YERLİ YAPIM ÇİZGİ FİLMLERDE SUNULAN TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ

Transkript

1 YERLİ YAPIM ÇİZGİ FİLMLERDE SUNULAN TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ Rabia ÖZEN UYAR, Melek Merve YILMAZ GENÇ DOI: /

2 Giriş Cinsiyete uygun davranış edinme sosyal gelişimin en önemli özelliğidir (Durkin, 1985). Cinsiyet rollerinin edinimine ilişkin pek çok çalışma cinsiyetin sosyal olarak yapılandırıldığı (Gerbner, Gross, Morgan, Signorielli ve Shanahan, 2002; West ve Zimmerman, 1987) ve bu süreçte rol model kavramının önemli olduğunu vurgulamaktadır (Bandura ve Huston, 1961). Çocuklar cinsiyete ilişkin rolleri; hemcinsi olan ebeveynini, kardeşini, arkadaşını ya da medya figürlerini rol model alarak öğrenebilmektedirler (Lippa, 2005). Günümüzde çocukların hayatında göze çarpan en önemli rol model kaynaklarından biri de televizyon programları olarak görülmektedir. Çeşitli medya araçlarına ulaşabilme imkânına sahip olmalarına rağmen çocukların pek çoğunun tercihi televizyon programlarından yana olmaktadır (Rideout, Roberts ve Foeher, 2005). Kitle iletişim aracı olarak televizyon programlarında sunulan kadın ve erkek betimlemeleri; çocukların toplumsallaşma süreçlerine olan etkisi (Signorielli, 1990), cinsiyete özgü davranışların sergilenmesine model oluşu (Courtney ve Whipple, 1983) ve cinsiyet klişelerinin yeniden üretilmesine (Williams, 1981) yönelik mesajlar içermesi nedeniyle önemli görülmektedir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte medya çocukların hayatında giderek daha fazla yer almaktadır (Kahlenberg ve Hein, 2010). Teknoloji alanında yaşanan değişimin nihai bir sonucu olarak medya türlerinde artan bir çeşitlilik görülmektedir. Video oyunları, tablet bilgisayarlar, eğitimsel uygulamalar ve elektronik kitaplar gibi materyalleri kapsayan mobil ve interaktif medya unsurları (Radesky, Schumacher ve Zuckerman, 2017) yaşanan teknolojik gelişimin getirileri arasında gösterilmekle birlikte medya araçları arasından televizyon, güçlü albenisiyle topluma en iyi erişimi sağlayan araç olarak öne çıkmaktadır (Bandura, 2001). Özellikle okul öncesi dönem çağı göz önünde bulundurulduğunda çocuklar için televizyon ve videoların ilk sırada yer aldığı bilinmektedir (Christakis vd., 2013). Günümüzde her evde birden fazla televizyon bulunmakta ve çocuklar uyku dışındaki diğer zamanlarında en fazla televizyon izleyerek geçirmektedir (Klinger, Hamilton ve Cantrell, 2001). Türkiye de çocukların %94.80 i hemen hemen her gün televizyon izlemekte ve yaklaşık 3-4 saatlerini televizyon karşısında geçirmektedir. Bu çocukların %93.80 i televizyonda en fazla çizgi film izlemektedir (TÜİK, 2014). Dolayısıyla çocukları etkileyebilecek unsurların başında, severek izledikleri çizgi film karakterlerinin geldiği söylenebilmektedir (Şimşek, 2014). Küçük çocuklar çevrelerinde gözlemlediklerini rol model alarak cinsiyet rollerini oluştururlar. Bu yüzden televizyon, küçük çocukların cinsiyet rollerinin şekillenmesinde önemli bir etkiye sahiptir (Kolbe ve Muehling, 1995). Bandura (2001) bu durumu; davranış, bilişsel ve biyolojik yapılar ile çevresel olayların birbirini karşılıklı etkileyerek çalışan faktörler olması ile açıklamaktadır. Bu faktörlerin etki güçleri kendi içinde değişmekte ve hepsi her zaman aynı anda çalışmamaktadır. Çoğu dışsal etki, anlamlı birer sembol olarak atanarak bilişsel süreçler yoluyla davranışları etkilemektedir. Bu süreçte bebeklikten itibaren işe koşulan öğrenme yöntemlerinden biri dolaylı öğrenmedir. Buna göre, doğrudan deneyimlenerek öğrenilenler aynı zamanda kişilerin eylemlerinin ve bu eylemlerin sonuçlarının gözlemlenmesi ile dolaylı olarak da öğrenilebilmektedir. Gözlemleyerek öğrenme konusunda gelişmiş bir kapasiteye sahip olan insan, sembolik model alma ile çeşitli modeller aracılığıyla bilgi ve becerilerini geliştirebilmektedir. Buna göre pek çok öğrenme, kişinin çevresinde bulunan modeller aracılığıyla istemsiz bir şekilde gerçekleşmekle birlikte insani değerler, düşünme stilleri ve davranış kalıplarına dair dolaylı öğrenmelerin büyük çoğunluğu kitle iletişim araçlarının yarattığı sembolik modeller aracılığıyla gerçekleşebilmektedir (Bandura, 2001). Dolaylı öğrenmelerin gerçekleşmesinde önemli bir unsur olduğuna işaret edilen televizyonlar, pek çok zaman cinsiyet rollerine dair klişelerin sunulduğu yanlış algılamaların kaynağını oluşturabilmektedir (Buerkel Rothfuss ve Mayes,1981; Bussey ve Bandura, 1999). Nitekim yapılan çalışmalar; çocuklar için yayınlanan televizyon programları ve filmlerde erkek karakterlerin kadın karaktere göre sayıca daha fazla olduğunu (Glascock, 2001; Thompson ve Zerbinos, 1995), başrol oyuncularının çoğunlukla erkek olduğunu (Calvert, Kotler, Zehnder ve Shockeyy, 2003; Glascock, 2001), kadın karakterlerin daha bağımlı özellik sergilediğini (Thompson ve Zerbinos, 1995; Oskamp, Kaufman ve Wolterbeek, 1996), erkeklerin daha yüksek oranda anti sosyal davranış gösterdiğini 698

