Türkiye de. Milli Güvenlik Söylemi ve Dış Politika. Bulut GÜRPINAR

Transkript

1 Türkiye de Milli Güvenlik Söylemi ve Dış Politika Hükümet Programları, TBMM Tutanakları ve MGK Basın Bildirileri nde Söylem Analizi ( ) Bulut GÜRPINAR İstanbul Beta

2 Yayın No : 3356 İşletme Ekonomi Dizisi : Baskı - Ağustos - İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit Gıda San. Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Mah. Birlik Sokak No: 2 Nevin Arıcan Plaza 1. Levent/Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Tek başına bütün zorluklara direnen Annem Işıl Gürpınar a ve Çok erken veda eden babam Süreyya Gürpınar ın anısına...

4

5 ÖNSÖZ Özellikle 1960 lı yıllardan itibaren milli güvenlik kavramı hukuk, siyaset, dış politika alanlarında belirleyici olmaya başlamıştır. Çalışma, bu terimin nasıl ortaya çıktığını, kullanımının yaygınlaşarak nasıl kavram haline geldiğini, söylem biçimine dönüşerek politikaları nasıl etkilediğini sunmayı hedeflemiştir. Özel olarak dış politikada nasıl işlevselleştiğini örnek olaylar çerçevesinde göstermeye çalışmıştır. Milli güvenlik kavramı muğlak, tanımı zor, dönemsel olarak değişebilen bir içeriğe sahip olmasına karşın siyasal hayatta önemli yer tutmuştur. Terimin/kavramın nasıl doğduğu, içeriğinin nasıl dönüştüğünü araştırmak, bir yönüyle de Türkiye de asker-sivil ilişkilerini tartışmayı beraberinde getirmiştir. Çalışma, Türk siyasal hayatında asker-sivil ilişkilerinde önemli bir eşiğin gerçekleştiği döneme rastlamıştır. Bu dönemde Türkiye de asker-sivil ilişkilerinde yoğun tartışmaların yaşanması, incelenen dönem dahil geçmişin sorgulanması, bir yandan çalışmayı desteklerken bir yandan güçleştirmiştir. Çalışmanın başına gelen bu büyük sorunu aşabilmenin yolu, olabildiğince olgulara dayanarak bir inceleme yapmaktı. Bu nedenle, yoğun tartışmaların incelenen konu/zaman dilimini içermesine karşın bunlar ihmal edilmeye çalışılarak, dönemin TBMM Tutanakları, Hükümet Programları, MGK Basın Bildirileri, gazete haberleri incelenerek, araştırmanın olgularla derinleşmesi sağlanmıştır. Çalışmanın konusu, milli güvenliğin Türkiye de siyasal alanda doğuşundan başlayarak izlediği yoldan hareketle dış politikada konumlanışını incelemektir. Bunun için Hükümet Programları, TBMM Tutanakları ve MGK Basın Bildileri nden söylem analizi yöntemiyle yararlanılmıştır. Bu bağlamda çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde çalışmada kullanılan yaklaşım ve yöntemden söz edilmiştir. İkinci kısımda milli güvenliğin ortaya çıkışı, hukuk ve siyasette yaygınlaşması ele alınmıştır. Üçüncü bölüm ise, dış politikada terim/kavram/söylemin seyrini sergile-

