Examen VWO. Turks (nieuwe stijl) Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 22 juni uur. Tekstboekje.

Transkript

1 Turks (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 22 juni uur Tekstboekje A Begin

2 Tekst 1 Sahaflarda Eskiye Özlem Ýstanbul Haber Servisi Kapalýçarþý nýn Fesçiler Kapýsý ile Beyazýt Meydaný arasýnda yer alan Ýstanbul un eski kitap alýþveriþ merkezi Sahaflar Çarþýsý, eski hareketli günlerini özlüyor lerden sonra dokusu hýzla bozulan çarþý, belediyenin kiralarý aþýrý biçimde arttýrmasý; eski kitaptan anlayan, bu iþe gönül veren esnafýn azalmasý ve iþporta baskýsýnýn huzursuzluk yaratmasý nedeniyle kimliðini yitirmeye baþladý. Özellikle 1977 de belediyenin Beyazýt Meydaný ný iþgal eden iþportacýlarý geçici olarak Sahaflar Çarþýsý na yerleþtirmesiyle çarþý 1 iþlevini kaybetmeye baþladý. Ýstanbul Sahaflar Çarþýsý Derneði Baþkaný Adil Sarmusak, eðitim sisteminin deðiþmesi, Beyazýt taki fakültelerin sayýsýnýn azalmasýyla eski kitaplara olan ilginin azaldýðýný belirtti. Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi ne baðlý 23, Eminönü Belediyesi ne ait 19 olmak üzere toplam 42 dükkândan oluþan çarþýda bugün sadece 3-4 dükkân 2. Diðer dükkânlarda ise ayakta kalabilme kaygýsýyla ders kitaplarý, defter, kalem gibi kýrtasiye malzemeleri; yabancý dergiler, güncel kitaplar ve yüzük, kolye gibi hediyelik eþyalar satýlýyor. Sahaflýk, medrese öðrencilerinin 15. ve 16. yüzyýllarda Fatih ve Beyazýt gibi büyük camilerin etrafýnda kitap alýmý satýmý yapmalarý ile birlikte 3. Basralý Abdullah Yetimi de sahaflýðýn piri olarak bilinen ilk kiþiydi teki Ýstanbul depremine kadar Kapalýçarþý içinde faaliyet gösteren sahaflar, depremden sonra bugünkü yerlerine taþýndýlar. Bilim ve kültür adamlarýna, üniversitelere ve kitaplýklara birçok basma ve yazma kitap saðlayan 4, 1950 de önemli bir yangýn geçirdi. Yangýn sonrasýnda belediye, çarþýdaki arsalarý alarak sahaflarý bugünkü görünümüne kavuþturdu. Yapýlan barakalar sembolik fiyatlarla hak sahiplerine satýlýrken geri kalan dükkânlar ise yine sembolik fiyatlara 5. Sarmusak, belediyenin, sahaflarýn sadece eski kitap satmasý þartýyla dükkânlarý sembolik fiyatlarla kiraya verdiðini belirterek, bu centilmenlik anlaþmasý nýn Bedrettin Dalan ýn belediye baþkanlýðý yaptýðý dönemde A 2 Lees verder

3 6. Sarmusak, Dalan döneminde belediyenin kira taleplerinde büyük miktarda artýþ olduðunu ve buna baðlý olarak çarþýda kitapla ilgili diðer malzemelerin de satýlmaya baþladýðýný söyledi. Sahaflýðýn kitap doktorluðu olduðunu söyleyen Sarmusak, artýk kendilerine eski kitap saðlayan 7 kalmadýðýný ifade etti. Eskiden bohçacý-eskici denilen sahaflar vardý. 8 dolaþýr, eski kitaplar toplayýp çarþýya getirirlerdi. O kitaplar da çarþýda açýk arttýrmayla satýlýrdý diye konuþan Sarmusak, diðer bir eski kitap kaynaklarýnýn da, ölen bilim adamlarý ve üniversite hocalarýna ait kitaplarýn çarþýda müzayede ile satýlmasý olduðunu belirtti. Nihal Kitabevi, Elif Kitabevi gibi 2-3 dükkânýn sadece sahaflýk yaptýðýný vurgulayan Sarmusak, sahaflýk mesleðinin yok olmasý halinde 9 arasýndaki baðýn da kopacaðýna dikkat çekti. Sarmusak þöyle devam etti: Bizi sahaf yapan deðerli kitaplarý depolarda, kasalarda saklýyoruz; raflarda sergilemeye kýyamýyoruz. Sadece meraklýlarýna, eski kitap erbaplarýna bu kitaplarý veriyoruz. Artýk araþtýran, tartýþan bilim adamý, yazar ve üniversite hocalarý da kalmadý. 