atmakaya (Seydißehir-Konya) boksit yataûýnýn jeolojik ve petrografik šzellikleri

Transkript

1 Yerbilimleri, 28 (2003), Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi BŸlteni Bulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University atmakaya (Seydißehir-Konya) boksit yataûýnýn jeolojik ve petrografik šzellikleri Geological and petrographical features of the atmakaya (Seydißehir-Konya) bauxite deposit M. Muzaffer KARADAÚ, Sedat TEMUR, Fetullah ARIK, Alican ZT RK Sel uk niversitesi, MŸhendislik - MimarlÝk FakŸltesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, KONYA Z SeydißehirÕin 30 km gÿneyindeki atmakaya (Arvana) KšyŸÕnŸn 500 m batýsýnda bulunan inceleme alanýndaki boksitlerin tabanýnda st Kretase (Senomaniyen) yaßlý karbonatlý kaya lardan olußan KatrangediÛi formasyonu bulunmaktadýr. Bu birimin Ÿst kesimindeki karstik ukurluklarda birikmiß olan boksitlerin Ÿzerinde, st Kretase (Senoniyen Ð Maestrihtiyen) yaßlý karbonatlý kaya lardan olußan DoÛankuzu formasyonu bulunmaktadýr. Bu birimler, Paleosen yaßlý Yarpuz formasyonu, Eosen yaßlý AÛa tepesi formasyonu ve yšreye naplaßma hareketleri ile gelen BozkÝr birliûine ait kaya lar (BozkÝr karmaßýûý) tarafýndan šrtÿlmektedir. Boksit yataûýnýn yÿzeylediûi alan uzun ekseni 200 m, kýsa ekseni ise 50 m olan KD-GB uzanýmlý bir merceûe benzemektedir. Boksitin i inde bulunduûu paleo- ukurluûun en derin yeri 10 m olup, yataûýn ortalama kalýnlýûý 3 m civarýndadýr. atmakaya boksitleri ÒbšhmitikÓ tipte olup, yatakta bšhmitin yaný sýra, ok az miktarlarda diyaspor, kaolinit, hematit, gštit, limonit, pirit, markazit, anataz, rutil, kuvars, tridimit, kalsit ve ayrýca atlaklarýn i inde mangan minerallerinden proluzit ve psilomelan bulunmaktadýr. Bu mineralojik bileßime gšre atmakaya boksit yataûý; Seydißehir bšlgesindeki diûer yataklardan ok bÿyÿk bir fark gšstermemektedir. Yatakta masif, oolitik Ð pisolitik, killi, demirli ve breßik olmak Ÿzere beß tip cevher ayýrt edilmißtir. Masif ve oolitik - pisolitik cevher yataûýn bÿtÿnÿnde yaygýn olarak gšzlenmektedir. Oolitik ve pisolitik cevher yataûýn ana bileßenini olußturmaktadýr. Breßik cevher; yataûýn hem altýnda, hem ŸstŸnde kire - taßlarýnýn sýnýrýnda yaygýn olarak gšzlenirken, demirli ve killi boksitler yataûýn alt kesimlerinde yoûunlaßmýßtýr. Yatakta bšhmitin yaygýn olarak bulunmasý; ortam sýcaklýûýnýn 155 o CÕnin Ÿzerinde, piritin varlýûý ortamýn EhÕÝnÝn - 0.3ÕŸn altýnda, hematit, gštit ve psilomelanýn varlýûý ise phõýn 7Õnin ŸstŸnde olduûunu gšstermektedir. Anahtar kelimeler: Boksit, bšhmit, atmakaya, karst, Seydißehir. ABSTRACT The upper Cretaceous KatrangediÛi formation comprising carbonaceous rock occurs at the base of the bauxite in the study area, which is located 30 km to the south of Seydißehir and 500 m to the west of the atmakaya village. The Upper Cretaceous (Senonian - Maestrichtian) DoÛankuzu formation lies on the bauxite deposited in the karstic openings at the upper part of the KatrangediÛi formatoin. These units are overlain discomformably by the Paleocene Yarpuz formation, the Eoecene AÛa tepesi formation, and rocks of the BozkÝr Unit (BozkÝr melange) replaced to the sudy area by napping. The atmakaya bauxite deposit has a lens shape with 50 to 200 m in dimension aligned to NE-SW. The deepest part of the paleo-sinkhole, in which ore was deposited is 10 m and tha average tickness of ore deposit is about 3 m. The atmakaya bauxite is boehmitic. Besides boehmite, the one involves little amount of kaolinite, diaspore, hematite, goethite, limonite, pyrite, marcasite, anatase, rutile, quartz, tridymite and calcite in the ore deposit. According to this mineralogical composition, the atmakaya bauxite ore does not show important differences from other ore deposits around Seydißehir. Five types of mineralization were identified in the studied ore deposits. These are massive, oolitic Ð pysolithic, clayey, iron - bearing and brecciated bauxites. Oolitic Ð pysolitic mineralization occurs everywhere in the ore deposit. Brecciated mineralization are commonly observed near the limestones above and below the ore deposit, while iron-bearing and clayey bauxited intensified at the lower part of the ore deposits. The common presence of boehmite in the ore deposit indicates that the temperature of the environment was over 155 o C. The presence of pyrite points the hematite suggests that Eh of the environment was below -0.3 and goethite and psilomelan points that the ph of the environment was higher than 7, respectively. Key words: Bauxite, boehmite, atmakaya, karst, Seydißehir. M. M. KaradaÛ mmkaradag@selcuk.edu.tr