3 (Hoerrner, 1996; Luther ve Legg, 2010), kadınların şefkat ve hassasiyetlerinin daha yüksek düzeylere ulaştığını (England, Descartes ve Collier-Meek, 2011) göstermektedir. Çocuklar için hazırlanan televizyon programları, çizgi film ve animasyonlarda yer alan cinsiyete ilişkin unsurların incelenmesi pek çok bilimsel araştırmaya konu olmuştur (Aubrey ve Harrison, 2004; Calvert vd., 2003; Case, 2015; England vd., 2011; Glascock, 2001; Hentges ve Case, 2013; Hoerrner, 1996; Kalaycı, 2015; McArthur ve Eisen, 1976; Thompson ve Zerbinos, 1995). Gerçekleştirilen bu çalışmalar çoğunlukla yurt dışında yaratılan ve yayınlanan programları ele almakla birlikte ülkemizde de çizgi filmlerin incelenmesine yönelik çalışmalara rastlanmaktadır. Güven ve Akıncı (2014) tarafından yapılan çalışmada çizgi filmlerde yer alan değerlere ilişkin sözel ifade sunumları incelenmiştir. Yıldız (2016) tarafından gerçekleştirilen çalışmada çizgi filmler içerdiği şiddet öğeleri bakımından analize tabi tutulmuştur. Dilber (2013), araştırmasında Pepee isimli çizgi filmi inceleyerek kültürel değerleri içermesi ve şiddet içermemesi bakımından çocuklar için olumlu bir çizgi film olarak nitelendirmiştir. Yorulmaz (2013) tarafından gerçekleştirilen çalışma yine aynı çizgi filmi İslami unsurlar açısından değerlendirmiş ve çizgi filmin bu konuda yeterli olmadığını belirtmiştir. Yağlı (2013), Caillou ve Pepee çizgi filmlerini içerik ve karakter yapıları bakımından inceleyerek çocukların bu çizgi filmleri neden severek izlediğini irdelemiştir. Kalaycı (2015) tarafından yapılan çalışmada Pepee isimli çizgi film toplumsal cinsiyet eşitliği açısından değerlendirilmiş ve çizgi filmde yer alan unsurlar kadın ve erkek karakterler bağlamında ayrı ayrı incelenerek çözümlenmiştir. Ülkemizde yayınlanan çizgi filmlerin farklı değişkenler yönünden ele alınarak incelendiği görülmektedir. Ancak, bu çizgi filmlerin cinsiyet unsurları bakımından incelenmesine yönelik sınırlı sayıda çalışma (Kalaycı, 2015; Özsoy ve Taşdelen, 2016) bulunduğu göze çarpmaktadır. Bu noktada, yayınlanan çizgi filmlerde cinsiyet unsurlarının sunumuna dair mevcut durumun yeteri kadar bilinmediği sonucuna ulaşılmakta ve farklı çizgi filmlerde yer verilen cinsiyet unsurlarının detaylı incelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araştırma, Kalaycı (2015) ve Özsoy ve Taşdelen (2016) tarafından gerçekleştirilen çalışmalardan farklı olarak tek bir çizgi filme odaklanmak yerine çocuklar tarafından sıklıkla tercih edilen çizgi filmlerde cinsiyet unsurlarının farklı boyutlar altında nasıl sunulduğuna odaklanmaktadır. Çocukların izledikleri çizgi filmlerin kahramanlarını kendilerine model olarak seçtiği ve bunları günlük yaşamlarına taşıdıkları (Yavuzer, 1998) göz önünde bulundurulduğunda, bu çizgi filmlerin incelenerek mevcut durumun ortaya koyulmasının ebeveynler, eğitimciler ve medya çevreleri için bilgilendirici olacağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın, ebeveynlere ve öğretmenlere çocukların izlediği çizgi filmlerdeki cinsiyet sunumları konusunda farkındalık kazandırabileceği, medya ilgililerine ise eksikliklerin ve yanlışlıkların giderilmesi konusunda bilgi kaynaklığı edebileceği öngörülmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın araştırma sorusu: Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik hazırlanan çizgi filmlerin sözel ve görsel içerikleri cinsiyet sunumları açısından nasıldır? şeklinde belirlenmiştir. Araştırma Modeli Yöntem Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi deseni kullanılmıştır. Doküman analizi, araştırılması amaçlanan olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı ve görsel materyallerin analizini kapsamaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Bu araştırmada çizgi filmlerde yer alan diyaloglar yazılı materyal, çizgi film sahneleri ise görsel materyal olarak ele alınmış olup derinlemesine incelenmeye çalışıldığından dolayı doküman analizi yöntemi tercih edilmiştir. Çalışma Grubu Nitel araştırmaların doğası gereği öncelikli amaç genellenebilirlik olmadığından, bu tip çalışmalar nispeten az sayıda katılımcı üzerine yoğunlaşarak detaylı verilerin toplanmasına olanak tanımaktadır 699

