INTERNATIONAL JOURNAL OF ECONOMIC STUDIES

Transkript

1 INTERNATIONAL JOURNAL OF ECONOMIC STUDIES ULUSLARARASI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ December 2017, Vol:3, Issue:4 Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4 e-issn: p-issn: journal homepage: Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz 1 Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD Countres Abdullah GÖV Arş. Gör., İnönü Ünverstes, İİBF Ekonometr Bölümü, abdullah.gov@nonu.edu.tr Zerrn DÜRRÜ Öğr. Gör., Kahramanmaraş Sütçü İmam Ünverstes, Göksun MYO, zdurru@ksu.edu.tr MAKALE BİLGİSİ ÖZET Makale Geçmş: Gelş 20 Eylül 2017 Düzeltme Gelş 25 Ekm 2017 Kabul 13 Kasım 2017 Anahtar Kelmeler: Göç, Ekonomk Büyüme, Panel Brm Kök, Panel Nedensellk 2017 PESA Tüm hakları saklıdır Göç veren ve göç alan ülkenn gelşmşlk düzeyne göre çeştllk gösteren göç akımları göçe taraf ülkelerde sthdam ve ekonomk büyüme üzernde doğrudan ya da dolaylı etkler yaratmaktadır. Bu çalışmada ekonomk büyüme ve göç olgusu arasındak lşky tespt etmede seçlmş 7 OECD üyes ülkenn dönem yıllık verler kullanılmıştır. Ekonomk büyüme ve göç lşksne yönelk Dumtrescu ve Hurln (2012) tarafından gelştrlen panel nedensellk test üzernden yapılan analzde 7 ülkeden oluşan panel ver set çn göç değşken olarak(img); yabancı ülkede doğmuş hedef ülkeye sonradan gden göçmen populasyonun % s olarak yabancı ülke doğumluların sthdam oranı (%), ekonomk büyüme değşken olarak(gdp) da, kş başı gayr saf yurtç hasıladak yıllık büyüme oranı dataları kullanılmıştır. Sonuç olarak, IMG den GDP ye olmak üzere IMG ve GDP arasında tek yönlü br panel Granger nedensellk lşksnn olduğu sonucu elde edlmştr. ARTICLE INFO Artcle Hstory: Receved 20 September 2017 Receved n revsed form 25 October 2017 Accepted 13 November 2017 Keywords: Mgraton, Economc Growth, Panel Unt Root, Panel Causalty 2017 PESA All rghts reserved ABSTRACT Mgraton flows, whch vary accordng to the level of development of the mgratng and emgratng country have drect or ndrect effects on employment and economc growth n the muncpal countres. In ths study, perod annual data of selected 7 OECD membershp countres were used to determne the relatonshp between economc growth and mgraton. As an mmgraton agent (IMG); the foregn-born populaton employment rate (%) as a percentage of the mmgrant populaton that subsequently went to the target country born n the foregn country, the annual growth rate per capta gross domestc product per capta gdp growth rate,%) data have used for for the 7 countres panel data set n the analyss of the economc growth and mgraton relaton through the panel causalty test developed by Dumtrescu and Hurln (2012). Both the two varables are ncluded n the analyss as percent. As a result, to be from IMG to GDP, t has a one-drect panel Granger causalty relatonshp between IMG and GDP. 1 Bu çalışma Ekm 2017 tarhnde Kahramanmaraş Sütçü İmam Ünverstes nde düzenlenen I.Uluslararası Kahramanmaraş Yönetm, Ekonom ve Syaset Kongres nde özet bldr olarak sunulmuştur.

2 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD GİRİŞ Küreselleşmeyle brlkte gelşen ve değşen dünyada çeştl paradgmalarla açıklanan göç akımı, hem sosyal hem syasal hem de ekonomk çerkl br eylemdr. Küresel gelşme model eşlğnde göç, sadece malların ve sermayenn serbest dolaşımını değl aynı zamanda emek hareketllğn de akıcı hale getrerek sınır aşırı ölçeğe taşınarak uluslarüstü br olgu halne gelmş ve uluslararası ktsada da yön vermştr. Bu knetk boyutu nedenyle akademk çekm merkez halne gelen göç olgusu, ekonomk entegrasyonlarla, tcaret hacmn artırmış ve sermaye akışlarını hızlandırmıştır. Bu sayede göç akımları geleneksel hedef ülkelere kayan br durum haln almıştır. Ntekm göç çekm merkez olan geleneksel yerleşmc devletlern göç kompozsyonu da (demografk, eğtm düzey, göç amacı, göç türü, ntelğ vs., göç ettğ ülkede kalma süres, kabul şartları) emek göçünün ntelğnde ve vermllk düzeynde belrleyc öneml bleşenler olarak ekonomk büyümey farklı yönde etklemektedr (Boucher ve Gest, 2015: ; Borjas,1994:1692; OECD, 2016). Ekonomk büyümede tc br faktör olarak değerlendrlen ntelkl emek göçü ayrıca ekonomdek çeştl büyüme teorleryle de desteklenmektedr. Örneğn; çsel büyüme teorlernde fzksel sermayenn yanında ekonomk büyümenn tc gücü olarak nüfus artışı, blg brkm ve beşer sermaye karar brm olarak öneml görülürken (Romer, 1989; Lucas, 1988); Lucas (1988) ın çsel büyüme modelne göçü dahl eden Walz (1995) yetenekl beşer sermayenn ekonomk büyümey olumlu etkledğ sonucuna ulaşmıştır. Robertson (2002) da hang demografk şokların (göç kompozsyonunun çerğ) beşer sermaye brkmn etkleyeceğn Lucas (1988) taslağı üzernden göstermş, daha düşük vasıflı yeteneksz şçler analzne dahl etmş ve daha düşük br büyüme elde etmştr (Boubtane, vd., 2014, 2014:2-4; Gupta ve Chakraborty, 2006:1-2). Bu çalışmalardan hareketle ntelkl sermaye stokunun artırılmasının ekonomnn kapastesnn artırılmasına eşdeğer br olgu olduğu sonucuna