On soruda bir konu ON SORUDA BİR KONU : TRAVMA YAŞAYAN KADINA YAKLAŞIM UZM. DR. EMEL KURT HİSAR INTERCONTINENTAL HOSPITAL, İSTANBUL

Transkript

1 ON SORUDA BİR KONU : TRAVMA YAŞAYAN KADINA YAKLAŞIM UZM. DR. EMEL KURT HİSAR INTERCONTINENTAL HOSPITAL, İSTANBUL On soruda bir konu Gölgelerin aslını anlamak

2 Sorularla Kadına Yönelik 1. Kadın ruh sağlığı açısından travma nedir? Şiddet 2. Kadınlarda travmatik etki yaratabilen durumlar nelerdir? 3. Kadınların yaşadığı travmalara dair Türkiye verileri neler söylüyor? 4. Travma yaşamış kadınlarla ruh sağlığı çalışanları hangi alanlarda ve ne biçimde karşılaşabilirler? 5. Travma yaşamış kadınları psikiyatri polikliniğinde tespit edebilir miyiz? 6. Travma yaşamış kadınlarda en sık ruhsal belirtiler ve hastalıklar nelerdir? 7. Travma yaşamış kadınlar hangi düşüncelere sahiptir, bunları nasıl tespit edebiliriz? 8. Poliklinik koşullarında travma yaşamış kadınlar ile ilgili neleri yapmalıyız, nelerden kaçınmalıyız? 9. Kadınların insan eliyle uğradığı travmalarda uygulayıcıların özellikleri nelerdir? 10. Kadına yönelik travmayı azaltabilir miyiz? Neler yapılabilir?

3 Travma yaşamış kadınlarla ruh sağlığı çalışanları hangi alanlarda ve ne biçimde karşılaşırlar?

4 Bu soruyu yanıtlamak için kadınların hangi alanlarda şiddete uğradıklarını yeniden gözden geçirelim; Aile içinde, evlilikte, toplumsal yaşamda, çalışma hayatında her yerde... Peki şiddet açısından en fazla riske sahip olanlar kimlerdir? 30yaş altı çocuklu kadınlar, kız çocukları, ergen kızlar, evsizler, mülteciler, göçmenler, etnik azınlıklar Öyleyse ruh sağlığı çalışanları olarak travmaya uğrayan kadınlarla nerede karşılabiliriz?

5 Poliklinik Acil servis Adli değerlendirmeler Doğal afetlerde acil müdehale Gönüllü çalışmaları

6 Travma yaşamış kadınları psikiyatri polikliniğinde tespit edebilir Miyiz?

7 Ayşe Hanım keyifsizlik, hayattan zevk alamama, uykusuzluk, halsizlik, çocuklarının geleceğine dair kaygılar, dikkat sorunları ve unutkanlık Karışık anksiyete ve depresif bozukluk???

8

9 Gündelik psikiyatri pratiğinde karşımıza gelen kadın hastalar arasında şiddet/travma profilini çıkarmak ihmal edilmiş bir durumdur ayrıca, konuya karşı duyarlı psikiyatristler için kişinin travma geçmişini araştırmaya yönelik standartlar da henüz yoktur.. Peki ya zaman?

10 Kadınlar şiddetle ilgili başvurularının sonuçsuz kalmasından endişelenerek ya da utanarak bir kuruma başvurmaktan ya da anlatmaktan kaçınıyor olabilirler. Nasıl ki şiddeti yaşayanlar bildirmekte güçlük çekiyorsa, ruh sağlığı çalışanları da şiddeti sormakta güçlük çekmektedirler. Ruh sağlığı çalışanları şüpheli vakalarda aile içi şiddetin belirlenmesinde kendi rolleri olmadığını düşünüyor, bu nedenle sormuyor olabilirler (Keshavan MS. Intimate partner violence: A global mental health problem. Asian Journal of Psychiatry 2015;15 (1).