4 (Cohen, Manion ve Morrison, 2007). Bu kapsamda, durum düzeyinde zengin bilgi sağlayabilmek üzere amaçlı örnekleme tercih edilmiştir. Bu örneklem türünde, araştırmacı çalışmanın amacına uygun seçim yapabilmektedir (Creswell, 2013). Çocukların medya kullanım alışkanlıklarını incelemek üzere yapılan bir araştırma neticesinde, çocukların izlemeyi en çok tercih ettikleri tematik çizgi film kanalı TRT Çocuk olarak belirlenmiştir (RTÜK, 2013). Bu bilgiden hareketle, araştırmanın çalışma grubunun oluşturulmasında TRT Çocuk kanalında yayınlanan çizgi filmlerin reyting oranlarından yararlanılmıştır. Reyting hesaplama sürecine; 1-30 Kasım tarihlerinde yalnızca hafta içi günlere ait oranlar alınmıştır. Bu sayede her çocuk için ortak olabilecek günlerin değerlendirmeye katılması amaçlanmıştır. Yapılan değerlendirme neticesinde Niloya, Elif in Düşleri, Rafadan Tayfa, Keloğlan, İstanbul Muhafızları ve İbi çizgi filmleri araştırma kapsamında incelenecek çizgi filmler olarak belirlenmiştir. Seçilen bu altı çizgi filmin internet üzerinden en çok izlenen ve görüntü kalitesi yüksek olan beşer bölümü olmak üzere toplam 30 bölüm araştırmanın çalışma grubuna dâhil edilmiştir. İlgili bölümler araştırmacılar tarafından arşivlenmiş olup çizgi filmlerin toplam süresi 345 dakika olarak belirlenmiştir. Veri Toplama Aracı Nitel araştırmalarda ana veri toplama kaynaklarından biri de dokümanlardır. Sözü geçen doküman ifadesi; konu ile ilgili yazılı, görsel, dijital veya fiziksel olarak araştırma öncesinde mevcut olan belgeleri temsil etmektedir (Merriam, 2015). Araştırmacıya betimleyici bilgi ve iç görü sağlayan dokümanlar, etkili bir şekilde yararlanılması gereken kaynaklar olarak belirtilmektedir (Creswell, 2012; Merriam, 2015). Bu çalışmada da çizgi filmler, doküman çeşitlerinden biri olan popüler kültür evrakları olarak ele alınmıştır (Merriam, 2015). Araştırma kapsamında doküman olarak incelenen çizgi filmlerin değerlendirilmesinde araştırmacılar tarafından oluşturulan Cinsiyet Rollerine İlişkin Doküman İnceleme Formu kullanılmıştır. Bu formun oluşturulmasında alan yazındaki benzer çalışmalar incelenmiş ve her araştırmanın farklı bir boyutu alınarak kapsamlı bir inceleme formunun oluşturulması amaçlanmıştır. Formun ilk bölümünde izlenen çizgi filmlere ve karakterlere ait genel künye bilgileri yer almaktadır. İkinci bölümde ise farklı çalışmalar incelenerek oluşturulan cinsiyet unsurlarına ilişkin kategoriler bulunmaktadır. Buna göre; karakterlerin rol aldığı aktif ve pasif etkinlikler (Kortenhaus ve Demarest, 1993), karakterlerin üstlendiği rollere ilişkin kişilik özellikleri (England vd., 2011; Oskamp vd., 1996; Thompson ve Zerbinos, 1995), karakterlerin üstlendiği rollere ilişkin davranış özellikleri (Thompson ve Zerbinos, 1995), karakterlerin üstlendiği rollere ilişkin iletişim türleri (Thompson ve Zerbinos, 1995), karakterlerin giysi ve eşya renkleri (Kalaycı, 2015) inceleme formunda yer alan kategoriler olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda oluşturulan inceleme formunda toplam 141 kod yer almıştır. İnceleme formundaki kategoriler ve örnek kodlar Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1. Araştırma Kapsamındaki Kategoriler ve Kod Örnekleri. Kategori Örnek Kodlar Aktif ve pasif etkinlikler Sorun çözme, açık hava oyunları, yardıma ihtiyaç duyma, pasif iç mekân oyunları (Kortenhaus ve Demarest, 1993). Kişilik özellikleri Yardımsever, kendine güvenen, cesur, korkak, utangaç (England vd., 2011); yaratıcı, agresif (Oskamp vd., 1996); sorumluluk sahibi, bağımlı, bağımsız (Thompson ve Zerbinos, 1995). Davranış özellikleri Liderlik etme, kurtarma/cesaret gösterme, endişe duyma, itaat etme (Thompson ve Zerbinos, 1995). İletişim türleri Soru sorma, tebrik etme/övme, alay etme (Thompson ve Zerbinos, 1995). Giysi ve eşya renkleri Mavi ve tonları, pembe ve tonları (Kalaycı, 2015). 700

5 Tablo 1 de gösterildiği üzere çalışma kapsamına alınan çizgi filmlerin incelendiği cinsiyet unsurlarına ilişkin kategoriler; çizgi film karakterlerinin yer aldığı aktif ve pasif etkinlikler, karakterlerin kişilik özellikleri, davranış özellikleri, iletişim türleri ve kullandıkları giysi ve eşya renkleri kategorileri altında sunulmuştur. Bu kapsamda her bir kategori içini dolduran kodlar ile örneklendirilmiştir. Verilerin Analizi Araştırma verilerinin incelenme sürecinde ilk olarak analiz birimi belirlenmiştir. Analiz birimi araştırmanın amacına bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte (Yıldırım ve Şimşek, 2013) çizgi filmlerde yer verilen cinsiyet rollerinin incelendiği bu çalışmada analiz birimi karakter ve görsel-sözel içerik olarak belirlenerek içerik analizi gerçekleştirilmiştir. İçerik analizi araştırma kapsamında toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmak amacıyla gerçekleştirilmektedir (Çepni, 2014; Yıldırım ve Şimşek, 2013). İçerik analizi sürecinde araştırmacı birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirir ve bu verileri okuyucunun anlayabileceği bir şekilde düzenleyerek yorumlamaya çalışır (Çepni, 2014; Yıldırım ve Şimşek, 2013). Veri analizi süreci tutarlılık sağlanabilmesi amacıyla, bütün kategorilerde yer alan kod örneklerine ulaşılıncaya kadar iki araştırmacı tarafından ortak olarak gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, çalışma grubunda yer alan 30 bölümün %10.00 unu oluşturan üç bölümü iki araştırmacı tarafından birlikte izlenmiş ve inceleme formu doğrultusunda kodlanmıştır. Bu sayede kodlayıcılar arası uyuşma sağlanarak veri güvenirliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Daha sonra geriye kalan bölümler araştırmacılar tarafından bağımsız olarak izlenmiş ve analiz edilmiştir. Çalışma grubuna alınan her bir çizgi film bölümü için künye bilgileri inceleme formuna kaydedildikten sonra araştırmacılar tarafından inceleme formuna uygun olarak bir kez izlenmiştir. Olası bir gözden kaçan, eksik veya yanlış değerlendirmenin önüne geçmek amacıyla bölümler araştırmacılar tarafından ikinci kez izlenmiş ve varsa gerekli düzeltmeler gerçekleştirilmiştir. Son aşamada, yapılan tüm analizler bir araya getirilmiş ve kararsızlık yaratan kodlamalar hususunda fikir birliği sağlanmıştır. Üzerinde fikir birliği sağlanan araştırma verilerinin frekans ve yüzde değerleri belirlenerek tablolaştırılmıştır. Buna ek olarak çizgi film karakterleri tarafından vurgulanan cinsiyetçi unsurları daha açık bir şekilde yansıtabilmek amacıyla doğrudan alıntılara yer verilmiştir. Böylece araştırmanın iç güvenirliği arttırılmaya çalışılmıştır. Doğrudan alıntılarda kullanılmak üzere kadın karakterlere KK1, KK2; erkek karakterlere EK1, EK2 şeklinde kod numaraları verilmiştir. Her bir çizgi film bölümüne ilişkin doldurulan inceleme formlarının başka araştırmacılar tarafından incelenebilecek şekilde saklanması yapılan araştırmanın dış güvenilirliğini sağlaması açısından önemli görülmektedir. Bulgular Araştırma kapsamında elde edilen bulgular karakterlerin cinsiyeti, karakterlerin rol aldığı aktif ve pasif etkinlikler, karakterlerin kişilik özellikleri, karakterlerin üstlendikleri rollere ilişkin davranış özellikleri, iletişim türleri ve karakterlerin giysi ve eşya renkleri başlıkları altında sunulmuştur. Karakterlerin Cinsiyetlerine İlişkin Bulgular Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde yer alan karakterin cinsiyetlerine göre dağılımı Tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2 incelendiğinde; çizgi filmde yer alan ana karakterin tamamının (ƒ=13) insan olduğu görülmektedir. Çizgi filmlerdeki ana karakterlerin cinsiyetleri incelendiğinde ise %61.54 nün erkek %38.46 sının kadın olduğu belirlenmiştir. Çizgi filmlerde yer alan yan karakterlerin ise insan, obje ve hayvan karakterlerinden oluştuğu görülmektedir. Çizgi filmlerde yan karakter olarak yer alan insan karakterlerinin cinsiyeti incelendiğinde ise %36.92 sinin kadın, %63.08 inin erkek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca yan karakterlerin %12.37 sini objeler, %7.22 sini ise hayvanlar oluşturmaktadır. Hayvan karakterlerinin temsil ettiği cinsiyetler incelendiğinde; %85.72 sinin erkek, %14.28 inin ise kadın olduğu tespit edilmiştir. 701

6 Tablo 2. Çizgi Film Karakterlerinin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı. Karakter Kadın Erkek Toplam Türü Karakter Toplam Toplam ƒ % ƒ % % % ƒ % Yan Karakter İnsan Obje Hayvan Ana karakter İnsan Toplam Karakterlerin Rol Aldığı Aktif ve Pasif Etkinliklere İlişkin Bulgular Araştırmanın çalışma grubunda yer alan çizgi filmlerdeki karakterlerin rol aldığı aktif ve pasif etkinlikler Tablo 3 te gösterilmektedir. Tablo 3. Çizgi Film Karakterlerinin Rol Aldığı Aktif ve Pasif Etkinliklere Göre Dağılımı. Etkinlik türü Etkinlik Kadın Erkek Toplam ƒ % Toplam % ƒ % Toplam % ƒ % ƒ % Sorun çözme Aktif açık hava oyunları Aktif Pasif Toplam Başkalarına yardım etme Top oynama Koşu Otomobil kullanma Tırmanma İp atlama Müzik üretme Yardıma ihtiyaç duyma Sorun yaratma Yemek/sofra hazırlama Pasif iç mekân oyunları Başkalarının oyunlarını izlemek Ev işleri Evcil hayvan bakımı

