~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,..

Transkript

1 j ~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,..!r islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI THE CONFERENCE ON THE PRESERVATı"ON OF AACHITECTURAL HEAITAGE OF ISLAMIC CITIES 22-26/4/1985 ISTANBUL ~"":"'.;.-;.:. -~-..:._. AAAS l::ictlfl< Sı;;veı ISI.ı.~ ELI~ i:!jyck StNI~ EEtECIYESı.liU3 I!J/i>jS Ql\C.I.'ıi[ATIQ'f G~!,t.Tiil ISU.It5Ut UUICOPJ.tıit.; /,.._...'.I.IU.6lfiiiSfl Gfli5Ut t'c5tıtu5u.ı.aa3urej.hqf;tlcpuiict u-ıshtute ~ ~.. ~;j::.:..~:": TC UARI.I.I.AAVE sc:ta!u.fj EHE!HTEW<lll~l~ UNıQNOfLlUICOi'.lllfltSOf ~ıau.aaı<.:gd'i

2 Yapı m tıd: ılolt'ra Araştırma, Basın, Yayın, Organizasyon Dizgi, Film: Damla Dlzgl, Baskı: Seçll Ofset, Cilt: Numune Basım ve CIItevi Istanbul, Şubat 1987

3 ARAP İSLAM ŞEHİRLERİNİN FİZİKSEL ÇEVRESİNİN DÖNÜŞÜMÜNDE DİNSEL KURALLARIN ROLÜ Saleh Al- HATHLOUL... Şehir Planlaması Bakan Yardımcısı Belediye ve Köy Işleri Bakanlığı SUUDI ARABISTAN ÖZET Bu tebliğ, Arap-islam şehrinin geleneksel biçimini ve fiziksel modelini, bugünkü duruma nasıl gelindiğini ve gelişim nedenlerini konu almaktadır. Burada iki konu ele alınmaktadır. ilkin, Arap-islam şehrinin iki veya daha çok sayıda farklı modelden yola çıkarak az çok birbirinin benzeri bir modele ve karaktere varışı irdelenmektedir. ikinci olarak, Şam ve Halep gibi son derece düzenli planlara sahip şehirlerin, düzensiz planlı şehirlere dönüşme nedeni ve bu dönüşme sürecinin nasıl g~rçekleştiği irdelenmektedir. lçtihatla.r ve örnek arap-lslam olaylar aracılığıyla, şehrindeki ağır değişim sürecinin nasıl gerçekleştiği ve bu sürecin, şehir sakinlerinin kimi inançları ve anlayışlarından nasıl etkilendiği konusunda bir görüş geliştireceğiz. 1. Giriş islam şehirlerinin fiziksel modeli ve örgütlanişini anlatırken, von Grunebaum, islam dünyasının her yerinde şehirlerin birbirine benzediğini belirtir 1. Tek tek duvarla çevrilmiş mahallelerden; bu mahallelerin geceleyin dışarıyla bağını kesen kapı sistemlerinden; genel olarak şehirde ve özel olarak yerleşik mahallelerde açık mekanların ve meydanların yokluğundan; çok dar ve dolambaçlı yol ve sokaklardan ve sokaktan yalıtılmış olup bir iç avluya açılan islam evinden söz açar. Von Grunebaum, model yönünden bu tür benzerlikleri değişik nedenlerle açıklar. Ona göre, şehrin mahalleler halinde örgütlenmesi, Arap kabilelerinden oluşan islam ordularıni n, her bir kabile birer mahalle oluşturacak şekilde başlangıçtaki yerleşmelerinden kaynaklanmaktadır. Evin düzenienişini de sakinlerinin mahremiyetlerini azamiye. çıkarma ihtiyacına bağlamaktadır.. Sokak modelini ve şehir biçimlerini açıklamakta Islam hukukunun rolüne değinmekte ve bu konuda, Brunschving'in ortaçağ şehirciliği ve islam hukuku üzerine incelemesine atıf yapmaktadır 2. Ne var ki, hem o hem de Brunschvig, hukukça ele alınan sorunlara dar açıdan yaklaşıldığı, yani şehrin ve onun hukuksal sorunlarının genel irdelenişi çerçevesinde yaklaşılmadığı sonucuna varmışlardır. Bununla birlikte bu yazarlar, bu tür sorunların enine boyuna ve yeterince ele alınmış olduğunu teslim etmektedirler3. r - \