11 Herhangi bir tarama aracı var mı? Psikiyatri polikliniğinde eşinden şiddet gören hastaları daha yakından incelemeyi amaçlayarak klinik görüşmede kullanılabilecek bir form geliştirilmiştir Bu form açık uçlu sorulardan oluşan kapsamlı yarı yapılandırılmış bir formdur. Doğanavşargil Ö, Vahip I. Fiziksel eş şiddetini belirlemede klinik görüşme yöntemi. Klinik Psikiyatri Dergisi Jul 1;17(10):

12 Travma konuşulur mu? Travmayı konuşmak her zaman zordur. Travmayı konuşmak bazı önyargılar, sosyal yargılanma endişeleri ve etiketlemeler nedeniyle kimi zaman daha da zordur. Mağdurun travma ile ilişkili düşünce ve yargılarını da belirleyen şey travmatik olayın dehşete düşürücü yönünün yanında travmatik olayla ilgili toplumsal ve sosyal yargılardır da.. Mağdur suçluluk ve utanç hislerinin yoğunluğu ile birlikte travmayı anlatma güçlüğü de yaşamaktadır. Bu konuda mağdura en doğru yaklaşım empatik, samimi olmaktır. Öteki türlü mağdurun eleştirilmesi ya da görmezden gelinmesi mağdurun olumsuz yaşantılarını (bir başka deyişle travma ile ilgili bilişsel çarpıtmalarını) artıracaktır.

13 Ayşe hanım; hangi şiddeti daha kolay konuşabilmiştir? Şiddetin türü; A.Fiziksel şiddet B.Sözel şiddet C.Psikolojik şiddet D.Ekonomik şiddet E. Cinsel şiddet Şiddetin tarafından uygulanıyorsa; A: Eş B: ana-baba C: işveren D:yabancı

14 Türkiye de yürütülen geniş çaplı bir araştırmada eşi veya birlikte olduğu kişiden fiziksel veya cinsel şiddet gören kadınların %49 u yaşadıkları şiddeti kimseye anlatmamıştır, çoğu (%91.8) bir kuruma başvurmamıştır. Ayrıca %55 i şiddete tanık olan ya da haberdar olan kişilerden yardım alamadıklarını belirtmişlerdir. T.C. Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü. Türkiye de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet, Ankara: Elma Teknik Basım Matbaacılık; 2009, sf. 68.

15 Bir araştırmada bölgeyi temsil edecek nitelikte ve Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu, kır ve kent tahmini verecek şekilde tasarlanan bir örneklemde çalışılmıştır. Yüzyüze görüşme ile yapılmış bir çalışmadır. Nüfusu ve daha fazla olan yerleşim yerleri kent, nüfusu den az olan yerleşim yerleri kır olarak tanımlanmıştır. Araştırmanın asıl amacı bölgede aileye ilişkin resmi, geleneksel ve dini yasaların ve uygulamaların, bölgedeki cinsiyet ilişkilerinde oynadığı role ışık tutmaktır. Araştırmanın kadınlara kocaları tarafından uygulanan şiddet bölümünde, Kocanız size tecavüz ediyor mu? şeklinde sorulan soruya verilen cevaplar şöyle gruplanmıştır: Katılanların %16.32 si sık sık, % 35.6 sı nadiren, %48.1 ise hiçbir zaman tecavüz etmediğini söylemişlerdir (Pınar İlkkaracan, Doğu Anadolu da Kadın ve Aile, 75. Yılında Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998, s.190) İlginç olan bu soruların yadırganmadan yanıtlanır olması değil midir?

16 Yaş Kadının eğitim durumu* Irk Din/inanç İkamet (yerel/yabancı) Kadının İş durumu * Hamilelik* Gelire katkı Eş yaşı * Eşin iş durumu Eşin ilaç kullanımı * Yaşayan çocuk sayısı Evlilik süresi Evlilik tipi Hanenin yıllık geliri* Hanenin karar vericisi* Semahegn A, Belachew T, Abdulahi M. Domestic violence and its predictors among married women in reproductive age in Fagitalekoma Woreda, Awi zone, Amhara regional state, North Western Ethiopia. Reproductive health Dec 5;10(1):63. İpucu.. İPUCU???

