın a te şek kür ede rim. Levent, 20 Ekim 1985 Prof. Dr. Aysel Çelikel

14 XIV

15 XV İÇİNDEKİLER Giriş BİRİNCİ BÖLÜM GENEL ESASLAR Birinci Kısım YABANCILAR HUKUKU A. Yabancılar Hukukunun Milletlerarası Özel Hukuktaki Yeri... 9 B. Yabancılar Hukukunun Vatandaşlık Hukuku ile İlgisi C. Yabancılar Hukukunun Kanunlar İhtilâfı ile İlgisi D. Yabancılar Hukukunun İç Hukuk ve Milletlerarası Hukuk ile İlgisi İ k i n c i K ı s ı m YABANCI A. Yabancı Gerçek Kişiler I. Vatansızlar II. Uluslararası Korumadan Yararlananlar Mülteciler Şartlı Mülteciler İkincil Koruma Statüsü Sahipleri III. Geçici Korumadan Yararlananlar IV. Göçmenler (Muhacirler) V. Doğumla Türk Vatandaşı Olup Türk Vatandaşlığından Çıkanlar (İmtiyazlı Yabancılar) VI. Azınlıklar B. Yabancı Tüzel Kişiler I. Yabancı Ortaklıklar II. Dernek ve Vakıfların Vatandaşlığı... 36

16 XVI Ü ç ü n c ü K ı s ı m MİLLETLERARASI HUKUKTA YABANCILARA TANINACAK HAKLARIN KAPSAMI A. Yabancı İle Vatandaşın Eşitliği Prensibi B. Adaletin Milletlerarası Standardı Prensibi C. İkinci Dünya Savaşından Sonraki Durum D ö r d ü n c ü K ı s ı m YABANCILAR HUKUKUNUN TARİHÎ GELİŞİMİ A. Genel Bilgiler B. Osmanlı Ülkesinde Yabancılar I. İslam Hukuku II. Kapitülasyonlar Konusu, Tarihî Gelişimi ve Mahiyeti Yabancılara Tanınmış Olan İmtiyazlar Kapitülasyonların Kaldırılması B e ş i n c i K ı s ı m YABANCILAR HUKUKUNUN KAYNAKLARI A. İç Hukuk Kaynakları I. Anayasa II. Kanunlar, Kararnameler, Tüzükler, Yönetmelikler, Tebliğler III. Mahkeme Kararları ve Doktrin B. Milletlerarası Hukuk Kaynakları I. Sözleşmeler II. Milletlerarası Örf ve Adet III. Medenî Milletlerce Kabul Edilen Hukuk Prensipleri İKİNCİ BÖLÜM TÜRK YABANCILAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI A. Eşitlik Esası B. Karşılıklı Muamele Esası C. En Ziyade Müsaadeye Mazhar Millet Muamelesi (En Çok Gözetilen Ulus Kaydı) D. Mukabele Bilmisil (Karşı İşlem veya Misilleme) Esası E. Kazanılmış Haklara Saygı... 73

17 XVII ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YABANCILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ B i r i n c i K ı s ı m YABANCININ KİŞİ OLARAK HAK VE ÖZGÜRLÜKLERDEN YARARLANMASI A. Yabancıların Türkiye ye Giriş Hakkı I. İç Hukuk Kuralları Pasaport Gösterme Mecburiyeti a) Pasaport b) Pasaport Yerine Geçen Belgeler (1) Pasavanlar ve Benzeri Belgeler (2) Tayfa Vesikaları ve Kara ve Hava Nakil Vasıtalarının Memur ve Mürettebatına Mahsus Vesikalar (3) Göçmen Vesikaları (4) Seyahat Belgesi c) Seyahat Belgesi d) Yabancılara Mahsus Damgalı Pasaport e) Pasaportsuz veya Vesikasız Gelenler f) Pasaport Aranmayan Haller g) Türkiye ye Girişin Engellenmesi (1) Türkiye ye Girişine İzin Verilmeyecek Yabancılar (2) Türkiye ye Giriş Yasağı (3) Giriş Yasağının Uygulanması h) Belirli Kapılardan Giriş Mecburiyeti Vize Alma Mecburiyeti Vize Muafiyeti Özel Vize Kapsamına Giren Yabancılar Vize Verilmeyecek Yabancılar II. Sözleşmeler Hukuku B. Türkiye de Yabancıların İkamet ve Seyahat Özgürlüğü I. İç Hukuk Kuralları Genel Olarak a) Askerî Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu b) Köy Kanunu Yabancıları ve Uluslararası Koruma Kanunu a) İkamet İzni b) İkamet İzninden Muafiyet c) İkamet İzni Çeşitleri (1) Kısa Dönem İkamet İzni... 98

