aması Analiz AşamasA rer REC Türkiye 1-2 Eylül 2009

Transkript

1 Mantıksal Çerçeve eve Yaklaşı şımı ve Analiz AşamasA aması Gönül l Ertürer rer Hande Özüt REC Türkiye 1-2 Eylül 2009

2 Mantıksal Çerçeve eve Matrisi ne Geçiş ANALİZ PLANLAMA Paydaş analizi mevcut sosyal paydaşların belirlenmesi, kapasitelerinin değerlendirilmesi Sorun analizi önemli sorunların belirlenmesi, fırsatların, zorlukların & neden sonuçilişkisinin belirlenmesi Hedef analizi belirlenen sorunlara çözümlerin ve kullanılacak araçların belirlenmesi Strateji analizi sorunların çözümüne yönelik çeşitli yöntemlerin belirlenmesi; en uygun stratejinin seçilmesi Mantıksal Çerçeve Matrisinin geliştirilmesi proje yapısının tanımlanması, başarı için ölçümlenebilir göstergelerin oluşturulması Faaliyet planlaması faaliyetlerin sırasının ve kapsamının belirlenmesi; zamanlamanın yapılması ve sorumlulukların dağıtılması Kaynak planlaması faaliyetler bazında bütçenin oluşturulması

3 Mantıksal Çerçeve eve Yaklaşı şımı Kullanım m Alanları Proje yönetiminin y dört d aşamasa amasında kullanılabilir: labilir: Proje ihtiyacının n belirlenmesi Projenin tasarlanması Projenin uygulanması Projenin değerlendirilmesi erlendirilmesi ve denetlenmesi *MÇY, mutlaka projeye başlamadan önce çalışılmalıdır!

4 Analiz Aşaması Sorun analizi Sorun ne? Paydaş analizi Hedef analizi Sorunu çözmek için i in hangi hedeflere erişilmeli? ilmeli? Strateji analizi Hedefe ulaşmak için i in hangi seçenek enek uygun?

5 Proje Paydaşı (Stakeholder) Kimdir? Sorundan ve olası bir projeden; Olumlu veya olumsuz şekilde; Doğrudan veya dolaylı bir şekilde etkilenecek Kurumlar, gruplar veya kişilerdir.

6 Farklı Paydaş Türleri Yararlanıcılar (Beneficaries) : a) Hedef kitle (Target Group) : Proje faaliyetlerinden doğrudan ve olumlu etkilenecek kişi ve kurumlar (örn: eğitim katılımcıları) b) Nihai yararlanıcı (Final Beneficaries) : uzun vadede ve dolaylı olarak toplumsal ya da sektörel ölçekte olumlu etkilenecekler (örn:tarımsal üretimin gelişmesi tüketiciler) Proje ortakları (Project Partners): Projeyi uygulayan taraflar (hedef kitle grubundan da olabilir)

7 Proje Paydaşlar ları Nihai Yararlanıcılar (Olumlu y. + Dolaylı y.) Proje Ortakları (Olumlu ve Direk) Hedef Kitle (Olumlu ve Direk) Projeden olumsuz etkilenenler (Direk veya dolaylı)

8 Örnek Paydaş Grupları Yerel halk Kullanıcılar, tüketiciler STKlar Kamu kurumları (örnek: bakanlıklar,valilikler, belediyeler) Çıkar Grupları (örnek: birlikler, meslek odaları), Özel Sektör Uluslararası Kurumlar (örnek: donör kuruluşlar)

9 Paydaş Analizinin Amaçlar ları Çatışmaları ortak çıkarlara dönüştürmek Projenin tüm paydaşlarca sahiplenilmesini sağlamak Projenin uygulanabilir olmasını sağlamak Ortak kararlar için uygun ortamlar yaratmak

10 Paydaş Analizi için i in 4 Adım: 1. Paydaşların belirlenmesi 2. Paydaşların ilgilerinin ve çıkarlarının tespit edilmesi 3. Paydaşların güçlerinin ve etkilerinin saptanması 4. Paydaş katılımı stratejisinin oluşturulması

11 Paydaş Analizi Matrisi Paydaşlar Paydaşların Özellikleri Projeden Beklentileri/Çıkarları/ Hedefleri Zayıf ve güçlü yönleri Paydaşların sorunun çözümü için önerileri Paydaşlara yönelik olası eylemler A. B. C. D. E. F. G.