6 VI Türkiye de Milli Güvenlik Söylemi ve Dış Politika meyi amaçlamıştır. Türkiye nin dış politika seçimlerinde milli güvenliğin bir referans noktası olarak nasıl işlevselleştiği, bu öncelik ve ağırlığın nasıl ve ne biçimde saptandığı açıklanmaya çalışılmıştır. Ancak bunu yaparken, milli güvenlik politikasının gerekliliği ve zorunluluğunu ortaya koymak yerine, kavramın işlevselleşmesi noktasındaki sebepler ve bu sebeplerin ardındaki gelişmeler tartışılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma öncelikle İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde doktora tezi olarak hazırlandı. Aradan zaman geçtikten sonra, milli güvenlik tartışmalarının yeniden alevlenmesi ile geçmişi değerlendirme ihtiyacını karşılamak için kitaplaştırıldı. Bu yeni döneme geçişte, Meclis Tutanakları, Hükümet Programları, MGK Basın Bildirileri nde milli güvenliğin kullanımını inceleyen ilk çalışma olması, milli güvenliğin uzun dönemde nasıl seyir geçirdiğini farklı kaynaklarla, söylem analizi ile derleme çabası açısından bir yenilik getireceği umudu, çalışmanın kitap olmasına neden oldu.güncellenmesi, 2003 yılından sonra bu konuda uygulanan politikaların ve yaklaşımın değişmesi nedeniyle imkansızdı. Dış politikada milli güvenlik söyleminin inşası bu tarihten itibaren yeni bir çalışmaya konu olabilir, belki de bu kitap onun bir öncülüdür. Bana her zaman yardımcı olan hocalarım olmasaydı, bu çalışma yapılamazdı de üniversite 1. Sınıf öğrencisiyken bu mesleği seçmeme etki eden, kariyerimin her aşamasında bana öneri ve görüşleri ile katkıda bulunan hocam Prof. Dr. Faruk Sönmezoğlu na ne kadar teşekkür etsem az. Yüksek lisansımı yaparken dersine katılma şansını yakaladığım ve doktora tezimden bugüne devam eden yardımlarından ötürü Prof. Dr. Gencer Özcan a içtenlikle teşekkür ederim. Yayım aşamasında Vahit Uysal ve Seyhan Satar a destekleri için minnettarım. Bir fikir halinden teze, tezden de kitaba dönüşüm sürecinde sınırsız desteği, sevgiyi, emeği ve çayı benden esirgemeyen eşim Ömür Aydın a her şey için teşekkür ederim.

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V GİRİŞ...1 Birinci Bölüm ULUSLARARASI İLİŞKİLER YAKLAŞIMLARINDA MİLLİ GÜVENLİK VE SÖYLEM ANALİZİ 1.1. Uluslararası İlişkiler Yaklaşımlarında Milli Güvenlik Geleneksel Yaklaşımlar Alternatif Yaklaşımlar Çoğulcu Yaklaşım Postmodernist, Feminist ve Eleştirel Yaklaşım Sosyal İnşacılık/Kopenhag Okulu Uluslararası İlişkiler Yaklaşımları Açısından Türkiye de Milli Güvenlik ve Dış Politika Bir Söylem Olarak Milli Güvenlik Söylem Kavramı ve Söylem Analizi Eleştirel Söylem Analizi Söylemin Yorumlanması ve Yöntem...50 İkinci Bölüm TÜRKİYE DE MİLLİ GÜVENLİK KAVRAMININ GELİŞİMİ 2.1. Türkiye de Milli Güvenlik Kavramının Kullanılmaya Başlanması Türkiye de Milli Güvenlik Kavramının Hukuk Alanında Yeri...80

8 VIII Türkiye de Milli Güvenlik Söylemi ve Dış Politika Devletin Kutsanması: 1982 Anayasası Döneminde Milli Güvenlik ve 2003 Anayasa Değişiklikleri ve Sonrasında Milli Güvenlik Milli Güvenlik Kavramının Politik Alanda Yeri Milli Güvenlik Bir Pusula: 1980 li Yıllar Milli Güvenlik Bir Tabu: 1990 lı Yıllar Milli Güvenlik Yeniden Biçimlenirken Üçüncü Bölüm TÜRKİYE DE MİLLİ GÜVENLİK VE DIŞ POLİTİKA 3.1. Milli Güvenlik Söyleminin Oluşumu: Kurumlar ve Aktörler Milli Güvenliğin Sağlanması: Bakanlar Kurulu/Hükümet Programları nın İncelenmesi Huzur ve Güven için İktisadi Çözümler: 1980 li Yıllar Milli Güvenlik Söyleminin İşlevselleştirilmesi: 1990 lı Yıllar Demokrasi, Hukukun Üstünlüğü, İnsan Hakları : 48. ve 49. Hükümet Programları Üniter Devlet Refleksi: Hükümet Programları Güvenin Yeniden Tesisi : Hükümet Programları Yeni Bir Siyaset Dönemi : 2000 li Yıllar Milli Güvenlik Siyasetinde Tavsiye ve Koordinasyonun Sağlanması: Milli Güvenlik Kurulu/Basın Bildirileri nin İncelenmesi Yüksek Müdafaa Meclisi nden Milli Güvenlik Kurulu na Anayasası Döneminde Milli Güvenlik Kurulu...218