10 Kuran, yazma, kullanýlmýþ, elden düþme ve diðer dini kitaplarýn satýldýðý çarþýya Tanzimat döneminde basýlý kitap da girmeye baþladý lerden sonra ise kitaplarýn yaný sýra defter, kalem, turistik ve hediyelik eþyalar satýlmaya baþlýyor ve sahaflarýn müþteri tipi de deðiþiyor. Sarmusak, çarþýya, okullarýn açýlmasýyla birlikte öðrencilerin yoðun olarak geldiðini, eski müþterilerin ise fazla uðramadýðýný söyledi. Sahaflar Çarþý sýnda kalan son birkaç sahaf da, uzun süre Ýstanbul a bir kültür merkezi olarak hizmet veren çarþýnýn önemli sarsýntýlar geçirdiðini ifade ederek devletten, belediyeden, kültür adamlarýndan, Ýstanbul u ve kitabý seven herkesten 11. Cumhuriyet, Kasým A 3 Lees verder

4 Tekst 2 Geçmiþ hayatlar ýsýtýr bütün hamamlarý Selahattin AYYILDIZ Dilimizde hamam sözcüðünün anlamý kýsaca, Yýkanmaya özgü yer ve yapýlara verilen isim olarak karþýlanýyor. Hamamýn tarihi çok eski çaðlara uzanmaktadýr. En eski hamamlar çok ilkel nitelikteydiler. Anadolu da ve Mýsýr da çeþitli dönemlerde yapýlan kazýlarda en basit þekillerine rastlanmýþtýr. Ýsa dan önce dördüncü yüzyýlda Yunanistan da hamamlarýn bulunduðu bilinmektedir. Ancak bunlar bedensel eðitim ve týbbi tedavilerin yapýldýðý yerlerdi. Roma da büyük hamamlarýn yapýlmasý imparatorluk çaðýna tesadüf eder. O devrin Roma hamamlarýnýn iç yapýlarý acaba nasýldý? Önünde avlularý bulunan Roma hamamlarýna cümle kapýsýyla girilir, buradan soyunma yerlerine gidilirdi. Daha sonra soðuk ve sýcak su dairelerinin yer aldýðý bölümlere geçilirdi. Soðuk su kýsmý daha çok yüzme sporlarý ve yarýþmalar için kullanýlýrdý. Sýcak su bölümlerinde yýkanmak için tekneler, terlemek için sýralar bulunurdu. Külhanda yakýlan odunlarla hem üstündeki su deposu, hem de hamamýn ýsýtýlmasý saðlanýrdý. Romalýlar hamamlarýnda hizmet iþlerini esirlere ve kölelere yaptýrýrlardý. Bir Romalý için hamam sadece arýnmaya yarayan mekan deðildi. Özellikle soylular ve zenginler buralara sohbet etmek, dinlenmek, hatta eðlenmek için gitmekteydiler. Bu durum Bizans döneminde de ayný þekilde sürmüþtür. Ýslam dünyasýnda hamamlarýn en güzelleri Türkler tarafýndan yapýlmýþ, iç ferahlýða ayrý bir önem verilmiþtir. Emeviler zamanýnda sekizinci yüzyýlda Suriye de yapýlan hamamlar, yapý tekniði ve süsleme bakýmýndan Bizans hamamlarýna benzemekteydi. Buna karþýn Türk hamamlarý, diðer uluslarýnkine göre çok ayrý özellikler gösteriyordu. Dinin yapýlardaki etkisinin kullaným biçimlerini farklý kýlabildiðini de gözardý etmemek gerekir. Hýristiyan uluslar hamamlarýnda tekne içinde yýkanýr, müslümanlarsa doðal bir su kaynaðýnýn bulunmasýný tercih ederlerdi. Ýþte bu nedenle Türk hamamlarýnda banyo yapmaya yarayan yýkanma tekneleriyle, banyo havuzlarý bulunmamýþtýr. Dinsel etkilerden kaynaklanan farklýlýk mimari özelliklere de yansýmýþ, Türk hamamlarýyla Roma ve Bizans hamamlarýný deðiþik kýlmýþtýr. Halkýn kullanýmýna yönelik olarak yapýlan Türk hamamlarýnýn süs ve lüksten uzak olduðunu gözlemekteyiz. Bunlarýn asýl amaçlarý temizliði saðlamaktý. Türk halk hamamlarý çift olduklarý yerlerde, sürekli olarak biri kadýnlarýn, diðeri erkeklerin hizmetine ayrýlmýþtýr. Tek olduklarý yerlerde farklý bir uygulamaya gidilerek, kadýnlarýn ve erkeklerin hamamlarý kullaným günleri saptanmýþtýr. Bu günler, hamam kapýlarýna asýlan deðiþik renklerdeki havlularla ifade edilmiþtir. Iþýk, Türk hamamlarýnda