Deomed Yay nc l k. Dr. Halûk Ça layaner Osmanl dan Cumhuriyet e Türkiye de Sa l n Ça dafllaflmas 16.5 x 24 cm, XII Sayfa

Transkript

1 Deomed Yay nc l k Dr. Halûk Ça layaner Osmanl dan Cumhuriyet e Türkiye de Sa l n Ça dafllaflmas 16.5 x 24 cm, XII Sayfa ISBN Birinci bask Deomed, 2014.

2 çindekiler Önsöz 1 Teflekkür 5 Sab rl Okura Notlar 7 1 / Girifl / Sa l k ve Sa l n De iflen Tan m / Ça dafllaflma / Sa l n Ça dafllaflmas / Sa l k ve Sosyal Güvenlik Hakk n Savunmak / Türkiye nin Sa l k Tarihi 12 2 / Üç Endüstri Ülkesinde Sa l n Ça dafllaflmas / Birleflik Krall k 16 Halk Sa l n n Geliflmesinde lk Ad mlar / Sanayileflme ve Demografik Geçifl Süreci / Çevrenin Denetimi 18 Büyük Kentler 18 Hastal klar n Kontrol Alt na Al nmas / Sosyal Güvenli in Sa lanmas 22 Genel Pratisyenlik ve Toplum Hekimli inin Geliflimi Kutu: Fakirler Nas l Ölür? - I Kutu: Fakirler Nas l Ölür? - II 24 Halk Sa l ve Toplum Sa l Hizmetleri 24 II. Dünya Savafl Öncesinde Birleflik Krall kta Sa l k Hizmetleri 24 Ulusal Sa l k Hizmetlerinin Kurulmas Kutu: Vergi Gelirleriyle Karfl lanacak Kapsaml Ücretsiz Sa l k Hizmetinin Hedefleri / Fransa / Sanayileflme ve Demografik Geçifl Süreci / Çevrenin Denetimi / Sosyal Güvenli in Sa lanmas Kutu: Uluslararas Çal flma Örgütü nün (ILO) Kuruluflu 34 Frans z Yönetimini Biçimlendiren Baz Ögeler ve Türkiye Aç s ndan Önemi 35

3 VIII çindekiler 2.3 / Prusya ve Almanya / Sanayileflme ve Demografik Geçifl Süreci / Çevrenin Denetimi / Sosyal Güvenli in Sa lanmas Kutu: Avrupa da XIX. Yüzy lda Üniversiteler ve Hekimlik / Amerika Birleflik Devletleri ve Dünya 43 3 / Osmanl Devleti ve Türkiye / Osmanl : Kurulufltan 18. Yüzy la Kutu: Klasik Dönemde Osmanl Sa l k Örgütlenmesi Kutu: Görgü Tan Charles Blunt; / Ça a Uyum Çabalar Kutu: Bir Erken Osmanl Modernisti: fiânîzâde Mehmet Ataullah Efendi [ ] 55 Ek I: Hekimbafl l k Kurumu ve T bb n Ça dafllaflmas 57 Ek II: Ahmed Necib [ ] Resmî T p E itimi Gören lk Hekimbafl 57 Ek III: Bir Karfl laflt rma; Avrupa Bilim Dernekleri ve Ortaköy Yaran / Selimiye K fllas Kutu: Modern E itimin Do uflu ve Geliflimi / Yüksek Okullar n Geliflimi Kutu: Bas l Kitab n Yayg nlaflmas 64 Ek I: Türkçe Bas l T p Kitaplar : Ek II: K raathane / Bilimsel Kavramlar n Adland r lmas / T p Ö retimi ve Araflt rma / T bbiyenin Aç lmas Kutu: T phane-i Amire nin Aç l fl Söylevi: II. Mahmud; 14 Mart Kutu: Kent ve Hastane 72 stanbul da Üniversite Hastanelerinin Yerleflimi 73 Suriçi Darüflflifalar 73 T bbiyenin Kuruluflu ve Seferîli i 74 T bbiyenin Denkli i: [ ]: Seferî T bbiye 78 T bbiye nin Göçü ve Sonras 80 [ ]: Seferî Talebeler / 19. ve 20. Yüzy lda Osmanl 82 Çal flma Koflullar Kutu: Bat /Do u - Endüstri/Tar m - Toplum/Birey Kutu: Görgü Tan : Basiret Gazetesi; Kutu: Hekim ve Patron Kutu: Veteriner Hekimlik I Kutu: Osmanl Devleti nde Amerikan Misyoner Faaliyeti Kutu: fiam Mekteb-i T bbiye-i Mülkiyesi: [ ] Kutu: Patrimoniyal Gelenek Kutu: Patrimoniyal Gelenek çinde Hekimlerin Yeri Kutu: Günümüz Dil ve Düflüncesinde Geçmiflin zleri 112

