BA IMSIZ DENET M ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA

Transkript

1 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Doç.Dr. Lerzan KAVUT stanbul Üniversitesi flletme Fakültesi Doç.Dr. Oktay TAfi stanbul Teknik Üniversitesi flletme Fakültesi Dr. Tuba fiavli Serbest Muhasebeci Mali Müflavir stanbul, 2009

2 SMMMO Yay n No 130 Grafik ve Uygulama: Evren Günay Bask ve Cilt EUROMAT ENTEGRE MATBAACILIK ANON M fi RKET Sanayi Caddesi, No: Çobançeflme-Yenibosna/ STANBUL Telefon: (0212) (pbx) Faks: (0212) SMMMO Kurtulufl Caddesi No: 114 fiiflli/ STANBUL Telefon: (0212) (Yay nda Kataloglama Bilgisi) Kavut, Lerzan Uluslararas denetim standartlar kapsam nda ba ms z denetim./lerzan Kavut, Oktay Tafl, Tuba fiavl.-- stanbul : SMMMO, s. ; 24 sm. -- ( SMMMO Yay nlar, 130) ISBN: I. Tafl, Oktay II. fiavl, Tuba 1. Denetim 2. Denetim Standartlar 3. Ba ms z Denetim

3 SUNUfi Dünya ticaretindeki geliflmeler, bunlar n ulusal piyasalara etkileri, dünyada s n rlar n ticaret aç s ndan hemen hemen ortadan kalkmas, beraberinde daha fazla finansal risk, yolsuzluk olaylar n da getirmifltir. Bütün bu geliflmeler ba ms z denetimin önemini daha da artt rm flt r. Finansal riskleri en az seviyeye indirebilmek için çok önemli bir gereklilik olan fleffafl k iflletmeler ve piyasalar için önemli bir ölçek haline gelmifltir. Bunu sa laman n yolu ise ba ms z denetimden geçmektedir. Ba ms z denetimden geçmifl mali tablolar, iflletmeler aç s ndan piyasalarda aranan bir nitelik olmakla birlikte denetim olgusu ve süreçleri de mesle imizin gelece i aç s ndan son y llarda dünyan n ve ülkemizin gündemini oluflturmaktad r. Uluslararas geliflmelerin sonucu olarak önemi her geçen gün artan Ba ms z Denetim olgusunun ülkemizde yeni Türk Ticaret Yas n n yürürlülü e girmesiyle bir zorunluluk haline gelece i bilinmektedir. Ulusal ve uluslararas de iflimin ve geliflimin mesle imize yans malar konusunda her zaman ayd nlat c ve mesleki e itimde öncü olan stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas, Türkiye Finansal Raporlama Standartlar (TFRS) ile yeniden flekillenen finasal tablolar haz rlama teknikleri konusunda meslek mensuplar m za yönelik yay n ve e itim faaliyetlerine uzun bir süredir devam etmektedir. Ba ms z Denetim konusundaki e itim çal flmalar m z ise, Denetim faaliyetinin ne oldu unu, benzer faaliyetlerden nas l ve hangi yönleriyle ayr ld n anlayaca m z teorik, ard ndan ise denetimin nas l yap ld na yönelik uygulamalar n yer alaca prati e yönelik e itimler olarak iki aflamal devam edecektir. Denetim ve denetimle ilgili kavramlar n anlafl lmas, süreçlerin tan t m aç s ndan bu kitap meslek mensuplar m za ilk aflamadaki e itimleri için bir rehber niteli inde olacakt r. Bu kitab haz rlayarak meslek mensuplar m z n faydas için sunan hocalar m z, Doç. Dr. Lerzan KAVUT, Doç. Dr. Oktay TAfi ve Dr. Tuba fiavli ya teflekkür ederim. Kitab n, baflta meslek mensuplar m z olmak üzere ilgi duyan bütün kesimlere yararl olmas n diliyorum. Sayg lar mla, Ekim 2009 Yahya ARIKAN Baflkan 3