ulaşılacaktır. Bu stokun artırılmasında da göç mekanzması öneml br rol teşkl etmektedr. Büyüme teorlernde de yer alan göç akışının ekonomk büyümey şekllendrmede ve yönlendrmede motor güç olarak saydığı blg brkm ve beşer sermayenn (emeğn) sınır ötes hareketllğnn; hem göç alan ülkelerde (mmgraton-destnaton country-hedef ülkegelşmş ülke) ve hem de göç veren ülkelerde (emgraton-orgn country-kaynak ülkegelşmekte olan/az gelşmş ülke) ekonomk ve sosyal tabanlı olmak üzere k taraflı etk yarattığı görülmektedr. Özellkle kaynak ülke çeştllğne göre etkler farklılaşmaktadır. Bu etknn dereces gelşmekte olan/göç veren ve gelşmş olan olan/göç alan ülkelern şgücü ntelğne bağlı olarak değşm göstermektedr. Göç alan hedef ülke ntelkl şgücünü çekyorsa ekonomk büyüme üzernde olumlu etkler yaratmakta aynı zamanda göçmenlern ev sahb ülkelern beşer sermaye kapastesne katkıda bulunmaktadır. Dğer taraftan da eşgüdümlü olarak orjn ülkelernn ekonomlerne dövz gelrler boyutuyla katkıda bulunmaktadır. Göçmenlern şgücü ntelğne göre büyümeye katkısının ölçümlenmes ya da göçün kş başı gelr büyümesne poztf etks olup olmadığının netcelendrlmesnde göç kapsamındak demografk ve eğtm yönlü çerkler anahtar rol oynarken (Boubtanevd., 2014:2-4, Borjas,1994:1669; Gupta ve Chakraborty, 2006:1-2; Taylor, 2006) göçmenlern doğurganlık oranları ve eğtm alma kararları gb etkenler de kaynak ülkenn ekonomk büyümesn şekllendrmektedr (Chen, 2006: ). Ayrıca ekonomk büyüme yaratan sektörde ev sahb ülkede sthdam edlen breylern ortalama yetenekler le göçmenlern görecel yetenekler, ülkeler/bölgeler arası emek hareketlernn uzun vadede etkler açısından temel faktör olarak değerlendrlmekte ve göçmenlern ekonomde poztf dışsallık yaratableceğ fade edlmektedr (Walz, 1993:18-19). 1. Kavramsal Çerçeve Göçün uluslararası akışta yarattığı ekonomk etkler göçün amacına ve çerğne göre çeştllk göstermektedr. OECD ülkelerne yapılan uluslararası göç, genel ntelğ tbaryle şgücü transfer tabanlı ekonomk göçmen sınıfı olarak karşımıza çıkmaktadır. Büyük ölçüde Batılı devletlere ve özellkle de geleneksel hedef ülkelere (ABD, Kanada, Avustralya, Yen Zelanda) odaklanan bu şgücü göçü, son on yılda kayda değer br artışla orta ve uzun vadede öneml rol oynamaya devam edecek gb gözükmekte ken (Boubtanevd, 2014:2-4; OECD/European Unon, 2015); günümüz dünyasındak ekonomk büyüme Çn, Hndstan, Brleşk Arap 492 Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp

3 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz Emrlkler, Brezlya ve Türkye ye doğru eksen değştrdkçe ve OECD üyes dışındak ülkelern OECD ülkeleryle aynı belrgn nüfus yaşlanma trendn benmsemes göç rejmlernde bazı alışılmışın dışında değşklklern ortaya çıkması sonucunu doğuracaktır (Boucher ve Gest, 2015: ). Ntekm beşer sermaye göçü olarak blnen ntelkl şgücünün uluslararası transfer aynı zamanda beyn göçü olarak ntelendrlmektedr. Bu göçün göç veren ve alan ülkeler çn poztf ve negatf etkler olduğu gb bu etknn optmum düzeyde tutulması özellkle göç veren az gelşmş/gelşmekte olan ülkeler çn refahın stabl düzeyde kalmasında eştszlğn se belrl br aralıkta sürdürülmesnde önem kazanmaktadır (Taylor,2006; Mountford, 1997: ). Göç alan yüksek gelrl ülkeler se bu boyutuyla beşer sermaye göçünü teşvk etmede çeştl poltkalar gelştrmekte ve gündeme getrmektedr. Son zamanlarda OECD üyes Avustralya, Kanada gb geleneksel yerleşm yerlernde becerye dayalı (skll-based) göç programları uygulamaları; Avusturya, Brleşk Krallık, Danmarka ve Hollanda da se puanlamaya dayalı (pont-based) göç sstem aracılığıyla yüksek eğtml göçmenlere daha fazla öncelk verleblecek göç sstemn reformze etmektedr. İsvçre, İtalya, İspanya, Yunanstan, Portekz ve Fransa da kota yoluyla göçmen sayısını yönetmektedr. Amprk ekonomk analzlerde de göçmenlern mal ve şgücü pyasası üzerndek mevcut ve de beklenen etkler araştırılarak kamu poltkaları gelştrlerek göç rejm oluşturulmaktadır (Docquer, 2014:2; Boubtanevd., 2014,2014:2-4; Conglo ve Kondoh, 2015:16). Göç rejm oluşturulmasında; göç kontrolü ve entegrasyonunun hükümetn göçmen poltkalarıyla uyumlu şeklde çalışmasını gerekmektedr. Br ülkeye göç grşnden başlayarak, göç akışlarının (ekonomk, alev, nsan) yapısal çerğ, göçmenlern geçc ya da kalıcı statü varlığı, ülkenn göçmen stokunun büyüklüğü ve göçmenlern vatandaşlığa kabul oranına kadar çeştl değşkenler göç rejmnn oluşturulmasında tc ve çekc etkenler bünyesne alarak poltka üretmekte yol gösterc unsurları sunmaktadır (Boucher ve Gest, 2015: ). OECD ülkeler özelnde değerlendrldğnde bu gruba üye ülkelere yapılan uluslararası göç, özellkle şgücü göçü şeklnde gerçekleşmektedr. Genel olarak da en çok göç aldığı lk 5 tek kaynak ülke Çn, Surye, Romanya, Polonya ve Hndstan şeklnde sıralanmaktadır. OECD kend üyes ülkelerden de göç aldığı gb (çalışmamıza dahl ettğmz ülkeler arasından en fazla göç alan hedef ülke ABD, knc sırada se Almanya yer almaktadır) özellkle Asya kıtasından da göçmenler çn çekc konumda bulunmaktadır. Ntekm