12 Göl kentinde fabrika kuruluyor!!!!

13 Paydaşlar?? Yaklaşımları Beklentileri Zayıf ve güçlü yönler Çözüm önerileri

14 Örnek:Nehir Kirliliği Paydaşlar ve Özellikleri Paydaşın Sorun/Proje ile İlişkisi Paydaşın projeden etkilenme derecesi (+,-,0) Balıkçılar : Yaklaşık aile, düşük gelir seviyesi, küçük ölçekli aile işletmesi, balıkların işlenme ve pazarlanma sürecine kadınların aktif katılımı A Endüstrisi: Büyük çaplı endüstriyel üretim, çevresel önlemler yetersiz, kötü yönetim, etkin lobi kabiliyeti Hanehalkı: Yaklaşık hane atık suyunu arıtmasız olarak nehre boşaltıyor, nehir suyu şehrin içme suyu ihtiyacını karşılıyor, nehirde yetişen balıklar şehirde pazarlanıyor Yaşam kalitelerinin yükseltilmesi Kirlilik yakalanan balıkların kalite ve miktarını olumsuz etkiliyor Aile sağlığı kötü etkileniyor Kar maksimizasyonu Kamuya karşı kötü imaj Çevresel önlemlerin mali yükü hakkında çekinceler Endüstriyel kirliliğin nehir suyu üzerindeki etkisinden haberdarlar Temiz ve kaliteli içme suyu talebi Atıksularının uzaklaştırılması için etkin sistem talebi ÇOB İl Müdürlüğü: Belediye: Kentteki Çevre Dernekleri: v.s... Sanayi tesislerinin denetlenmesi Hanehalkına temiz içmesuyu temini Halkın bilgilendirilemesi bilinçlendirilmesi v.s. + + v.s.

15 Örnek: Nehir Kirliliği Paydaşlar ve Özellikleri Paydaşın Sorunla İlişkisi Paydaşın projeden etkilenme derecesi Balıkçılar : Yaklaşık aile, düşük gelir seviyesi, küçük ölçekli aile işletmesi, balıkların işlenme ve pazarlanma sürecine kadınların aktif katılımı Yaşam kalitelerinin yükseltilmesi Kirlilik yakalanan balıkların kalite ve miktarını olumsuz etkiliyor Aile sağlığı kötü etkileniyor Paydaşın zayıf ve güçlü yönleri + Kirliliğin kontolü ile ilgili büyük çıkar Sınırlı politik etki Paydaşın projeye etkisi 0=bilinmiyor 1=yok/çok az 2= biraz 3= orta 4= çok 5= kritik A Endüstrisi: Büyük çaplı endüstriyel üretim, çevresel önlemler yetersiz, kötü yönetim, etkin lobi kabiliyeti Kar maksimizasyonu Kamuya karşıimajlarıkötü Çevresel önlemlerin mali yükü hakkında çekinceler - Temiz teknolojileri kullanmak için yeterli finansal ve teknik kapasite Değişim için limitli isteklilik Hanehalkı: Yaklaşık hane atık suyunu arıtmasız olarak nehre boşaltıyor, nehir suyu şehrin içme suyu ihtiyacını karşılıyor, nehirde yetişen balıklar şehirde pazarlanıyor Endüstriyel kirliliğin nehir suyu üzerindeki etkisinden haberdarlar Temiz ve kaliteli içme suyu talebi Atıksularının uzaklaştırılması için etkin sistem talebi + Kendi atık sularının sağlıkları üzerindeki etkisi konusunda yetersiz bilinç Geliştirilecek atık su yönetimi için ödeme yapma istekliliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğü: Belediye: Kentteki Çevre Dernekleri: v.s... Sanayi tesislerinin denetlenmesi Hanehalkına temiz içmesuyu temini... Halkın bilgilendirilemesi bilinçlendirilmesi v.s. + + v.s. v.s.

16 Katılım m Stratejilerinin Belirlenmesi karşıtlar Katılım Türü Proje Döngüsü aşamaları Bilgilendirme (tek taraflı) Danışma (çift taraflı) Ortaklık Kurma Yetkilendirme Projenin Belirlenmesi Hane Halkı, STK lar, balıkçılar Hane Halkı, STK lar, balıkçılar, ÇOB İl Müdürlüğü, Belediye, sanayi kuruluşları Teklifin hazırlanması Hane Halkı, STK lar, balıkçılar Hane Halkı, STK lar, balıkçılar, ÇOB İl Müdürlüğü, Belediye, sanayi kuruluşları ÇOB İl Müdürlüğü, Belediye, sanayi kuruluşları Uygulama ve İzleme Belediye Belediye, sanayi kuruluşları Belediye Değerlendirme Hane Halkı, STK lar, balıkçılar Hane Halkı, STK lar, balıkçılar, sanayi, belediye, ÇOB - -

