Kaynayan Neh r ANDRES RUZO. Çev ren Levent Göktem

Transkript

1 Kaynayan Neh r ANDRES RUZO Çev ren Levent Göktem

2 ISBN Barry Schwartz, 2015 Or j nal adı ve yayıncısı: The Bo l ng R ver, TED Books Opt m st Yayım Dağıtım San. ve T c. Ltd. Şt. Sert f ka no. : Telefon : e-posta: opt m st@opt m stk tap.com m stk tap.com facebook.com/opt m stk tap tw tter.com/opt m stk tap m stk tap m stk tapblog.com Opt m st yayın no. : 444 Konu : Yaşam Kültürü Düzelt : Ahmet Ant Yayına hazırlayan : Utku Umut Bulsun Basım : Şubat 2017, İstanbul Düzenleme : Fat h Gözenç Baskı ve c lt : Pas f k Ofset Sert f ka no. : C hang r Mah. Güverc n Cad. No:3/1 Baha İş Merkez A Blok Kat: Haram dere / İstanbul Tel:

3 En büyük keşf m; eş m ve macera arkadaşım Sof a ya

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Karanlıkta Aydınlanma 5 2. BÖLÜM Büyükbabamın Efsanes BÖLÜM Aptalca Sorular BÖLÜM H kayedek B r Ayrıntı BÖLÜM Gözümüzün Önünde Ama Gözlerden Saklı BÖLÜM Umutlar ve Somut Ver ler B ÖLÜM Neh r BÖLÜM Şaman BÖLÜM Çok Uzun Süre Beklenen Ger Dönüş BÖLÜM Tören BÖLÜM Ormanın Ruhu BÖLÜM Açık Kanıt BÖLÜM En Büyük Tehd t BÖLÜM Pa t t 89 SONSÖZ 95 TEŞEKKÜR 95 FOTOĞRAFLAR 97

5

6 Kaynayan Neh r

7

8 1 Karanlıkta Aydınlanma B r nehr n tam ortasında b r kayanın üzer nde duruyorum. Ormanın karanlık geces etrafımı sarmış. İçgüdüler m, kafamdak fener söndürmem söylüyor. Ş md her yer z f r karanlık. Kıpırdamadan öylece duruyorum. Karanlığı özlem ş m. Nefes alıyorum. Hava çok ağır ve Amazon ç n b le görülmem ş derecede sıcak. Gözler m karanlığa alışırken, ormanın s luet karanlığın ç nden yavaş yavaş sızıp ortaya çıkıyor. S yahlar, gr ler, lac vertler hatta gümüş beyazlar Işıklar yanarken gözden kaçırdığımız şeyler ne muhteşem. Ay henüz h lal b le değ l. Gökyüzünü sayısız yıldız doldurmuş, bu eng n ormanı aydınlatıyor, o yumuşak ışıklarıyla yaprakları ve taşları okşuyorlar. Yıldızların ışığı, dört b r yanımdan b rer hayalet g b yükselen buhar sütunlarını da aydınlatıyor. Bazıları s c m kadar nce, bazılarıysa, ağır çek mde seyred yormuşsunuz h ss verecek kadar gen ş ve yoğun. Kayanın üzer ne uzanıyorum. H ç kıpırdamadan buhar bulutlarının gecen n karanlığına yüksel ş n zl yorum. Ser n b r yel est m yoğunlaşıp top hal ne gel yor, soluk gr ms mav anaforlar oluşturuyorlar. Beden m n altındak kaya, bu loşluk ç nde soluk beyaz b r renkte parlıyor. Sırtım ve bacaklarımın kayaya değd ğ yerler m haf fçe terl yor. Ç ft şer tl b r karayolundan gen ş ve ben öldürecek kadar sıcak b r su, kayamın yanından, ormanın gece korosunu bastıracak b r kükrey şle akıp g d yor. Duyularımın kesk nl ğ en üst sev yede ve her hareket m çok planlı b r şek lde yapıyorum.