yen göçmenlern ortalama % 29 u OECD üyes dğer ülkelerden gelmektedr. Göç kompozsyonunda göçmenlern ncelğnn yanında ntelğnn de etkn olması ekonomk kapastey artırmaktadır. Özellkle yaş, cnsyet, eğtm durumlarının aktf br seyr zlemes göç alan ülkeler çn olumlu tablo çzmektedr. Örneğn; % 13 ünün yabancı doğumlu olduğu OECD de yaşayan göçmenlern yaklaşık % 80 çalışma çağındak aktf nüfustan oluştuğundan ekonomye de katma değer yaratmaktadır. Dğer yandan yaşlanan nüfusu göz önüne aldığımızda yerl halkın yaklaşık % 66 sı çalışma çağındak nüfus ken OECD çn göçmenlern ekonomye poztf katkı sağlamasına mkan tanımaktadır. Yne, OECD dek göçmenlern 2/3 snden fazlası çalışmaktadır yılı çn yabancı doğumlu göçmenlern ortalama şszlk oranı % 8.3 olarak saptanırken makro değşkenler hakkında çıkarsama yapablmekteyz yılı verlerne göre OECD ülkelerne 5 mlyon kş göç etmştr. OECD ülkelernn gayr saf yurtç hasılasının %1.7 arttığı, 2015 e göre GSYİH da haff br düşüş gözlendğ, yılları arasında se şszlğn %1 e kadar düşmesne rağmen, 2016 da % 6.3 e çıkmasının temelnde göç akışlarındak artışın yattığı gerçeğ le göçün ntelklernn sthdam ve şszlk üzernde yarattığı mevcut ve olası etklern değerlendreblmekteyz (OECD/European Unon, 2015; OECD,2016). 2. Lteratür Taraması Walz (1993), ev sahb ülkede olduğu gb kaynak ülkedek göçün (oran) etklern analz ederek göç alan ve göç veren her k ülke çn de büyüme oranlarının olumlu etklendğ sonucuna ulaşmıştır. Göç akımlarının uzun döneml olası etklern fonksyonlar yardımıyla çözümlemştr. Ayrıca hem yetenekl hem de yeteneksz şgücünün zamanla bölgelerarası/ülkelerarası yakınsadığını da ele almıştır. Uluslararası Ekonomk Araştırmalar Dergs, Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4, ss

4 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD Brezs ve Krugman (1993), göç alan ülkede kısa vadede reel ücretler azalmaktadır ancak uzun vadede reel ücretler üzernde olumlu br etk yaratablmektedr. Dolado, Gora ve Ichno (1994), 23 OECD ülkesnde yılları arasını kapsayan dönem çn ev sahb ülkede göç, beşer sermaye ve ekonomk büyüme lşksn ncelemştr. Beşer sermaye le genşletlen Solow-Swan modelne göçü dahl etmşlerdr. Ana bulgu, göçün büyümeye etklernn, beşer sermaye düzey ne kadar yüksek olursa, o denl yüksek olacağı yönündedr. Lucas (1998) ın çsel büyüme modelne göçü dahl eden Walz (1995) yüksek yetenekl breylern ekonomk büyümey olumlu etkledğ sonucuna ulaşmıştır Zlotnk (1998), yılları arasında uluslararası göç le lgl genel br değerlendrme yapmıştır. Uluslararası göçün değşk kompozsyonlar çeren br olgu olduğunu, uluslararası bağlamda kapsamlı ver olmamasına rağmen 1965 den bu yana göçün artan br oranda gderek arttığını, uluslararası göçün küresel ekonomk performansta en öneml faktörlerden br olduğunu fade etmştr. Bretscgher (2001), araştırma ve gelştrmede göçün malyetler azaltarak ekonomk büyümey yleştrebleceğ sonucuna ulaşmıştır. İçduygu, Srkec, vd. (2001), sosyoekonomk kalkınma ve uluslararası göç arasındak lşky statstk temellerle Türkye üzernden örneklemştr. Göç veren ülkenn göç üzerndek sosyoekonomk kalkınma etks le göç verme düzey arasındak lşky ncelemştr. Sosyoekonomk kalkınmışlık ndeks (populasyon, sthdam, eğtm, sağlık, malat sanay, nşaat, tarım, letşm fnansal faktörler), nüfus sayımı ve 7 bölgenn verler kullanılarak analz yapılmıştır. Sonuç olarak; sosyoekonomk kalkınma düzey düşük olan bölgelerden göç çıkışı daha fazla gözlemlenmektedr. Ve bu göç akımının sadece ekonomk değl sosyal ve poltk kısıtlamalar, nsan hakları, özgürlük gb sosyolojk kaynaklı olableceğn belrtmştr. Chen (2006), ABD ve Flpnler çn stokastk dnamk modelleme yöntemyle uluslararası göçün kaynak ülkenn ekonomk büyümes üzerndek etksn araştırmıştır. Uluslararası göçün doğurganlık kararları ve eğtm harcamalarını etkledğ çn ekonomk büyümeyle bağlantılı olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Yüksek ntelkl şçlern göçüne lşkn kısıtlamaların gevşetlmes kısa vadede getr sağlarken uzun vadede kaynak ülkenn ekonomk büyümesne zarar vereblmektedr. Morley (2006), göç (mmgraton) ve ekonomk büyüme arasındak nedensellk lşksn ARDL sınır test yaklaşımı kullanarak ölçümlemştr dönemn yıllık bazda alarak kş başı göç alımı ve kş başı gelr parametrelern kullanmış, Avustralya, Kanada le ABD ülkelern örneklem olarak almış sonuç olarak da kş başı gayr saf yurtç hasıladan göçe doğru uzun döneml tek yönlü nedensellk lşks bulmuştur. Ortega ve Per (2009), toplam sthdam üzernde göçmen akımlarının etksn, fzk sermeye brkmn ve toplam faktör vermllğn analz etmştr. Çalışmaya, yılları arasında 14 OECD ülkesn dahl etmştr. Sonuç olarak, göç şokları toplam sthdamı ve üretm oransal olarak artırdığı çn kş başı çıktı göçmen ç akışından etklenmemektedr. Çünkü analz göçmenlern beşer sermayesn ve kaynak ülke çeştllğn dkkate almamıştır. Göçün kş başı gelr etklemedğ sonucuna ulaşmıştır. Felbermayr, vd. (2010) ; Ortega ve Per (2014), ev sahb ülkedek göçmen nüfus ve kş başı GSYİH arasında