17 Örnek: Nehir Kirliliği Paydaşlar ve Özellikleri Paydaşın Sorunla İlişkisi Paydaşın projeden etkilenme derecesi Paydaşın zayıf ve güçlü yönleri Paydaşın projeye etkisi Paydaşlara yönelik olası eylemler Balıkçılar : Yaklaşık aile, düşük gelir seviyesi, küçük ölçekli aile işletmesi, balıkların işlenme ve pazarlanma sürecine kadınların aktif katılımı A Endüstrisi: Büyük çaplı endüstriyel üretim, çevresel önlemler yetersiz, kötü yönetim, etkin lobi kabiliyeti Hanehalkı: Yaklaşık hane atık suyunu arıtmasız olarak nehre boşaltıyor, nehir suyu şehrin içme suyu ihtiyacını karşılıyor, nehirde yetişen balıklar şehirde pazarlanıyor Yaşam kalitelerinin yükseltilmesi Kirlilik yakalanan balıkların kalite ve miktarını olumsuz etkiliyor Aile sağlığı kötü etkileniyor Kar maksimizasyonu Kamuya karşı imajları kötü Çevresel önlemlerin mali yükü hakkında çekinceler Endüstriyel kirliliğin nehir suyu üzerindeki etkisinden haberdarlar Temiz ve kaliteli içme suyu talebi Atıksularının uzaklaştırılması için etkin sistem talebi + Kirliliğin kontolü ile ilgili çıkar Sınırlı politik etki 5 Organize olmaları ve lobi yapmaları için kapasite geliştirme Alternatif gelir kaynakları geliştirme - Temiz 5 Sosyal ve çevresel etkileri hakkında teknolojileri bilinç arttırma kullanmak için Politik ve kamu baskısı için gerekli yeterli finansal araçlarını harekete geçirmek ve teknik kapasite Değişim için limitli isteklilik + Kendi atık 4 Kendi atıksularının etkileri ile ilgili sularının halkın bilinçlendirilmesi sağlıkları üzerindeki etkisi konusunda yetersiz bilinç Geliştirilecek atık su yönetimi için ödeme yapma istekliliği ÇOB İl Müdürlüğü: Belediye: Kentteki Çevre Dernekleri: v.s... Sanayi tesislerinin denetlenmesi Hanehalkına temiz içmesuyu temini... Halkın sorunlarını dile getirmeleri v.s. + + v.s. v.s Yasaların uygulanması ve denetenmesi için projeye etkin katılımları (proje ortağı) Su temini ve sanitasyonla ilgili sorunların belirlenmesi Halkın bilgilendirilemesi bilinçlendirilmesi

18 Sorun Analizi Sorun, arzulanan durum ile mevcut durum arasındaki farktır. Mevcut durum Olmak istediğiniz durum (hedef) Sorun

19 Sorun Analizi Nedir? Mevcut durumun arzu edilmeyen yönlerinin, neden-sonuç ilişkisi içinde ortaya konulabilmesini sağlayan yapısal bir incelemedir. Nasıl? Katılımcı bir yaklaşımla Sorunun belirlenmesi Sorunun kaynaklarının belirlenmesi Neden-sonuç ilişkilerinin ortaya konması: Sorun ağacı ya da sorunlar hiyerarşisi.

20 Sorun Analizi - Aşamalaramalar 1. Paydaşlar için öncelikli sorunların beyin fırtınası yöntemi ile tartışın. 2. Tartışma sonucu belirlenen sorunlardan birini başlangıç sorunu olarak ele alın. 3. Başlangıç sorunu ile ilgili diğer sorunları araştırın. 4. Neden-sonuç hiyerarşisini oluşturun. 5. Buna neden olan ne? sorusu ile tüm sorunları hiyerarşik sırayla düzenleyin. 6. Oklar aracılığıyla sorunları birbirlerine bağlayın ve ilişkileri net bir şekilde gösterin. 7. Diyagramı gözden geçirin: eksik sorunlar var mı? Varsa ekleyin. 8. Diyagramı çoğaltarak paydaşlara dağıtın.