4 4

5 Ç NDEK LER ÖNSÖZ DENET M Girifl Denetim htiyac n Ortaya Ç karan Nedenler Denetimin Tan m Denetimin Önemi Muhasebe - Denetim liflkisi Denetçinin Tafl mas Gereken Özellikler Etik lkeler Genel Etik lkeler Ba ms z Meslek Mensuplar için Etik lkeler Ba ml Çal flan Meslek Mensuplar için Etik lkeler DENET M TÜRLER Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri Ba ms z Denetim ç Denetim Kamu Denetimi Amaçlar na Göre Denetim Türleri Finansal Tablolar Denetimi Faaliyet Denetimi Uygunluk Denetimi DENET M N GEL fi M Denetimin Tarihsel Geliflimi Türkiye de Denetim Uygulamalar Sermaye Piyasas Kurulu Denetim Uygulamalar Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurulu Denetim Uygulamalar Hazine Müsteflarl Denetim Uygulamalar Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu Denetim Uygulamalar Türk Ticaret Kanunu Tasar s nda Denetim Uygulamalar Türkiye Denetim Standartlar Kurulu nun Çal flmalar

6 4. DENET M STANDARTLARI Genel Kabul Görmüfl Denetim Standartlar Genel Standartlar Çal flma Alan Standartlar Raporlama standartlar Uluslararas Denetim ve Güvence Standartlar Uluslararas Kalite Kontrol Standartlar Uluslararas Denetim Standartlar Uluslararas nceleme Sözleflmeleri Standartlar Uluslararas Güvence Sözleflmeleri Standartlar Uluslararas Alakal Hizmetler Standartlar DENET M SÜREC Denetim Altyap s n n Oluflturulmas nda Genel lkeler Etik lkelere Uyulmas Ba ms z Denetim Kurulufllar nda Kalite Kontrol Prosedürleri Denetimin Amac n n Anlafl lmas Müflteri Kabulü, flin Kabulü ve Sözleflmenin Haz rlanmas Müflteri kabulü fl kabulü Sözleflmenin Haz rlanmas flletmenin Tan nmas ve Denetimin Planlanmas Denetim Stratejisinin Oluflturulmas Denetim Plan n n Haz rlanmas Denetim Riskinin Belirlenmesi Önemlilik Seviyesinin Belirlenmesi Önemli fl Süreçlerinin Belirlenmesi fl süreçlerinin ncelenmesi: Kontrol Testleri Uygulamas Kan t Toplama Yönetim ddialar Ba ms z Denetim Teknikleri Detay Denetim Program n n Haz rlanmas ve Uygulanmas Çal flma Ka tlar Denetim Çal flmalar n n Tamamlanmas Denetimle lgili Hususlar n flletme Yönetimiyle Görüflülmesi Bilanço Tarihinden Sonra Meydana Gelen Olaylar n De erlendirilmesi

7 flletmenin Süreklili i Varsay m n n De erlendirilmesi flletme Yönetiminden Yaz l Teyit Mektubu Al nmas Raporlama Denetim Raporunun çeri i Denetim Görüfl Türleri Kalite Kontrol SONSÖZ KAYNAKÇA

8 8

9 ÖNSÖZ Küreselleflen ifl dünyas, kurumsal yönetim ilkeleri alt nda fleffafl ve karfl laflt r labilirli i sa lamak için belirli konularda global standartlar n kullan m n gerekli k lmaktad r. Bu ba lamda uluslararas örgütlerin özellikle muhasebe ve denetim konular nda üstlenmifl olduklar önemli misyonlar bulunmaktad r. Türkiye deki geliflmeler de dünyadaki geliflmelere paralellik göstermekte ve uluslararas standartlar Türkçe ye çevrilerek ulusal standartlara uyarlanmaktad r. Bu alanda iki önemli düzenleme muhasebe standartlar (Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar ) ve denetim standartlar (Uluslararas Denetim Standartlar ) olarak karfl m za ç kmaktad r. IASB (International Accounting Standards Board Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu) taraf ndan yay nlanmakta olan Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar, Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu taraf ndan Türkçe ye çevrilmekte ve Türkiye Muhasebe Standartlar olarak yay nlanmaktad r. Hali haz rda halka aç k flirketler, banka ve benzeri finans kurulufllar, sigorta flirketleri ve enerji flirketleri kendi düzenlemeleri çerçevesinde finansal tablolar n Türkiye Muhasebe Standartlar na göre haz rlamaktad rlar. Taslak Türk Ticaret Kanununun yasalaflmas ile birlikte bu standartlar n kullan m alan geniflleyecektir. IFAC (International Federation of Accountants Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu) taraf ndan yay nlanmakta olan Uluslararas Denetim Standartlar ise TÜRMOB bünyesinde bulunan Türkiye Denetim Standartlar Kurulu taraf ndan Türkçe ye çevrilmifl ve yay nlanm flt r. SPK, BDDK, Hazine Müsteflarl, EPDK gibi düzenleyici otoritelerin yay nlam fl olduklar denetim standartlar na iliflkin tebli leri de Uluslararas Denetim Standartlar esas al - narak haz rlanm fl düzenlemelerdir. Taslak Türk Ticaret Kanununun yasalaflmas ise ba ms z denetimi tüm flirketler için zorunlu hale getirecektir. Tüm bu geliflmelerin fl nda meslek mensuplar n n ba ms z denetim mesle i konusunda kendilerini gelifltirmeleri ihtiyac do maktad r. Bu kitapta Uluslararas Denetim Standartlar çerçevesinde yürütülecek bir ba ms z denetim faaliyetinin uygulamac lara hitap edecek flekilde temel düzeyde anlat lmas hedeflenmifltir. Bu nedenle çal flmada, esas olarak, halihaz rda ba ms z denetim d fl nda di er konularda hizmet veren meslek mensuplar, denetim alan nda çal flmak isteyen aday meslek mensuplar ve gelecekte denetçilik mesle ini seçecek olan ö renciler hedef kitle olarak al nm flt r. Bununla birlikte, ba ms z denetim uygulamalar n n detaydan ar nd r lm fl, basit anlat m yla akademik alanda çal flanlara da yarar sa lanmas hedeflenmifltir. Bu amaçlar do rultusunda, denetim standartlar ve klasik teorik bilgiler sadece özetlen- 9