17 Travma yaşamış kadınlarda en sık ruhsal belirtiler ve hastalıklar nelerdir?

18 Eş şiddeti gören kadınlarda, yaşam boyu en sık görülen ruhsal hastalıklar; fobiler, depresyon, distimi ve yaygın anksiyete bozukluğudur, herhangi bir tür eş şiddeti ruhsal tanıları anlamlı şekilde artırmaktadır (Roberts GL, Lawrence JM, Williams GM, Raphael B. The impact of domestic violence on women s mental health. Australian and New Zealand Journal of Public Health 1998; 22(7): ) Aile içi şiddet (AİŞ) yaşayan kadınlarda eşlik eden en sık güncel tanı TSSB ve yaşam boyu en sık tanı majör depresyondur (Stein MB, Kennedy C. Major depressive and posttraumatic stress disorder comorbidity in female victims of intimate partner violence. Journal of Affective Disorders 2001;66: ) Frias-Armenta (2002), yapmış olduğu araştırmada, çocuklukta fiziksel ve sözel olarak saldırganlığa maruz kalan yetişkinlerin ileriki yaşlarında depresyon düzeyleri, alkol kullanımı, antisosyal davranış ve kendi çocuklarını cezalandırma gibi davranış özellikleri gösterdiklerini gözlemiştir. Frias-Armenta M. Long-term effects of child punishment on Mexican women: A structural model. Child abuse & neglect Apr 30;26(4):

19 Ruhsal hastalığı olanlarda AİŞ i inceleyen bir çalışmada; kadınlarda, yatan hasta grubunda yaşam boyu eş şiddeti prevalansı % 16-94, poliklinik hasta grubunda %7-81 dir (Oram S, Trevillion K, Feder G, Howard LM. Prevalence of experiences of domestic violence among psychiatric patients: systematic review. The British journal of psychiatry 2013; 202: )

20 Psikiyatrik yatan hasta grubunda intihar girişiminde bulunan kadınlarda anlamlı şekilde daha yüksek oranda AİŞ saptanmıştır, çalışmacılar intihar girişiminde AİŞ in sorgulanmasını önermiştir (Sansone RA, Chu J, Wiederman MW. Suicide attempts and domestic violence among women psychiatric inpatients. International journal of psychiatry in clinical practice 2007; 11(2): ) Bir çalışmada psikiyatri polikliniğine başvuran kadınlarda cinsel taciz öyküsü olan kadınların %12 sinin travmayı düşündüren belirtiler olmaksızın başvuruda bulunduğu gösterilmiştir (Bıkmaz ve Yüksel 2010)

21 TSSB Depresyon Somatoform bozukluklar Bedensel belirtiler Fiziksel sağlık sorunları özkıyım

22

23 İntihar: İntihar şiddetin bambaşka boyutlarını gözler önüne serer. İntihar insanın kendine yönelen şiddetidir. Ancak başkalarından gördüğü şiddetin, kadının kendine karşı şiddetinde önemli bir etken olduğu reddedilemez bir gerçektir. Ödemiş te yapılan bir araştırmada intihar girişimleri incelenmiş ve girişimde bulunanların çoğunun genç yetişkin kadınlar olduğu belirlenmiştir. İntihar girişiminde bulunan bireylerin %61,4 ü intihar girişimi öncesi aile içi sorun yaşadığını belirtmiştir. Bu sorunların; partner sorunları ve parçalanmış aile, kaza-felaket yaşama, maddi sorunlar, alkol-madde kullanımı, işsizlik, şiddet, istismara uğrama, iletişim ve ilişki sorunları ve baş etme sorunları olduğunu belirtmiştir. Katılımcılar en yüksek (%52,6) sıklıkta sözel, daha sonra fiziksel, ekonomik ve cinsel şiddet yaşadıklarını ve katılımcıların çoğu şiddeti aile içi bireylerden gördüklerini belirtmişlerdir Karadakovan A, Ergün S, Bozkurt S, Çelebioğlu A, Daşıkan Z, Sert ZE, Midilli TS. Ödemiş Bölgesindeki İntihar Girişimlerinin İncelenmesi. 5EYLÜL.:181.