21 Sorun AğacA acı-örnek Balık avı miktarı ve balıkçı ailelerinin gelirinde düşüş Nehir ekosistemi ciddi ölçüde tehdit altında, balık populasyonu düşüşte Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaş altı çocuklarda sudan kaynaklanan hastalıklarda artış Nehir su kalitesi düşüyor Nehire büyük miktarda katı atık atılıyor Evsel ve endüstriyel atıksular nehire deşarj ediliyor Arıtılmış Atıksular standartların altında Kirleticiler kontrol edilmiyor Halk atık boşaltmanın tehlikesinin farkında değil Atıksu deşarj yönetmelikleri yetersiz Evlerin %40 ı, sanayinin %20 si kanalizasyona bağlı değil ÇevreKoruma Kurumu kapasitesi yetersiz, sanayi ile ilişkiler Halk eğitim programları yok Kirlilik politik bir öncelik değil yatırım eksik ve yerel yönetimlerde sanayi planlaması yetersiz

22 Sorun Analizi için i in Senaryo Yetersiz ve dengesiz beslenme toplumda, fizik gücüg az, zeka düzeyi d orta veya düşük d k insanların n sürekli s artmasına ve toplumsal düzensizliklere d yol açmaktada maktadır. Türkiye de tarımsal üretim faktörleri, yönetmeliklerin y zayıfl flığı, çevresel faktörler, gelir düşükld klüğü,, genel eğitim düzeyi d ve benzeri nedenler genel nüfusun n ve özellikle çocukların n beslenmesinde nitelik ve nicelik açısından soruna neden olmaktadır.

23 Hedef Analizi Nedir? Gelecekte, sorunların çözülmesi durumunda, erişilmek istenen durumun, ilgili tarafların katılımıyla tanımlanması amacıyla, hedefler hiyerarşisinin doğrulanması ve araçlarla sonuçlar arasındaki ilişkinin şematik olarak gösterilmesidir.

24 Hedef Analizinin AşamalarA amaları 1. Sorun analizinde ortaya konan olumsuz durumları, arzu edilen, olumlu durumlar şeklinde ifade edin. Bu olumlu durumların, aynı zamanda gerçekçi olmasına dikkat edin. 2. Neden-sonuç ilişkilerini, araçlar-sonuçlar/hedefler ilişkilerine dönüştürün. Bu ilişkiler hiyerarşisinin geçerliliğini ve bütünlüğünü kontrol edin. 3. Gerekirse: - İfadeleri revize edin. - Bir üst düzeydeki amaca ulaşmak için gereken hedefler eksikse araya ekleyin. - Gereksiz hedefleri şemadan çıkarın.

25 Sorun AğacA acı-örnek Balık avı miktarı ve balıkçı ailelerinin gelirinde düşüş Nehir ekosistemi ciddi ölçüde tehdit altında, balık populasyonu düşüşte Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaş altı çocuklarda sudan kaynaklanan hastalıklarda artış Nehir su kalitesi düşüyor Nehire büyük miktarda katı atık atılıyor Evsel ve endüstriyel atıksular nehire deşarj ediliyor Arıtılmış Atıksular standartların altında Kirleticiler kontrol edilmiyor Halk atık boşaltmanın tehlikesinin farkında değil Atıksu deşarj yönetmelikleri yetersiz Evlerin %40 ı, sanayinin %20 si kanalizasyona bağlı değil ÇevreKoruma Kurumu kapasitesi yetersiz, sanayi ile ilişkiler Halk eğitim programları yok Kirlilik politik bir öncelik değil yatırım eksik ve yerel yönetimlerde sanayi planlaması yetersiz

26 Avlanan ailelerin gelirleri arttı. Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaşın altındakilerde sudan kaynaklanan hastalıkların oranı azaldı. Irmak ekosistemindeki tehlikede azaldı, balık stokları arttı. Irmağın su kalitesi iyileştirildi. Hedef AğacA acı- Örnek Nehre boşalan katı atık oranı azaldı Atık sularını doğrudan nehre boşaltan hane halkı ve fabrika sayısı azaltıldı. Tesislerde arındırılan atık su çevresel standartları yakaladı Kirleticiler kontrol altına alındı Halk nehre atık boşaltmanın tehlikeleri hakkında bilinçlendi Varolan kanunsal düzenlemeler atık suyun boşaltılmasını önlemede etkili hale getirildi Kanalizasyon ağına bağlı olan hane halkı ve iş dünyasının oranı arttı. Çevre Koruma Ajansı etkili hale geldi ve tüm paydaşların çıkarlarına hizmet etmeye başladı Halkı bilgilendirme yada eğitme programlar geliştirildi. Kirlilik politik olarak da bir öncelik haline geldi. Sermaye yatırımları yeterli düzeye geldi Yerel yönetimler içerisinde daha iyi bir iş planlaması yapıldı.