2 110 Yerbilimleri GÜRÜÞ atmakaya yataûý, Seydißehir (Konya) Ül esiõnin 30 km gÿneyinde atmakaya (Arvana) KšyŸÕnŸn 500 m batýsýnda ve SuÛla GšlŸÕnŸn hemen gÿneyindeki 1130 m rakýmlý tepe civarýnda yeralmaktadýr (Þekil 1). Bu alýßmanýn amacý, atmakaya yšresindeki boksit yataûýnýn jeolojik ve petrografik šzelliklerinin araßtýrýlmasýdýr. Arazi alýßmalarý sýrasýnda, daha šnce yapýlan araßtýrmalardan da yararlanýlarak (Orhon ve TepebaßÝ, 1976; Orhon vd., 1977), farklý litolojik šzelliklere sahip formasyonlarýn sýnýrlarý, tektonik yapýlar ve boksit yataklarýnýn sýnýrlarý izilmißtir. Yšredeki kire taßý, terra-rosa ve boksitlerden šrnekleme yapýlmýßtýr. AlÝnan šrnekler Ÿzerinde yapýlan incekesit, parlatma kesiti, XRD (X ÝßÝnlarÝ kýrýným), AAS (Atomik Absorbsiyon Spektrofotometrisi) ve kimyasal analizlerle yankaya ve boksitin mineralojik ve petrografik šzellikleri incelenmißtir. Orta Toros kußaûýnda yeralan boksitlerle ilgili olarak ilk alýßmalar Ziegler (1939), Kovenko (1946), Blumenthal ve Gšksu (1949), Weisse (1956) ve Wippern (1962, 1965) tarafýndan yÿrÿtÿlmÿßtÿr. Bu araßtýrmalarda bšlgede šzellikle Akseki Ð Seydißehir kußaûýnda olduk a bol miktarda boksit yatak ve zuhurunun bulunduûu belirlenmiß, ancak bunlarýn ayrýntýsýna inilmemißtir. Yšredeki boksit yataklarýnýn jeolojik, petrografik ve kškensel šzellikleriyle ilgili alýßmalar Orhon ve TepebaßÝ (1976), Atabey (1976), Baysal ve Engin (1976), Orhon vd. (1977), zlÿ (1978), Lauber (1980) ve KaradaÛ (1987, 1996) tarafýndan yapýlmýßtýr. GENEL JEOLOJÜ Stratigrafi atmakaya boksit yataûý ve evresinde bulunan en yaßlý birimler, BozkÝr BirliÛiÕne ait st Kretase yaßlý ofiyolitik kaya lardýr. Otokton serinin en yaßlý kayacý ise, st Kretase (Senomaniyen) yaßlý karbonatlý kaya lardan olußan Katrangedi- Ûi formasyonudur. Bu birimin Ÿst kesimindeki karstik bir ukurluk i inde birikmiß olan boksit olußumlarý yine st Kretase (Senoniyen - Maestrihtiyen) yaßlý karbonatlý kaya lardan olußan DoÛankuzu formasyonu tarafýndan šrtÿlmektedir. DoÛankuzu formasyonu baßlýca karbonatlý kaya lardan olußan Yarpuz formasyonu tarafýndan uyumsuzlukla šrtÿlÿrken, Yarpuz formasyonu ise dereceli olarak derin denizel karakterli AÛa tepesi formasyonuna ge iß gšstermektedir. Yšreye naplaßma hareketleri ile gelen BozkÝr birliûine ait kaya larýn yerleßim yaßý, Ge EosenÕden sonradýr (Þekil 1 ve 2). KatrangediÛi formasyonu KatrangediÛi formasyonu orta Ð kalýn tabakalý, bol fosilli ve karstik yÿzey ßekilleri gšsteren kire taßlarý ile temsil edilmektedir. Blumenthal (1947, 1949) tarafýndan Ò st Kretase komprehensif serisió i inde ele alýnan birim, Monod (1967) tarafýndan da ÒAkseki SerisiÓne ait karbonatlý kaya lar olarak tanýmlanmýßtýr. Formasyon, ilk kez KaradaÛ (1987) tarafýndan Seydißehir gÿneyindeki KatrangediÛi Tepe civarýndaki yÿzeylemelerine gšre adlanmýß olup, inceleme alanýnda tipik olarak atmakaya KšyŸÕnŸn kuzeyinde yÿzeylemektedir. KatrangediÛi formasyonuna ait kire taßlarýnda dolin, lapya, dÿden ve maûaralarla temsil edilen karstik ßekiller sýk a gelißmißtir. Sivri ve keskin kenarlý lapyalar karakteristiktir. Olduk a ince kristalli olan birimde tabaka kalýnlýklarý cm arasýnda deûißmektedir. Tabakalanmaya dik yšnde gelißmiß bir ok diyagonal eklem sistemi mevcuttur. Ünce atlaklarýn bir oûu ikincil kalsit, demir oksit ve kil dolguludur. Tabakalanmaya dik ve paralel yšnde gelißen bu yoûun eklem sistemi nedeniyle kaya bloklu bir gšrÿnÿm arz etmektedir. Bu atlaklarýn bÿyÿk bir oûunluûu boksit škelmesinden šnce olußmußtur. Boksitli seviyelerin hemen altýnda gšrÿlen a Ýk pembe Ð bej kire taßlarýnýn atlaklarý da boksit, kil ve demir oksit tarafýndan doldurulmußtur. Ger ekleßtirilen petrografik incelemelere gšre bu birime ait kaya lar, oûunlukla mikritik kire - taßlarýdýr. Biyojenik oygu izleri olduk a fazla olup, yer yer dismikrit šzelliûi gšstermektedir. Kaya ta yer yer ikincil kalsit damarlarý bulunmaktadýr. XRD incelemelerinde bu formasyona ait kaya larýn bÿyÿk oranda kalsitten olußtuûu belirlenmißtir. KatrangediÛi formasyonunun alt sýnýrý inceleme alanýnda gšrÿlememekle birlikte, KaradaÛ (1987) tarafýndan Dogger yaßlý kire taßý ve dolomitik kire taßlarýndan olußan Ü erikýßla formasyonu Ÿzerine uyumsuzlukla geldiûi belirtilmektedir. atmakaya boksit yataûý, bu birimin

3 Þekil 1. Ünceleme alanýnýn jeoloji ve yerbulduru haritalarý. Figure 1. Geological and location maps of the study area. KaradaÛ vd. 111

4 112 Yerbilimleri Þekil 2. Ünceleme alanýnda yÿzeyleyen birimlerin tektono-stratigrafik dikme kesiti (šl eksiz). Figure 2. Tectono-stratigraphic colon section of the units cropped out in the study area (not-to-scale). Ÿzerinde gelißen karstik bir boßluk i inde bulunmaktadýr. Boksitin olußmadýûý yerlerde birimin Ÿzerine uyumsuzlukla gelen DoÛankuzu formasyonu, KatrangediÛi formasyonundan olduka zor ayýrt edilebilmektedir. Birimin gšrÿnÿr kalýnlýûý 100 Ð 150 m arasýnda deûißmektedir (KaradaÛ, 1987). KatrangediÛi formasyonu, yakýn bšlgelerdeki karbonatlý kaya larla yapýlan deneßtirmelere gšre Ge KretaseÕde olußmuß olup, bu birime ait kaya larda yapýlan mikropaleontoljik alýßmalarda Cuneolina sp., Nezzazata sp., Discyclina sp., Valvulammina sp., Miliolidae, ve Ophtalmidium sp. fosilleri bulunmußtur (KaradaÛ, 1987). Pale-