9 2 ANDRÉS RUZO Peru da, Amazon ormanının tam kalb ndey m. Ek b mdek d ğer arkadaşlar, yakındak yerleş m yer nde uyuyorlar. Ancak burada gördükler m karşısında ben m ç n uyumanın mkânı yok. Kalb m güm güm atıyor ama ben mutlak b r sükûnet ç ndey m. Gözler m, buharların neh rden yüksel p gökyüzünde yok oluşunu zl yor. Samanyolu, nehr n gökyüzündek yansıması g b b r ufuktan d ğer ne uzanıyor. İnkalar, Samanyolu ndan Semav Neh r d ye söz eder. Ruhlara a t b r başka dünyaya g den b r yol olarak görürler onu. Böylece buharlar burada k büyük neh r oluşturuyor. Burada yaşayan nsanların bu nehre neden böyle manev b r güç atfett kler n anlamak h ç zor değ l. Şamanın sözler beyn mde yankılanıyor: Neh r b ze, görmem z gerekenler göster r. Hayatımın en büyük maceralarından b r bu. Çocuklarıma, torunlarıma anlatacağım h kâye bu olacak ve şu anda yaptığım her hareket, h kâyeye yen b r parça katacak. Geçen her san yen n önem de artıyor sank. Kaynar sıcaklıktak su sağ koluma sıçrıyor. Kend me gel p doğruluyor ve kolumu göğsüme doğru çek yorum. Volkan b l m okulunda ders aldığım b r profesörün sözler gel yor aklıma: Volkanlarda ölenler, tehl keden habers z acem ler ve volkanların ne denl tehl kel olab leceğ n unutan uzmanlardır. Ayağa kalkıyorum. Yere sağlam basıp basmadığımı y ce kontrol ett kten sonra en yakındak kıyıya atlıyorum. Kaynayan Nehre bakıyorum. Dudaklarımdan heyecanlı b r fısıltı yüksel yor: Burası gerçek. Böyle b r yer gerçekten var. Şaman, nehr n ben bell b r amaç ç n çağırdığını söylem şt. Büyük b r şey olacakmış g b h ssed yorum. Bu gece bana uyku yok. Kulübeme ger dönerken buharlar yıldızların ışığında oynaşmaya devam ed yor. Nehr, onu kuşatan karanlık ormanı ve

10 KAYNAYAN NEHİR 3 henüz yazılmamış h kâyey ev r p çev r yorum kafamda. Çocukken duyduğum b r efsaneyle başlıyor o h kâye. İlk bakışta nanılmaz g b görünen şeyler n çyüzünü anlama çabasının es n verd ğ, keşfetmeye, araştırıp bulmaya da r b r h kâye bu. Modern b l mle geleneksel dünya görüşler n n b rb r yle ş ddetl değ l saygılı b r b ç mde çatıştığı, doğaya duydukları hayranlıktaysa b rleşt ğ b r h kâye bu. Her şey n ölçüldüğü, har tasının çıkarıldığı ve tüm boyutlarıyla anlaşıldığı b r çağda bu neh r, b ld ğ m z sandığımız ne varsa kafa tutuyor. B l nen ve b l nmeyen, ant k ve modern, b l msel ve manev olan her şey n arasındak nce ç zg y bana sorgulatıyor. Keşfed lecek daha b r dolu har ka olduğunu hatırlatıyor b ze. Onları sadece b l nmeyen n s yah boşluğunda değ l, gündel k hayatın hayhuyu ç nde de bulab l r z. D kkat m z zar zor çeken, neredeyse belleğ m zden s l nm ş şeylerde hatta b r h kâyedek nce b r ayrıntıda b le onları bulmak mümkün.

