Bursa' da Dünden Bugüne. Tasavvuf Kültürü-3

Transkript

1 Bursa' da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü-3

2 BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURİZM V AKFI YA YINLARI BURSA K.İTAPLIGI:17 Bursa'da Dünden Bugüne TasavvufKültürü-3 ISBN Birinci Basım Ekim2004 Y ayına Hazırlayan Dr. Hasan Basri Öcalan Kapak Hicabi Gülgen Baskı F.Özsan Matbaası İzmirYolu No:22 ı Beşevier-BURSA Tel: (O 224) 44ı fozsan@e-kolay.net Açıkhava Tiyatrosu Yanı, Kültürpark-Bursa Tel: (O 224) ı2 (3 hat) Faks. (O 224) ı 1 E-posta:info@bkstv.org

3 MAKSEM'DE ABDÜLMÜMİN DERGAm Atilla ÇETİN* 50 yıllık Maksem Mahallesi sakiniyim. Mahallemizin yaşlıları, Maksem Köprü Caddesi üzerinde, sağ tarafta, köprüyü geçmeden, köprünün karşısında önemli bir tekkenin varlığından, aile söylentilerinden söz ederlerdi. Zaman içinde bu tekkenin Abdülmümin Dergiihı olduğunu anladım. Yaşlılar tekkede yapılan mukabele günlerini, tekke şeyhlerinin saygın, ulu insanlar olduklarını, hayıda yad ederlerdi yılında Şehbal Mecmuası'nda yayınlanmış bir fotoğrafta Abdülmümin Dergiihı ve etrafındaki binalar görünmektedir. Bursa tekketeri üzerine yapılmış çok değerli ve önemli bir çalışmada, Yarligar-ı Şemsi'de Abdülmümin Dergahı ve şeyhleri hakkında da çarpıcı bazı bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgileri kısaca özetlemek gerekir ise, "Abdülmümin Dergiihı'nın hanisi Şeyh Abdülmümin Efendi'dir. Bolu'da doğmuştur. ilim tahsil arzusuyla Bursa'ya gelmiştir. Magrib diyarında Şeyh Arefe ve Şeyh Debbasi'den feyz almıştır. Mısır ve Hicaz'a giderek, hacı olmuştur Bursa'ya dönüşünde Şeyh Seyyid Ali bin Meyman-ı Mağribi'ye ihtisab ile Gökdere semtinde Maksem mevkiinde bir zaviye inşa eder. V efatında za:viyenin batı tarafına gömüldü. Şeyh Ali Efendi, Abdülmümin Efendi'nin vefatından sonra, dergah bir süre boş kalıp, Üç-Kozlar Şeyhi Bursalı Muhyiddin Efendi'nin dört oğlundan Şeyh Ali Efendi'yi bu zaviyeye tayin etmiş ve 1124 yılında irtihal etmiştir. Cehar-şenbe Dergiihı'na gömüldü. Şeyh Raşid Efendi, Şeyh Ali Efendi'nin oğludur. 1197'de vefat etti. Oğlu Abdülmümin Efendi uhdesine Abdülmümin ve Cehar-şenbe tekketeri tevcih olunmuş ise de, erbab olmadığından, her iki tekke Üftade-zade Şeyh Sadreddin Efendi'ye bırakmıştır. Sadreddin Efendi, Abdülmümin zaviyesini * Prof. Dr. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, ADAPAZARI. 313