10 mifltir. Do ald r ki mesle i yürütecek olanlar, sadece teorik bilgilere de il, detayl uygulama örneklerine de ihtiyaç duyacaklard r. Detayl denetim uygulamas örnekleri bir sonraki çal flman n konusudur. Bu kitab n kullan m s ras nda, konulara iliflkin olarak daha detayl ve kapsaml bilgi ihtiyac n n giderilmesi amac yla, kitab n sonunda örnek kaynaklara yer verilmifltir. fiüphesiz ki, ülkemizde denetim ve denetimle ba lant l konularda yaz lan bilimsel eserler sadece kaynakçada belirtilenlerden ibaret de ildir. Amac m z tüm denetim literatürünün listelenmesi olmad - ndan, kaynakçada an lan baflvuru eserleri sadece yol göstermek amac yla verilmifltir. Denetimin sadece teorik olarak ve yaz l kaynaklardan ö renilemeyece i unutulmamas gereken önemli bir husustur. Ana hatlar yla anlat lmaya çal fl lan denetim faaliyetinin iyi bir flekilde kavranabilmesi, bu konuda detayl bir tak m örnekler üzerinde çal fl lmas ve bu faaliyetlere bir fiil ifltirak edilmesi ile mümkün olacakt r. Standart bir denetim kitab ndan farkl olarak haz rlanan bu kitap, özellikle uygulamac lara yol göstermek ve denetim çal flmas n n nas l yürütüldü ünü anlatmak amac yla kaleme al nd ndan, uygulamac bak fl aç s yla yaz lm flt r. Befl bölümden oluflan kitab n her bir bölümünde ele al nan konular afla daki gibidir: Birinci bölümde, denetimin tan m yap lm fl, denetim ihtiyac n ortaya ç karan nedenler ve muhasebe - denetim iliflkisi aç klanm flt r. kinci bölümde, statülerine ve amaçlar na göre denetim türleri anlat lm flt r. Üçüncü bölümde, dünyada ve Türkiye de denetimin geliflimi incelenmifl ve son dönemde Türkiye de denetim alan nda yap lan ve yap lmas planlanan düzenlemeler özetlenmifltir. Dördüncü bölümde, Uluslararas Denetim Standartlar n n kapsam, yap s anlat lm fl ve her bir standart k saca tan t lm flt r. Beflinci bölümde ise denetim süreci Uluslararas Denetim Standartlar ile iliflkilendirilerek anlat lm fl, bu standartlar n uygulamada nas l yönlendirdi i basit örneklerle ifade edilmeye çal fl lm flt r. Bu çal flman n yürütülmesinde desteklerini esirgemeyen stanbul Serbest Muhasebeci ve Mali Müflavirler Odas Baflkan Say n Yahya ARIKAN a, TESMER Baflkan Yard mc s Say n Erol DEM REL ve eme i geçen tüm SMMMO çal flanlar na teflekkür ederiz. Kitab m z n denetim mesle ine yeni ad m atacak meslek mensuplar için faydal bir bafllang ç olmas n diliyoruz. stanbul, Ekim 2009 Doç. Dr. Lerzan KAVUT Doç. Dr. Oktay TAfi Dr. Tuba fiavli, Serbest Muhasebeci Mali Müflavir 10