5 KaradaÛ vd. 113 ontolojik verilere gšre, KatrangediÛi formasyonunun yaßý st Kretase (Senomaniyen)Õdir. KatrangediÛi formasyonu, inceleme alanýnýn da i inde bulunduûu Toros kußaûýnda olduk a geniß ve deûißik alanlarda gšzlenmektedir. Birim; litofasiyes, fosil i eriûi, yaß ve olußum ortamý bakýmýndan Hadim - Seydißehir arasýnda Geyikda- ÛÝ birliûine ait Òrudistli kire taßlarýó ile ( zgÿl, 1976), komprehensif seriye ait Òhippuritesli kire taßlarýó (Blumenthal, 1947), Akseki Ð Seydißehir bšlgesinde yÿzeyleyen Ò amlýk kalkerlerió (Monod, 1977) ile deneßtirilebilir šzelliktedir. DoÛankuzu formasyonu DoÛankuzu formasyonu; altta kalýn tabakalý ve bu tabakalarý kesen dik atlaklar sebebiyle bloklu bir gšrÿnÿm arzeden bol fosilli kire taßlarý ve Ÿstte daha masif gšrÿnÿmlÿ bej, grimsi bej ve a Ýk gri kire taßlarý ile temsil edilmektedir. Formasyon, ilk kez KaradaÛ (1987) tarafýndan tipik olarak gšzlendiûi DoÛankuzu boksit yataûý evresindeki yÿzeylemeleri dikkate alýnarak ÒDo- Ûankuzu formasyonuó olarak adlanmýßtýr. Ünceleme alanýnda atmakaya boksit yataûýnýn Ÿst kesimlerinde tipik olarak izlenmektedir. DoÛankuzu formasyonunun alt kesimlerinde ve hemen boksitli seviyenin Ÿzerinde olduk a kalýn (3-5 m) tabakalý kire taßý seviyesi bulunmaktadýr. Bu seviyede tabakalanmaya dik yšnde gelißmiß ok yoûun bir atlak sistemi mevcuttur. atlaklar boyunca ger ekleßen kimyasal ayrýßma nedeniyle kire taßlarý bloklu bir gšrÿnÿm kazanmýß olup, olduk a bol miktarda dolin, lapya, dÿden ve maûara gibi karstik olußumlar i ermektedir. Kaya lar a Ýk gri yer yer grimsi bej renkli, mikrokristalin dokulu ve bÿyÿk bir oûunluûu da sparitik bileßimlidir. Boksite yakýn kesimler (boksitle) boyanma nedeniyle pembemsi bir renk almýßtýr. Bu seviyenin toplam kalýnlýûý m arasýnda deûißmektedir. Formasyonun orta kesimlerinde kalýnlýûý m arasýnda deûißen breßik bir seviye yer almaktadýr. Kire taßlarýnýn dýß etkenlerle yerinde (insitu) par alanmasý ile olußan bu breßlerin tamamýna yakýn bir bšlÿmÿ tek bileßenli olup, boksit yer yer de killi bir malzeme ile imentolanmýßlardýr. Breßi olußturan tanelerin dýß kesimlerde gšrÿlen alterasyonlar i eri doûru azalmakta ve merkezde anakayacýn tÿm šzellikleri gšzlenebilmektedir. Birimin Ÿst kesimlerinde bulunan koyu gri kire - taßlarý i erisinde yer yer a Ýk renkli killi kire taßlarý ve ince batlar halinde dolomitik kire taßlarý gšzlenmektedir. Tabaka kalýnlýklarý 3-10 cm arasýnda deûißen kire taßlarý, mikrokristalin dokulu, yer yer dismikritlerden olußmuß biyomikritik kire taßý šzelliûindedir. Bunlarda yapýlan X - ÝßÝnlarÝ kýrýným (XRD) analizlerinde bir ok šrne- Ûin hakim bileßeninin kalsit olduûu belirlenmißtir. Ancak, yer yer az miktarda dolomit kalsite eßlik etmektedir. Formasyon, inceleme alanýnda atmakaya yataûýnýn gÿney ve atmakaya KšyŸÕnŸn kuzeyinde yayýlým sunmakta olup, saha gšzlemleri, i ermiß olduûu fosil topluluklarý ve petrografik veriler, bu formasyonun st Kretase (Senomaniyen) yaßlý KatrangediÛi formasyonu Ÿzerine uyumsuzlukla geldiûini gšstermektedir. Paleontolojik alýßmalarda Hemicyclamina sp., Dicyclina sp., Nezzazata simplex, Cuneolina sp., Valvulammina sp., Chrysalidina gradata, Miliolides, Discorbides, Microcodium sp., Thaumatoporella, rudist, hippurit ve ostrakod fosilleri bulunmußtur (KaradaÛ, 1987). Buna gšre formasyonun yaßý st Kretase (Senoniyen Ð Maestrihtiyen) olmalýdýr. KalÝnlÝÛÝ inceleme alanýnda tam olarak šl Ÿlememißtir. Ancak, KaradaÛ (1987) tarafýndan Seydißehir civarýndaki yÿzleklerinde birimin toplam kalýnlýûýnýn m civarýnda olabileceûi belirtilmektedir. Fosil i eriûi ve litolojik šzelliklerine gšre sýû litoral bir havzada škelen DoÛankuzu formasyonu, Orta Toros kußaûýnda bulunan st Kretase yaßlý karbonatlý kaya larla litolojik, petrografik ve olußum ortamý bakýmýndan deneßtirilebilir šzelliktedir. Yarpuz formasyonu Yarpuz formasyonu genellikle koyu gri, olduk a kýrýlgan, ince Ð orta tabakalý kire taßlarý ile temsil edilmektedir. Birim ilk kez KaradaÛ (1987) tarafýndan adlandýrýlmýßtýr. Ünceleme alanýnda atmakaya YataÛÝÕnÝn hemen gÿneyinde Do- Ûankuzu formasyonunun Ÿzerinde tipik olarak gšzlenen birim, st Kretase yaßlý DoÛankuzu formasyonunun Ÿzerinde uyumsuzlukla bußunmaktadýr. zerine ise, Eosen yaßlý AÛa tepesi formasyonu uyumlu olarak gelmektedir.

6 114 Yerbilimleri AÛa tepesi formasyonu AÛa tepesi formasyonu, ince tabakalý pembe kire taßý, kumtaßý, silttaßý, marn ve konglomeralardan olußmaktadýr. Bulumenthal (1949) tarafýndan ÒflißÓ olarak adlandýrýlan birim, ilk kez KaradaÛ (1987) tarafýndan Seydißehir Ð Akseki yolu Ÿzerinde yer alan AÛa tepesi civarýndaki yÿzeylemeleri dikkate alýnarak adlandýrýlmýßtýr. atmakaya yataûý ve atmakaya KšyŸÕnŸn gÿneyinde olduk a geniß alanlarda yÿzeylen bu formasyon st Paleosen - Alt Eosen yaßlý Yarpuz formasyonu Ÿzerine uyumlu olarak gelmektedir. Üstifin ŸstŸnde ise, BozkÝr karmaßýûý tektonik bir dokanakla bulunmaktadýr. BozkÝr karmaßýûý BozkÝr karmaßýûý; baßlýca koyu gri, yeßilimsi gri ve yeßil diyabaz/dolerit, serpantinit ile derin denizel škeller olan kýrmýzý renkli radyolarit ve šrtlerle temsil edilmektedir. Blumenthal (1947, 1949) ve Monod (1967) tarafýndan Hadim NapÝ, zgÿl (1976) tarafýndan BozkÝr BirliÛi ve z e- lik (1984) tarafýndan BozkÝr alloktonu olarak tanýmlanan birim i inde BozkÝr BirliÛiÕne ait ofiyolitik kaya lar bulunduûu i in bu alýßmada ÒBozkÝr karmaßýûýó adlamasý kullanýlmýßtýr. atmakaya yataûýnýn hemen gÿneyinde yÿzeyleyen birim yšreye EosenÕden sonra ger ekleßen tektonik hareketlerle yerleßmißtir. AlŸvyon Bu birim, kýrmýzý, kahve, bej, sarýmsý bej kil, kum, akýl ve blok boyutunda tutturulmamýß š- kellerden olußmaktadýr. Ünceleme alanýn kuzey kesimi tamamen alÿvyonlarla kaplýdýr. BOKSÜT YATAÚI YayÝlÝm ve Konum atmakaya boksit yataûý, Seydißehir bšlgesi boksitleri i inde bulunmaktadýr. Bšlgede boksit arama alýßmalarý 1940ÕlÝ yýllarda MTA tarafýndan baßlatýlmýßtýr (Arni, 1940; Kovenko, 1946; Gšksu, 1953). atmakaya yataûý, cevher modÿlÿnÿn (Al 2 O 3 /SiO 2 ) diûer yataklara gšre olduk a yÿksek olmasý a ÝsÝndan šnem taßýmaktadýr. Yšredeki diûer yataklar gibi, bu yatak da st Kretase yaßlý KatrangediÛi formasyonunun tavanýnda gšzlenen uyumsuzluk yÿzeyinde (paleo- ukurluklar) i erisinde yer almaktadýr (Þekil 3 ve 4). Þekil 3. atmakaya boksit yataûýnýn blok diyagramý. Figure 3. Block diagram of the atmakaya bauxite deposit.