poztf lşk hesaplamıştır. Göçmen nüfus çnde kaynak ülke çeştllğ arttıkça ekonomk büyüme üzernde poztf etk yaratılmaktadır. Km ve Cohen (2010),uluslararası göç akışının nedenlern yılları arasında 17 Batılı ülkelere gelen göç ve bu ülkelerden 13 ünde dışa gden göçü araştırmıştır. Ekonom dışı değşkenler olarak demografk,coğrafk ve sosyal değşkenler kullanılmıştır. En etkl bağımsız değşkenler olarak da kaynak ve hedef ülke populasyonu, hedef ülkedek bebek ölüm oranları ve kentler arasındak uzaklığın etkl olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Brücker ve Schröder (2011), yılları arasını kapsayan dönemde Almanya çn göçmen akımı ve göçmen stoklarının eşbütünleşme lşksn araştırmaya çalışmaktadır. Ver set çn 494 Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp

5 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz amprk analz sonucu göç stokları ve açıklayıcı değşkenler (kş başı GSYİH, sthdam oranı, geckmel göçmen stokları) arasındak eşbütünleşme lşksnn var olduğu hpoteznn reddedlemedğn göstermektedr. Ayrıca göç akış model, ev sahb ülke le kaynak ülkeler arasındak beklenen gelr düzeynn bell br eşk sevyesne yakınsamasından önce, göçün durmadığını göstermektedr. Buna karşılık, stok model, göçün faydaları marjnal göçmen malyetlerne eşt olduğunda göçün durduğunu öngörür, böylece göç stokları le beklenen gelr arasında uzun döneml denge ortaya çıkar. Jean ve Jménez (2011), yerleşmc ülkeler olarak göç alan OECD kaynak ülkelernde yerllern şszlk düzeyndek değşm test ettğ çalışmasında göçmenlern şszlk üzernde geçc ve geckmel br etkye sahp olduğunu ve benzer becerlere sahp yerllern yalnızca çok sınırlı (ve geçc) düzeyde şszlk oranında geçc br artışa neden olableceğ sonucuna ulaşmıştır. Kang ve Km (2012), hem kaynak hem hedef ülkeye bağlı olarak ekonomk büyüme üzernde göç alımının heterojen etklern değerlendrmştr. Göçmenlern somutlaşmış nsan sermayes le güçlendrlmş bast br büyüme modelnn gelştrldkten sonra gravty tarzı br araç değşken ve dnamk sstem-gmm tahmncs kullanılarak büyüme denklem hesaplanmıştır. Buna göre, gelşmş ekonomlerde göç alımının, ev sahb ülkelern ekonomk büyümesn olumlu şeklde etkledğ ayrıca gelşmş ekonomlerdek büyüme etksnn kaynak ülkedeknden daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır. Mara ve Lazarova (2012), 130 gelşmekte olan ülke ve yıllarını kapsayan dönem çn regresyon ve smülasyon analzleryle göç, beşer sermaye ve ekonomk büyüme lşksn araştırmışlardır. Sonuç olarak, göçün beşer sermayenn düzeynde ve bleşmnde statstk olarak anlamlı çıkmıştır. Ayrıca bu anlamlılığın ekonomk büyüme üzernde de etkl olduğu görülmüştür. Araştırmada, yetenekl nsanların göçü sebebyle nüfusun %70 nn daha düşük ekonomk büyümeye maruz kaldığı kaynak ülkelerde düşük teknolojk gelşmeye dayalı olarak kayıp daha fazla görülmektedr. Boubtane vd. (2013), göç, şszlk ve büyüme arasındak lşk Panel VAR model kullanılarak araştırılmıştır yılları arasında 22 OECD ülkesnde denenmştr. Göç akımı, ev sahb ülkedek kş başı GSYİH ye poztf katkı sağlarken, ev sahb ülkenn toplam şszlk oranını negatf yönde etklemektedr. Yan kş başı gelr ve göç arasında k taraflı poztf lşk bulmuştur. OECD ülkelernde göçün ekonomk etksnn poztf olableceğn göstermştr. Boubtane, Dumont ve Rault (2014), 22 OECD ülkesnde göç ve ekonomk büyüme arasındak lşky yılları çn analz etmşlerdr. Doğdukları ülke ve yetenek düzeyn çeren net göçün ekonomk vermllk üzerndek etksn GMM sstem kullanarak dnamk panel (Panel VAR) yöntemyle ölçmüştür. Göç stoğundansa göç akımları göçün değşen sosyodemografk karakterstğn daha y yansıtmaktadır. Sonuç olarak; göçmenlern beşer sermayesnn ekonomk büyümeye olumlu etks vardır. Ve knc olarak, göçmenlern beşer sermaye brkmne katkısı baskın olma eğlm göstermektedr. Başarısı; seçc göçmen poltkasına sahp ülkelern uygulama yeteneğne bağlıdır. Sevnç vd. (2016), panel ver analzne dayalı olan çalışmanın zaman boyutunu dönemne at 5 yıllık ortalama verler oluşturmaktadır. Gelşmekte olan 18 ülke çn ekonomk büyüme göç lşks ncelenmştr. Gayr saf yurtç hasıladak yıllık büyüme oranı le göçü temslen, net göçün nüfusa oranı değşkenler kullanılmıştır. Ülkeler arasındak göçün ntelğ (kalfye veya kalfye olmayan emek gücünün göç etmes) bell olmamakla brlkte, paneln tümünde ve genel olarak araştırılan ülkelern büyük br çoğunluğunda (18 ülkenn 13 ünde) ekonomk büyüme ve göç arasında anlamlı br lşknn olduğu tespt edlmştr. 3. Ekonometrk Yöntem Durağanlık kavramı, br sernn ortalaması, varyansı ve otokovaryansının farklı zaman dlmlernde değşmemesn fade etmektedr. Serler arasında sahte lşklere yer vermemek ve br şokun etksnn kalıcı olmasını engellemek çn sernn durağan olması önemldr. Durağanlık araştırması çn farklı testler kullanılablr. Bu çalışmada Im, Peseran ve Shn (IPS) le Maddala ve Wu (ADF Fsher ) panel brm kök testler kullanılmıştır. Uluslararası Ekonomk Araştırmalar Dergs, Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4, ss