11 4 ANDRÉS RUZO

12 KAYNAYAN NEHİR 5

13 6 ANDRÉS RUZO 2 Büyükbabamın Efsanes Mutfağın ser n havasını çay f ncanına akan sıcak suyun ses dolduruyor. And dağlarının, kış aylarını yaşayan L ma nın gr gökyüzüne sızan etekler ne bakıyorum camdan. L ma da kış, hep sess z ve sak n geçer. Bu ağustos ayı da farklı değ l. 12 yaşındayım. Halamın mutfağında oturmuş, heyecanla büyükbabamın dönmes n bekl yorum. Gözler m sabırsızlıkla saate d kt m. Halamın aşçısı D on lavabonun başında durmuş, tombul Peru havuçlarını tem zl yor. D on ben m ç n büyükanne g b. Gözler n ş nden ayırmadan Z yarete gelmen ne y oldu d yor. D on İspanyolca konuşuyor. Konuşmasında çok güçlü b r Quechua aksanı var. Quechua, İnkaların d l. And dağlarının yüksekler ndek soğuk hava neden yle ağızlarını fazla açmadan, yavaş yavaş konuşurlarmış. D on n n ses İspanyol st lasının üzer nden 400 yıldan fazla b r zaman geçm ş olsa b le İnka d l n n capcanlı olduğunu hatırlatıyor. D on Halan ded k babanla amcaların sen Marcahuas ye çıkarmışlar. 1 hafta orada kalmışsınız. Oralar sen n ç n fazla yüksek ve sen de fazla gençs n! Mutfağın ortasındak masanın önünde duran tabures nde oturmuş, mate de coca mı hazırlıyorum. Tozlu, yeş l yaprakları kaynar suya atmış, renkler n n değ ş p soluk b r sarıya dönüşmes n bekl yorum. D on Yaprakları Marcahuas den m get rd n d ye soruyor. Başımı sallayarak onaylıyorum. Bunlar, dağlardan toplanmış

14 gerçek koka yaprakları. Markette satılanlardan çok daha lezzetl ler. İlk yudumu ç me çek yorum. Topraksı b tk lezzet n n tadını çıkarıyorum. Daha geçen hafta, soğuk Marcahuas Platosu ndayken rt fa hastalığı ben per şan ed yordu. Mate de coca çmek bana y gelen tek şeyd. Ve n hayet büyükbabam, kolları k yana açık, çer g r yor. Koşarak ona sarılıyorum. Yüzüne kom k fadeler vererek ben güldürüyor. Bazı nsanlar, kalb n yenler nde taşır. Büyükbabamsa kalb n yüzünde taşıyor. Halam Lyd a onunla beraber çer g r yor. Büyükbabama Ne sters n d ye soruyor. Çayımız var, çer m s n? Büyükbabam başını sallayarak stemed ğ n bel rt yor. Kahve de var? Onu da stem yor. İnka Kola, meyve suyu? Su? Son olarak P sco? Büyükbabam bunu duyunca doğruluyor ve yüzünde hınzır b r tebessüm bel r yor. Bueeeeno! d yor. Ver rsen çer m. Halam, güzel b r gümüş teps ye düzgünce katlanmış bez b r peçete koyuyor. Yanına da nef s p sco le dolu, mantarını yen açıp sonradan ğret b r şek lde ger taktığı ş şey koyuyor. Bütün bunları lale b ç ml kr stal b r kadeh tamamlıyor. Büyükbabam çk s n dolduruyor. O, p sco dolu kadeh n kaldırıyor, ben de çay dolu f ncanımı Kadeh tokuşturuyoruz. Marcahuas gez m zden konuşmaya başlıyor ve olur da oraya çıkab l rse, neler daha y, daha akıllıca ve daha ver ml b r şek lde yapacağını anlatıyor. D kkat m dağılıyor. Büyükbabamın kulaklarıma gelen ses zayıflıyor. Şak! Yuvarlayıp rulo hal ne get rd ğ derg kafama n nce d kkat m tekrar topluyorum. Guanaco, d nlesene evladım!