tepeden ufak cam gözlerle saðlanýr. Bu nedenle, Ýstanbul argosunda hamamýn karþýlýðý tepegöz olarak kullanýlýr. Dýþarýdan gelen ýþýðýn hamamýn her noktasýna eþit olarak daðýlýmý için inþa sýrasýnda büyük özen gösterilir. Hamamýn dýþ bölümleri Yunanlýlar da görüldüðünce renkli motiflerle süslenmez. Genellikle tek renk kullanýmýna gidilir. Türk hamamlarýnýn dýþ yapýsý dikkate alýndýðýnda, renkten fazla yapý maddelerinin üzerinde durulduðu anlaþýlmaktadýr. Hakim olan mimari özellik sadeliktir. Hýristiyan Avrupa Sanatý nda bu alanda kendini belli eden kasvetli, hüzünlü yapýsal özellikler hemen hemen hiç görülmez. Kendilerine özgü giyiniþ ve konuþma biçimleri olan, argoyu çok kullanan, oraya buraya çatmaktan hoþlanan, haylaz delikanlý takýmýndan kimse, külhani Ýþte, külhanbeyinin sözlük anlamý bu þekilde. Çarþý ve pazar ortasýndaki hamamlara kendini bilenler girmezdi. Dalýp, þaþýrýp adýmýný atanlar kötü isim sahibi olurlar, ya da baþlarýna bir bela gelmeden çýkamazlardý. Geceleri de bu hamamlarýn içi ve camekan odalarý bekar uþaklarý tarafýndan iskan edilir, türlü sebeplerle sýk sýk olaylar çýkardý. Bu hamam zorbalarý ki Ýstanbul da ilk defa, Külhanbeyi ünvanýný almýþlardýr. Ve ilk külhanbeyleri de Gedikpaþa Hamamý nýn bekar odalarýndan çýkmýþtýr. Nokta 23, A 4 Lees verder

5 Tekst 3 Serbest Kürsü Düþünenlerin düþüncesi Yöneten: Hikmet BÝL Adres: Hürriyet Tesisleri Güneþli Ýstanbul FAX: (212) /77 Tarihe damgasýný vuran üç kadýn Dr. Hüseyin PEKÝN / Zürih - ÝSVÝÇRE (Hukukçu - Araþtýrmacý) Elbette ki tarihe damgasýný vuran kadýnlarýn sayýsý sadece üç ile sýnýrlandýrýlamaz. Çaðlara veya dünyamýzýn deðiþik yörelerine göre oynadýklarý rolleri önem ve aðýrlýk kazanan daha pek çok kadýn vardýr. Ancak, bu kadýnlarýn hepsini tanýtmak, belki bir tarihçinin uðraþ alanýna girebilir ama herhalde mütevazý bir yazýnýn çerçevesini de çok aþar. Bundan dolayý, belli bir ölçüye (kritere) göre aralarýnda zorunlu seçim yapýlmýþtýr. Bu çerçevede yazýmýzda güdülen amaç; psikolojideki fikirlerin çaðrýþýmý sürecini harekete geçirerek günümüzde de insanlarýn en ziyade ilgisini çeken olgularla (durumlarla) benzetmeler yapýlmasýna zemin hazýrlamak olmuþtur. Böylece betimlenen amaç doðrultusunda, aþaðýda tarihe damgasýný vuran, iþlevleri birbirinden çok deðiþik üç kadýnýn; Hz. Ayþe, Jeanne d Arc ve Kleopatra nýn kýsa yaþam öyküleri sergilenmiþtir. Kuþkusuz bizler, bir baþka deyiþle bu kadýnlarý rahatlýkla dünya üzerine bin yýlda bir gelebilen kadýnlar olarak da nitelendirebiliriz. Ve de bu münasebetle bir kez daha görülmüþtür ki, büyük Alman þairi Schiller in ( ) vaktiyle söylemiþ olduðu gibi, gerçekten de dünya tarihi, dünya mahkemesi dir (die Weltgeschichte ist das Weltgericht). HAZRETÝ AYÞE Hz. Muhammed in üçüncü ve çok sevdiði eþi Hz. Ayþe, 614 yýlýnda Mekke de doðmuþtur. Hz. Ayþe, peygamberimizle evlendirildiðinde 9-10 yaþlarýnda kadardý. Babasý Hz. Ebubekir, Hz. Muhammed in en etkili destekleyicilerinden biri ve baþdanýþmaný idi. Bu evlilikte, onunla baðlarýn daha da güçlendirilmesini istemenin rol oynamýþ olmasý olaðan sayýlmalýdýr. Hz. Ayþe, peygamberimizin hayata gözlerini yumduðu tarihte (8 Haziran 632) henüz daha 18 yaþýnda bulunuyordu. Temmuz 678 de, Hz. Muhammed in ölümünden takriben elli yýl kadar sonra Medine de ölmüþtür. Hz. Ayþe, ne peygamberimizin saðlýðýnda ve ne de onun ölümünden sonra babasý Hz. Ebubekir in ( ) ve