24 Depresyon: Türkiye de AİŞ görenlerde depresyon anlamlı olarak daha yüksektir ve kadınların yaşam kalitesini bozmaktadır (Campbell JC. Health consequences of intimate partner violence. Lancet 2002; 359: ) Bir ortadoğu ülkesindeki çalışmada şiddet gören evli kadınlarda yüksek oranda depresyon saptanmıştır Haqqi S, Faizi A, Haqqi S. Prevalence of domestic violence and associated depression in married women at a Tertiary care hospital in Karachi. Procedia - Social and Behavioral Sciences 2010;5(2), Kadınlarda depresif belirtileri en fazla etkileyen değişkenler kronik hastalık ve aile içi şiddettir. (Özyurt BC, Deveci A. The relationship between domestic violence and the prevalence of depressive symptoms in married women between 15 and 49 years of age in a rural area of Manisa, Turkey. Turkish J Psychiatry 2011;22(1):10-16.) Psikiyatri polikliniğine başvuran kadınlarda yaptığımız bir araştırmada ruhsal belirtiler arasında en sık depresif belirtilerle başvurduklarını ve bunun da maruz kaldıkları şiddetle anlamlı ilişkili olduğunu gösterdik (Kurt E, Yorguner Küpeli N, Sönmez E, Akvardar Y. Psikiyatri Polikliniğine Başvuran Kadınlarda Aile İçi Şiddet Yaşantısı. Arch Neuropsychiatry DOI: /npa

25 TSSB Kadınlarda TSSB yaşam boyu yaygınlığı %2-14 Bir epidemiyolojik çalışmada çocukluk ya da erişkin yaşantısında şiddete maruz kalan kadınlarda TSSB, depresyon ve anksiyete belirtileri sorgulanmıştır. Bu çalışmada tekrarlayıcı şiddete maruz kalma ruhsal belirtileri, sadece çocuklukta ya da sadece erişkin hayatta şiddete maruz kalmaya göre sıklığını artıran önemli bir etkendir. Kimerling R, Alvarez J, Pavao J, Kaminski A, Baumrind N. Epidemiology and consequences of women s revictimization. Women's health issues Apr 30;17(2):101-6.

26 Kimerling R, Alvarez J, Pavao J, Kaminski A, Baumrind N. Epidemiology and consequences of women s revictimization. Women's health issues Apr 30;17(2):101-6.

27 Yineleyici travmalar Karmaşık TSSB riskini artırmaktadır!! Doğal afet ya da trafik kazası sonrasında gelişen travmatik stres ile çocukluk çağından itibaren süreğen istismara ya da ihmale maruz kalan bireylerde ortaya çıkan stresin birbirinden farklı özellikler ve tedavi yaklaşımlarına ihtiyaç gösterdiği düşünülmektedir yılında Herman tarafından karmaşık travma sonrası stres bozukluğu (KTSSB) tanısı teklif edilmiştir. KTSSB için önerilen tanı kriterleri 1) duygu ve dürtülerin düzenlenmesinde zorlukları, 2) dikkat ve bilinç değişikliklerini, 3) negatif kendilik algısını, 4) diğer insanlarla ilişki kurma veya sürdürmede zorlukları, 5) bedenselleştirmeyi, 6) anlamlandırma sistemlerinde bozuklukları içermektedir. Taycan O, Yıldırım A. Çoklu Travmanın Etkilerine Alternatif Bir Yaklaşım: Karmaşık Travma Sonrası Stres Bozukluğu. Arch Neuropsychiatr 2015; 52: DOI /npa

28 Travma ; temel varsayımları yerle bir eder! Adalet inancını sarsar ve kişisel değersizlik algılarını ortaya çıkarırı TSSB için kadın olmak zaten başlı başına bir risk faktörüdür. Eştanılar yüksek orandadır Öyle anlaşılıyor ki duygusal ve cinsel travmalarda daha yüksek oranda TSSB ortaya çıkıyor

29 Diğer Disosiyatif belirtiler Konversiyon bozukluğu Somatizasyon Yeme bozuklukları

30

31 teşekkürler