Ayd nlanma ve E itim

Transkript

1 Anadolu nun Dünyas Bekir Özgen Ayd nlanma ve E itim "Ayd nlanma", inanca dayal düflüne sistemati i yerine, usa dayal düflüncenin gelifltirilmesidir. Baflka bir deyiflle, sanat, felsefe ve siyaset alanlar ndaki devrimci geliflmelerin ortak ad d r. Oturdu u temel, insan akl d r. nsanlar n etik ve toplumsal alanda kendi geleceklerini kendi uslar n kullanarak, belirleme giriflimidir. Tekile indirgendi inde, bireyin düflünme ve de erlendirme süreçlerinde din ve geleneklerin bask s ndan kurtulup kendi akl, kendi edinimleriyle yaflam n ayd nlatma giriflimidir. Kant' n deyifliyle, insan n kendi suçu ile düflmüfl oldu u bir ergin olmay fl durumundan kurtularak akl n kendisinin kullanmaya bafllamas, kendi kendisi ile hesaplaflmas d r. De er yarg lar n n tümüne insanc ll -, hoflgörüyü, ilerleme kararl l n ve uzlaflmac l katabilmesi ve sonuç olarak hukukun üstünlü ü, insan haklar ve sözde de il, özde demokrasiyle buluflabilmesidir. Bafllay nca da durmadan ilerlemesidir. Cumhuriyet Öncesi Ayd nlanma: Ayd nlanma sürecinden geçerek ça dafl uygarl yakalamak bizler için hiç de kolay olmam flt r. Anadolu yar madas, alt yüzy ll k Osmanl yönetiminde, saray n asker ve yiyecek deposu olarak alg lanm fl; orada yaflayanlara da bu do rultuda davran l- 45

2 m flt r. fiöyle ki: Kimlikleri yok say lm flt r. Sokakta, tarlada kime, "Sen kimsin?" diye sorulsa, al nan ortak yan t, "Elhamdülillah müslüman m," olmufltur. Kendisini babas n n ya da dedesinin lakab yla tan mlamaya kalk flm flt r. Osmanl y kendi atalar sayarken, onlar n kimlerden geldi- ini düflünmemifltir bile. Cariyelerin (Padiflah kar lar n n) yabanc uyruklu; vezirlerin ise, Enderun'da yetifltirilen devflirme çocuklardan olduklar n ö renme f rsat bile bulamam flt r. Saray çevresinin, ça lar boyu kendilerine, "Etrak- bi idrak = ak ls z (idraks z) Türkler" dedi ini ya hiç duymam fl ya da duymazl ktan gelmifltir. Böyle olunca da, Osmanl döneminde bu yar madada yaflayanlarda belirli bir yurttafll k bilinci geliflememifltir. Bir ulus olma düflüncesiyle uzun süre tan flt r lmam fllard r. Ulus devlet ve ulusal egemenlik nedir ö renememifllerdir. Baflka bir deyiflle, belli bir tarih bilincinden yoksun kalm fllard r. Dil bilinciyle donat lmam fllard r. Osmanl yöneticileri kendi aralar nda, Arapça, Farsça ve Türkçeden oluflan yapay bir yaz dili (Osmanl ca) yaratm fllard r. Halk n bu dili anlamas olanakl olmam flt r. 46 Osmanl döneminde bu yar madada yaflayanlarda belirli bir yurttafll k bilinci geliflememifltir. Örne in fiemsettin Sami'nin 1908 y l nda derledi i Kamus-u Türki adl sözlükteki 30 bin sözcü ün 11,300'ü Arapça kökenli, 4,400'ü Farça kökenlidir. Ancak geriye kalan 14,300 sözcük Türkçedir. Kul de il, birey; ümmet de il, ulus olmalar na izin verilmemifltir. Tanr n n egemenli inin d fl nda baflka bir egemenlikle tan flt r lmam fllar; kendi kendilerinin efendisi olabileceklerini düflündürmemifllerdir. Özgür düflünceyi günah sayabilmifller, insan akl n n üstünlü ünü öne ç karmalar na izin vermemifllerdir. Etik ve toplumsal alanda kendi gelece ini kendisinin belirlemesi düflüncesine yaklaflt rmam fllard r. Kad n, ikinci s n f insan say lm fl, "Saç uzun akl k sa," kabul edilmifltir. Böyle olunca da, özgürlük ve eflitlik kavramlar yeflerecek uygun bir ortam bulamam flt r. Ülke yönetimine kar flt r lmam fllard r. Kat l mc l k, paylafl mc l k ve demokrasi düflünceleri onlara birer umac olarak gösterilmifltir. "Halk n, halk için, halk taraf ndan yönetilebilece i" ilkesinden uzak tutulmufllard r. E itimden yoksun b rak lm fllard r. Uygarl n kald rac olan ça dafl okul anlay fl n n, Osmanl s n rlar n aflmakta çok zorland bilinmektedir. Kurtulufl Savafl y llar nda erkeklerin