18 XVIII (2) Aile İkamet İzni (3) Öğrenci İkamet İzni (4) Uzun Dönem İkamet İzni (5) İnsani İkamet İzni (6) İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni d) İkamet İzninlerinin Uzatılması e) Zorunlu Olarak Türkiye de Bulunanlar f) Türkiye Dışından İkamet İzni Başvurusunda Bulunanların Adres Kayıt Sistemine Kaydedilmeleri g) Çalışma İzninin İkamet İzni Sayılması h) İkamette Kesinti ve İkamet İzinleri Arasında Geçişler i) Türkiye de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması II. Sözleşmeler Hukuku İki Taraflı Sözleşmeler Çok Taraflı Sözleşmeler a) Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Sözleşme b) Diğer Çok Taraflı Sözleşmeler C. Basın Özgürlüğü Ç. Dernek Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü I. Dernek Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü II. Vakıf Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü D. Yabancının Kişi Dokunulmazlığı I. Uluslararası Koruma Uluslararası Korumadan Yararlanacaklar a) Mülteciler b) Şartlı Mülteciler c) İkincil Koruma Uluslararası Koruma Haricinde Tutulanlar Uluslararası Koruma İçin Uyulması Gereken Usul ve Esaslar a) Başvuru b) Kabul Edilemez Başvuru c) Refakatsiz Çocuklar ve Özel İhtiyaç Sahipleri d) Başvuru Sahiplerinin İdari Gözetimi (1) İdari Gözetim Altına Alınacak Başvuru Sahipleri (2) İdari Gözetime Alınma Usulü e) Koruma Kararı f) Uluslararası Koruma Kararının Sonuçları g) Uluslararası Koruma Statüsünün Sona Ermesi h) Uluslararası Koruma Statüsünün İptali Uluslararası Korumadan Faydalanacak Olan Yabancının Hak ve Yükümlülükleri

19 XIX a) Genel Prensip b) Haklar c) Yükümlülükler Geçici Koruma a) Geçici Koruma Statüsünden Faydalanabilecek Yabancılar b) Geçici Koruma Statüsünün Hükümleri Uluslararası Koruma Sürecinde İşbirliği, Menşe Ülke Bilgisi, Gizlilik İlkesi ile Kabul ve Barınma Merkezleri Göç İdaresi Genel Müdürlüğü II. Sınırdışı Etme Genel Olarak Sözleşmeler Çerçevesinde Sınırdışı Etme Türk İç Hukukundaki Düzenleme a) Sınırdışı Etme Kararı b) Haklarında Sınırdışı Etme Kararı Alınacak Yabancılar c) Haklarında Sınırdışı Etme Kararı Alınamayacak Yabancılar d) Türkiye yi Terke Davet e) Sınırdışı Etmek Üzere İdari Gözetim f) Geri Gönderme Merkezleri g) Sınırdışı Etme Kararının Yerine Getirilmesi III. Suçluların Geri Verilmesi Genel Olarak Türk Ceza Kanununda Suçluların Geri Verilmesine Ait Esaslar a) Fiile İlişkin Şartlar b) Diğer Şartlar Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesinde Suçluların Geri Verilmesine Ait Esaslar a) İadesi İstenen Kişinin Vatandaşlığı ile İlgili Şart b) Suçun Niteliği ile İlgili Şartlar c) Suçluların Geri Verilmesi ile İlgili Özel Durumlar Geri Verme Usulü Uçaklarda ve Uçak Kaçırma Yolu ile İşlenen Suçlarda Durum İ k i n c i K ı s ı m YABANCILARIN SOSYAL VE EKONOMİK HAKLARI VE ÖZGÜRLÜKLERİ A. Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri ve Yabancı Yatırımlar I. İç Hukuk Kuralları