4 98 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI Von Grunebaum, Arap-islam şehrinin daha sonraki modelinin temeli olarak islam ordularının başlangıçtaki yerleşmelerine değinmekte büyük bir olasılıkla haklıdır. Ne var ki, ilkin, bu yeni kurulmuş şehirlerin kısa zamanda Arap olmayan sakinleri de kapsamına aldığını ve ikinci olarak, Arap-Müslümanların şehirlerinin ve kasabalarının tümünü gökten zenbille indirip yaratmadıklarını akıldan çıkarmamak gerekir. Gerçekten, Arap-Müslümanlar, çok sayıda Hellenistik çağ ve Pers çağı şehrini tevarüs etmişlerdir ve bugün hala varlığını sürdüren, tevarüs edilmiş bu şehirlerden birçoğu, von Grunebaum'ur:ı tanırnma çok uygun düşmektedir. Şam ve Halep gibi eskiçağdan kalma, son derece düzenli şehir planına sahip bu tür kimi şehirlerin düzensiz sokak_ modeline yönelik köklü bir değişim geçirip farklı bir karakter kazanmış olması olgusu, tutarlı bir açıklamayı gerekli kılmaktadır. Dikdörtgen biçiminde. planlanmış bu H~llen ve Roma şehirlerine ilişkin olarak, von Grunebaum, bu şehirlerin biçimlerinin Islam çağına kadar el değmeden kalmadığını ve aslında, şehirlerin özgün planlarının bozulması sürecinin kimi yerlerde daha M.S. 2. yüzyılda başlamış olduğunu belirtmektedir. Bu tür bir bozulmanın örneği olarak, Bizans çağı sırasındaki geometrik blok yapısından yavaş yavaş kopma gösteren Halep ve Şam üzerine Sauvaget'nin yaptığı incelemelere yollama yapmaktadır4, Ne var ki hem o hem de Sauvaget, planın köklü biçimde değişimi.sürecinin Arap-lslam çağı sırasında tamamlandığını doğrulamaktadır. Von Grunebaum, Islam çağındaki bu süreci, eskiçağda topluluğa duyulan siyasal ilginin, mimari (ve yönetimsel) tasarımda açık se.çiklikle ve şehir birliğiyle ilgili klasik ideallerin yerini baskın bir dinsel ilginin almasından oluşan ilgi odağının değişmesi sürecine bağlamaktadırs. Von Grunebaum, Yunan-Roma şehriyle Islam şehrini karşılaştırırken, ne yazık ki, Yunan-Roma modelini çıkış noktası olarak alıp Islam şehrinin düzenden ve şehir kurumlarından yoksun olduğu sonucuna varma eğilimi taşımaktadır. Ona göre, son derec.e düzenli olan Hellenistik çağ planını belirli şehir kurumları besliyordu; şehir Arap-lslam egemenliğine geçince kurumlar kesintiye uğradı ve hukukla düzenin yerini kargaşa aldı ve buna bağlı olarak da şehir planı köklü biçimde değişti. Aynı konuyu Şam ve Halep bağlamında ele alan Jean Sauvaget, sorunu biraz değişik bir biçimde ortaya koyar. Şehrin biçiminde bu tür bir değişme sürecinin yalnızca neden değil, nastl gerçekleştiğini de saptamaya yönelen Sauvaget, antik çağın sıra sıra sütunlu anayolunun ortaçağ Şam ve Halep'inin pazaryerine nasıl dönüştüğü konusunda görüşünü açıklar. Sauvaget bu dö.nüşümü geçici bir süreç olarak görür; bu şehirlerin genel evrimi çerçevesinde,. anayol, Islam çağı sırasında kullanımdan kalkmış mekaniara doğru tedrici bir taşma süreci sqnucunda, ortaçağ pazaryeri haline gelmiştir. Sauvaget, bu dönüşüm sürecini,--lslam çağı sırasında şehir hayatının her yönünü etkisi altına aldığına inandığı sürekli istikrarsızlığa ve idari otoritedeki zayıflığa bağlamaktadır. Böylece, bu tarihsel koşullarda bu dönüşümün gerçekleşmemiş olmasının. şaşırtıcı olacağı sonucuna varmaktadır 6. Bu durumda, von Grunebaum'un açıklamasının hem yeni kurulmuş şehirlere, hem de başlangıçta son derece düzenli planlara sahip olup