3 % 90' n ndan fazlas n n, kad nlar nsa % 99'unun okuyamaz-yazamaz durumda olmas bunun en tipik göstergesidir. Matbaa, Osmanl s n rlar na 200 y l gecikmeyle girebilmifltir. Ayd nlanman n önderi olan Atatürk, Anadolu insan n n geri kalm fll n n tan s n do ru koymufltur. Cumhuriyet döneminde Ayd nlanma: Anadolu insan, Türkiye Cumhuriyetini kurarken iflte böylesi y k kdökük bir toplumsal görüntü vermektedir. Bu zifiri karanl y rtan, Anadolu ayd nlanma günefli olmufltur. Anadolu ayd nlanmas n n bir ad n n da "Türk Devrimi" olmas tam da bu nedenledir. Çünkü Türkiye Cumhuriyeti ba lam nda ayd nlanma, ayn zamanda bir uluslaflmad r. Ayd nlanman n önderi olan Atatürk, Anadolu insan n n geri kalm fll - n n tan s n do ru koymufltur. Nedenleri usun tutsak edilmesinde aram flt r. Akl n her zincire vurulmas nda, toplumun gerileme ve çökme dönemlerine girdiklerini gözlemifltir. O nedenle de, yaflamdaki en gerçek yol göstericinin bilim oldu unu söylemifltir. Türkiye'nin ça dafl uygarl k düzeyine eriflebilmesinin öncelikli yolunun bilimden geçti ini vurgulam flt r. Ve ulusuna flöyle seslenmifltir: "Dünyada her fley için, uygarl k için, yaflam için, baflar için en gerçek yol gösterici bilimdir, fendir (teknik). Bilim ve tekni in d fl nda yol gösterici aramak aymazl kt r, bilgisizliktir, sapk nl kt r." 47

4 Görüldü ü gibi Atatürk, insanlar m z n karanl n derin kuyusunda tutuldukça geri kald n n bilincindedir. Bu nedenle de, Cumhuriyet'i kuran ve yaflatacak olanlar n bilimsel düflünceyi benimsemelerini, usun arkas na tak lmalar n istemektedir. Bu tür bir ayd nlanmac felsefeyi de, rasyonalizm ve pozitivizm ak mlar n n ulusal öze dayand r lan bir birleflimi olarak tasarlamaktad r. Demek ki, Türk Devrimi, "akl n üstünlü ü"nden öte bir fley de ildir. Onun flu sözleri, bu yaklafl m do rular niteliktedir: "Biz ilhamlar m z gökten ve gaipten de il, do rudan do ruya yaflamdan alm fl bulunuyoruz. Bizim yolumuzu çizen; içinde yaflad m z yurt, ba r ndan ç kt m z Türk ulusu ve bir de, uluslar tarihinin bin bir facia ve st rap kaydeden yapraklar ndan ç kard m z sonuçlard r." Özet olarak; genç Cumhuriyetin kurucular, ulusal diriliflin alt n anahtar n n özgür düflünce ve bilim oldu unu vurgulam fllar, düflünceyi dünya gerçeklerinden bafllatm fllar ve Türk ulusuna, karanl n kaba gücüne karfl durabildi i ölçüde, bafl n n dik olaca- n an msatm fllard r. Bu u urda yakt klar, Anadolu Ayd nlanma Meflalesi, karanl kta kalm fl olan bütün uluslara örnek oluflturacak niteliktedir. Nitekim, Türk devrimi d fl nda, dünyadaki hiçbir devrim, dile ve yaz - ya dokunmay akl ndan geçirmemifltir. "Bizim yolumuzu çizen; içinde yaflad m z yurt, ba r ndan ç kt m z Türk ulusu ve bir de, uluslar tarihinin bin bir facia ve st rap kaydeden yapraklar ndan ç kard m z sonuçlard r." 48