7 KaradaÛ vd. 115 Þekil 4. atmakaya boksit yataûýnýn jeolojik kesiti (KaradaÛ, 1987). Figure 4. Geological cross section of atmakaya bauxite deposit (KaradaÛ, 1987). Cevher Geometrisi atmakaya boksit yataûý; uzun ekseni 200 m, kýsa ekseni ise 50 m olan, KD-GB uzanýmlý bir merceûe benzemektedir. Yatak, gÿneydoûuya doûru yaklaßýk 20 o eûimle 450 m kadar devam etmektedir. Ü inde bulunduûu karstik škÿntÿnÿn morfolojisine uygun olarak yerleßmiß olan boksit kÿtlesinin kalýnlýûý en fazla 10 m olup, ortalama 3 m civarýndadýr. Masif boksitli seviye altta ve Ÿstte iki breßik seviye arasýnda bulunmaktadýr. Alttaki breßik seviye yer yer 30 m kalýnlýkta olmasýna raûmen, dÿzenli bir yayýlým gšstermemektedir. Bu seviyenin Ÿzerinde yer alan killi boksit seviyesi en fazla 3 m kalýnlýûýnda olup, yataûýn her yerinde izlenememektedir. stteki breßik seviye ise, en fazla 10 m kalýnlýûa sahiptir. Yatak doûuda KB- GD doûrultulu sol yšnlÿ doûrultu atýmlý bir fayla sýnýrlanmaktadýr m rakýmlý tepenin hemen gÿneyinde yaklaßýk D-B doûrultulu diûer bir fay ise, yataûý kesmiß ve cevherin 40 m derine atýlmasýna neden olmußtur (bkz. Þekil 3 ve 4). Cevher Petrografisi Cevherleßme tipleri atmakaya yataûýndaki cevherin rengi gri, sarý, a Ýk yeßil, koyu kahverengi, bordo ve kiremit kýrmýzýsýdýr. Bunlardan siyah, kiremit kýrmýzýsý ve koyu kahve renkli olanlar; yÿksek modÿllÿ; gri, sarý ve a Ýk yeßil renkli olanlar ise dÿßÿk modÿllÿdÿr. YŸksek modÿllÿ cevherler yataûýn kuzeyinde bulunurken, dÿßÿk modÿllÿ cevherler daha ok yataûýn gÿney kesiminde daûýlým gšstermektedir. Yatakta masif, benekli, killi, demirli ve breßik boksit ßeklinde 5 tip cevher ayýrt edilmißtir. Masif ve benekli cevher yataûýn hemen her kesiminde izlenirken, breßik cevher; yataûýn hem altýnda, hem ŸstŸnde ve kire taßlarýnýn sýnýrýnda yaygýn olarak gšzlenmektedir. Demirli ve killi boksitler ise, yataûýn alt kesimlerde yoûunlaßmaktadýr. Masif boksit: atmakaya yataûýnýn en yaygýn cevher tÿrÿdÿr. Masif boksitler mekanik ayrýßmadan etkilenmeyen bšlÿmlerde daha yaygýn olup, killi topraûýmsý cevherin bunlara baûlý olarak tÿrediûi dÿßÿnÿlmektedir. Bu cevherlerin taze yÿzeyleri kil minerallerinin etkisiyle kayganlaßmýßtýr. Ana mineralleri; bšhmit, hematit, gštit ve kaolinit olup, az miktarda gibsit, kuvars ve diyaspor da bulunmaktadýr. Benekli boksit: Oolitik ve pisolitik yapýlý boksitlere Òbenekli boksitó adý verilmißtir. Ooidlerin aplarý genellikle 2-3 mm olup, oûunlukla hema-

8 116 Yerbilimleri titten olußan bir ekirdeûin etrafýnda sarýlmýß durumda bulunan bšhmit ile temsil edilmektedir. BazÝ hematit ekirdeklerinin etrafýnda oolit ile yalancý oolit olußumlarý ve oolitik fazda birden fazla boksit olußum evresinin ge ildiûini gšsteren zonlanmalar saptanmýßtýr. Koyu kýrmýzý bu ooidler bšhmit e zengin hamur i erisinde daûýlmýßlardýr (Þekil 5a). BazÝ ooidlerin i inde pirit zenginleßmeleri izlenmektedir. Ooidlerin yaygýn olmasý cevherleßme sýrasýnda škelme ortamýnýn sýû ve alkantýlý bir ortam olduûunu gšstermektedir. Benekli cevher i erisinde šnemli yer tutan bir di- Ûer grup ise, Òpisolitik yapýlýó boksitlerdir. Bunlar, eßitli nedenlerle yapýlarý bozulmuß ve irileßmiß oolitler ile tek baßýna bulunan iri kristalli hematit pisolitlerinden olußmakta (Þekil 5b), yataûýn Ÿst kesimlerinde daha yoûun olarak izlenmektedir. Demirli boksit: SarÝ, sarýmsý kahve ve siyah renklerde hematit, gštit, lepidokrosit ve limonit e zengin olan boksitler, Òdemirli boksitó olarak tanýmlanmýßtýr. BunlarÝn atlaklarýnda šnemli miktarda mangan dendritleri ile yer yer beyaz renkli kaolinit sývamalarý gšzlenmektedir. Koyu renkli kýsýmlarda hematit ve gštit miktarý artmakta ve bu durumda Fe i eriûi Al i eriûini ge mektedir. Breßik boksit: Yatakta iki seviye halinde gšzlenen bu tip cevherlerin tane boylarý deûißken olup, oûunlukla kšßeli kire taßý par alarýnýn boksit ve boksitik bir imento ile baûlanmasý sonucu olußmußlardýr (Þekil 5c). Alt kesimde bulunan breßik seviye olduk a kalýn olup, yer yer 30 m kalýnlýûýnda olan bu seviye yÿzeyde gšzlenmemektedir. Breßik boksitte kire taßý taneleri masif, oolitik ve kriptokristalin boksitle baûlandýûý i in, bu tip boksitler Òboksitik breßleró olarak adlandýrýlmýßtýr. Belirgin škme yapýlarý gšsteren breßlerde dýßtan i e doûru bozunma izlerine rastlanmaktadýr. Taban kire taßlarýna (KatrangediÛi formasyonu) benzer šzellikler gšsteren breß tanelerinde tipik olarak mikrosparitleßme gšzlenmektedir. Bu kire taßlarýnda Textularidae, Miliolidae, Ostracoda gibi fosiller ve Microcodium sp. gibi tatlý su algleri belirlenmißtir (Þekil 5d). Bu durum, Mbx Obx Pbx Obx a b K t Obx c d Þekil 5. atmakaya yataûýnda farklý cevherleßme tiplerini gšsteren fotoûraflar: a) masif (Mbx) ve oolitik boksitler (Obx), (//N, X35), b) oolitik boksitlerde pisolit olußumlarý (//N, X63), c) breßik cevherde kire taßý (K t) ve oolitik boksit (Obx) par alarý, (+N, X65), d) breßik boksitlerde microcodium fosili (//N, X63). Figure 5. Photographs which shows various mineralization types in the atmakaya deposit: a) massive (Mbx) and oolitic (Obx) bauxites (//N, X35), b) pisolite (Pbx) formations in the oolitic bauxites (//N, X63), c) limestone (K t) and oolitic bauxite (Obx) fractures in the brecciated bauxites (+N, X65), d) a microcodium fossil in the brecchiated bauxites (//N, X 63).