27 DİKKAT KKAT! Sorun ağacında bir hata varsa, otomatik olarak hedef ağacında da problem olacaktır. Örneğin sebep-sonuç ilişkilerinde atlanan bir basamak varsa, hedefler anlamsız hale gelir. Gerçekçi olmayan hedefler çıkarılmalıdır. Hedefler, arzu edilen durumlardır; projede yapılacak faaliyetler değildir.

28 Hedef Analizi için i in Senaryo Belediye ulaşım sorununu çözmek için birçok kullanılmış otobüs alımı yapmış otobüs kullanımında azalma yaşanmıştır. Belediye tarafından kurulan heyette farklı paydaşlar sorunun faklı yönlerini ortaya koyarak bir sorun ağacı yapmışlardır.

29 Yolcular Kazalarda belediye ölenler otobüslerine ve yaralananlar güvenmiyorlar. olmakta. Vatandaşların ulaşım olanakları sekteye uğramakta. Kazalarda ölenler ve yaralananlar olmakta. Trafikte tıkanmalar yaşanmakta. Belediye otobüsleri sık sık kaza yapmaktalar. Sürücüler trafik kurallarına uymamaktalar. Otobüsler arızalanmaya meğilliler. Yollar bakımlı değil. Otobüsler eski. Otobüsler tamir edilmiyorlar. Periyodik kontroller yapılmıyor. Teknisyenler eğitimli değiller.

30 Strateji Analizi: Hangi Hedefler Gidecek, Hangileri Kalacak? Seçeneklerin eneklerin Analizi 1. Erişmeyi arzu etmediğiniz ya da erişemeyeceğiniz hedefleri belirleyin ve bunları dışarıda bırakın. 2. Mümkün olabilen stratejileri veya bileşenleri oluşturmak üzere hedefleri gruplayın 3. Üzerinde anlaşılan fizibilite kriterlerine göre, alternatif stratejileri değerlendirin ve hangi strateji(ler)in optimum stratejiyi oluşturabileceğini saptayın 4. Genel hedefi ve projenin amacını belirleyin.

31 İç faktörler Güçlü yönler Zayıf yönler Strateji Belirlenmesi Tehditler Fırsatlar Dış faktörler

32 Strateji Analizi İçin Bazı Yapılabilirlik Kriterleri Çevresel yapılabilirlik Diğer projelerle ilişki Paydaşların bakış açıları Ekonomik yapılabilirlik Politik yapılabilirlik Aciliyet Teknik yapılabilirlik Sosyal yapılabilirlik Kurumsal kapasite Mali yapılabilirlik

33 Avlanan ailelerin gelirleri arttı. Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaşın altındakilerde sudan kaynaklanan hastalıkların oranı azaldı. AT ATIK STRATEJİSİ Irmak ekosistemindeki tehlike azaldı, balık stokları arttı. DAHİL ET Irmağın su kalitesi iyileştirildi. ATIK SU STRATEJİSİ Strateji Analizi- Örnek Nehre boşalan katı atık oranı azaldı Atık sularını doğrudan nehre boşaltan hane halkı ve fabrika sayısı azaltıldı. Tesislerde arındırılan atık su çevresel standartları yakaladı Kirleticiler kontrol altına alındı Halk nehre atık boşaltmanın tehlikeleri hakkında bilinçlendi Varolan kanunsal düzenlemeler atık suyun boşaltılmasını önlemede etkili hale getirildi Kanalizasyon ağına bağlı olan hane halkı ve iş dünyasının oranı arttı. Çevre Koruma Ajansı etkili hale geldi ve tüm paydaşların çıkarlarına hizmet etmeye başladı. Halkı bilgilendirme yada eğitme programlar geliştirildi. Kirlilik politik olarak da bir öncelik haline geldi. Sermaye yatırımları yeterli düzeye geldi Yerel yönetimler içerisinde daha iyi bir iş planlaması yapıldı.

34 Yolcuların belediye otobüslerine güveni arttı. Ulaşımdaki kolaylık arttı. Daha az sayıda yolcu yaralandı veya öldü. Trafik sıkışıklıkları azaldı. Belediye otobüsü kazaları azaldı. Sürücüler trafik kurallarına uydu. Sürücüler eğitildi. Sürücü eğitimi yaklaşımı. Otobüsler daha az arızalandı. Eski otobüs sayısı azaldı Eski otobüsler yenileri ile değiştirildi. Araç iyileştirme yaklaşımı. Teknisyenlerin becerileri arttı. Periyodik denetimler yapıldı.. Teknisyenler eğitildi. Yollara düzenli bakım yapıldı.. Yol iyileştirme yaklaşımı. Bakım tesisleri iyileştirildi.