6 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD 3.1. Im, Peseran ve Shn (2003) Brm Kök Test Im, Pesaran ve Shn, zaman sers boyutu ve yatay-kest boyutundak blgler brleştrerek panel verlerde brm kök varlığının sınanması çn Im vd. (IPS) panel brm kök testn önermşlerdr. Im vd. (2003) bu test, IPS (1997) panel brm kök testnn hata termnn korelasyonlu olup olmaması durumuna göre N yatay-kest ve T zaman boyutunun sonlu ve sonsuz olması durumlarını göz önünde bulundurarak gelştrmşlerdr. IPS (2003) test, brmler arasında yatay-kest bağımlılığını dkkate almamaktadır. Bu test panelde yer alan her brmn kend otokorelasyon katsayısına ( ) sahp olmasına olanak sağlamıştır. IPS panel brm kök test statstğ, Paneldek bütün brmlere ayrı ayrı uygulanan breysel ADF brm kök test statstklernn ortalaması le elde edlmektedr. IPS panel brm kök test yaklaşımına göre, temel hpotez altında tüm brmlern brm köklü olduğu, alternatf hpotez altında se tüm brmlerden en az brnn durağan olduğu kabul edlmektedr. Burada temel hpotez homojen br sonuca, alternatf hpotez se heterojen br sonuca ulaşmayı sağlamaktadır. Sabt T zaman boyutu ve Dckey-Fuller (1979) (DF) formundak regresyon modelnn hata termler arasında korelasyon olmaması durumunda IPS (2003) panel brm kök test statstğ çn, breysel DF (1979) brm kök test statstklernn ortalaması dkkate alınmaktadır: 1 N T t bar t (1) N 1 Buradak t bar standartlaştırılmasıyla, standartlaştırılmış t bar statstğ standart normal dağılıma yakınsamaktadır. T ve N nn yeterl büyüklükte ve zaman trendnn olmadığı ADF (Genelleştrlmş Dckey- Fuller) formundak regresyon modelnn hata termler arasında korelasyonun olması durumunda IPS (2003) test statstğ çn aşağıdak model kullanılmaktadır: p 1 y y y (2) t, t 1 j, t j t j 1 Burada 1,2,..., N yatay-kest boyutunu, t 1,2,..., T zaman boyutunu, se otokorelasyon katsayısını göstermektedr. Denklem 1 de 0 sıfır hpotezn sınamak amacıyla breysel ADF brm kök test statstklernn ortalaması dkkate alınmaktadır IPS (2003): N 1 t bar tt ( p, ) (3) N 1 Burada p her brm çn uygun geckme uzunluğunu fade etmektedr. T ve N ken (3) denklemnden yararlanarak, 0 ortalama ve 1 varyanslı standartlaştırılmış Z ( p, ) statstğ elde edlr Maddala vewu (1999) Panel Brm Kök Test Maddala ve Wu (1999), Paneldek her br yatay-kest çn ADF brm kök test uygulamaktadır. Uygulanan bu testlerden elde edlen p-olasılık değerler Maddala ve Wu (1999) panel brm kök testnn statstğnn hesaplanmasında kullanılmaktadır. Bu test panelde yer alan her yataykest brmn otokorelasyon katsayısının ( ) farklıolablmesne olanak sağlamaktadır. Bu testte, tüm yatay-kest brmlern brm köklü olduğu temel hpotez tüm yatay-kest brmlerden en az brnn durağan olduğu alternatf hpoteze karşı sınanmaktadır. Panel verlerde zaman boyutu T ve yatay-kest boyutu N ken Maddala ve Wu (1999) panel brm kök test statstğ 2N serbestlk dereces le k-kare dağılımına yakınsamaktadır. t bar 496 Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp

7 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz Maddala ve Wu (1999) panel brm kök test statstğ, N 2 ln bçmnde hesaplanmaktadır. Denklem (4) dek 2 p 2N (4) 1 p, -nc yatay-kest brm çn uygulanan ADF brm kök testnn p-olasılık değern göstermektedr. Bu testn hesaplanmasında brmler arasında yatay-kest bağımsızlığının olduğu varsayılmaktadır Dumtrescu-Hurln Panel Nedensellk Test Değşkenler arasındak nedensellk lşks test lk defa Granger (1969) tarafından gelştrlmştr. Bu çalışmada kullanılan Dumtrescu-Hurln (2012) panel Granger nedensellk test, sabt katsayılı heterojen panel ver modeller çn Granger (1969) nedensellk testnn br uyarlamasıdır. Holtz-Eakn v.d. (1988) tarafından gelştrlen panel nedensellk testnde alternatf hpotez altında panelde yer alan tüm brmlerde br nedensellk lşksnn olduğu varsayılmaktadır. Bu testten daha güçlü varsayımlara dayalı olan ve yatay-kest brmlerde homojen olmayan nedensellk lşkler de dkkate alan Dumtrescu ve Hurln (2012) tarafından lteratüre kazandırılan panel Granger nedensellk testnde panelde yer alan tüm yatay-kest brmlerde Granger nedensellk lşksnn olmadığını gösteren sıfır hpotez, en az br yatay-kest brmde Granger nedensellk lşksnn olduğunu fade eden alternatf hpoteze karşı sınanmaktadır. Dumtrecu & Hurln panel nedensellk testnde aşağıdak lneer heterojen panel ver model dkkate alınmaktadır. Denklem (5) de K K K k k, t, tk, tk, t k1 k1 (5) y y x olmak üzere, x ve y 1,2,..., N çn N tane * 1 2 K N ve,,..., brm ve t 1,2,..., T çn T dönem boyunca gözlemlenen k durağan değşken ve paneldek bütün brmlern aynı K optmum geckme uzunluğuna sahp olduğu kabul edlmektedr. y,..., y x, K,..., x,0 sırasıyla y t, ve xt, breysel süreçlern başlangıç koşullarını ve, K,0 fade etmektedr. Denklem (5) de boyunca sabt kabul edldğn, değştğn fade etmektedr. k geckme parametrelern, breysel etklern zaman k se regresyonun eğm katsayılarının brmler arasında Söz konusu tüm brmlern ncelenen değşkenler arasında Granger nedensellk lşksnn var 1 2 K,,..., olmak üzere aşağıdak olmadığını dda eden bu testn sıfır hpotez şeklde yazılmaktadır. N1 blnmeyen br sayı ve N1 H : 0, 1,2,..., 0 N çn (6) 0 / N 1 koşulu altında, panelde yer alan en az br brmn ncelenen değşkenler arasında br Granger nedensellk lşksnn olableceğn kabul eden bu testn alternatf hpotez denklem (7) dek formda yazılmaktadır. H : 0, 1, 2,..., N çn 1 0, N 1,..., N çn 1 Denklem (7) de N1 N durumunda paneldek hçbr brmde herhang br Granger nedensellk lşksnn olmadığı, fakat N1 0 durumunda se paneldek tüm brmler çn br Granger nedensellk lşksnn olduğu kabul edlmektedr. (7) Uluslararası Ekonomk Araştırmalar Dergs, Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4, ss