9 ÖNSÖZ IX Anayasası Döneminde Milli Güvenlik Kurulu ve MGK Basın Bildirileri nin İncelenmesi İç ve Dış Olaylarda Meydana Gelen Gelişmelerin İncelenmesi Dış Politik Gelişmelerin Gözden Geçirilmesi MGK Yeniden Biçimlenirken Milli Güvenlik Söyleminde Konular ve Sorunlar Irak Körfez Savaşı MGK Basın Bildirileri nde Körfez Savaşı Basında Körfez Savaşı Huzur Harekatı MGK Basın Bildirileri nde Huzur Harekatı Basında Huzur Harekatı Dağlık Karabağ ve Ermenistan MGK Basın Bildirileri nde Dağlık Karabağ ve Ermenistan Basında Dağlık Karabağ ve Ermenistan AB Bağlamında Kıbrıs MGK Basın Bildileri nde AB Bağlamında Kıbrıs Basında AB Bağlamında Kıbrıs SONUÇ KAYNAKÇA...317

10 TABLOLOR VE ŞEKİLLER LİSTESİ Tablo 1 : Genişletilmiş Güvenlik Kavramı Tablo 2 : Haber Söyleminin Süper Yapısı Tablo 3 : 45. ve 46. Hükümet Programları nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 4 : 48. ve 49. Hükümet Programları nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 5 : 50. ve 51. Hükümet Programları nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 6 : 53. ve 54. Hükümet Programları nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 7 : 55. ve 57. Hükümet Programları nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 8 : 58. Hükümet Programı nda Dış Politikanın Süper Yapısı Tablo 9 : MGK Basın Bildirileri nin Süper Yapısı Tablo 10 : MGK Basın Bildirileri nde Dış Politika Süper Yapısı Tablo 11 : Basın Bildirileri nde Dış Politika Konularının Dağılımı ( ) Tablo 12 : Basın Bildirileri nde Dış Politika Konuları ( ) Tablo 13 : Basın Bildirileri nde Dış Politika Konularının Dağılımı ( ) Tablo 14 : Körfez Savaş nın Gazete Haberlerinde Karşılaştırılması Tablo 15 : Huzur Harekatı nın Gazete Haberlerinde Karşılaştırılması Tablo 16 : Dağlık Karabağ ve Ermenistan ın Gazete Haberlerinde Karşılaştırılması Tablo 17 : Kıbrıs ın Gazete Haberlerinde Karşılaştırılması Tablo 18 : Genişletilmiş Güvenlik Kavramının Milli Güvenlik Boyutu Şekil 1 Şekil 2 : MGK Basın Bildirileri nde Dış Politikanın Ağırlığı (%19) : MGK Basın Bildirileri nde Dış Politikanın Ağırlığı (%59,74)

11 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu AGSK : Avrupa Güvenlik ve Savunma Kavramı AKKA : Avrupa da Konvansiyonel Silahların Azaltılması Antlaşması AMKD : Anayasa Mahkemesi Karar Dergisi alm : Almanca ANAP : Anavatan Partisi AT : Avrupa Topluluğu AÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AYM : Anayasa Mahkemesi BM : Birleşmiş Milletler BMGK : Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi CTP : Cumhuriyetçi Türk Partisi Çev. : Çeviren D. : Daire DDK : Danıştay Dava Daireleri Kurulu Der. : Derleyen DEP : Demokrasi Partisi DGM : Devlet Güvenlik Mahkemesi DKD : Danıştay Karar Dergisi DSP : Demokratik Sol Parti DYP : Doğru Yol Partisi E. : Esas EUREKA : Avrupa Bilimsel İşbirliği Teşkilatı FP : Fazilet Partisi fra : Fransızca HEP : Halkın Emek Partisi HP : Halkçı Parti

12 XII Türkiye de Milli Güvenlik Söylemi ve Dış Politika IDP : Islahatçı Demokrasi Partisi ing : İngilizce İSEDAK : İslam Ülkeleri Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi K. : Karar KT : Karar Tarihi m. : Madde MASK : Milli Askeri Stratejik Konsept MÇP : Milliyetçi Çalışma Partisi md. : madde MDP : Milliyetçi Demokrasi Partisi MBK : Milli Birlik Komitesi MGK : Milli Güvenlik Kurulu MGSB : Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi MHP : Milliyetçi Hareket Partisi MSA : Milli Savunma Akademisi OECD : İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı RG : Resmi Gazete RP : Refah Partisi RTÜK : Radyo Televizyon Üst Kurulu s. : Sayfa SHP : Sosyal Demokrat Halkçı Parti TAFICS : Turkish Armed Forces Integrated Communication System TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TGRT : Türkiye Gazetesi Radyo Televizyonu TRT : Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri UBP : Ulusal Birlik Partisi C. : Cilt YÖK : Yükseköğretim Kurulu