Hz. Ömer in halifelik dönemlerinde kayda deðer herhangi bir siyasi ve dini rol oynamamýþtýr. Ancak, üçüncü halife Hz. Osman ýn öldürülmesini (656) takiben Hz. Ali nin dördüncü halife seçilmesini içine sindirememiþ, derhal Hz. Ali karþýtlarýnýn yanýnda yer almýþtýr kadar Mekkeli askerin baþýnda önce Basra yý ele geçirmiþ, sonra da Hz. Ali nin kuvvetleri ile savaþa tutuþmuþtur. Bu savaþ Hz. Ayþe nin devesinin etrafýnda cereyan ettiði için tarihte Camel (Deve) Vakasý olarak anýlmaktadýr. Savaþ sonunda Hz. Ayþe yenik düþmüþ, ancak Hz. Ali kendisine çok saygýlý davranmýþ, 12 bin dirhem emekli ödeneði baðlatarak Medine de sükûn içinde yaþamasýna müsaade etmiþtir. JEANNE D ARC Fransýz ulusal kadýn kahramaný Jeanne d Arc ýn insanüstü yeteneklerle ortaya çýkmasý, döneminde Orlean Bakiresi nin birtakým semavi ya da þeytani güçlerinin tutsaðý olmasý ile açýklanmýþtý. Johanna, A 5 Lees verder

6 Ocak 1412 de Fransa nýn kuzeydoðu bölgesindeki Domremy de doðmuþ bir köylü kýzýdýr. O sýralarda, Fransa ile Ýngiltere ve Burgondlar arasýnda 1328 de baþlayan Yüzyýl Savaþlarý sürüyordu. Ve küçük köylü kýzý Johanna birtakým semavi sesler duyuyordu. Bu sesler ona Fransa yý kurtarmak için Tanrý nýn kendisini görevlendirdiðini bildiriyordu. Sonuçta, o, Tanrý buyruðuna uydu ve binbir güçlükle 1429 da Chinon da Kral VII. Þarl a ulaþabildi. Kralý, savaþ kazanýldýðýnda krallar kralý olarak taç giyeceðine inandýrarak kendisine küçük bir savaþ birliði vermeye razý etti. Asker elbisesi giymiþ halde bu birliðin baþýnda 8 Mayýs 1429 da Orlean ý kurtardý. Ýngilizler kaçmak zorunda kaldýlar. Bir yýl sonra ise, 23 Mayýs 1430 da Compiegne kuþatmasýnda Burgondlar tarafýndan tutsak alýndý ve Rouen e getirilerek büyük bir meblað karþýlýðýnda Ýngilizlere teslim edildi. Ýngilizler, Paris Üniversitesi nin de desteði ile sadýk dostlarý Rouen Baþpiskoposunun baþkanlýðýnda bir Ruhani Mahkeme kurdurttular. Bu mahkeme Johanna yý büyücülük ve dinsizlikle suçladý ve yakýlarak öldürülmesine hükmetti. Sonraki tarihlerde itibarý iade olundu krallarýndan XII. Ptoleme nin ikinci kýzýdýr. Kökü Makedonya Kralý Büyük Ýskender e dayanan aile, Mýsýrlý kaný taþýmamaktadýr. Doðumu M.Ö. 69 dur. Henüz daha 17 yaþýnda iken eski Mýsýr da firavunlardan beri sürüp gitmekte olan bir geleneðe uyularak 13 yaþýndaki erkek kardeþi ile evlendirilmiþtir. Sonra da bir süre ülkeyi birlikte yönetmiþlerdir. Hükümet iþlerinden uzaklaþtýrýlmak istenmesi üzerine, Roma Ýmparatoru Sezar ýn yardýmý ile tekrar tahtýna kavuþmuþtur. Kleopatra çok güzel, cinsel cazibesi ile erkekleri büyüleme gücüne sahip, iktidar hýrsýyla yanýp tutuþan bir kadýndýr. Önce Sezar ýn, onun ölümünden sonra da bir diðer güçlü Roma generalinin, Antonius un sevgilisi olmuþtur. Ne var ki, Antonius, kayýnbiraderi Oktavius la yaptýðý Aktium Savaþý nda (M.Ö. 30) yenilgiye uðramýþ ve yaþamýna son vermiþtir. Bunun üzerine Kleopatra, Oktavius a yaklaþmayý denemiþ ise de ondan yüz bulamamýþtýr. Çaresizlik içinde, göðüslerini zehirli yýlana sokturarak yaþamýna son vermiþtir. (MÖ. 30). Onun ölümü ile birlikte Mýsýr da binlerce yýl süren Firavunlar dönemi de sona ermiþ, ülke Roma kolonisi olmuþtur. En derin saygýlarýmla KLEOPATRA Kleopatra, Ýskenderiye den Yunan ve Mýsýr krallýklarýna hükmeden Ptoleme hanedaný Kýsaltýlarak alýnmýþtýr Hürriyet, 29 Temmuz A 6 Lees verder

7 Tekst A 7 Lees verder

11 A 11 Lees verder