4 Rifa'iyye meşayihinden Mahmud el-bahiri Efendi'ye terk etmiştir. Bundan sonra, zaviye Rifii'iyyeye mahsus dergılh olmuştur. Şeyh Mahmud el-bahiri Efendi, 1147'de Bayburt'ta doğmuş, 1233'te Bursa'da vefat etmiştir. Birçok kerametleri görülmüştür. İstanbul medreselerinde yetişmiştir. Birçok rivayetleri anlatılır. Yerine oğlu Fahrülgani (belgelerde Abdülgani) Efendi tekkeye şeyh olmuştur. Şeyh Fahrül-gani Efendi, 1207'de Bursa'da doğru, 1288'de burada öldü. Babasından yetişti. Babasının şeyhi Şeyh Ma'ılrifı'den icazet aldı. Birçok salikan yetiştirdi. Halk arasında (Şeyhlerin tüfenkçibaşısı Şeyh Gani Efendi) olarak şöhret bulmuştur. Sözünü sakınmaz, serbest tavırlı meşhur bir şeyhti. Dergah sahasındaki kabristana gömüldü. Şeyh Mahmud Efendi, 1239'da doğdu, 1286 yılında vefat etti. Babasından yetişti. Şeyh Rıza Efendi, 1257'de doğdu. Babası Şeyh Mahmud Efendi'dir. Onun vefatında şeyh Ecdad-ı muhteremi Şeyh Fahrül-gani Efendi'den yetişti. oldu. Beş altı yıl ayin icra etti Şahanında vefat etti. Pederi ve ecdadı yanına gömüldü. Cemal Efendi, Şeyh Rıza Efendi'nin oğludur. 1277'de Bursa'da doğdu. Üsküdar'da Kopkar Tepesi'ndeki Rifii'i dergılhı şeyhi Arif Efendi'den yetişti. Elinden meydana gelen bir kazadan sonra meşihatten çekildi. Bir süre dergah kapalı kaldı. Bir süre Yeryer Şeyqj Hüseyin Efendi ayin İcra eyledi. Bir süre sonra dergah yine kapalı kaldı. Günden güne haraba yüz tuttu. Belediye tarafından yıktırıldı. Enkazıyla Şeyh Cemal Efendi'ye iki hücreden ibaret bir hane yapıldı. Yüz bin guruşla yapılabilecek dergılh mahv oldu. Dergah 1331'de harab haldeydi." 1 Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde (BOA), diğer birçok tekke ve dergılh hakkında olduğu gibi Abdülmümin Dergılhı hakkında da bazı belgeler ve bilgiler bulmak mümkündür. Yalnız çeşitli tasniflerde belgelerin dağınık olarak mevcudiyeti araştırıcının işini güçleştirmektedir. Biz ilk aşamada araştırmamız için üç belgeye rastladık. Katalogların ve tasnifterin titizce ve dikkatlice taranınası sonucu, birçok belgelere ve gerçekiere ulaşmamız ve konuyu anlamamıza imkan verecektir tarihli, Nefs-i Brusa'da Maksem Mahallesi Temettu'at (gelir vergisi) Defterine göre, Maksem Rifiii Dergah-ı Şerifı post-nişini eş-şeyh Abdulgani Efendi ibn Mehmed Efendi'dir. Bir senelik temettü'u 250 guruşdur. Vergiyi mahsusa olarak verdiği miktar yoktur. Harir (ipek) öşrü olarak geçen yıl 25 guruş vermiştir. Dergılh-ı şerifın evkafından hasdası 169 guruştur. 5 dönümlük dut bahçesinden 1260/1844'te 250 guruş vergi ödenmiştir 'te tahmini 150 guruş vergi ödeyecektir. Şeyh Abdülgani 1 Bk. Mustafa Kara, Yadigar~ı Şemsi, s

5 Efendi'nin eşi Rukiyye Hanım ise, vergi-yi mahsusa olarak bir yılda 21 guruş vergi ödemiştir. Öşür olarak geç~n yıl 30 guruş vermiştir. 5 dönümlük dut bahçesinden 1260/1844'te 300 guruş vergi ödemiştir. 126lll845'te 200 guruş vergi ödeyecektir. 2 bab dükkanın yıllık geliri ıso guruştur. Bir senede temettü'u 480 guruştur. Misi köyünde 3 dönümlük bağı olduğu yazılıdır. Abdülmümin Zaviyesinde Derviş Hüseyin bin Abdullah'ın, vergi-yi mahsusadan bir yılda vermiş olduğu ı5 guruştur. Bir senede temettü'u ı 00 guruştur ve ı dönümlük dut bahçesi için ı260/1844'te ı 00 guruş vergi ödemiştir. ı26ı/1845'te tahmini 80 guruş vergi ödeyecektir. 2 Bu rakamlara göre, 'te Abdülmümin Dergahı gelirlerinin fazla olmadığı anlaşılıyor. Evkaf Muhasebecisi göreviyle Bursa'ya gelen Mehmet Şevki Efendi EvkafNezaretine bağlı evkafın gelir ve gider muhasebelerini kontrol ettirmiş ve ilgili defterlere yazdırmıştır. Başta Vali Harndi Paşa, Defterdar, Kadı vb. gibi vilayet görevlileri tarafından defterlerin makbuliyeti tasdik edilmiştir. Abdülmümin Dergiihı'nın kayıtları 2 numaralı defter, varak 74'e kaydedilmlştir. Tarih 1288 senesi Zilkadesidir. 3 Sözkonusu varakada, Abdülmümin Dergiilıı mütevellisi es-seyyid Mehmet Rıza Efendi marifetiyle, 1287 senesi martı başlangıcından, şubatı sonuna kadar bir yıllık muhasebesinde, asıl mal-ı mevküfe 2500 guruş olarak görülmektedir. Gelirler; bir yıllık murabahası375 guruş, Dergah civarında bir bab hane icaresi (kira) 2 giriş, Balıklı Köyü'nde bir kıt'a (adet) bahçe icaresi, 2 guruş 20 pare, Seyyidler Mahallesinde ı bab hane maaf arsa idiresi 4 guruş, Gökdere Bağazı'nda kestaneterin icaresi ıoo guruş olarak toplam 486 guruştur. Giderler ise, Gergah türbesi lazimesi için zeytinyağı balıası ı44 guruş, Dergah'ın mihrabı lazirnesi için balmumu bahası204 guruş. Mevlid-i Nebi okututması masrafları için 138 guruş olarak toplam 486 guruştur. Mizanda gelirler ve giderler 486 guruş olarak birbirini tamamlamaktadır. 4 Abdülmümin Dergahı ll. Mahmud döneminde Evkaf-ı Hümayı1n Nezareti'nin kurulmasından sonra, "mülhak evkaf' olarak bu nezaret tarafından yönetilmiştir. 2 Bk. BOA, ML.VRD.TMT., nr BOA, EV., nr BOA, EV., m