15 8 ANDRÉS RUZO Öneml b r şey anlatıyorum sana. Böyle dey p azarlayınca ben m de yüzüm asılıyor. Büyükbabamın yüzündek o asab fade gurur dolu b r tebessüme dönüşünce şaşırıyorum. Sen n yüzün de ben mk kadar hayat dolu d yor. Ne mutlu k bana çekm şs n. Ben m kaşlarımsa hâla çatık. Hey, cangrejo, sana b r h kâye anlatayım da keyf n yer ne gels n. Kend me gel yorum. Büyükbabamın h kâyeler n çok sev yorum. Sana b r maceranın h kâyes n anlatacağım bu sefer. İspanyolların Peru yu st la etmes, İnkaların lanet, Amazon un der nl kler nde kaybolan ve tamamen altından yapılmış b r şeh r Heps bu h kâyede. İçk s nden b r yudum alırken ben de büyülenm ş g b onu d nl yorum. Bu, Pa t t efsanes d r. Pa t t m? O şgal n Tanrı adına yapıldığını söyleyen olursa nanma sakın. İşgalc ler n yanında gerçekten de b rkaç keş ş vardı fakat asıl sted kler altın ve şöhrett. Yerde bağdaş kurmuş, h ç kıpırdamadan büyükbabamı d nl yordum yılıydı. Franc sco P zarro ve adamları Peru ya ayak bastı. İnka İmparatorluğu nun kuzey sınırından g rd ler. İnkalar, çok ş ddetl b r ç savaştaydı. Her yerde ajanları vardı. İspanyollar, ayak bastıkları andan t baren İnkalar tarafından g zl ce tak p ed ld ler. Her hareketler ve alışkanlıkları zlen p merkeze b ld r l yordu. İnkalar, onların tanrı olmadığını b l yordu. Fakat anlayamadıkları b r şey vardı. Kafalarını neden altınla bu kadar bozduklarını b r türlü çözem yorlardı. İspanyolların köylere g rerken sadece Altınlar nerede d ye sorduklarını, alana kadar da köylülere zulmett kler n anlatıyorlar. Altın ştahları o denl çoktu k İnkalar,

16 KAYNAYAN NEHİR 9 İspanyolların yaşamak ç n altın yemek zorunda olduklarını düşünmeye başladılar. İnkalar ç n altın, tanrıların b r tecell s yd. O nedenle bu açgözlülüğü anlayamıyorlardı. İnka mparatoru Atahualpa, halkına zulmeden bu yabancılara karşı ne yapab leceğ n düşünüyordu. Danışmanlarından b r, onları yakalayıp canlı canlı ateşe atmasını önerd. Ancak mparator, korkmaktan z yade merak ed yordu. 170 tane beyaz tenl hırsız, mparatorluğunu tehd t edemezd k. M lyonlarca k ş ye hükmeden b r mparatordu o k ş l k b r ordusu vardı. Dünyadak en güçlü tanrı- nsan, güneş n oğlu, rüzgârların s hr n n efend s yd o. Atahualpa, yabancılara elç gönder p Cajamarca ya davet ett. İşgalc ler davet kabul ett ler. Barışçıl b r toplantı olması düşünülen bu kabul sırasında mparatora pusu kurdular. Sayıca çok az ama s lah olarak çok daha donanımlı olan İspanyollar, İnkaları d ze get rd ler. Atahualpa es r düşmüştü. Kend s n es r edenler n gözler ne korkusuzca bakıyordu. İspanyollar onun bakışları karşısında kafalarını çev r yorlardı. Ona bakmak, güneşe bakmak g b d yorlardı. En yakındak duvara başı d k b r şek lde yürüdü. Kollarını havaya kaldırdı ve b r ç zg ç zg. Yanına b r n çağırdı. Atahualpa, onun kulağına b r şeyler fısıldadı. O k ş, daha sonra İspanyolların yanına g d p mparatorun sözler n aktardı: Hayatını bağışlarsanız ve g tmes ne z n ver rsen z, o odayı ç zd ğ ç zg ye kadar altınla ve onun k katı kadar gümüşle doldurup s ze sunacak. İspanyollar aralarında b r şeyler konuştular. O kadar altın ve gümüş, hayal ett kler kadar zeng n olmalarına yeterd. Şartları kabul ett ler. Atahualpa, kend s ne onların karşısında boyun eğd ren tanrının adıyla yem n etmeler n sted.