13 Tekst 9 Aþýrý uyum hastalýðý LEVENT METE 1) Zelig, karþýsýndaki kiþinin þeklini alýr. Þiþman bir adamla konuþurken þiþmanlar, karþýsýndaki uzun boyluysa boyu uzar. Bir psikiyatristle görüþtürülür, ancak kýsa sürede, onun söylemiyle konuþmaya baþlar, psikiyatriste dönüþür. Ýçindeki kendine özgü, onu kendisi yapan çekirdeðe ulaþmak olanaksýz. Öz varlýðý bir aynayla kaplanmýþ gibidir. Woody Allen ýn yarattýðý bu film kahramaný aþýrý uyumlu çaðdaþ Kitle insaný nýn tipik bir temsilcisidir. Ionesco, bu insan tipini özgün bireyin karþýtý olarak tanýtýr. Davranýþlarýna yön veren ilkeleri ve yaptýklarý için kendine hesap verme gereksinimi yoktur. Akýntýya karþý yüzmez. Ne yapmasý gerektiðiyle deðil, kendisinden ne beklendiðiyle ilgilidir. Kabul edilmek, onaylanmak, yer edinmek, para kazanmak ya da olasý bir cezadan korunmak için ne gerekiyorsa onu yapar. Her þeyini toplumdaki geçerli ortalamaya göre ayarlamýþtýr. Bu ortalama deðiþtikçe kendi kendine çekidüzen verir. Kitle-insaný genellikle gösterdiði uyumun karþýlýðýný alýr, onaylanýr, yükselir, kazanýr. Ancak, bunun bir bedeli vardýr. Hedefe kiþiliði pahasýna ulaþmýþtýr, geldiði noktada artýk kendisi deðildir. Truman Capote un Bay Kötülük adlý öyküsünde düþlerini satan taþralý kýz gibi, sanki bir hýrsýz her þeyini çalmýþ, yalnýzca kemiklerini býrakmýþtýr. Bay Kötülük, insaný edilginleþtiren ve kendisi olmaktan çýkaran çaðdaþ kent uygarlýðýndan baþkasý deðildir. Tehlikeli mi? Özgünlüðünü yitiren insan, her duruma kendiliðinden uyum saðlayan bir robot kimliði içine sürüklenir. Otoriteye karþý çýkmasý, hatta ondan farklý düþünmesi bile olanaksýzdýr. Bu nedenle tehlikelidir, birey olarak kalmayý baþarabilen insanda korku uyandýrýr. Çünkü, her tür fanatizmin kullanýmýna açýk durumdadýr. Aþýrý uyum salgýnlarý Aþýrý uyum hastalýðý bazý dönemlerde olaðanüstü bir hýzla yayýlarak salgýnlara yol açabilmektedir. Don Siegel Beden Kemiricilerin Ýstilasý nda, bilim-kurgu tarzý içinde, böyle bir aþýrý uyum salgýnýný konu alýr. Ýnsanlarýn kiþiliklerini silerek, onlarý zihinsel olarak birbirinin kopyasý bitki-insanlar haline getiren bir tür bakteri hýzla yayýlmaktadýr. Filmin kahramaný Dr. Bennell, olup bitenin farkýna varýr, insanlarý uyarmaya çalýþýr, ancak baþaramaz, tümü birer bitki-insana dönüþürler. Bitki-insanlarýn en önemli özellikleri her tür koþula uyum gösterebilmeleridir. Bellekleri silinmiþ, herkesin ayný þekilde düþündüðü, bireysel farklarýn ortadan kaldýrýldýðý dertsiz bir toplum yaratýlmýþtýr. Ionesco nun Gergedanlarý nda benzeri bir öykü anlatýlýr. Ýnsanlar insanlýktan çýkýp gergedan olmaya baþlarlar. Siegel in filmindeki bitki-insana dönüþmenin yerini burada gergedanlaþma almýþtýr. Yazar, söz konusu dönüþümden duyduðu kaygýyý þöyle dile getirir: birdenbire ortaya çýkan bir düþüncenin bulaþýcý bir hastalýk gibi yayýlmasý. Yeni bir din, bir öðreti, bir fanatizm sürükleyiveriyor insanlarý Bilmem hiç dikkatinizi çekti mi, insanlar sizin düþüncelerinizi artýk paylaþmýyorsa, sanki canavarlarla karþý karþýyaymýþsýnýz duygusu uyanýyor insanda, örneðin gergedanlarla. Gergedanlarýn saflýðý, ayný zamanda noot 1 Atatürk Eðitim Hastanesi Psikiyatri Kliniði, Basýn Sitesi Ýzmir A 13 Lees verder

