Deneysel Yöntem. Yaşar Tonta H.Ü. BBY yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2007/sb5002/ SB5002 SLIDE 1

Transkript

1 Deneysel Yöntem Yaşar Tonta H.Ü. BBY yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2007/sb5002/ SB5002 SLIDE 1

2 Babbie, Bölüm 8: Deneyler Deneye uygun konular Klasik deney Deneklerin seçilmesi Farklı deneysel tasarımlar Deney örneği Doğal" deneyler Deneysel yöntemin güçlü ve zayıf yönleri SB5002 SLIDE 2

3 Deneye uygun konular Sınırlı ve iyi tanımlanmış kavramlarla ilgili projeler Keşfetmeye yönelik projeler Küçük grup etkileşimiyle ilgili araştırmalar SB5002 SLIDE 3

4 Deneysel tasarım Deney grubu Bağımlı değişkeni ölç Karşılaştır: Aynı mı? Kontrol grubu Bağımlı değişkeni ölç Deneysel uyarıcı Bağımlı değişkeni yeniden ölç Karşılaştır: Farklı mı? Bağımlı değişkeni yeniden ölç Kaynak: Babbie, 224 SB5002 SLIDE 4

5 Klasik deneysel tasarım Deney grubu Kontrol grubu Ön test Ön test Uyarıcı Zaman Son test Son test Karşılaştırma Kaynak: Babbie, 232 SB5002 SLIDE 5

6 Deneylerin bileşenleri Bağımlı ve bağımsız değişkenler Ön test ve son test Deney ve kontrol grupları SB5002 SLIDE 6

7 Deney ve kontrol grupları Mümkün olduğu kadar birbirine benzemeli Kontrol grubu, deney grubunun deneysel uyarıcıya maruz kalmasaydı ne durumda olacağını temsil eder SB5002 SLIDE 7

8 Deneklerin seçimi Olasılık örnekleme Rastgele atama Eşleştirme SB5002 SLIDE 8

9 Rastgele atama Rastgele sözlük anlamı olarak plansız, programsız yapılan işler için kullanılır, oysa olasılık kuramında rastgele her deneğin eşit seçilme şansı olduğu durumları ifade eder. Sonuçları analiz etmek için kullanılan çoğu istatistikler rastgele atama varsayımına dayanıyor Rastgele atama büyük bir denek havuzunun olduğu durumlarda anlamlı SB5002 SLIDE 9

10 Eşleştirme Eşleştirme süreci için hangi değişkenlerin uygun olacağı bilinemeyebilir Pratikte eşleştirme zor/olanaksız bir iş SB5002 SLIDE 10

11 Kota Matrisi Erkek Kadın Siyah Beyaz Siyah Beyaz >30 yaş yaş > Deney grubu 6 7 vs Kontrol grubu 6 7 Kaynak: Babbie, 227 vs SB5002 SLIDE 11

12 Deneysel yöntemde temel adımlar Deneysel araştırmaya uygun hipotez kur Hipotez testi için gereken deneysel tasarımı seç Bağımsız değişkene uygulanacak uyarıcıya karar ver Bağımlı değişkeni ölçmek için geçerli ve güvenilir bir ölçü geliştir Deney ortamını hazırla ve bağımlı değişken ölçümü ve uyarıcı ön testi yap Uygun denekler bul Denekleri rastgele deney ve kontrol gruplarına ata ve dikkatli talimatlar ver Bağımlı değişkenin ön testi için veri topla Sadece deneysel gruba uyarıcı ver Bağımlı değişkenin son testi için veri topla Deneklere deneyin gerçek amacını açıkla Verileri incele ve grupları karşılaştır Kaynak: Neuman, 253 SB5002 SLIDE 12

13 Ön deney araştırma tasarımları Tek grup sadece son test tasarımı (Bir atımlık vaka çalışması olarak da bilinir) bir denek grubu deneysel uyarıcıdan sonra belli bir değişkene göre ölçülür Tek grup ön test-son test tasarımı gruba ön test uygulanır, uyarıcı verilir, son test uygulanır, ama kontrol grubu yoktur, rastgele atama yapılmaz Statik grup karşılaştırması (sadece son test eşit olmayan grup tasarımı olarak da bilinir) deney ve kontrol grupları var ama ön test yok SB5002 SLIDE 13

14 Ön deney araştırma tasarımları Tek grup sadece son test tasarımı Bisiklete binme Formda olma Tek grup ön test-son test tasarımı koltuk patatesi / Bisiklete binme köşe yastığı Statik grup karşılaştırması Bisiklete binme Formda olma Formda olma koltuk patatesi Zaman Kaynak: Babbie, 229 SB5002 SLIDE 14

15 Yarı deneysel tasarımlar İki grup sadece son test Statik grup karşılaştırmasından farkı deneklerin gruplara rastgele atanması Klasik deneysel tasarımdan farkı ön test olmaması Durdurulmuş zaman serileri Bir grup üzerinde deney öncesi ve sonrası birçok ön test ve son test yapılması Eşit zaman serileri Zamana yayılmış tek grup tasarımı Latin kare tasarımı Farklı sıralarda ve zamanlarda verilen uyarıcıların bağımlı değişken üzerinde yaptığı etkinin ölçümü (örneğin, harita okumapusula kullanma ve enlem-boyla bilgilerinin üç gruba farklı sıralarda öğretilmesi ve gruplar arası öğrenme etkinliğinin ölçümü) SB5002 SLIDE 15