9 KaradaÛ vd. 117 muhtemelen sýû-lagÿner bir ortamý yansýtmaktadýr. Kire taßlarýnýn yÿzeyleyerek atmosferik etkilerle ayrýßmalarý ve karstlaßmalarý, boksitin olußumu veya bu yšreye taßýnmasý ile eß-zamanlýdýr. Breßler; yataûýn sadece tabanýnda deûil, yer yer i kýsýmlarýnda, hatta tavana yakýn kesimlerinde de bulunmaktadýr. Killi Ð topraûýmsý boksit: atmakaya yataûý ok az miktarda killi cevher i ermektedir. Cevherin šnemli kýsmýný bšhmit, kaolinit ve illit grubu killer, kloritoid ve beyaz diyasporitler olußturmaktadýr. ToÛraÛÝmsÝ cevher ise; sadece yataûýn yÿzeylemiß kesimlerinde atmosferik etkilerle ortaya ÝkmÝß olup, gevßek tutturulmuß amorf Fe ve Al hidroksitlerle kil minerallerinin deûißik oranlardaki karýßýmýndan meydana gelmektedir. Cevherlerin sarý, kahve ve gri renk tonlarý, i indeki ana bileßenlerin deûißiminden kaynaklanmaktadýr. TopraÛÝmsÝ boksitlerle Ÿzerlerinde yer alan gÿncel terra-rossalarý makroskobik olarak ayýrt etmek bazen gÿ olmaktadýr. DolayÝsÝyla bunlarýn olußumunun, gÿncel atmosferik sÿre - lerle boksitin ikincil fiziksel ve kimyasal ayrýßmasýna baûlý ŸrŸnler olduklarý dÿßÿnÿlmektedir. Petrografik šzellikler atmakaya boksit yataûýndan alýnan šrneklerde ince kesit, parlatma kesiti ve X-ÝßÝnlarÝ kýrýným (XRD) analizleri yapýlmýßtýr. Boksitlerin ok kÿ- Ÿk taneli olmalarý nedeni ile mineralojik bileßimlerinin mikroskop altýnda belirlenmesi olduk a gÿ lÿk arz etmektedir. Ülk defa Bardossy (1971) tarafýndan ger eklertirilen XRD ve derivatoûrafi yšntemi (birleßik yšntem) olarak bilinen yšntem bu alýßmada da kullanýlmýß ve mineralojik bileßim bu yšntem ile belirlenmißtir. Yataktan derlenen 35 šrneûin Etibank AlŸminyum Tesisleri AraßtÝrma ve Kimya LaboratuvarlarÝnda yapýlan kantitatif XRD analizleri (bšhmit, kaolinit, hematit ve gštitin tayini Siemens D-5000 marka Alman difraktometre cihazýnda, CuKα anot tÿpte kw/h voltaj uygulanarak; tiridimit, kuvars, rutil ve anatasýn tayini ise D OH-1 marka Rus difraktometre cihazýnda, CoKα ve FeKα anot tÿpte, kw/h voltaj ve 12 mamp akým kullanarak incelenmißtir) sonucunda ortalama olarak; % 61.6 bšhmit, % 9.8 kaolinit, % 7.30 hematit, % 5.40 gštit, % 2.13 anatas, % 1.10 diyaspor, % 1.10 tridimit, % 0.80 kalsit, % 0.58 rutil ve % 0.48 kuvars ve ok az miktarda da pirit saptanmýßtýr. Analizler sonucunda cevherleßmenin Òbšhmitik tipteó olduûu belirlenmißtir (Þekil 6a, 6b, 6c). Bšhmit: atmakaya yataûýndaki en šnemli cevher minerali olan bšhmit, genellikle kaolinit ve az miktarda gšzlenen diyasporla birlikte sa ÝnÝmlÝ halde bulunmaktadýr. Saf bšhmit ince kesitlerde renksiz yer yer beyaz renkli olarak gšzlenmektedir (Þekil 7a). BazÝ šrneklerde hematit, gštit, limonit ve lepidokrositten olußan ince bir zarf bšhmitlerin etrafýný sarmýß durumdadýr. Bšhmit kristal ßekli bakýmýndan lepidokrosite benzemektedir. YaygÝn olarak yataûýn yÿksek modÿllÿ kesimlerinde bulunan oolitik ve pizolitik cevherde, tanelerin dýßýný saran kabuk ve zar ßeklinde, bazen de bu tanelerin ekirdeûinde bulunmaktadýr. Bšhmitin atmakaya yataûýndaki ortalama bulunuß oraný % 61.6ÕdÝr. DeÛißik miktarda Al i eren kaya larýn atmosferik ßartlarda bozunmasý ile šnce gibsit olußmaktadýr (Keller, 1964; Grubb, 1973). Boksit yataklarýndaki diyaspor ve bšhmit, diyajenez ve metamorfizma sÿre leri ile ilißkilidir. Ancak lateritik tip boksitlerde bšhmitin yaygýn olarak bulunmasý, yÿzey koßullarýnda doûrudan olußtuûuna ißaret etmektedir. KaradaÛ (1987) tarafýndan Seydißehir bšlgesindeki farklý noktalardan derlenen gÿncel terra-rosa nšrneklerinde bšhmite rastlanmýßtýr. Harder (1952)Õa gšre Guyana boksitlerinin i erdikleri bšhmit; sýcak, tropikal ve gÿneßli ortamlarda gibsitin dehidratasyonu ile olußmußtur. atmakaya boksitlerinin de dahil olduûu Akdeniz Ÿlkeleri ile Rusya, in, Jamaika ve Haiti boksitlerinde bšhmit, diyasporla birlikte izlenen baßlýca alÿminyum mineralidir. Diyaspor: Yatakta ortalama % 1 oranýnda bulunan diyaspor, cevher i inde bšhmitle birlikte sa- ÝlÝmlÝ halde daûýlmýßtýr. XRD yšntemi ile iyi ayrýlabilen bu mineral, incekesitlerde genellikle renksiz, beyaz ve gri olmasýna karßýn, yer yer kahve, siyah, soluk sarý ve beyazdýr. Ünceleme alanýnda oolitik yapýlar, kristal taneleri veya bantlar ßeklinde yayýlým gšstermekte ve ince taneli olup, konsantrik sarýlýmlar yaygýndýr. Yatakta olduk a az miktarda izlenen diyaspor, bšhmitin polimorfudur. Gibsit ve bšhmit bakýmýndan zengin boksit veya boksitli killerin, dolomitlerin ve diûer alÿminyumlu kaya larýn metamorfizmasý ile ortaya ÝkmaktadÝr. Bununla beraber Sinkove«c (1971) tarafýndan boksit yataklarýnda gšrÿlen pek ok diyasporitin her hangi bir termodinamik deûißikliûe uûramaksýzýn yÿzey (atmosfe-