7 Tablo 3 e göre; çalışma grubunda yer alan çizgi film karakterlerinin %74.38 inin aktif etkinliklerde bulunduğu, %25.62 sinin ise pasif etkinliklerde yer aldığı görülmektedir. Çizgi filmlerde yer alan erkek karakterlerin %70.18 ile sorunları çözme aktif etkinliğinde bulunurken kadın karakterlerin %80.00 ile pasif etkinlikler arasında gösterilen sorun yaratma etkinlikleri gösterdikleri belirlenmiştir. Bu duruma ilişkin kadın ve erkek karakter arasında geçen bir örnek diyalog şu şekildedir: EK1: Ağaçlı yollarımız çok güzel oldu. KK1: Evet ama benim arabamın üstünde hala toprak var. EK1: Merak etme KK1 hemen yardıma geliyorum. (der ve arabanın üzerindeki toprağı yalnızca erkek karakter kaldırır kadın karakter bu sırada hiçbir şey yapmadan bekler) Çizgi film karakterlerinin yaptığı pasif etkinlikler incelendiğinde; kadınların %90.00 ile daha fazla yemek/sofra hazırlamak ile meşgul olduğu, %69.23 ile daha fazla yardıma ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde yemek yapma/sofra hazırlama etkinlikleri sadece kadınlara atfedilen rollerden birisi olduğu iki erkek karakter arasında geçen şu sözlerle açığa vurulmuştur: EK2: Öyle olsa beni korur kollardın, aç kalmama izin vermezdin. Şöyle lezzetli sofralar kurar karnımı doyururdun! EK3: Yeter artık! Ben senin annen miyim ki de bunları yapayım? Biz sadece akrabayız! Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde, ev işi etkinliklerine kadınların erkeklere göre %80.00 oranında daha fazla katılım gösterdikleri belirlenmiştir. Bu duruma ilişkin bir çizgi filmde anne rolündeki kadın karakterin hem çizgi filmin tanıtım görüntülerinde hem de çizgi film içerisinde sürekli mutfakta bulunması ve ev içi etkinliklere baba rolündeki erkek karakterden daha fazla katılması örnek gösterilebilmektedir. Karakterlerin Kişilik Özelliklerine İlişkin Bulgular Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde yer alan karakterin kişilik özelliklerine göre dağılımı Tablo 4 te yer almaktadır. Tablo 4 incelendiğinde; araştırmanın çalışma grubunda yer alan çizgi film karakterlerinin üstlendikleri rollere ilişkin en fazla %15.48 ile akıl veren, %13.46 ile duyarlı, %10.43 ile yardımsever kişilik özelliklerine sahip oldukları görülmektedir. Çizgi filmlerdeki kadın karakterlerin %90.00 ile daha sevecen, %83.33 ile daha yaratıcı, %57.50 ile daha duyarlı ve %66.66 ile daha korkak oldukları belirlenmiştir. İzlenen çizgi filmlerdeki erkek karakterlerden birinin kadın karaktere Bu zavallı böcek beni korkutmak istiyor ama ancak seni korkutabilir o! diyerek kadınların korkak olduğu mesajını vermektedir. Yine aynı çizgi filmde kadın karakter korkudan titremekte ve erkek karakter kadını korkutan böceğe Bak kızcağızı korkuttun diyerek kızmaktadır. Çizgi filmde kadın karakter sürekli erkek karakterin arkasına saklanmaktadır. Çizgi filmlerde yer alan; agresif, entelektüel, olgun, keşfedici, inatçı, duygusal, duyarsız ve sorumsuz kişilik özelliklerinin yalnızca erkekler tarafından sergilendiği buna karşılık olarak anaç, uysal, güvensiz, çekingen ve kurallara uyan kişilik özelliklerinin yalnızca kadınlar tarafından üstlenildiği görülmektedir. Çizgi film karakterlerinden çekingen özelliklere sahip kadın karakter bu durumu Bir şey soracağım ama çekiniyorum aslında diyerek dile getirmiştir. Kurallara uyan bir kadın ise yemek yarışmasına katılan vezire Yardım almak kurallara aykırı Kara Vezir! diyerek kuralları hatırlatmıştır. 703

8 Tablo 4. Çizgi Film Karakterlerinin Kişilik Özelliklerine Göre Dağılımı. Özellik Kadın Erkek Toplam ƒ % Toplam % ƒ % Toplam% ƒ % Akıl veren Duyarlı Yardımsever Kendine güvenen İşbirlikçi Sevecen Kurtarıcı Cesur Lider Agresif Rekabetçi Sorumluluk sahibi Entelektüel Yaratıcı Anaç Uysal Olgun Korkak Keşfedici İnatçı Güvensiz Duygusal Duyarsız Kurallara uyan Sorumsuz Çekingen Toplam İnatçı kişilik özelliği ile ilgili olarak bir çizgi filmde 3 erli grup olan altı erkek çocuk arasında bir çizgi filmdeki karakterlere hangi grubun benzediği tartışması yaşanmaktadır. İnatçı kişilik özelliğine ilişkin vurgu iki grup arasındaki şu diyalog ile yansıtılabilir: -siz şu televizyondaki kafadan tayfa çizgi filmindeki çocuklara benziyorsunuz. -evet evet onlara benziyorsunuz siz. -Biz mi asıl siz benziyorsunuz. -Olur mu canım bire bir aynısınız. -Neyimiz aynı siz aynısınız -siiiz.. -bak arkadaşım siz diyorsak siz!... Karakterlerin Üstlendiği Rollere İlişkin Davranış Özelliklerine Ait Bulgular Çizgi filmlerde yer alan karakterlerin üstlendiği rollere ilişkin davranış özelliklerine ait bulgular Tablo 5 te sunulmaktadır. 704