14 7 8 9 acýmasýzlýðý var onlarda. Onlar gibi düþünmüyorsanýz göz kýrpmadan öldürebilirler sizi. Siegel ve Ionesco öykülerini kurgularken yirminci yüzyýlýn iki büyük aþýrý uyum salgýnýndan esinlenmiþler. Siegel McCarthy dönemini, Ionesco, Nazi Almanyasý ný anlatýyor. Ayný öyküler kolaylýkla günümüzün salgýnlarýna uyarlanabilir. Solingen de ya da Sivas ta insanlarý yakan, Cezayir de boðazlarý kesen, Bosna da dürbünlü tüfekle avlayan kiþi bir bitki-insan ya da bir gergedan olarak tanýmlanabilir pekala. Aþýrý uyumlu insan tipinin oluþumunda rol oynayan etkenlerden birisi olumsuz ekonomik koþullardýr. Yoksulluðun, kiþinin sahip olamadýklarýný ona verme vaadinde bulunan otoriteye boyun eðmesini kolaylaþtýracaðý açýktýr. Ayrýca vaadler yalnýzca kýsa süreli maddi çýkarla sýnýrlý deðildir. Eðer yaþanan olumsuz koþullarýn deðiþtirilebileceði umudu yitirilmiþse, bu dünyada ya da öteki dünyadaki bir cennete ulaþmak için bir inanç ordusuna yazýlmaktan baþka yol kalmamýþ olabilir. Buna karþýn, olup biteni salt ekonomik koþullarla açýklamak, bu karmaþýk olguyu fazlasýyla basitleþtirmek olur. Ayný ekonomik konumdaki insanlarýn bir bölümü dayatýlan kitle-insaný kimliðine direnirken, bazýlarý ise bunu sessizce kabulleniyorlar. Bu durum, herkesin içinde farklý bir aþýrý uyum tohumu olduðunu düþündürüyor. Gün gelip uygun koþullar oluþtuðunda, herkesin bitkisi farklý bir hýzla büyüyüp, farklý çiçekler açýyor. Aþýrý uyum hastalýðýnýn nedenlerini anlayabilmek için bu duruma eþlik eden ruhsal düzeneklerin de gözden geçirilmesi gerekiyor. Hastalýðýn ilacý var mý? Dolayýsýyla, söz konusu kiþilik yapýsýnýn deðiþmesinin pek kolay olmayacaðý söylenebilir. Böylesine köklü bir deðiþim için öncelikle, kiþinin içinde bulunduðu durumun bireysel varoluþu üzerindeki olumsuz etkilerinin farkýna varmasý gerekir. Ýkinci adým, aþýrý uyumlu kiþiliðin saðlamakta olduðu avantajlardan vazgeçilmesidir. Söz konusu dönüþümün ne denli güç olduðunu açýk bir þekilde kavramak isterseniz, yalnýzca bir gün için, sizden beklendiði gibi deðil de olmak istediðiniz ve doðru bulduðunuz gibi davranmayý deneyebilirsiniz. Bu küçük deney bile özgün bir kiþiliðin bedeli konusunda size epeyce ipucu saðlayacaktýr. Ama, ben zaten böyle yaþýyorum diyorsanýz, o zaman çevrenizdekilere yardým etmenizi öneririm. Sizin gibi insanlara hepimizin öyle çok gereksinimi var ki Kýsaltýlarak alýnmýþtýr Cumhuriyet Hafta, 25 Nisan A 14 Lees verder

15 Tekst 10 Erhan Keleþoðlu Eski Türk filmlerine raðbet azalmýyor Bugün Yine mi Türk filmi deyip zapping yapanlarýn sayýsý mutlaka az deðil ama eski yerli filmler hâlâ raðbet görüyor ve iyi rating saðlýyor. Televizyon kanallarýnda defalarca gösterilen filmler hem eleþtiriliyor, hem izleniyor. Münir Özkul lu, Adile Naþit li, Tarýk Akan lý, Þener Þen li, Halit Akçatepe li ve baþlý baþýna bir fenomen sayýlan Kemal Sunal lý filmler büyük ilgi görüyor. Bu filmlerle büyüyen bir nesil, þimdi kendi çocuklarýyla beraber bu filmleri tekrar tekrar seyrediyor. Kimilerine göre, toplumumuzda yok olmakta olan eski deðerlere duyulan büyük özlemden kaynaklanýyor bu durum. Kentlileþme olgusu ile birlikte insanlarýn gittikçe yalnýzlaþtýðý, mahalle yaþantýsýnýn silindiði, apartmanlarda kimsenin kimseyi tanýmadýðý bir dönemde eskinin o sýcak iliþkileri arandýðý için bu filmlere büyük ilgi olduðu söyleniyor. Kimileri ise meseleye tam tersi yönden bakýyor ve bu ilginin gerçekten var olup olmadýðýný sorguluyor. Maltepe Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Dekaný Prof. Dr. Ersan Ýlal de meseleye bu doðrultuda bakýyor ve