8 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD Panelde kullanılan yatay kest brmlern wald statstklernn artmetk ortalaması hesaplanarak Dumtrescu & Hurln (2012) panel Granger nedensellk testnn sıfır hpotez, H : 0 0, alternatf hpoteze karşı sınanmaktadır. W Hnc 1 N N,T W, T N 1 Denklem (8) de bulunan W T,, paneldek göstermektedr. Sıfır hpotez, statstğ K (8) H : 0 0. yatay kest brmn wald statstğn, altında panelde yer alan her br brmn wald serbestlk derecesyle k-kare dağılımına yakınsamaktadır: W T N olmak üzere büyük T varyansı, 1, 2,..., N çn, varyansına yakınsamaktadır: T N d 2 T, K 1,2,..., T N çn (9) örneklemler çn W T, breysel wald statstğnn ortalaması ve W T, wald statstğnn asmptotk dağılımlarının ortalamasına ve lme( W ) K, lmvar( W, ) 2K (10) T, T olmak üzere küçük örneklem değerler çn paneldek brmlern breysel wald statstkler aynı k-kare dağılımına yakınsamamaktadır, Bu nedenle bu testte bu dağılımın varyansının tahmn değerler ve wald statstklernn ortalaması kullanılarak, çn tahmn standartlaştırılmış test statstğnn kullanılması uygun görülmektedr. Z HNC NT, N W E W Hnc N,T, T Var W Denklem (11) de bulunan EW T, le Var W T, T 6 2K koşulu altında aşağıdak gb elde edlmektedr. 1 N 1 T T T, N 1 T 2K 1 E W, T N E W, T K T 2 K 3 T Hnc W N,T (11), T zaman boyutunu göstermek üzere 2 T 2K 1 T K Var W, N Var W, 2K 2 1 T K T K (12) 4. Ver ve Uygulama Bulguları Bu çalışmada ekonomk büyüme ve göç arasındak lşk, seçlmş 7 OECD ülkes (Avustralya, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Brleşk Krallık, Amerka) üzernden araştırılmaktadır. Panel ver analzne dayalı olan çalışmanın zaman boyutunu se dönemne at yıllık verler oluşturmaktadır. Bu ülkelere at göç ve ekonomk büyüme değşkenlernn verler OECD ve World Bank Elektronk Ver Dağıtım Sstemler nden elde edlmştr. Burada yabancı ülkede doğmuş hedef ülkeye sonradan gden göçmen populasyonun % s olarak (foregn-born populaton employment rate) yabancı ülke doğumluların sthdam oranı (%), ekonomk büyüme değşken olarak (GDP) da kş başı gayr saf yurtç hasıladak yıllık büyüme oranı (per capta gdp growth rate, %) dataları kullanılmıştır. İk değşken de yüzde cnsnden analze dahl edlmştr. 498 Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp

9 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz Bu çalışmada serlern durağanlığı çn yatay-kest bağımsızlığına dayalı Im, Peseran ve Shn (2003) le Maddala ve Wu (1999) panel brm kök testler le kullanılmıştır. Serlern durağanlık analzlernden önce serlerde yatay-kest bağımsızlık sınaması yapılmıştır. Bu sınamanın sonuçları Tablo 1 de sunulmuştur. Daha sonra uygulanan söz konusu panel brm kök testler çn Schwarz le Hannan-Qunn blg krterlerne başvurulmuştur. Bu blg krterlerne göre, uygun geckme uzunluğunun 1 olarak dkkate alınması kararlaştırılmıştır. Uygulanan panel brm kök testlernn sonuçları Tablo 2'de sunulmuştur. Tablo 1: Yatay-Kest Bağımsızlığı Test: Bas-adjusted CD test Değşken Test İstatstğ p-olasılık Değer GDP IMG Tablo 1 de verlen yatay-kest bağımsızlığı test sonuçlarına göre IMG ve GDP değşkenler çn temel hpotez reddedlememektedr. Dolayısıyla, ncelenen her k değşken çn de yatay-kest bağımsızlığı söz konusudur. Tablo 2: Panel Brm Kök Test Sonuçları Im, Peseran & Shn W-statstğ Maddala & Wu test statstğ Sevye Sabtl Model Sabtl ve Trendl Model Sabtl Model Sabtl ve Trendl Model IMG (0.5374) (0.1161) (0.4433) (0.1632) D(IMG (0.0000)* (0.0000)* (0.0000)* (0.0000)* ) GDP (0.0000)* (0.0002)* (0.0000)* (0.0013)* Not: Parantez çersndek değerler p-olasılık değerlern,*se%1 düzeynde anlamlılığı göstermektedr. IMG le GDP sırasıyla; yabancı ülkede doğmuş hedef ülkeye sonradan gden göçmen populasyonun %, kş başı GSYİH da yıllık büyüme oranı (%) nın kısaltması olarak kullanılmıştır. Tablo 2 de verlen IMG ve GDP serlerne uygulanan Im, vd. (2003) le Maddala ve Wu (1999) panel brm kök test sonuçlarına göre, GDP sers kend düzey değerlernde durağan olmasına rağmen, IMG sersnn kend düzey değerlernde brm köklü olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, IMG sersnn Im, vd. (2003) le Mandala ve Wu (1999) panel brm kök test sonuçlarına göre, brnc mertebeden durağan olduğu görülmektedr. Dolayısıyla yapılacak Dumtrescu ve Hurln (2012) panel nedensellk analz çn GDP sersnn düzey değerler le IMG sersnn brnc