9 Tablo 5. Karakterlerin Üstlendiği Rollere İlişkin Davranış Özellikleri. Özellik Kadın Erkek Toplam ƒ % Toplam% ƒ % Toplam% ƒ % Liderlik etme Kurtarma/Cesaret gösterme Başarı gösterme Plan yapma Endişe duyma Sözel saldırganlık Oburluk gösterme Başarısızlık Şefkat gösterme Hedefe gitme İtaat etme Sevgiyi gösterme Fiziksel saldırganlık Toplam Tablo 5 e göre; çalışma grubu kapsamında incelenen çizgi filmlerde yer alan karakterler tarafından en fazla sergilenen davranışlar liderlik etme (f=21), kurtarma/cesaret (f=19), başarı gösterme (f=16) ve plan yapma (f=16) olarak belirlenmiştir. Liderlik etme davranışının kadınlar tarafından %14.30, erkekler tarafından oranında gösterildiği, kurtarma/cesaret davranışının kadınlar tarafından %15.80 erkekler tarafından %84.20 oranında sergilendiği görülmüştür. Bununla birlikte endişe duyma davranışının, her iki cinsiyetten olan çizgi film karakterleri tarafından eşit dağılımda gösterildiği belirlenmiştir. Çalışma grubuna alınan bir çizgi filmde kaplumbağasını kaybettiğini düşünen karakterin Anne ne zaman eve döneceğiz Tospik i çok merak ediyorum ifadesi endişe duyma davranışını örneklemektedir. Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde yer alan; sözel saldırganlık, oburluk, başarısızlık, itaat etme, hedefe gitme ve fiziksel saldırganlık davranışları yalnızca erkek karakterler tarafından sergilenirken; sevgiyi gösterme ve şefkat gösterme davranışları yalnızca kadın karakterlerde gözlenmiştir. Sevgiyi gösterme davranışı izlenen çizgi filmler içerisinde Lütfen bir daha böyle düşünmeyin. Unutmayın ben sizi çok seviyorum ifadesiyle kendini gösterirken sadece erkek karakterlerde gözlenen sözel saldırganlık davranışı ana karakterin yan karakterlerden birisine Seni hatırladım. Sen Kara Vezir için çalışan bir sahtekarsın! ifadesiyle ortaya konulmuştur. Çizgi filmlerdeki erkek karakterlerden birisinde görülen oburluk davranışı düşünce balonu içerisinde birbirinden farklı yiyeceklerin hayalini kuran bir karakter tarafından örneklenmektedir. Karakterlerin Üstlendiği Rollere İlişkin İletişim Türlerine Ait Bulgular Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde karakterlerin üstlendiği rollere ilişkin iletişim türleri Tablo 6 da gösterilmektedir. Tablo 6 incelendiğinde; çalışma grubuna dâhil edilen çizgi filmlerde en fazla gözlemlenen iletişim kurma şeklinin soru sorma (f=38) ve tebrik/övme (f=25) olduğu görülmektedir. Çizgi filmlerde kibir/övünme iletişim türü erkek karakterler tarafından %90.00 oranında kullanılırken, kadın karakterler tarafından %10.00 oranında kullanılmıştır. Karşılaştığı canavarı yenmeye çalışan karakter Senin gibi bir böcek benim gibi akıllı birini alt edebilir mi? cümlesiyle kibirlenerek karşısındaki canavarı küçümsemiştir. Benzer olarak bir basketbol maçı sırasında rakiplerini küçümseyerek kendini öven bir karakter bu düşüncesini Üç kişi de olur. Akın size geçer belki o zaman benim için de mücadele olur ifadesi ile belirtmektedir. 705

10 Tablo 6. Çizgi Film Karakterlerinin Üstlendikleri Rollere İlişkin İletişim Türlerine Göre Dağılımı. İletişim türü Kadın Erkek Toplam ƒ % Toplam% ƒ % Toplam% ƒ % Soru sorma Tebrik etme/övme Görüşlerini ifade etme Soruları cevaplama Görev verme Kibir/Övünme Öfke gösterme Başkalarına gülme Alay etme Başkalarını tehdit etme Patronluk taslama Hayal kırıklığını ifade etme Söz kesme Toplam Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde %63.15 oranıyla kadınlar tarafından sık kullanılan iletişim kurma türü soru sorma olarak belirlenirken, alay etme, söz kesme, başkalarını tehdit etme ve patronluk taslama iletişim türlerinin yalnızca erkek karakterler tarafından kullanıldığı görülmektedir. Öğretmeninin sorduğu soruya yanlış cevap veren erkek karaktere sınıftaki erkek arkadaşları gülerek alay etmiş ve onların gülmesine sinirlenen karakter Siz görürsünüz! ifadesi ile arkadaşlarını tehdit etmiştir. Ayrıca arkadaşlarının bir tepsi börek yemesi ile alay eden karakterlerin kullandığı Dünya rekoru kırmışsın yine Hayri. Maşallah ifadesi alay etme davranışını örneklemektedir. Karakterlerin Giysi ve Eşya Renklerine Ait Bulgular Araştırma kapsamında incelenen çizgi filmlerde karakterlerin giysi ve eşya renklerine ait bulgular Tablo 7 de gösterilmektedir. Tablo 7. Karakterlerin Giysi ve Eşya Renklerine Göre Dağılımı Karakterlerin giysi ve Kadın Erkek Toplam eşya renkleri ƒ % Toplam% ƒ % Toplam% ƒ % Mavi ve tonları Pembe ve tonları Toplam Tablo 7 ye göre; çalışma grubuna dâhil edilen çizgi filmlerde yer alan karakterler tarafından kullanılan giysi ve eşyaların çoğunlukla mavi renkli (f=68) olduğu belirlenmiştir. Bu giysi ve eşyaların %64.70 oranında erkek karakterler, %35.30 oranında kadın karakterler tarafından kullanıldığı görülürken, pembe tonlu kıyafet ve eşyaların ise tamamen kadın karakterler tarafından tercih edildiği belirlenmiştir. 706