20 XX 1. Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri a) Yabancıların Çalışma Haklarına İlişkin Genel Hükümler: Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun (1) Genel Olarak (2) Çalışma İzni Başvuruları (a) Çalışma İzni Başvurularının Yurtdışından Yapılması (b) Çalışma İzni Başvurularının Yurtiçinden Yapılması (3) Çalışma İzni Uzatma Başvuruları (4) Çalışma İzninin Koşulları ve Başvuruların Değerlendirilmesi (5) Çalışma İzin Türleri (a) Süreli Çalışma İzni (b) Süresiz Çalışma İzni (c) Bağımsız Çalışma İzni (d) İstisnai Çalışma İzni (6) Kanuni Çalışma Süresine Dâhil Edilecek ve İkamette Kesinti Sayılan Süreler (7) Çalışma İzninin Sınırlandırılması (8) Çalışma İzninin İptali ve Geçerliliğini Kaybetmesi (a) Çalışma İzninin İptali (b) Çalışma İzninin Geçerliliğini Kaybetmesi (9) Çalışma İzni ile İlgili Kararlara Karşı Yargı Yolu (10) Çalışma İzninden Muafiyet b) Yabancıların Çalışma Haklarına İlişkin Özel Hükümler (1) Yabancının Statüsüne Göre Getirilmiş Özel Düzenlemeler (a) Yabancı Öğrencilerin Çalışma Hakkı (b) Özellik Arz Eden Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Çalışan Kilit Personelin Çalışma İzinleri (c) Türk Soylu Yabancıların Çalışma Hakkı (i) Çalışma İzni Verilmesine Ait Esaslar ve İzlenecek Usul (ii) Türk Soylu Yabancıların Çalışabilecekleri ve Çalışamayacakları İş Kolları (iii) Çalışma İzni Alan Türk Soylu Yabancıların Hukuki Statüsü (d) Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların Çalışma Hakkı (e) Geçici Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların Çalışma Hakkı (2) İlgili Sektör veya Mesleğe Göre Getirilmiş Özel Düzenlemeler (a) Sağlık Hizmetleri (i) Doktorluk (ii) Diş Hekimliği (iii) Ebelik

21 XXI (iv) Hastabakıcılık (v) Hemşirelik (vi) Veteriner Hekimliği (vii) Eczacılık (viii) Gözlükçülük (Optisyenlik) (ix) Özel Hastane Açma (b) Avukatlık ve Noterlik (i) Avukatlık (ii) Noterlik (c) Mühendislik ve Mimarlık (d) Gümrük Müşavirliği (e) Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik (f) Borsa Üye Temsilciliği ve Yardımcılığı (g) Turist Rehberliği ve Seyahat Acenteliği (h) Güvenlik Görevliliği ve Çarşı ve Mahalle Bekçiliği (i) Matbaa Kurma ve Süreli Yayıncılık Yapma Yabancı Yatırımlar a) Yabancı Yatırımlara İlişkin Genel Bilgiler (1) Genel Olarak (2) Türkiye de Yabancı Yatırımlara İlişkin Düzenlemelerin Tarihçesi (3) Yabancı Yatırımcının Aradığı Şartlar ve Ülkeye Sağladığı Yararlar b) Yabancı Yatırımlara İlişkin Genel Hükümler: Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu (1) Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu nun Amacı (2) DYYK da Öngörülen Temel Değişiklikler (3) Yabancı Yatırımcı (4) Doğrudan Yabancı Yatırım Değerleri (5) Türkiye de Doğrudan Yabancı Yatırım Yapmanın Hukuki Yolları (a) Yabancı Yatırımcının Türkiye de Türk Ortaklığı Kurması (b) Yabancı Yatırımcının Bir Türk Ortaklığına Hisse Senetlerini Satın Alarak Katılması (c) Yabancı Ortaklığın Türkiye de Şube Açarak Yatırım Yapması (6) Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Esaslar (a) Yatırım Serbestisi ve Millî Muamele (b) Kamulaştırma ve Devletleştirme