mertebeden değerler kullanılacaktır. Dumtrescu ve Hurln (2012), test statstklern ve bu statstklere at p- olasılık değerlern Monte-Carlo smülasyonları le elde etmektedr. Çalışmada elde edlen Dumtrescu ve Hurln panel nedensellk test sonuçları Tablo 3 de yer almaktadır. Tablo 3: Dumtrescu&Hurln Panel Nedensellk Test Sonuçları Geckme W-stat HNC Z test statstğ K=2 çn IMG GDP (0.0266)* GDP IMG (0.9174) Not: Parantez çersndek değerler p-olasılık değerlern, * %1 düzeynde anlamlılığı göstermektedr, K se optmum geckme uzunluğunu göstermektedr. Krtk değerler Dumtrescu ve Hurln(2012) makalesnden alınmıştır. Tablo 3 de Paneldek her brmn aynı geckme uzunluğuna sahp olması kısıtı altında K=2 optmum geckme uzunluğunda 7 ülkeden oluşan panel ver set çn IMG den GDP ye olmak üzere IMG ve GDP arasında tek yönlü br panel Granger nedensellk lşksnn olduğu sonucu elde edlmştr. Buradan, IMG nn GDP y etkledğ söyleneblr. Buradan yabancı ülkede doğmuş populasyon yüzdes olarak dkkate aldığımız yabancı doğumlu populasyonun sthdam oranı arttıkça (şgücüne katılım oranı) emek göçünün kş başı gelrde değşklk yaratacağı bunun da poztf yönlü olması beklenmektedr. Uluslararası Ekonomk Araştırmalar Dergs, Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4, ss

10 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD SONUÇ Bu çalışmada, seçlmş 7 OECD ülkesnde göç ve ekonomk büyüme arasındak lşk dönem yıllık verler baz alınarak lteratürde yatay-kest bağımsızlığın olduğunu varsayan Fsher-ADF olarak adlandırılan Maddala ve Wu (1999) panel brm kök test, Im- Peseran-Shn (2003) panel brm kök test ve Dumtrescu&Hurln (2012) panel nedensellk test yardımıyla ncelenmştr. Uygulanan ekonometrk testlerden elde edlen sonuçlar şöyledr: IMG ve GDP serlerne uygulanan Im, vd. (2003) le Maddala ve Wu (1999) panel brm kök test bulgularına göre, GDP sers kend düzey değerlernde durağan olmasına rağmen, IMG sersnn kend düzey değerlernde brm kök çerdğ görülmektedr. Ancak IMG sersnn Im vd. (2003) le Mandala - Wu (1999) panel brm kök test sonuçlarına göre, brnc dereceden durağan olduğu bulunmuştur. Dolayısıyla yapılacak Dumtrescu ve Hurln(2012) panel nedensellk analz çn GDP sersnn düzey değerler le IMG sersnn brnc dereceden değerler kullanılmıştır. Dumtrescu ve Hurln (2012) panel nedensellk test bulgularına göre, Paneldek her brmn aynı geckme uzunluğuna sahp olması kısıtı altında K=2 optmum geckme uzunluğunda 7 ülkeden oluşan panel ver set çn IMG den GDP ye olmak üzere IMG ve GDP arasında tek yönlü br panel Granger nedensellk lşksnn olduğu sonucu elde edlmştr. Walz (1993); Dolado, Gora & Ichno (1994); Felbermayr, vd. (2010) ; Ortega ve Per (2014); Kang &Km (2012); Mara & Lazarova (2012); Boubtane vd.(2013); Boubtane, Dumont & Rault (2014); Sevnç vd.(2016) çalışmalarında beşer sermayenn (dğer br fadeyle göçün) ekonomk büyüme üzernde poztf etkler yarattığı sonucuna ulaşmıştır. Çalışmamızda bu araştırmalara paralel sonuçlar elde edlmştr. Tek yönlü nedensellkle göçün GDP y etkledğ söyleneblr. Bu etk düzey kaynak ülke çeştllğ, göçün gelr esneklğ, göç edenlern sayısı, göç süres, göçmen stokları ve akımları gb çeştl göç determnantları le belrlenmektedr. Özetlersek; teork çalışmaların yanı sıra amprk çalışmalarda da ntelkl emek göçünün ekonomk vermllk üzernde poztf etkler yaratması söz konusudur. Ayrıca göç almaya nyetl ülkelern ortalama yaş yapısı, cnsyet, çalışma durumu, eğtm durumuna göre göçmen seçm ve beşer sermaye brkm yaratablecek üretme katma değer sunablecek kolaylıkla entegre olablecek seçc göçmen poltkalarıyla dengel büyümey öngörmes temel makroekonomk hedeflern de çekrdeğn oluşturmaktadır. Hatta göç rejmnde tc ve çekc faktörler yönetmek ve göç tutumunu belrlemek de ayrıca lave br etknlk yaratablmektedr. Hem göç akımında hem de göç stoğunda ortaya çıkablecek olası ve mevcut etklern ekonomk büyüme üzernde nasıl br z bıraktığı ve de br ülkenn ortalama nüfusunun ne kadarının göçmenlerden oluşması gerektğ özellkle en çok göç alan hedef ülkeler çn öncelkl poltka alanlarından br olmaktadır. Farklı çalışmalarda da ülkelern göç gelr esneklkler belrlenerek bu esneklğe bağlı olarak poltka üretmek ve uygulamak kalıcı göçmen akımları üzernde belrleyc olacaktır. SON NOT Bu çalışmadak ekonometrk metodolojnn yazımı çn Dumtrescu & Hurln (2012) ve Im vd. (2003) nn çalışmaları takp edlmştr. KAYNAKÇA Borjas, J.George (1994), TheEconomcs of Immgraton, Journal of EconomcLterature, Vol. XXXII (December 1994), pp Boubtane, Ekrame, Dramane Coulbaly ve Crstophe Rault (2013), Immgraton, Growth, and Unemployment: Panel VAR Evdence from OECD Countres, Revew of Labour Economcs and Industral Relatons, Vol. 27, pp Boubtane, Ekrame, Jean-Chrstopheve Dumont ve Crstophe Rault (2014), Immgraton and Economc Growth n the OECD Countres: , IZA DscussonPaper Seres, (WorkngPaper No:8681), Germany. 500 Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp

11 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Göç ve Ekonomk Büyüme İlşks: Seçlmş OECD Ülkeler Üzerne Ekonometrk Br Analz Boucher, Anna ve Justn Gest (2015), Göç Çalışmaları Dönüm Noktasında: Göç Rejm Tpolojlerne İlşkn Br Eleştr, Göç Araştırmaları Dergs, Clt: 1(2), ss ( Brezs, Else S. ve Paul Krugman (1993), Immgraton, Investmentand Real Wages, NBER Workng Papers 4563, Journal of Populaton Economcs,Vol. 9, No.1, pp Natonal Bureau of Economc Research,Inc. ( Bretschger, Lucas (2001), Labor Supply, Mgraton, and Long-term Development, Open Economes Revew, Vol:12, pp Brücker, Herbert ve Phlpp J. H. Schröder (2006), Internatonal Mgraton wth Heterogeneous Agents: Theory and Evdence, IZA Dscusson Papers, No. 2049, Copenhagen. ( Chen, Hung-Ju (2006), Internatonal Mgraton and Economc Growth: A Source Country Perspectve, Journal Populaton Economcs, Vol. 19, pp ( Conglo,Ncola ve Kenj Kondoh (2015), Internatonal Integraton wth Heterogeneous Immgraton Polces, Internatonal Economcs,Vol. 142, No.2, pp ( Dolado, Juan, Alessandra Gora ve Andrea Ichno (1994), Immgraton, Human Captal and Growth n the Host Country: Evdence from Pooled Country Data, Journal of Populaton Economcs, Vol.7, pp ( Dumtrescu, Elena-Ivona ve Chrstophe Hurln (2012), Testng for Granger Non-causalty n Heterogeneous Panels, EconomcModellng, Vol. 29, pp Felbermayr, Gabrel, Sanne Hller ve Davde Sala (2010), Does Immgraton Boost Per CaptaI ncome?, Economcs Letters, Vol. 107, No. 2, pp ( Gupta, Manash Ranjan ve Bdsha Chakraborty (2006), Human Captal Accumulaton and Endogenous Growth n a Dual Economy, Htotsubash Journal of Economcs, Vol. 47, No. 2, pp ( Granger, Clve W.J. (1969), Investıatng Causal Relatons by Econometrc Models and Cross- Spectral Methods, The Econometrc Socety, Vol. 37, No. 3, pp Granger, Clve W.J. ve Gawon Yoon (2002), Hdden Contegraton, Workng Paper Unversty of Calforna, No: Department of Economcs Holtz-Eakn, Douglas, Whtney Newey ve Harvey Rosen (1988), Estmatng Vector Autoregressons wth Panel Data, Econometrca, Vol. 56, No. 6, pp İçduygu, Ahmet, İbrahm Srkec ve Gülnur Muradoğlu (2001), Soco-economc Development and Internatonal Mgraton: A Turksh Study, Internatonal Mgraton,Vol. 39,No.4, pp Im, Kyung So, M.Hashem Pesaran ve Yongcheol Shn (2003), Testng for Unt Roots n Heterogeneous Panels, Journal of Econometrcs, Vol. 115, No. 1, pp Kang, Youngho ve Byung Yeon Km (2012), Immgraton and Economc Growth: Do Orgnand Destnaton Matter?, Samsung Economc Research Insttute, Seoul Natonal Unversty, MPRA Paper No ( Km, Keuntae ve Joel E. Cohen (2010), Determnants of Internatonal Mgraton Flows to and from Industralzed Countres: A Panel Data Approach Beyond Gravty, Internatonal Mgraton Revew, Vol. 44, No. 4, pp ( Uluslararası Ekonomk Araştırmalar Dergs, Aralık 2017, Clt:3, Sayı:4, ss

12 A.GÖV, Z.DÜRRÜ / Mgraton and Economc Growth Relatonshp: An Analyss Based on Selected OECD Lucas, Robert E. (1988), On The Mechancs of Economc Development, Journal of Monetary Economcs, July 1988,22:1, 3-42 ( Maddala, G.S. ve Shaowen Wu (1999), A comparatve Study of Unt Root Tests Wth Panel Data and a New Smple Test, Oxford Bulletn of Economcs and Statstcs, Vol.61, No.S1, pp Morley, Bruce (2006), Causalty Between Economc Growth and Immgraton: An ARDL Bounds Testng Approach, Economcs Letters, Vol. 90, pp ( Mountford, Andrew (1997), Can a Bran Dran be Good for Grow thn the Source Economy? Journal of Development Economcs, Vol.53, No. 2, pp ( OECD, (2016), Recent Trends n Internatonal Mgraton, Internatonal Mgraton Outlook, Pars. OECD/European Unon (2015), Indcators of Immgrant Integraton 2015: Settlng In, OECD Publshng, Pars. ( OECD( ) (Çevrmç.): Ortega Francesc ve Govann Per (2009), The Causes and Effects of Internatonal Mgraton: Evdence from OECD Countres , NBER Workng Papers ( Ortega Francesc ve Govann Per (2014), Mgraton, Trade and Income, Journal of Internatonal Economcs, Vol. 92, pp Robertson, Peter E. (2002), Demographc Shocks and Human Captal Accumulaton n the Uzawa-Lucas Model, Economcs Letters, Vol. 74, pp ( Romer, P.M. (1994), The Orgn of Endogenous Growth, Journal of Economc Perspectves, Journal of Economc Perspectves, Vol.8, No. 1, pp ( 3a3-22.htm) Romer, Paul M. (1989), Human Captal and Growth: Theory and Evdence,NBER Workng Paper No Sevnç, Haktan ve Demet Sevnç Eroğlu (2016), Ekonomk Büyüme ve Göç İlşks: Gelşmekte Olan Ülkelere Dayalı Br Analz, Internatonal Conference on Eurasan Economes Sesson 2C: Kalkınma II, August 29-31, Hungary. The World Bank ( ) (Çevrmç): Taylor, J.Edward (2006), Internatonal Mgraton and Economc Development, Internatonal Symposum on Internatonal Mgraton and Development, Populaton Dvson Department of Economc and Socal Affars, Unted Natons SecretaratTurn, June, Italy. Walz, Ume (1993), On the Growth (rate) Effects of Mgraton, Tübnge Dskussonsbeträge, No. 24. Zlotnk, Hana (1998), Internatonal Mgraton : An Overvew, Populaton and Development Revew, Vol. 24, No. 3, pp Internatonal Journal of Economc Studes, December 2017, Vol:3, Issue:4, pp