televizyonlarýn yalnýzca ucuz olduklarý için bu filmleri tercih ettiklerini düþünüyor. Ayrýca bu filmlerin Türk kültürünü yansýttýðýna inanmadýðýný da söylemeden edemiyor. Sinema eleþtirmeni Mesut Kara ise konuya son derece duygusal bir çerçeveden bakýyor. Ona göre, Türk sinemasý seviliyordu çünkü o filmlerde ve filmleri yapanlarda inanç ve sevgi vardý. O filmler samimi ve iyi niyetliydi. Son dönemde televizyonlarda Türk filmlerine olan veya olduðu ileri sürülen raðbetin altýnda ne olduðu sorusuna Mesut Kara, þu yanýtlarý veriyor: Belki televizyonlar çok ucuza malettikleri için bu kadar çok film aldý ve gösterdi. Ama zamanla bu anlamýný yitirdi. Çünkü aslolan halkýn beðenmesiydi ve halk eski Türk filmlerini sahiplenmiþti. O filmlerde kendisini buluyordu. Geçmiþini, yitip giden erdemleri farketti. Artýk o filmlerin televizyona maliyetin azlýðýndan çok, seyircinin onlarý izliyor, istiyor olmasý önemliydi. Herþeyin deðiþtiðini ve bu deðiþimi en iyi Türk sinemasýnýn yansýttýðýný söyleyen Kara, þöyle devam ediyor: Geçmiþ yýllarda varolan güzellikler yok olmuþ, deðiþmiþ, yerini baþka þeyler, yükselen deðerler almýþtý. Bunlarý halk, o filmleri izledikçe görüyordu. Bir çoðumuz iyi insan olmayý, isyan etmeyi, mücadeleyi o filmlerin kahramanlarýndan, Yýlmaz Güney den, Cüneyt Arkýn dan, Nubar Terziyan dan, Osman Alyanak tan, Faik Coþkun dan, Ýhsan Yüce den öðrenerek büyümüþtük. Kuþkusuz o filmlerin çekildiði yýllarda Türkiye bugünkünden çok farklýydý. Türkiye nüfusunun çoðunluðunun kýrsal alanda yaþadýðý, köyden kente göçün ve topraktan kopuþun alabildiðine devam ettiði bir dünyada çekilmiþti o filmler. Toplumsal deðiþimin çalkantýlarýyla sarsýlan küçük insanlar, zorluklara ve acýlara, dünyalarýnda yarattýklarý hemþehrilik, komþuluk kurumlarýnda þekillenen bir dayanýþma ile cevap verirlerdi. Hangi düþünceden olursa olsun, mert insanlara saygý duyulur, alýnteri ile çalýþmak en büyük fazilet kabul edilirdi. Derken öyle bir çað baþladý ki, çuvalla kara para aklayanlar, uyuþturucu kaçakçýlarý, eli kanlý katiller, halkýn parasýný çalanlar þerefli sayýldýlar. Onlara helâl olsun, denildi. Türkiye nin onunla gurur duyduðu haykýrýldý. Yeni dönemin erdemi hangi yoldan olursa olsun köþeyi dönebilmekti. Acaba þimdi televizyon kanallarýnda izlediðimiz eski Türk filmleri ulusal kültürümüzü yansýtýyor mu? Ersan Ýlal, bu filmlerin Amerikan salon filmleri tarzýnda olduklarý ve bizim kültürel deðerlerimizi yansýtmadýklarý görüþünde. Artýk Amerikan kaynaklý kozmopolit kültür, bizim ülkemizde de egemen oluyor. Farklý ülkelerden, farklý uluslardan, farklý kültürlerden milyarlarca insaný ayný markalarý giymeye, ayný þarkýlarý söylemeye, ayný köfteyi yemeye ve ayný filmi seyretmeye zorlayan bu sürecin sonunda ne olacaðýný kimse bilmiyor ama duygusal baðlarýn ötesinde, bu kozmopolitleþme veyahut kültür emperyalizmine karþý yirmi otuz yýl öncesinin filmleriyle direnemeyeceðimiz açýk seçik görülüyor. Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Nokta, 30 Mayýs A 15 Lees verder