4 çindekiler IX 3.9 / Sa l k Bakanl n n Öncülleri: Karantina, Yerel Yönetimler, Hilal-i Ahmer 114 Karantina idaresi 114 Tanzimat n lan ve Yerel Yönetimler 116 Hilal-i Ahmer Cemiyeti Kutu: Mülkî T bbiye Neden Aç ld? 118 Hilal-i Ahmer Cemiyeti ve Sa l k Meslekleri Kutu: Ebelerin Ebesi Besim Ömer Akal n [ ] Kutu: Celal Muhtar Özden [ ] Kutu: Âkil Muhtar Özden [ ] Kutu: Esat Ifl k [ ] Yenilmeyeceksin, ezilmeyeceksin! Kutu: T bbiye de lk K z Ö renciler / Görgü Tan : Müfide Küley Kutu: S hhat ve Muavenet-i çtimaiye Vekâleti nin Kuruluflu - Görgü Tan : Adnan Ad var / TBMM nin lk Sa l k ve Sosyal Yard m Bakan ( ) Kutu: Veteriner Hekimlik II: S r Vebas 127 Ek: Türkün Ateflle mtihan ; Görgü Tan : Halide Edip Ad var / 1923 ve Sonras Kutu: 23 Nisan Neden Çocuk Bayram? Kutu: Hekimler ve deoloji Kutu: Veteriner Hekimlik III: S r Vebas Kutu: zmir Belediye Reisi Behçet Uz [ ] Kutu: stanbul Belediye Reisi Lütfi K rdar [8 Aral k Ekim 1949] Kutu: Bozk rda Sinema ve Mikroskop Görgü Tan : Sadri Ertem [ ] / 1945 ve Sonras 151 Çal flma Hayat le lgili Baz Geliflmeler Kutu: Aktuarya Dengesizli i Sosyal Güvenlik Fonlar n n Amaç D fl Kullan m Ne Zaman Bafllad? Çal flma Bakanl - Görgü Tan : Ernst Hirsch Kutu: Genel Sa l k Uzmanl ; Görgü Tan : Lütfi Köselio lu Kutu: Sa l k Ekibinin Üyeleri: Hekim ve Hemflire Görgü Tan : Perihan Velio lu Kutu: Sa l k Bakanlar : Kutu: Görgü Tan : Frans z Büyükelçisi; Ekim Kutu: Türkiye de Üniversite Hastanelerinin Yerleflimi stanbul, Ankara, 169 zmir: Binas z Fakülteler Ayfle Özdamar Kutu: Görgü Tan : Fahri Atabey; stanbul / : Türkiye de Salg nlar Üzerine Bir Kronoloji Denemesi / Girifl / Ortaça dan Yeniça a Bulafl c Hastal klar / 19. Yüzy la Girerken Osmanl Devleti ve Çevresi / 1850 Ertesinde Bulafl c Hastal klarla lgili Baz Önemli Geliflmeler / Kronoloji Kutu: Mütareke stanbul unda Sa l k 230 Sonsöz Kutu: [ ]: K sa 20. Yüzy l Kutu: Post-Modern Dönem 255 Dizin 257