10 118 Yerbilimleri (a) (b) (c) Þekil 6. atmakaya yataûýnda farklý cevherleßme tiplerini gšsteren XRD difraktogramlarý: a) masif cevherin XRD difraktogramýnda bšhmit, hematit ve anataz, pikleri, b) oolitik cevherin XRD difraktogramýnda bšhmit, hematit, anataz ve kaolinit pikleri, c) demirli oolitik cevherin XRD difraktogramýnda bšhmit, gštit, anataz, hematit ve diyaspor pikleri. Figure 6. XRD diffractograms which shows various mineralization types in the atmakaya deposit: a) boehmite, hematite and anatase peaks in the diffractogram of the massive oresõ XRD, b) boehmite, hematite, anatase and kaolinite peaks in the diffractogram of the oolitic oresõ XRD, c) boehmite, goethite, anatase, hematite and diaspore peaks in the diffractogram of the ferrous oolitic oresõ XRD.

11 KaradaÛ vd. 119 rik) koßullarý altýnda da olußabileceûi belirtilmektedir. Kaolinit: atmakaya boksit yataûýnýn bileßiminde bulunan en šnemli kil minerali olup, yataktaki ortalama bulunuß oraný %10Õdur. Yanal ve dÿßey yšnde dÿzensiz olarak daûýlmasýna raûmen, yataûýn Ÿst kesimlerindeki kire taßý cevher sýnýrýnda daha yoûun olarak izlenmekte ve bšhmit ile ters, kalsit ile doûru orantýlý daûýlým gšstermektedir. Kaolinitin bulunduûu seviyelerde cevher daha a Ýk renkler almaktadýr. Hematit: atmakaya boksit yataûýnda olduk a yaygýn (% 7.3) oranda hematit belirlenmißtir. Yataktaki daûýlýmý dÿzensiz olmakla birlikte, daha ok oolitik cevherde ooidlerin ekirdeklerini olußturmaktadýr (Þekil 7b). BazÝ durumlarda sšz konusu oolitlerin evresini sarmaktadýr. AyrÝca boksitlerin eklemlerinde bol miktarda Ò atlak dolgusuó ßeklinde yer almaktadýr. Boksitin kýrmýzý, koyu kýrmýzý ve kahverengi renkleri hematitten kaynaklanmaktadýr. Gštit: Yatakta bulunan šnemli demir minerallerinden biridir. Genellikle boksit i indeki boßluklarý doldurmuß ok ince tanecikler, oolitleri saran konsantrik kabuklar ve pizolitlerin etrafýnda ÝßÝnsal dizilmiß kÿmeler ßeklinde izlenir. oûunlukla amorf demir oksit, limonit ve lepidokrositle birlikte daûýlým gšsterir (Þekil 7c). Gštit amorf demir hidroksit bileßiklerinin kristalleßmeleri, diûer demir minerallerinin oksidasyon ßartlarÝndaki ayrýßmalarý ile ortaya ÝkmaktadÝr. Amorf demir hidroksit (limonit): Yatakta bulunan amorf veya kriptokristalin topraûýmsý demir bileßikleri, limonit olarak tanýmlanmýßtýr. Yataktaki boksit cevherleßme tiplerinin yaygýn minerallerinden biridir. Hematit, gštit, siderit, pirit gibi demir mineralleri ve demir bulunduran kaya olußturan minerallerin atmosferik koßullardaki sulu ortamda yÿzey ayrýßmasý ile olußmußtur (bkz. Þekil 7c). Demir oksit ve hidroksitlerin yaygýn olduûu kesimlerde boksitin rengi de deûißmektedir. Buna gšre; kýrmýzý renkli boksitlerde hematit, sarý ve kahverengi boksitlerde ise gštit ve demir hidroksitler (limonit) daha yaygýndýr. Hematitce zengin boksitler kýrmýzý, koyu kýrmýzý, gštit ve (demiroksit) limonitce zengin boksitler sarý ve a Ýk kahve renkler almaktdýr. Psilomelan: Psilomelan atmakaya yataûýnda olduk a az miktarda bulunmaktadýr. Boksit i indeki tabakamsý yÿzeylerde ve bazý atlaklarda dentritler halinde izlenmißtir. Pirit: atmakaya yataûýnda šzellikle yataûýn killi kesimlerinde, olduk a az miktarda taneler halinde daûýlmýß šz ßekilli pirit olußumlarý saptanmýßtýr. Yer yer bazý oolitlerin piritleßtiûi gšzlenmißitr (Þekil 7d). Piritin varlýûý, boksit olußumu sýrasýnda ortam ßartlarÝnÝn indirgen olduûunu veya zaman zaman indirgenleßtiûini gšstermektedir. Anatas ve rutil: Rutil ve anatas birbirinin diamorfu olan iki titan minerali olup, rutil yÿksek sýcaklýklarda kararlý iken, anatas daha dÿßÿk sýcaklýklarda yoûunlaßmaktadýr. Yatakta ortalama % 2.5 oranýnda TiO 2 (anatas + rutil ) belirlenmißtir. Bu minerallerden anatas, rutile gšre daha yagýn olup, matriks i inde ok kÿ Ÿk boyutlu kristaller halinde daûýlým gšstermektedirler. AyrÝca oolitlerin i inde de bu minerallere rastlanmaktadýr (Þekil 7e ve 7f). Kuvars ve tridimit: 35 šrneûin ortalamasýna gšre, atmakaya yataûýnda ortalama % 0.6 kuvars ve % 1.1 tridimit belirlenmißtir. Genellikle olduka ince kristalli olarak bšhmitle karýßmýß durumda, bazen de ooidlerin sarýlýmlarý ve atlaklarýnda gšzlenmektedir (Þekil 6 g). Kimyasal analizlerde belirlenen SiO 2 i eriûinin tamamý, kuvars veya diûer SiO 2 polimorflarý olmayýp, bunun bir kýsmý kaolinitin kristal yapýsýnda yer alan Si- O 2 Õden de kaynaklanmaktadýr. Kalsit: Cevher i erisinde ortalama % 0.8 oranýnda kalsite rastlanmýßtýr. Kalsit; bazen oolitik cevherde ooidleri baûlayan imento olarak bulunsa da, oûunlukla ooid ekirdekleri olarak ortaya ÝkmaktadÝr Bunlar; ya ayrýßma sonucu ortamda kalan kalsitler veya organizma kavký ve iskelet par alarýdýr. Breßik cevher i inde breß par alarý kalsitten olußmaktadýr (Þekil 7h). Bu breßler, KatrangediÛi formasyonuna ait kire taßlarý ile ilißkili olup ayný petrografik šzellikleri gšstermektedirler. SONU LAR Bu alýßmadan elde edilen baßlýca sonu lar aßaûýda sunulmußtur. (1) atmakaya boksitleri; st Kretase (Senomaniyen) yaßlý KatrangediÛi formasyonunun yÿzeyinde gelißen bir paleo ukurluk