16 Solomon dörtlü grup tasarımı örneği Siyahlara karşı ön yargı düzeyinin eğitici film gösterimi sonucu azalıp azalmadığını test etmek istediğimizi düşünün. Solomon tasarımında dört grup denek rastgele atanır Grup 1 ve Grup 2 kontrol grubu ve deney grubunu oluşturur Grup 3 e ön test uygulanmaz Grup 4 e sadece son test uygulanır SB5002 SLIDE 16

17 Solomon Dört Grup Tasarımı Grup 1 Ön test 1 Uyarıcı (film) Son test 3 Grup 2 Ön test 2 Son test Grup 3 Uyarıcı Son test Grup 4 1 Son test sonuçlarına göre ön yargı düzeyi daha düşük olmalı 2 Ön test ve son test sonuçları aynı düzeyde önyargı göstermeli 3 Grup 1 Grup 2 den daha az önyargılı olmalı 4 Grup 3 Grup 4 ten daha az ön yargılı olmalı Son test 4 Kaynak: Babbie, 233 SB5002 SLIDE 17

18 Sadece son test kontrol grubu tasarımı Solomon tasarımındaki Grup 3 ve Grup 4 ü içerir Uygun rastgele atama yapılırsa iç geçerlik sorunlarını ve test ile uyarıcı arasındaki etkileşimi kontrol etmek için sadece bu gruplara ihtiyaç var SB5002 SLIDE 18

19 Faktöriyel tasarımı Birden fazla bağımsız değişken eş zamanlı olarak bağımlı değişken üzerindeki etkisinin ölçülmesi Örnek, fiziksel çekicilik ve uygun giyimin işe alınmada etkisi SB5002 SLIDE 19

20 Tasarım notasyonu R: Rastgele atama; O: Bağımlı değişkenle ilgili gözlem; X: uyarıcı, bağımsız değişken Klasik deneysel tasarım Tek grup sadece son test Tek grup ön test-son test Statik grup karşılaştırması R O X O O O X O O X O X O O İki grup sadece son test R X O O Durdurulmuş zaman serileri Eşit zaman serileri O O O O X O O O O X O X O X O X O Solomon dört grup R O X O O O X O O Kaynak: Neuman, 261 SB5002 SLIDE 20

21 Doğal" deneyler Önemli sosyal bilim deneyieri kontrollü ortamların dışında ve normal toplumsal olaylar sırasında meydana gelir Geçerlik sorunlarına yol açar çünkü araştırmacı şeyleri oluş sırasında kayda almalıdır SB5002 SLIDE 21

22 İç Geçerlik Kaynakları Deney sırasında tarihsel olayların meydana gelmesi Deneklerin olgunlaşması Tekrar tekrar yapılan testler davranışı etkileyebilir Enstrümantasyon SB5002 SLIDE 22

23 İç Geçerlik Kaynakları Aşırı uç pozisyonlardaki deneklerin merkeze yönelmeleri Seçimde önyargılar Deneysel kayıp çalışma bitmeden bazı denekler ayrılabilir Kontrol grubu deneklerinin moralleri bozulabilir SB5002 SLIDE 23

24 Dış Geçerliği sınırlama Solomon dörtlü grup tasarımı Sadece son testli kontrol grubu tasarımı SB5002 SLIDE 24

25 Deneysel yöntem Güçlü yönleri: Zaman içinde deneysel değişkenin izolasyonu Deneyler farklı denek gruplarıyla birçok kez yinelenebilir SB5002 SLIDE 25

26 Deneysel yöntem Zayıf yönleri: Laboratuvar ortamının yapaylığı Laboratuvarda meydana gelen toplumsal süreçler daha doğal toplumsal ortamlarda oluşmayabilir SB5002 SLIDE 26

27 Chapter 8 Ana terimler Experiments SB5002 SLIDE 27

28 Ön test Bağımsız değişkene maruz kalmadan önce bir bağımlı değişkenin ölçümü Son test Bağımsız değişkene maruz kaldıktan sonra bir bağımlı değişkenin yeniden ölçümü SB5002 SLIDE 28

29 Deney grubu Deneysel uyarıcının uygulandığı bir grup denek Kontrol grubu Deneysel uyarıcının uygulanmadığı, diğer yönlerden deney grubuna benzeyen bir grup denek SB5002 SLIDE 29

30 Körleme deney Ne deneklerin ne de deneyi yapanların hangi grubun kontrol, hangisinin deney grubu olduğunu bilmemeleri Rastgele atama Deneyde yer alan deneklerin deney ve kontrol gruplarına rastgele atanması tekniği SB5002 SLIDE 30

31 Eşleştirme Deneylerde bir çift deneğin bir veya daha fazla değişkene benzerliği yönünden eşleştirilmesi ve denek çiftlerinden birinin deney grubuna, diğerinin de kontrol grubuna atanması süreci SB5002 SLIDE 31

32 İç geçerlik Deneysel sonuçlara dayanarak yapılan çıkarsamaların deney sırasında meydana gelenleri doğru olarak yansıtmama olasılığı Dış geçerlik Deneysel sonuçlara dayanarak yapılan çıkarsamaların gerçek dünyaya genelleştirilememe olasılığı SB5002 SLIDE 32