11 Tartışma Tartışma, Sonuç ve Öneriler Çalışma grubuna alınarak incelenen çizgi filmlerdeki karakterlerin büyük çoğunluğunun insan olduğunu ve bu karakterlerin yarısından fazlasının cinsiyetinin erkek olduğu belirlenmiştir. İlgili alan yazın incelendiğinde benzer sonuçlarla karşılaşılmaktadır (Hentges ve Case, 2013; Hoerrner, 1996; McArthur ve Eisen, 1976; McArthur ve Resko, 1975; Nolan, Galst ve White, 1977; Thompson ve Zerbinos, 1995). Ülkemizde, çizgi filmlerin hitap ettiği yaş grubundaki kız ve erkek çocuk sayıları incelendiğinde birbirine oldukça yakın olduğunu, dolayısıyla bu durumun ülkemizi yansıtan bir özellik olmadığını görmekteyiz (TÜİK, 2014). Ayrıca, alan yazındaki benzer araştırma sonuçlarını farklı ülkelerdeki çocuklara yönelik programları kapsaması ve benzer sonuçlara ulaşılması bu durumun kültürel bir farklılık olmadığını, toplumlardaki ataerkil yapıdan kaynaklanabileceği düşündürtmektedir. Çizgi filmlerde yer alan hayvan karakterlerinin temsil ettiği cinsiyetlerin ise büyük kısmının erkekler olduğu tespit edilmiştir. Fitzpatrick ve McPherson (2010) resimli çocuk kitaplarındaki cinsiyet rollerini araştırdığı çalışmasında da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Resimli çocuk kitaplarında kadınların çoğunlukla çocuk ve insan, erkeklerin ise çoğunlukla hayvan, yetişkin ve süper kahraman olarak tasvir edildiği belirlemiştir. Hentges ve Case (2013) farklı kanallarda yayımlanan çizgi filmleri incelediği çalışmasında benzer olarak erkeklerin canavar vb. insan olmayan karakterlere büründürüldüğünü tespit etmiştir. Çalışma grubuna dâhil edilerek izlenen çizgi filmlerde yer alan karakterlerin gerçekleştirdiği aktif etkinlikler incelendiğinde, bu etkinliklerin büyük çoğunluğunun erkek karakterler tarafından gerçekleştirildiği, kadınların aktif etkinlikleri gerçekleştirme oranının ise her etkinlik türü için erkeklerden düşük olduğu belirlenmiştir. Buna karşın, karakterlerin gerçekleştirdiği pasif etkinlikler incelendiğinde durumun tam tersi şekilde olduğu görülmektedir. Pasif etkinliklerde kadınların oranının ya erkeklerden yüksek olduğu veya o etkinlik türünü yalnızca kadınların gerçekleştirdiği belirlenmiştir. İlgili alan yazın incelendiğinde benzer araştırma sonuçlara rastlanmıştır. Hoerrner (1996) Disney karakterlerini incelediği çalışmasında erkeklerin kadınlara göre fiziksel olarak daha aktif olduklarını tespit etmiştir. Kortenhaus ve Demarest (1993) tarafından gerçekleştirilen ve yıllara göre çocuk kitaplarının incelendiği çalışmada da paralel sonuçlar elde edildiği görülmektedir. Pasif etkinlik kategorisinde değerlendirilen bir sorun yaratmada kadın karakterlerin; aktif etkinlik kategorisinde değerlendirilen sorun çözme etkinliğinde ise erkek karakterlerin rol alma oranının yüksek olmasının çocuklara; aktif ve pasif etkinliklerde cinsiyet eşitsizliği olabileceğine dair güçlü bir mesaj verebileceği düşünülmektedir (Kortenhaus ve Demarest, 1993). Çalışma kapsamında elde edilen bulgular pasif etkinlik kategorisinde değerlendirilen yemek/sofra hazırlama etkinliğinin neredeyse tamamının kadın karakterler tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir. Kalaycı (2015) tarafından gerçekleştirilen çalışmada da paralel bulgulara ulaşıldığı görülerek ve bebek bakımı, çiçek sulama, sofra hazırlama gibi etkinliklerin yalnızca kadın karakterler tarafından üstlenildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada erkeklere en fazla atfedilen etkinliklerden birisi sorun çözme olurken kadınlara en fazla atfedilen etkinliklerden birisi de sorun yaratma davranışlarıdır. Bu durum ilgili alan yazın tarafından da desteklenmektedir. Hentges ve Case (2013) incelediği çizgi filmlerdeki erkek karakterlerin yardım etme davranışlarının kadınlara göre daha fazla olduğunu tespit etmiştir. İzlenen çizgi filmlerde, toplumsal yaşamda baskın olarak görülen ve uygulanan cinsiyete dayalı iş bölümü taksiminin çizgi filmlerin senaryolarında da kendine yer bulduğu görülmektedir. İzlenen çizgi filmlerde üstlenilen rollere ilişkin karakter kişilik özelliklerinin cinsiyete göre dağılımı incelendiğinde pek çok özellik türünde erkek oranının baskın olduğu görülmektedir. Bu sonucun erkek karakter sayısının kadınlara göre fazla olmasından kaynaklı olabileceği düşünülmekle birlikte ilgili alan yazında paralel bulgulara ulaşılmıştır (Oskamp vd., 1996; Thompson ve Zerbinos, 1995). Elde edilen bulgular; kendine güvenme, olgunluk, rekabetçi olma, cesur olma gibi toplum tarafından daha çok kabul gören ve yüceltilen alanlardaki rollerin büyük oranda erkekler tarafından yansıtıldığını göstermektedir. Bu bulgu ve çizgi filmlerde daha fazla erkek karakter olduğuna yönelik ilk bulgu bir 707