5 Türk ayd nlanmas n n toplumumuzdaki etkisel alan geniflledikçe, tepkisel seçene iymifl gibi görünen fleriatç l n da yay lmakta oldu u gözden kaçmamaktad r. Örne in Frans z Devrimi de, Rus Devrimi de, bir baflka devrim de, yönettikleri halk n bilimsel, felsefi ve/ya da kültürel dokular na inerek onlar n yazg s n de ifltirmeye kalk flmam flt r. Atatürk ve arkadafllar, ayd nlanman n, Anadolu'da kökleflmesinin, özünde bir e itim sorunu oldu unu ta bafl ndan görüp yola ç km fllard r. Yeni Türk nsan modelini oluflturmak için kollar s vam fllard r. Sonuç: Türk ayd nlanmas n n toplumumuzdaki etkisel alan geniflledikçe, tepkisel seçene iymifl gibi görünen fleriatç l - n da yay lmakta oldu u gözden kaçmamaktad r. Çeflitli mezheplerin ve tarikatlar n elinde bulunan kimi güçler, d fl deste i de arkalar na alarak, ayd nlanman n önün kesmeye koyulmufllard r. Bilgiyi denemeye ve anlamaya sunma yerine, çat flmac kör inanc n pefline tak l p kalm fllar; küresel de iflime ayak uydurma ad na demokrasimizi, dinci bir oligarfliye dönüfltürme BD EK M 2014 çabas na girmifllerdir. Bilinç dünyas n n elefltirel düflüncenin öncülü ünde nerelere vard n unutmufllar, inanç dünyas n n ç kmaz soka na sapmakta sak nca görmemifllerdir. Ayd nlanma, sanki ortaça n dinsel karanl na karfl, insanl n kan ve gözyafl yla yakt meflale de ilmifl gibi, dinle oturup ticaretle kalkmaktad rlar. nanç konusundaki tek hakemin, inanç sahibinin vicdan oldu unu unutmufl gibidirler. Ve e itim mekanizmalar n sürekli bask alt nda tutarak, devlet kadrolar n din e itimli kiflilerle doldurmakta sak nca görmemektedirler. Cumhuriyet tarihimiz, bir günde yedi bin okul müdürünün görevden al nd n, bugünden önce hangi dönemde gördü ki? Bu durumda Türk ayd nlanmas n n flaflk nlaflmas ve bunal - ma girmesi do ald ; öyle de olmufl gibi görünmektedir. nsanlar m z n günlük yaflam biçimlerine aç k bir tehdit söz konusudur. Önümüzü görebilmemiz güçleflmifltir. Bugün, halk n n ço unlu u Müslümanlardan oluflan elliyi aflk n ülkeden yaln zca Türkiye orta ölçekte geliflebilmifl ve ça dafllaflma yoluna girebilmifltir. Bunun alt n anahtar n n Anadolu Ayd nlanmas oldu unu kim göz ard edebilir? Dilerim, yüzü günefle dönük a ac n meyvesinin tez olgunlaflaca n unutmay z. bekirozgen@butundunya.com.tr 49