12 120 Yerbilimleri Hem Boh Hem a b Go Lim c d An Ru e f Ca Q g h Þekil 7. atmakaya yataûýnda gšzlenen bazý minerallere ait fotoûraflar: a) demirli boksitlerde oolitik hematit (Hem) ve bšhmit (Boh) olußumlarý.(+n, X10), b) boksitlerin (bx) i inde hematit olußumlarý (He) (YaÛ obj, //N, X320), c) boksit i inde konsantrik yapýlý gštit (Go) ve limonit (lim) (//N, X320), d) piritleßmiß oolit ve pisolit olußumlarý (//N, X 63), e) boksit i inde anatas olußumlarý (An), (YaÛ objektifi, //N, X320), f) boksit i inde rutil olußumlarý (Ru), (YaÛ objektifi, //N, X320), g) bir oolitin merkezinde kuvars olußumlarý (Q), (//N, X100), h) masif boksit i inde boßluklarý dolduran kalsitler (Ca), (+N, X100). Figure 7. Microphotographs of various minerals in the atmakaya Deposit: a) oolitic hematite(hem) and boehmite (Boh) formations in the ferrous bauxites. (+N, X10), b) hematite (Hem) formations in the bauxite. (Oil obj, //N, X320), c) concentric structures goethite (Go) and limonite (lim) formations in the bauxites (//N, X 320), d) pyritized oolite and pisolites formations (//N, X 63), e) anatase (An) formations in the bauxites, (Oil obj., //N, X320), f) rutile (Ru) formations in the bauxites, (Oil obj., //N, X320), g) quartz formations in the center of an oolite (Q), (//N, X100), h) vuggy fills with calcites (Ca) in the massive bauxites.(+n, X100).

13 KaradaÛ vd. 121 i inde bulunmakta ve st Kretase (Senoniyen - Maestrihtiyen) yaßlý DoÛankuzu formasyonu tarafýndan šrtÿlmektedir. DiÛer bir ifadeyle, Seydißehir-Akseki bšlgesinde yer alan diûer boksit yataklarý ile ayný stratigrafik seviyede bulunmaktadýr. (2) YataÛÝn yÿzeylediûi alan KD-GB uzanýmlý, uzun ekseni 200 m kýsa ekseni ise 50 m olan bir merceûe benzemektedir. Yatak gÿneydoûuya doûru yaklaßýk 20 o Õlik bir eûimle 450 m boyunca dalmaktadýr. (3) Cevher kÿtlesi bulunduûu karstik škÿntÿnÿn morfolojisine uyumlu olarak yerleßmiß olup, kalýnlýûý en fazla 10 m ve ortalama kalýnlýûý 3 m civarýndadýr. (4) Yatakta breßik, masif, benekli, killi ve demirli boksit ßeklinde beß tip cevher ayýrt edilmißtir. (5) Oolitik tip cevherin yaygýn olmasý, cevher olußumu sýrasýnda sýcak, sýû ve alkantýlý bir ortamýn varlýûýný gšstermektedir. (6) Yatakta bulunan en yaygýn cevher minerali bšhmit olup (% 61.6), ayrýca diyaspor, kaolinit, anatas, rutil, kuvars, tridimit, kalsit, hematit, gštit, limonit ile az miktarlarda psilomelan ve pirit yer almaktadýr. Buna gšre atmakaya yataûý, bšhmitik tiptedir. Bšhmitin daûýlýmý dÿzensiz olup, masif ve benekli boksit i inde daha yoûundur. atmakaya yataûý mineral i eriûi yšnÿnÿnden yšredeki diûer boksit yataklarýyla ayný benzerlik gšsterirken, Al 2 O 3 i eriûinin yÿksek olmasý nedeniyle de farklýlýk gšstermektedir. (7) DeÛißik miktarlarda Al i eren kaya larýn atmosferik koßullarda bozunmasý sonucunda šnce gibsit olußmaktadýr (Keller, 1964; Grubb, 1973). Boksit yataklarýnda diyaspor ve bšhmitin bulunußu diyajenez ve metamorfizma ile a ÝklanmaktadÝr. Harder (1952)Õa gšre, Guyana boksitlerinde bulunan bšhmit sýcak, tropikal ve gÿneßli ortamlarda gibsitin dehidratasyonu ile olußmußtur. atmakaya boksitlerinin de dahil oldu- Ûu Akdeniz Ÿlkeleri, Rusya, in, Jamaika ve Haiti boksitlerinde bšhmit diyasporla birlikte gšzlenen baßlýca alÿminyum mineralidir. rneûin, AvustralyaÕda gibsitin yanýnda % 3 (Anon, 1970), JamaikaÕda karst tipi boksitlerin i erinde bulunan terra-rosalarda % 20 (Harder ve Greig, 1960) oranýnda bulunmaktadýr. (8) Al 2 O 3 Ð H 2 O sisteminde dÿßÿk sýcaklýklarda gibsit kararlý iken sýcaklýk ve su buharý basýncý arttýk a bšhmite ve diyaspora dšnÿßmektedir. Bu sistemde Ervin ve Osborn (1951)Õa gšre 130 o C, Laubengayer ve Weiss (1943)Õe gšre 155 o CÕnin altýnda gibsit kararlý iken, bu sýcaklýûýn ŸstŸnde bšhmit kararlý hale ge mektedir. Bu durumda atmakaya boksitleri, 155 o CÕnin Ÿzerindeki sýcaklýk koßullarýnda olußmuß olmalýdýrlar. (9) Parks (1972)Õa gšre suyun etkisinin az olduûu kurak mevsimlerde gibsitin yerine doûrudan bšhmit ve diyaspor olußabilmektedir. Ancak sulu ortamlarda diyaspor ve bšhmit kararlý kalamayýp, gibsite dšnÿßmektedirler. atmakaya yataûýnda gibsitin bulunmayýßý, ortamda karasal koßullarýn daha baskýn olduûunu gšstermektedir. (10) atmakaya boksitleri ok az miktarda diyaspor i ermektedir. Diyaspor pek ok metamorfik boksit yataûýnýn ana bileßenini olußturmakla birlikte metamorfizma ge irmemiß yataklarda da bulunabilmektedir. Vrace boksit yataklarýnda (Yugoslavya) her Ÿ mineralin de birlikte bulunduûunu ve diyasporun doûrudan kaolinitten tÿrediûini belirten Sinkovec«(1971), bu mineralin yÿzey koßullarýnda da olußabileceûini šne sÿrmektedir. Bu durumda atmakaya yata- ÛÝndaki diyasporun varlýûý bu mekanizma ile a Ýklanabilmektedir. DiÛer bir ifade ile yatakta mevcut diyasporitlerin yÿksek basýn ve sýcaklýk altýnda (metamorfizma sonucu) deûil, yÿzeysel koßular altýnda olußmuß olabileceûi sšylenebilir. (11) Yatakta okluk bakýmýndan ikinci sýrada bulunan hematit ve gštit ile psilomelanýn varlý- ÛÝ, ortamýn phõýnýn 7Õden, EhÕÝnÝn ise -0.2Õden yÿksek olmasýný gerektirmektedir. (12) Yatakta ok az miktarda gšzlenen piritin varlýûý; atmosferik koßullarda ortamýn EhÕnÝn -0.3ÕŸn altýnda (indirgen) olduûunu gšstermektedir. Ortam bazikten asidiûe doûru gittik e bu deûer -0.18Õe kadar yÿkselmektedir. KATKI BELÜRTME Yazarlar, deûerli gšrÿß ve katkýlarýndan dolayý, dergi editšrÿ Sn. Prof. Dr. Reßat ULUSAYÕa, Yerbilimleri Dergisi hakemlerine, S.. MŸh. Mim. Fak. Dergisi EditšrŸ Sn. Prof. Dr. HŸkmŸ ORHANÕa ve bu alýßmayý destekleyen Sel uk niversitesi Bilimsel AraßtÝrma Projeleri KoordinatšrlŸÛŸÕne (BAP-2000/076) teßekkÿr ederler.