16 Tekst 11 Vazgeçemediðimiz yaðma kültürü Özgür ATANUR Yaðmacýlýk, yiyicilik sevdasý çok eskilere dayanýyor. Tevfik Fikret in 1912 yýlýnda yazdýðý Hân-ý Yaðma þiirindeki dizelerden bugüne hiçbir þeyin deðiþmediði görülüyor. Eskilerde yaðmalama, adabýyla yapýlýrken bugünlerde sokaklarda, siyasette, Boðaz yamaçlarýnda açýk açýk, göz göre göre yapýlýyor. Hatta devletin malýnýn deniz olarak görüldüðü bu dönemde yemeyene domuz deniliyor. Yaðmacýlýk bizim kökenimizden mi kaynaklanýyor yoksa dýþ mihraklar mý bizi yaðmacý yapýyor gibi sorular kafalarý kurcalýyor. Bizim kanýmýzda yaðmacýlýk var diyerek söze baþlýyor gazeteci Güngör Uras ve fetih zihniyetinin bunu desteklediðini dile getiriyor. Fetihle toprak ve varlýk elde etmeye alýþmýþ akýncý bir neslin çocuklarý olduðumuzun altýný çizen Uras, elde edilen topraklarý kendi topraðý, kendi hakký olarak gören zihniyetle, Anadolu dan gelip bayraðý diktiði yeri kendi topraðý olarak gören zihniyet aynýdýr diyor. Ýnsanlar Ýstanbul sokaklarýnda kaldýrýmlarýna büfeyi dikiyor Burasý benim diyor, parka çay bahçesi açýyor Burasý benim hakkým diyor. Hân-ý Yaðmanýn en güzel misali þu: Bugün Ýstanbul un trafik sorunuyla uðraþanlarýn aklýna, iki þeritli sokaðýn bir þeridini otopark olarak kullanan ve haracýný yiyenleri oradan kaldýrsam yollarýn kapasitesi yüzde elli artar diye birþey gelmiyor. Ankara da oturanlar þu anda Ýstanbul dan daha zengin çünkü orada oturanlar devleti soyarak yaþýyorlar diyen Uras, Hân-ý Yaðma nýn bu söylediklerinde saklý olduðunu vurguluyor li yýllarda baþlayan kýrdan kente akýn ve bu akýnýn yarattýðý arsa talebinin, devletin planlama faaliyetleriyle karþýlanamadýðýný ifade eden Prof. Dr. Emre Kongar, tam tersine devletin bu akýna ilgisiz kaldýðýný ve hazine arazisi, belediye arazisinin yaðmalanmasýnýn, gecekondu aflarýyla meþrulaþtýrýldýðýný belirtiyor. Þimdi tabii bu yapý böyle oluþunca kentleþme olgusu çerçevesinde kent arsalarýnýn rantý muazzam miktarlara ulaþtý. Bir süre sonra kentlerde kamu arazilerini yaðmalayarak gaspedenlerin, bu gasplarý sonunda zenginleþip, güçlendiklerini ve bunlarý meþrulaþtýrmak için siyasete girdiklerini söyleyerek; Bunlar siyasal partilere girdiler ve yerel örgütlenmelerde, yani belediyelerde, il ve ilçe meclislerinde egemen oldular. Böylece yaðma kültürünün siyasete hakim olduðu bir yapý ortaya çýktý diyor. Politik Yozlaþma ve Kleptokrasi adlý kitabýn yazarý ve Dokuz Eylül Üniversitesi öðretim üyelerinden Prof. Dr. Coþkun Can Aktan, bu konuyla ilgili þunlarý söylüyor: Türkiye de bu süreç 1980 sonrasýnda yaygýnlaþtý. Benim tespitim þu, Türkiye de yaðma kültürü adýný verdiðimiz konu geniþ bir yelpazeyi kapsýyor. Ben bunu bir kavram altýnda incelemeye çalýþtým. Ben buna kleptokrasi veya siyasi yozlaþma adýný verdim. Bunun içine rüþvet, yolsuzluk, halk dilinde torpil dediðimiz adam kayýrmacýlýðýn farklý türleri girmektedir. Partizanlýk, eþ dost kayýrmacýlýk, rant kayýrmacýlýðýný hep yozlaþmanýn türleri olarak belirttim. Devletin ekonomiye müdahalesi sonucunda ortaya çýkan rantlar ve bu rantlarý kapabilmek için yarýþan kesimler ve kuruluþlar gibi. Devlet iç borçlanmayla hazine bonolarýný piyasaya sürdüðü anda ortaya bir rantiyeci kesim çýkýyor ve büyüyor, geniþliyor. Yiyicilik, yaðmacýlýk iþte bu kleptokrasi kavramý altýnda birleþiyor. Tüm bu tartýþmalardan sonra ister istemez yine Tevfik Fikret in dizeleri zihinlerde yankýlanýyor: Bu harmanýn gelir sonu, kapýþtýrýn gider ayak/ Yarýn, bakarsýnýz, söner bugün çýtýrdayan ocak!/ Bugünkü mideler kavi, bugünkü çorbalar sýcak/ Atýþtýrýn, týkýþtýrýn kapýþ kapýþ, çanak çanak / Yiyin, efendiler, yiyin; bu hân-ý pür-nevâ sizin;/ Doyunca, týksýrýnca, çatlayýncaya kadar yiyin! Deðiþtirilerek alýnmýþtýr Nokta, 16 Mayýs 1998 Einde A 16