sonradan el değiştirmiş olan şehirlere uygulanması ve daha önemlisi, ortaçağ Şam'ı ile ortaçağ M~dine'si gibi şehirlerin planl?rının benzerliği olgusu, hayli çetin ve önemli bir soru ortaya çıkarmaktadır: Iki veya daha çok sayıda hayli farklı şehir modelinden yola çı_kan Araplslam toplumu nasıl oldu da benzer modelde ve belirgin bir biçimde benzer karakterde şehirler geliştirmiş oldu? ilkin, bu dönüşümün Şam ve Halep'te özgül bir biçimde nasıl gerçekleştiğini göstermek için gereken verilerden yoksun olduğumuz açıktır. Ne var ki, bundan sonraki sayfalarda, bu şehirlerin sakirılerinin taşıdıkları belli anlayış ve inançlara

5 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 99 dayanarak bu tedrici değişme sürecini açıklamak için kanıtlar getireceğiz. Arap-islam şehirlerinin geleneksel şehir modelinin ve mimarisinin bazı elemanları nı, özellikle şehir sakinlerinin mekan anl~yışı ve geçiş hakkı ile ilgili elemanları ele alacağız. Maliki okulundan geleneksel Islam din bilginlerinin bir dizi içtihatlarının çözümlenmesi ve Tunus ve Medine (Suudi Ar.abistan)'dan alınma bir dizi mahkeme kararı aracılığıyla, bu noktaların geleneksel Arap-lslam şehrinin fiziksel biçimini nasıl etkilediğini. göstereceğiz. Son bölümde, bu anlayış ve eğilimlerin günümüze kadar varlığını nasıl sürdürdüğünü Medin~ bağlamında göstermeye çalışacağız. Bu yaklaşım, bu inançların ve anlayışların, Arap-lslam şehrindeki tedrici değişme sürecini tanımlayıp kavrayabilmemize olanak veren temeldeki yapıyı ve düzenlemeler sistemini sağlaması anlamına gelir. Geçiş Hakki islam hukuku, şehirde, herkesin geçiş hakkına sahip olduğu kamu yoluyla, ana cadde, çoğu hukukçunun çevredeki taşınmaza bağlı özel bir yol gözüyle baktığı sokak veya çıkmaz sokak arasında ayırım.gözetir. Bunu tamamlayan bir başka kavram ise, çoğu Islam hukukçusunca taşınmazın bir bölümü olarak görülen, yapıların çevresinde yer alan açık mekan niteliğinde olan avludur. Yollar: Pazaryerlerinin ve yolların bakımı ve gözetimi muhtesibin sorumluluğu altındadır. Muhtesibin yükümlerini ay.rıntılandıran elkitapları, onun, Müslümanların yollarını ve pazaryerlerini kirletecek, karartacak veya daraltacak her şeyden buraları sakınması gerektiğini belirtmektedir 7. Daha da ileri gidilip yolların ve yöresindeki yapıların bakımı konusunda özgül kurallar getirilmektedir. Kaynaklarımızdan biri olan lbn al Uhuwe'den (1329) şu alıntıyı yapabiliriz: "Dar yollarda, tacirler, gelip geçenlerin yolunu tikayacak biçimde, pazann ôrtüsünü taşwan sütunlarm hizasmdan öteye iskem/e veya peyke yaymamalidlflar. Pazann içinden geçen yol, ha/km geçiş hakkma sahip olduğu ortak mülk niteliği taşldiği için, dar yollarm ahşap e/emanlarla daha da daraltiimasi ve ç1kmtllarm uzun tutulmasi, ağaç. dikilmesi ve peyke yapilmasi yasaktlf... Keza, inip bin me d1şmda, hayvanlarm bağlanmasi da yasaktlf. Ortaliği kayganlaştlfacak biçimde geçitiere süprüntü ve kavun karpuz kabuğu atilmasi ve su serpilmesi... Bunlarm hepsi yasaktlf... M us/ u klar, gelip geçenlerin üstünün başmm kirlenmesine yol açacak ve yollan tikayacak biçimde duvarlardan d1şan doğru ç1kmt1 yapamaz. Sokaklardaki yağmur suyu ve çamur. süpürülüp temizlenmelidir ve halki bu tür sorunlara özen göstermeye zorlamak, muhtesiblerin