14 122 Yerbilimleri KAYNAKLAR Anon, Weipa Bauxite. Comalco, Melbourne, 32 pp. Arni, P., Antalya ÞeytandaÛlarÝ boksit yataklarý. MTA Raporu, Derleme No. 1165, 5 s (yayýmlanmamýß). Atabey, E.,1976. Mortaß boksit yataûýnýn mineralojisi, kimyasý ve kškeni. TJK BŸlteni, 19, 9-4. Bardossy, G., Bauxite deposits of Hungary. Proceedings of the Second International Symposium of ICSOBA, Vol. 2, Baysal, O. ve Engin, N. A., DeÛirmenlik Ð KÝzÝltaß boksit yataûý. Yerbilimleri, 2, 140 Ð 160. Blumenthal, M.M., Seydißehir Ð Beyßehir hinterlandýndaki Toros daûlarýnýn jeolojisi. MTA YayÝnÝ, 2, 242 s. Blumenthal, M.M., BatÝ ToroslarÝn šrtÿ lambolarý. TJK BŸlteni, 11, (1), Blumenthal, M.M. ve Gšksu, E., Akseki civarýndaki daûlarda boksit zuhuratý, bunlarýn jeolojik durumu ve jenezleri hakkýnda izahat. MTA YayÝnÝ, 4, 59 s. Ervin, G., and Osborn, E. F., The system Al 2 O 3 Ð H 2 O. Journal of Geology, Vol., p. Gšksu, E., Akseki (Antalya) boksit yataklarýnýn jeolojisi, jenez ve maden bakýmýndan etÿdÿ ve diûer TŸrkiye ve Avrupa boksitleriyle mukayesesi. TJK BŸlteni, 4, 79 Ð 139. Grubb, P. L. C., High Ð level and low - level bauxidisation: A criterion for classification. Minerals Science and Engineering; Vol. 3, 219 Ð 231. Harder, E. C., Examples of bauxite deposits illustrating variations in origin. Symposium of Problems of clay and laterite genesis, St. Louis. Bulletin of American Institue of Mining and Metallurg Engineers, 1951, New York, 55 Ð 64. Harder, E. C., and Greig, E. W., Bauxite; in industrial minerals and rocks Ð nonmetallics other than fuels. J. L. Gillson (ed.), KaradaÛ, M. M., Seydißehir bšlgesi boksitlerinin jeolojik, petrografik ve jenetik incelemesi. Sel uk niversitesi Fen Bilimleri EnstitŸsŸ Doktora Tezi, 265 s (yayýmlanmamýß). KaradaÛ, M. M., Seydißehir yšresi boksitlerinin jeolojik ve petrografik incelemesi. Karadeniz Teknik niversitesi Jeololoji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ 30. YÝl Sempozyumu. S. Korkmaz ve M. Ak ay (eds.), Trabzon, Cilt 1, Keller, W. D., The origin of high-alumina clay minerals. Nationals Conference on Clays and Clay Minerals, 12 th, W. F. Bradley, (ed.), Proceedings, Macmillan Company, New York, Kovenko, V., Akseki havalisi boksit yataklarý hakkýnda rapor. MTA EnstitŸsŸ Rapor No. 6/1693, 9 s (yayýmlanmamýß). Laubengayer, A. W., and Weiss, R.S., A hydrothermel study of the equilibrium of the Al 2 O 3 -H 2 O systems. American Chemicial Society Journal, 65, Lauber, T., Zur Genese der Bauxites der Mine Mortaß bei Seydißehir (Turkei)., Bern niversitesi, Doktora Tezi, Bern, 207 pp (yayýnlanmamýß). Monod, O., BatÝ Toros kalkerlerin temelindeki Seydißehir ßistlerinde bulunan Ordovisiyen bir fauna. MTA Dergisi, 69, Monod, O., Recharches geologique dans le Taurus occidental au sud de Beyßehir Ð Turkuie. UniversitŽ Paris, Ph.D. These, Orsay, 442 pp. Orhon, Þ. ve TepebaßÝ, E., Seydißehir atmakaya KšyŸ evresinin jeolojisi ve boksit olanaklarý. Etibank AlŸminyum Tesisleri Grup BaßkanlÝÛÝ Rapor No. 019, 14 s (yayýmlanmamýß). Orhon, Þ., Altan, N. ve Vuran, A., atmakaya boksit yataûý arama raporu. Etibank AlŸminyum Tesisleri Grup BaßkanlÝÛÝ Rapor No. ARE-048, 25 s (yayýmlanmamýß). z elik, O., ToroslarÕda BozkÝr yšresinin jeolojisi, tektonik evrimi ve petrol olanaklarý. Sel uk nivesitesi Fen Bilimleri EnstitŸsŸ Doktora Tezi, Konya, 221 s (yayýmlanmamýß). zgÿl, N., ToroslarÕÝn bazý temel jeoloji šzellikleri. TJK BŸlteni, 19, 65 Ð 78. zlÿ, N., Etude Geologique, Mineralogique et Geochimique des Bauxites de la region dõakseki-seydißehir (Taurus occidental-turquie). UniversitŽ Pierre - Marie Curie, Ph.D. These, Paris, 455 s. Parks, G., Free energies of formation and aqueous solubilities of aluminium hydroxides and oxides at 25 o C. American Mineralogist, 57, Sinkovec, B., Geological features and origin of the Vrace bauxite deposit, Croatia. ICSOBA, 2, Weisse, J. G., Bauxites karstiques sur calcaires recents. TRAVAUX, 13, Wippern, J., Toros boksitleri ve bunlarýn tektonik durumu. MTA Dergisi, 58, Wippern, J., Boksit teßekkÿlÿnÿn baßlangý kaya larý. MTA Dergisi, 64, Ziegler, K. G. J., Garbi Toros mýntýkasýnda yapýlmýß olan maden ve jeoloji tetkikatý. MTA Raporu Derleme No. 953, 9 s (yayýmlanmamýß).