22 XXII (c) Transfer Serbestisi (d) Taşınmaz Edinme (e) Uyuşmazlıkların Çözümü (f) Yabancı Personel Çalıştırma c) Yabancı Yatırımlara İlişkin Özel Hükümler (1) Türk Kıyı, Liman ve Karasularında Ticaret (Deniz Kabotajı), Gemi Acenteliği, Denizcilik Hizmetleri ve Deniz Turizmi (a) Genel Olarak (b) Türk Kıyı, Liman ve Karasularında Yolcu ve Yük Taşıma (Deniz Kabotajı) (c) Gemi Acenteliği Faaliyeti (d) Türk Kara Sularında Deniz Ürünleri Avlama, Kum vs. Çıkarma (e) Türk Kara Sularında Kurtarma, Enkaz Kaldırma, Dalgıçlık ve Kılavuzluk Hizmetleri (f) Yabancı Gemi Adamı Çalıştırma (g) Deniz Turizmi (i) Deniz Turizmi Tesisleri ve Deniz Turizmi Araçları Yatırım ve İşletmeciliği (ii) Yabancı Bayraklı Deniz Turizmi Araçlarına Türk Bayrağı Çekilmesi (iii) Deniz Turizmi Araçlarının Türk Karasuları ve Limanlarında Seyir Esasları (iv) Yabancı Deniz Turizmi Araçlarının Türkiye de Kalış Süresi ve Kabotaj Hakları (v) Mütekabiliyet ve Seyir Durdurma Yetkisi (vi) Deniz Turizmi İşletmelerinde Yabancı Personel Çalıştırılması (2) Türk Hava Sahasında Ticari Hava Taşımacılığı (Hava Kabotajı) ve İşletmeciliği (a) Genel Olarak (b) Türk Hava Sahasında Ticari Yük ve Yolcu Taşıma (Hava Kabotajı) (c) Türk Hava Sahasında Ticari Hava Taşıma İşletmeciliği (d) Yabancı Sicil Havacılık Personeli Çalıştırma (3) Madencilik (a) Tarihçe (b) Maden Arama ve İşletme Hakkı (4) Petrol Arama, İşletme ve Petrol Piyasası (a) Tarihçe

23 XXIII II. (b) Petrol Arama ve İşletme Hakkı (c) Petrol Arama ve İşletme Faaliyetlerinde Yabancı Eleman Çalıştırılması (d) Petrol Piyasası Faaliyetleri (5) Sigortacılık (a) Sigorta Şirketleri ve Reasürans Şirketleri (b) Sigorta Eksperliği (c) Sigorta Acenteliği (d) Sigorta Brokerliği ve Yöneticiliği (e) Sigorta Tahkim Sistemi (6) Bankacılık (7) Turizme Yönelik Yatırımlar ve Turizm İşletmesi (8) Serbest Bölgeler (a) Serbest Bölgelerin Belirlenmesi, Kurulması ve İşletilmesi (b) Serbest Bölgelerde Görülebilecek Faaliyetler (c) Muafiyet ve Teşvikler (d) Özel Hesap (e) Mal ve Hizmetlerin Tabi Olduğu Rejim (f) Yabancı Eleman Çalıştırma (9) Endüstri Bölgeleri (a) Endüstri Bölgelerinin Belirlenmesi ve Kurulması (b) Endüstri Bölgelerine Yatırım Yapılması (c) İhtisas Endüstri Bölgesi ve Münferit Yatırım Yeri (10) Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (a) Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin Belirlenmesi ve Kurulması (b) Bölgenin Yönetimi ve İşletilmesi (c) Yabancı Personel Çalıştırma d) Yabancı Yatırımın Ticarî Olmayan Risklere Karşı Korunması (1) Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluş Sözleşmesi (MIGA) (2) Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözülmesi Hakkında Sözleşme (ICSID) Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri İle İlgili Sözleşmelerin Getirdiği Düzen İki Taraflı Sözleşmeler Çok Taraflı Sözleşmeler a) Göçmen İşçinin Hukukî Statüsü Hakkında Sözleşme

24 XXIV b) Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) Sözleşmesi (1) İşçilerin Serbest Hareketi (2) Yerleşme Hakkı (3) Hizmetlerin Serbest Hareketi (4) Sermayenin Serbest Hareketi B. Yabancıların Sosyal Hak ve Özgürlükleri I. Yabancının Sosyal Güvenlik Hakkı İç Hukuk Kuralları a) Zorunlu Sigorta b) İsteğe Bağlı Sigorta Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri a) Çok Taraflı Sözleşmeler b) İki Taraflı Sözleşmeler II. Yabancının Sendika Kurma ve Üye Olma Hakkı III. Diğer Sosyal Haklar C. Yabancının Eğitim ve Öğretim Özgürlüğü I. Türk Okullarında Eğitim ve Öğretim II. Yabancıların Öğretim Müesseseleri Açması Genel Olarak Yabancıların Eğitim ve Öğretim Özgürlüğünü Düzenleyen Kuralların Tarihî Gelişimi a) Hususî Mektepler Talimatnamesi b) Özel Okullar Yönergesi Sayılı Tarihli Özel Öğretim Kurumları Kanununa Göre Yabancıların ve Azınlıkların Özel Öğretim Kurumu Açma Hakkı a) Yabancı Okullar b) Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları c) Azınlık Okulları Yabancıların Yüksek Öğretim Kurumu Açma Hakkı Yabancı Öğretmenler ve Türk Müdür Başyardımcılığı Öğretim ve Eğitim ile İlgili Milletlerarası Sözleşmeler D. Yabancıların Taşınmazlara İlişkin Mülkiyet ve Sınırlı Aynî Haklardan Yararlanması I. Genel Olarak II. Tapu Kanununda Tarihli ve 6302 Sayılı Kanunla Yapılan Değişikliğe Göre Yabancı Gerçek ve Tüzel Kişilerin Taşınmaz Edinmesinde Mevcut Durum