5 X çindekiler Tablolar 1. Üç endüstri ülkesinin özellikleri [ ]; baz ngiliz kentlerinin nüfus art fl te üç endüstri ülkesinin nüfusu ve sömürgeleri [ ]; Osmanl ya göçler Yüzy lda Avrupa da nüfus art fl , 17. ve 18. yüzy llarda tahminî Osmanl nüfusu ; Osmanl ülkesinin bölgelerinde tahminî nüfus yo unlu u [ ]; Türkçe t p ve biyoloji kitaplar stanbul ve Kahire de bilimsel terimlerin adland r lmas Haseki Darüflflifa/Hastanesi nin geçirdi i ifllev de ifliklikleri [ ] te t p okulunun yerleflimi ; Osmanl n n d fl ticareti ; Osmanl da faal 242 iflletmenin sermaye da l m Zeynep Kamil Hastanesi nde iki dönemin karfl laflt r lmas ; Osmanl co rafyas nda nüfus ve sa l k hizmetleri deki Osmanl vilayetlerinin kapsad flimdiki il ve ilçeler ; Anadolu daki Amerikan misyoner okullar ve ö rencileri I. Dünya Savafl nda ülkelerin nüfus kay plar Misak- Millî içindeki vilayetlerin 1914 nüfusu Misak- Millî içindeki bafll ca kentlerin 1914 nüfusu [ ]; Türkiye ye gelen mübadil ve göçmenler [ ]; d fl borç ödemelerinin bütçedeki pay [ ] döneminde infla edilen bakanl klar, semtleri ve bitifl tarihleri de bafll ca kentlerin nüfusu de bafll ca Osmanl yerleflim birimlerinin say s ; yatakl tedavi kurumlar [ ]; Türkiye de s r vebas n n profili [ ]; ebe say s, bir ebeye düflen do urgan kad n say s [ ]; Türkiye nüfusu [ ]; Türkiye nüfusunun yafl bileflimi [ ]; do umda yaflama umudu; Türkiye ortalamas ; Türkiye de bölgelere göre bebek ölüm h z Etimesgut muayene ve tedavi evi kadrosu [ ]; muayene ve tedavi evi say s Ça dafl sa l k hizmetinin ortaya ç k fl n n önkoflullar ; Avrupa/Türkiye karfl laflt rmas [ ] baflbakan ve sa l k bakanlar n n göreve gelifl ve görevden ayr l fl tarihleri [ ]; baflbakan ve bakanlar n ortalama görev süresi [ ] ve [ ]; dönemlerinde baflbakan, hükümet ve sa l k bakanlar n ortalama görev süreleri [ ] ve [ ] de baflbakan ve bakanlar n görev sürelerinin karfl laflt r lmas [ ]; Osmanl /Türkiye: Taflra sa l k örgütlenmesinin de iflimi [ ]; Türkiye de sa l k insan gücü ve tesisleri ; anne-baba e itim düzeyi/bebek ölüm h z iliflkisi [ ]; skenderiye de ölüm nedenleri [ ]; K r m Savafl ndaki ölümler ; Osmanl devletinin güney eyaletlerindeki kolera ölümleri fiubat-haziran; Edirne deki tifüs vak alar ; Kastamonu vilayetinin sancak ve kazalar [ ]; Telkihhane-i fiahane nin üretti i çiçek afl s miktar Balkan Savafl öncesinde ve sonras nda Balkan devletlerinin yüzölçümleri ve nüfuslar te Türk ordusunun hekim mevcudu [ ]; Crutwell e göre I. Dünya Savafl kay plar [ ]; Mütareke stanbul unda bulafl c hastal klara yakalananlar ve ölenler 226

6 çindekiler XI ; Türkiye deki yabanc misyonlar n genel görünümü Kurtulufl Savafl nda ölümler [ ]; I. nüfus say m na kadar s tman n yayg nl [ ]; iki nüfus say m aras nda s tman n yayg nl Almanya [ ]; Türkiye ( stanbul ve 21 il merkezi) [ ]; akci er veremine ba l ölümlerin nüfusa oran [ ]; iki nüfus say m aras nda s tma yayg nl [ ] iki nüfus say m aras nda s tma yayg nl Hopa ve Pazar ilçelerinde çengelli solucan yayg nl n n 15 y l ara ile karfl laflt r lmas [ ]; iki nüfus say m aras nda s tma yayg nl [ ]; y llar aras nda s tma yayg nl [ ]; taramalarda saptanan s tmal lar n oran [ ] aras nda Güneydo u Anadolu da trahom yayg nl [ ]; Türkiye de s tma vakalar 248 Haritalar 1. [ ]; Seferî t bbiye [ ]; Seferî talebeler ; stanbul da Sur içi yang n yerleri [ ]; Amerikan Misyoner Teflkilat n n Anadolu taksimat [ ]; Anadolu nun farkl nüfus art fl h z gösteren üç bölgesi de illere göre bebek ölüm h z [1.000 nüfusta] Türkiye de sa l k hizmetlerinin ilk sosyallefltirildi i iller ; Osmanl -Avusturya s n r ndaki karantina istasyonlar K z ldeniz ve çevresindeki karantina istasyonlar [ ]; Güneydo u da Trahomun yayg nl 237 Plan ; Ankara Umumî Plan ; Hermann Jansen 133 fiekiller 1. [ ], [ ], [ ]; TBMM de hekim/mühendis milletvekillerinin oran den beri varl n sürdüren 8 bakanl kta, ve dönemlerindeki ortalama görev süreleri [ ]; Türkiye de uzman/pratisyen hekim da l m ; Türkiye nüfusunun e itim düzeyine göre da l m Güneydo u da trahom mücadelesi 236