görevidir... "B. Üzerinde yapı olmayan kamusal veya özel araziye tecavüz, Peygamber'in hadisine göre yasaktır; buna göre: "Hakki olmadan bir kanş toprağa el koyan kişiyi Kwamet gününde Allah yedi kat yerin dibine gönderecektir." Ne var ki, bu yasak, müçtehitlerin içtihatlarının veya görüşlerinin tümünü nitelemeye yetmez. Aynı okula bağlı müçtehitler bile, yolların şu ya da bu bölümünün ihlali veya mülk edinilmesi konularında farklı görüşlere sahip olmuşlardır. s Sahnun'a (854), evinin sınırları içindeki kamuya ait bir yolun bir bölümüne el koyan bir kişi hakkında başvurulnıuştur. Söz konusu kişinin komşuları, adamın eylemini bildirmeyi yirmi yıl boyunca ihmal etmişlerdi. Sokağın o bölümünün mülkiyetinin o kişinin üzerinde kalmasına izin verilecek miydi? Müçtehit, durum kanıtlanacak olursa; geçiş hakkı engellenemeyece.ği için, o kişinin almış olduğu şeyi geri vermek zorunda olduğu cevabını vermiştir. 1o lbn Kinanah (802) da benzer bir olayda aynı kanıya varmış ve böyle davranan herhangi bir kimsenin cezalandırılması gerektiği görüşünü.-

6 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI öne sürmüştür. ibn Vahab'ın (813) naklettiği bir başka olayda, müçtehit Rabi'ah'a (753), evinde cami yaptıran bir kimsenin sokağa taşma yapıp yapamayacağı sorulmuştur. Rabi'ah, o kişinin böyle bir hakkı bulunmadığı cevabını vermiştir. 11 Ne var ki, Malik, eğer bir zarara yol açılmamışsa ve geçiş hakkı engellenmiyorsa itirazda bulunmamıştır. Aşhab'a (819), caddeye bir veya iki gezlik (gez: Parmak ucundan dirseğe kadar olan uzunluk) bir tecavüzde bulunan bir ev yaptırmış olan bir kişi hakkında başvurulmuştur. Ev yapıldıktan sonra, caddenin öbür yakasında evin karşısında oturan komşu, caddenin evinin avlusu olduğu gerekçesiyle itiraz etmiş ve o bölümdeki inşaatın yıktınlmasını istemiştir. Aşhab, yıkılması gerektiği cevabını vermiştir. Ne var ki, evin geniş ve boş bir avluya doğru sokulduğu ve yolu etkilemediği bütün genişliğiyle bir başka olayda, Aşhab, yol geniş ve bütünüyle açık olduğu, insanlara gerekli olmadığı ve yapı da herhangi bir zarara yol açmadığı için, malikin yapıyı yıkmak z.orunda olmadığı görüşünü öne sürmüştür 1 2. Asbagh da, yola taşan evle ilgili olarak aynı görüşü öne sürmüştür. Başvuru üzerine şu görüşü belirtmiştir: ".~.. cadde çok genişse ve yolun genişliğine oranla taşma hiç bir gerçek zarara yol açmayacak ölçüde küçükse, yapmm ytktlmamast ve k ıyglkonasu yaptlmamast gerektiği görüşündeyim." Burada başvurulan otorite olan Omer b. ai Hattab (644), evlerin önündeki mekanların mülkiyetinin evlerin maliklerine ait olduğunu öngörmüştür13. Bu olaylar, açıkça, müçtehitlerin geçiş hakkı konusundaki kaygılarını ve yolu daraltmama, dolaşımı engellememe veya kamuya zarara yol açmama konusundaki görüş birliğini göstermektedir. Ne var ki, bu ortak noktaya rağmen, özqül durumlarla karşılaştıklarında müçtehitlerin görüşleri farklılaşıyordu. Sözgelimi, Malık'in yola taşan camiye itiraz etmemesi veya Asbagh'ın yolun sadece küçük bir bölümüne taşan evin yıkılmasını istememesi karşısında, bundan çıkarılacak sonuç açıkça kestirilebiliyordu: Insanlar, evlerinin çevresindeki yolların veya mekanların bazı bölümlerini fırsat bulunca işgal edebileceklerdi. Hem