25 XXV 1. Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye de Taşınmaz Edinmeleri Yabancı Şirketlerin Türkiye de Taşınmaz Edinmeleri Gerçek ve Tüzel Kişilerin Lehine Sınırlı Aynî Hak Tesisi III. Yabancıların Taşınmaz Edinmelerinde Kanunî Sınırlamalar Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu a) Genel Olarak b) Askeri Yasak Bölgeler c) Güvenlik Bölgeleri ve Diğer Bazı Bölgeler Mukabele i Bilmisil Kanunu Tapu Kanununun Getirmiş Olduğu Sınırlamalar IV. Tapu Kanunu Madde 35 ve 36 Dışında Özel Kanunî Düzenlemeler Turizmi Teşvik Kanunu Türk Petrol Kanunu ve Petrol Piyasası Kanunu Doğumla Türk Vatandaşı Olan ve Türk Vatandaşlığından Çıkma İzni İle Ayrılanların İstisnai Durumu V. Yabancıların Türkiye de Taşınmaz Edinmesi Konusunda Sözleşmelerin Getirdiği Düzen E. Yabancıların Taşınmazlar Üzerinde Miras Hakkı I. Genel Olarak II. Yabancıların Taşınmazlar Üzerinde Miras İktisabına Getirilen Kısıtlamalar Tapu Kanunu Köy Kanunu Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu Mukabele-i Bilmisil Kanunu Vatandaşlıktan Çıkarılanların Miras Hakkı Doğumla Türk Vatandaşı Olan ve Türk Vatandaşlığından Çıkma İzni ile Ayrılanların Miras Hakkı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 Sayılı Kararname III. Yabancı Tüzel Kişilerin Miras Hakkı F. Yabancının Maddî Olmayan Mallar Üzerindeki Hakları I. Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar II. Sanayi Mülkiyet Hakları İhtira Beratı Markalar G. Şahsın Hukuku ve Aile Hukuku Bakımından Yabancılar

26 XXVI Ü ç ü n c ü K ı s ı m YABANCILARIN SİYASÎ HAKLARI Yabancıların Siyasî Hakları Bibliyografya Kavram İndeksi Çok Taraflı Sözleşmeler İndeksi Kanunlar İndeksi

27 XXVII KISALTMALAR AB. : Avrupa Birliği Ad. Der. : Adalet Dergisi AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AHFD : Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi Any. : Anayasa AT : Avrupa Topluluğu ATKD : Avrupa Topluluğu Kararlar Dergisi Bkz. : Bakınız C. : Cilt D. : Düstur dn. : dipnotu Düs. : Düstur DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DYYK : Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu EHVHK : Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında 1330 Tarihli Muvakkat Kanun FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu HUMK : Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu Int.Leg.Mat. : International Legal Materials İHFD : İstanbul Hukuk Fakültesi Dergisi Ka. Ta. : Kabul Tarihi KHK. : Kanun Hükmünde Kararname İBD : İstanbul Barosu Dergisi İbid. : Aynı yerde İBK. : İhtira Beratı Kanunu İ.Ü. : İstanbul Üniversitesi MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MÖH-UK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun MTA : Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü ÖÖKK : Özel Öğretim Kurumları Kanunu PK : Pasaport Kanunu

28 XXVIII PPK RG SBFD RKD SSMHK TC TCK TETK Ter. TMK TPKKH TTK Tu-Tek TVK YÇİHK YHD. YHGK YİSHK YSTK YSÇK YŞHK YKD : Petrol Piyasası Kanunu : Resmî Gazete : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : Resmî Kararlar Dergisi : Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkında Kanun : Türkiye Cumhuriyeti : Türk Ceza Kanunu : Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu : Tertip : Türk Medeni Kanunu : Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında : Türk Ticaret Kanunu : Turizmi Teşvik Kanunu : Türk Vatandaşlığı Kanunu : Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun : Yargıtay Hukuk Dairesi : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu : Yabancıların İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun : Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu : Yabancı Sermaye Çerçeve Kararnamesi : Yabancı Şirketler Hakkında Kanun (1330 tarihli) : Yargıtay Kararları Dergisi