6 "Muhasebe-i Hazine-i Evkaf-ı hümayı1n Defter 2 Varaka 7 4 N ezaret-i Evkaf-ı hümayı1na mülhak evkafdan Hüdavendigar tabi'-i Brusa kazasında nefs-i Brusa'sında kain Maksem Mahallesinde Abdülmümin Dergahı vakfının mütevellisi es-seyyid Mehmed Rıza Efendi ma'rifetiyle ikiyüz seksen yedi senesi Martı ibtidasından Şubatı gayetine değin bir senelik muhasebesidir. vafidat Guruş Par e Asıl miil-ı mevkı1fe 2500 Bir senelik murabahası 375 Dergiilı civarındaki bir bab hane iciiresi. 20 Meydancık Mahallesinde bir bab hane iciiresi 2 Balıldı karyesinde bir kıt'a bağçe iciiresi 2 Seyyidler Mahallesinde bir bab hane maa' arsa iciiresi 4 Dergiilı önünde bir mikdar arsa ieiiresi Gökdere Boğazı'nda kestaneleri iciiresi 486 Mizan 20 guruş 486 Viiridat 486 Miisiirifat Miisiirifat Guruş Piire Balıii-i zevgan-ı zeyt liizime-i dergiilı 144 Balıii-i şen'-i revgan liisime-i milırab-i dergah 204 Masiirif-i kara'at-ı mevlidü'n-nebi der leyle-i B er' at

7 Dergah-ı mezkurın muhasebesinin rü'yeti lazım ise de Seksen altı senesi Şubatı gayetine kadar muhasebesi rü'yet olamadığı varidat-ı senevisi masaritat-ı senevisine adem-i kirayesinden hususiyle muahheren dahi Dergah-ı mezkur past-nişinin vuku-ı vefatından neş'et eylediği olunan tahkikatdan anlaşılmış ise de seksen yedi senesi Martı ibtidasından Şubatı gayetine kadar ber veeh-i muharrer bir senelik varidat-ı hakikiyyesi masarif-i vakı-asına mahsup edildiğini mübeyyin işbu mahalle şerh verildi fı 7 Za(Zilkade) sene (12)88 fı Kanun-ısani sene (12)

8 Atilla ÇETiN MAKSEM'DE ABDÜLMÜMiN DERGAHI 333

9 334 Nr: 7467

10 j ı -"'1-11~ : ~ -~.\!:...i ~): 3 lo "'ıtıt"fe E. t:;. ~-~ 1~, ~- v:. <1 \.... y' ~~ "1 t -..J '" ~~ ~V ~ ~~ :d ;,:ı,.;c i'<>... ı't_,'q <. -. -,_. :~-J ~, -~. :f., ~~,.::ı 'j...\ -~;.rd ' \~ /v; f 'ı.,.~.. ~ '4_11fı': ;ı;;? il~ {_i J j 1/of ~f 3,, ' <:v'~., '" )~;:ıt1;~':;, 1 ~ '""::1"' ;3-', ı'tif~~.i-.j.j -.- ' ~ı <'~-~~ i.?'>'i' {ır xr \,/\o~ "i\.:.-d:ı, "' ; ' c '., f ~ ::l..::ı '... ı :-ı,. j';~i 11', J '] 1 : 1/v '! : J "!J\l' :i.lii ' lo.., \. (..: ~:~.. ~_,:il'" ~ ı: 17v,P ]~ı: :\t'. ::~~ \;'.:1,, f.? ~-~:, ~.- 3'-.'jl~'' ~~'1 ~~-~ ~~ ı... \ ~ lt <!i ~~ \.,.,J; ı llv, ' 1 '. p :1 ' ~/..., 'j'.ı } '3. J~ lj::ıl+ : -t'1. ::' Jiı'> '..ı~ "-''~ o'- '<{. ıs:;. ' ~~- ~. --~-- :ll~ 1 : J' ~.. ~ :;, -,.:ı 'ly ':l'~' ı ll,"\- 1 1 ~'-0 ~ -ll~ i i ~ f:j}{. 335