müçtehitlerin bu sorunlara yönelik sürekli ilgisi hem de fıkıh kitaplarında ele alınan kuramsal olayların sayıca çokluğu, bu tür mülk edinmel~rin 'gerçekleşmiş olduğunu göstermektedir. Bu müçtehitlerden hayli zaman sonra, lbn ai Rami (1334), böylesi uygulamaların Tunus şehrinde pek yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. Kamuya ait yola taşan bina ve ahşap yapılar konusunda kendisine defalarca başvurulduğunu belirtmektedir 'de, Prens Yaşbuk'un, caddelerinin ve sokaklarının, özellikle ai-futuh'dan Zuvaylah kapısına (ai-mu'ized.) kadar uzanan ana caddenin genişletilmesi işine giriştiği söylenen Kahira'de de durum aynı gibi görünmektedir. Prensin, bina olsun, ahşap yapı olsun veya kurulmuş peyke olsun, cadde ve sokaklardaki bütün taşmaların yıkılması için Şafii kadısına başvurmuş olduğu da söylenmektedir.15 Daha sonraki bir tarihte (1570) Medine'de, evini yeniden inşa ettirmeden önce evin önündeki yolun genişliğinin ölçülmesi için mahkemeye başvurmuş bir kişiyle ilgili bir örnek olay da gerçekleşmiştir. Böyle bir başvuru neden yapılmıştır? Başvuran kişiye göre, böylece hiç kimse, onun, yolun bir!:>ölümüne taşma yaptığını artık öne süremeyecektp6. Bu olay, sakinler arasında bu konuda sürekli uyuşmazlıklar olduğunu ve bu tür taşmaların sık sık gerçekleştiğif!i gösterdiği için çok önemlidir. Medine'de daha sonraki (1852) bir olay, evinin bir bölümünü sokağın karşı yakasındaki yapıya kadar genişletip orayı çıkmaz sokak haline getirdiği ve böylece sokağı kapattığı gerekçesiyle komşularını dava eden bir grup kişiyle ilgilidir 17. Bu kişiler açtıkları davayı kazanamamışlar ve sokak kapalı kalmıştır. Bir başka örnek olay ise, 1821 yılı dolayında Medine şehri merkezinde, tam Peygamber Camii'nin batısında

7 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI 101 gerçekleşmiştir. Bu olayda, evin sahibi, evinin bitişiğindeki kamuya ait geçidi mülk edinme niyetini gösterecek biçimde davranmıştır. Sakinler bu kişiyi dava etmişler ve yargıç da orada yaptırdığı herşeyin yıkılması kararını vermiştir 1 B. Bu iki olay, islam şehirlerindeki m üçtehitler için bu uygulamanın. ne yeni ne de alışılmadık olduğunu bir kere daha göstermektedir. Aslında, yol mekanının tedricen gaspedilmesi ve sokakların kapatılmasının, varoluşları boyunca Islam şehirlerinde sık rastlanan bir şey olduğu anlaşılmaktadır. Gerçekten, böylesi kesintisiz ve tedrici bir süreç olmasaydı, bugün bu şehirlerde gözlenen ayırdedici fiziksel özellikler de ortaya çıkmayabilirdi. Fiziksel düzeyde Arap-islam şehrinde bu uygulamanın n asıl seyrettiğini açıklamak için, dönüşüme uğramış ve çoğu zaman kapatılarak çıkmaz sokak haline gelmiş Şam sokaklarını örnek olarak ele alabiliriz. Eski Medine'nin sokak ve arsa parseli planı bir başka örnek oluşturur. Böylece, belki de bu tür bir uygulamanın sonucu olan birçok örnek gösterilebilir. Burada ortaya konan kanıtıara dayanılarak, von Grunebaum'un sözünü ettiği ve Sauvaget'nin Şam ve Halep örneği üzerinde tanımladığı, şehir biçimi ve modeline ilişkin dönüşüm, salt otorite yokluğu veya istikrarsızlıktan daha belirleyici nedenlerle açıklanabilir. Şehirlerin sakinlerinin inanç ve anlayışlarının böylesi bir dönüşümde önemli bir rol oynamış olduğunu örnekleriyle gösterdik. Bu anlayış ve inançların büyük bölümü uzun bir süre boyunca varlığını korumuşa benzer. Sözgelimi, Medine şehri bağlamında, mekan anlayışlarının günümüze kadar sürmüş olduğu anlaşılmaktadır. -

8 102 islam MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI KAYNAKLAR ı. G. Von Grunebaum, "The Structure of the Muslim Town", in his Islam: Essays in the Nature and Growth of a Cultural Tradition, London, (1955), Von Grunebaum burada, İslam şehrioe ilişkin bu açıklamalara en uygun düşen örnekolarak alınmaktadır. Bkz. R. Le Toumeau, Les villes musulmanes de 1' Afrique du nord, Cezayir (1957); X. de Planhol, The World of Islam, Ithaca, (1959). 2. R. Brunschvig, "Urbanisme medieval et droit musulman, "Revue des Etudes Islamiques, XV (1947), ss Brunschvig bu makalede, müçtehitlerin, şelirdeki kamuya ait ve özel mekfuun kullanımına, cadde ve sakaklann kullanılmasına, kamu güvenliğini tehlikeye sokan duvarlann ananlması yüktimüne vb. ilişkin sorunlan ele aldıklannı belirtmektedir. Yazar, malzemesini esas olarak, Maliki okulundan olan Kuzey Afrikalı otoriteleı:den almaktadır. 3. Von Grunebaum, op. cit., J. Sauvaget, Halep, Paris~ (1941), ss ; "Esquisse d'une histoire de la ville de Damas, "Revue des Etudes Islamiqiıes, VIII, (1934), ss. 441 Ve Von Grunebaum, op. cit., s Sauvaget, Sauvaget, Halep, op. cit., ss al-jarsifi, Omar b. Osman b. al-abbas, "Risalat al-jarsifi fi al-hisbah," Levi-Provencai, op. cit., s İbn al-uhuvve, ss , aynı zamanda bkz. al-şayzari, s. ll; İbn.Abdun, s. 37; ve İbn Bassam, Muhammed b. Ahmed, Nihayet ai-rutbah fi Talab ai-hishah, Bağdat (1968), s İbn al İmam, (966), CezaYir elyazması al-maktaban al-vataniyah, No (Bundan böyle Ms. diye anılıyoı:). Fransızca çeviri, Babier, "Des droits et obligations entre proprietares d'heritage voisins, "Revue Algerienne et Tunisienne de Legislation et de Jurisprudence, 1900 ve 1901 (bundan böyle sırasıyla I ve II diye anılıyor). Ms., ss. 29, 31, I, s. 140, II, s. 65. Bkz. İbn al-rami, op. cilt., ss. 40, İbn al-imam, op. cit., Ms., 31-31, II, s İbid., Ms., s. 29, ı; s Keza İbn al-rami, op. cit., s İbn al-rami, Kitab al I 'lan Bi-Ahkam al-bunyan, Rahat elyazması, Dar al-hizanah al-'ammah, No. A8.2834, ss Keza İbn al-imam, op. cit., Ms., ss , I, ss İbid., Ms., s. 30, I, ss Keza İbn al-rami, op. cilt. s İbn al-rami, op. cit., s İbn İyas (1524), Bada' i' al Zuhur, Kahire (1894), V. II, ss : zikreden Abd al-vahab, Tahtit ai Kahira ve Tanzimahu Mundhu Nash 'atiha, Kahire (1957). 16. Medine Mahkeme Kayıtları R. 3 (cilt 2), olay No Medine Mahkeme Kayıtlan R.156, olay No. 28. Bu olayda fark, hukuk okullan arasındadır. Bu olaydaki yargıç hanefidir ve yolun kapatılmasıyla mahkemeye başvurulması arasında geçmiş olan 15 yılı aşkın süreye atıfta bulunmaktadır; bu zaman aşıını süresi geçince hanefiler davayı dinlememektedir. Bu durum, bir maliki olan Salınun (854)'un daha önceki davasıyla çelişmektedir; o davada, Sahnun, komşu, eylemi yirmi yıl içinde bildirmemiş olsa bile, evin yıkılınası gerektiği karannı vermiştir. 18. Medine Hazine Emini'ne yazılmış 17/5/1.237 hicri tarihli bir mektupta geçmektedir. Belge No , Kit~p No. 10 Ma'iyh Turky, Mısır Ulusal Arşivi'nde Mahafız Abhath al-hicaz'ın 2 no.lu belgeler bütünü.