12 araya getirildiğinde; erkek karakter sayısındaki fazlalıktan dolayı çizgi filmleri izleyen kız çocuklarının kendilerine bunları model alma olasılıklarının artacağı ve nihayetinde bu kız çocuklarının da erkek karakterlerin takdir edilen davranışlarını benimseyeceği yorumu yapılabilir (Miller ve Reeves, 1976). Çizgi filmlerde erkek karakterlerin kadın karakterlere göre daha cesur ve kurtarıcı oldukları kadın karakterlerin ise daha korkak kişilik özelliklerine sahip oldukları belirlenmiştir. İlgili alan yazın incelendiğinde Case (2015) tarafından gerçekleştirilen araştırmada da erkek karakterlerin kadınlara göre daha cesur kişilik özelliğine sahip olduğu tespit etmiştir. Hentges ve Case (2013) yaptığı araştırmasında erkek karakterlere çoğunlukla kurtarıcı rolünün atfedildiğini belirlemiştir. İlgili alan yazın incelendiğinde; yardımsever kişilik özelliklerinin geleneksel kadınlık rolleri içerisinde yar aldığı görülmektedir (Durkin, 1985). Bu araştırmada ise yardımsever kişilik özelliklerinin erkeklerde daha fazla görülmüş olması araştırmanın çalışma grubunda yer alan çizgi filmlerdeki karakterlerin çoğunlukla erkek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Çizgi filmlerde yer alan kadın ve erkek karakterlerin iletişim kurma türleri incelendiğinde; kadın karakterlerin olumlu iletişim türlerinden soru sorma ve tebrik etme/övme davranışlarını kullandıkları belirlenmiştir. Alay etme, başkalarını tehdit etme, patronluk taslama ve söz kesme iletişim türlerinin yalnızca erkek karakterler tarafından kullanıldığı tespit edilmiştir. Thompson ve Zerbinos (1995) geçmişten günümüze çizgi filmlerde sunulan cinsiyet rollerini araştırdığı çalışmasında da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre; çizgi filmlerdeki erkek karakterlerin daha fazla başkalarına gülme, tehdit etme, söz kesme iletişim türlerini ortaya koydukları, kadın karakterlerin ise tebrik etme/övme iletişim kanalını daha fazla kullandıkları belirlenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulardan bir diğeri ise karakterlerin giysi ve eşya rengi seçimlerine yöneliktir. Buna göre; erkekler çoğunlukta olmak üzere kadın ve erkek karakterler mavi tonlu kıyafet ve eşya kullanırken, pembe tonlu kıyafet ve eşya kullanımı yalnızca kadınlar tarafından tercih edilmektedir. Elde edilen bu sonucun süregelen cinsiyet kalıp yargılarını yinelemeye neden olacağı düşünülmektedir. İlgili alan yazın incelendiğinde; Kalaycı (2015) tarafından gerçekleştirilen çalışmada da benzer sonuçlara ulaşıldığı, çizgi filmin hemen hemen tüm bölümlerinde kadın karakterin pembe ve tonlarında erkeklerin ise mavi ve koyu renklere giysiler tercih ettikleri görülmüştür. Renkler genellikle cinsiyetçi kalıpsallaştırılmıştır. Birçok ülkede, yetişkinlerin erkek ve kız çocukları için farklı renk tercihleri vardır ve doğumdan itibaren bebekler ve çocuklar cinsiyetlerini yansıtan renklere maruz kalmaktadırlar (Karniol, 2011). Pomerleau, Bolduc, Malcuit ve Cossette (1990) tarafından kız ve erkek bebeklerin cinsiyet farklılıklarını ortaya koymak için gerçekleştirilen çalışmada 120 kız ve erkek bebeğin fiziksel çevresi karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu kapsamda kız bebekler için çoğunlukla pembe renkli ve rengârenk giysiler tercih edildiği, erkekler için ise çoğunlukla mavi, kırmızı ve beyaz renklerin tercih edildiği belirlenmiştir. Ebeveynler tarafından cinsiyetçileştirilen renklerin çizgi filmlerdeki karakterlerde de tekrar edilmiş olması, çocukların bu durumu normal olarak algılamasına dolayısıyla cinsiyetçi kalıp yargıların köklenmesine hizmet ettiği düşünülmektedir. Sonuç Çizgi filmlerde sunulan cinsiyet rollerinin incelenmesi amacıyla gerçekleştirilen çalışmada, incelenen çizgi filmlerde yer verilen cinsiyet rollerinin sunumu değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular genel olarak ele alındığında çalışma grubuna alınan çizgi filmlerin hem kadınlara hem de erkeklere yönelik toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden üretilmesine neden olacak mesajlar içerdiği belirlenmiştir. Çalışma grubuna alınan çizgi filmlerin, nicelik, etkinlik türü, davranış, kişilik özelliği, iletişim türü, giysi ve eşya rengi gibi unsurlar aracılığıyla toplumsal cinsiyete ilişkin kalıp yargıların vurgulanmasına sebep olduğu düşünülmektedir. 708

13 Öneriler Çizgi filmlerde yer verilen karakter sayısından ziyade karakterlerin üstlendiği roller ve bunları yansıtma biçiminin önemli olduğu göz önünde bulundurularak çocuklarda kadınlar daha az önemli algısı oluşturmayacak senaryolar oluşturulmalıdır. Çocukların günlük sosyal yaşantılarında çeşitli etkileşimler aracılığıyla öğrenmiş bulundukları toplumsal cinsiyet rollerinin pekiştirilmesine çizgi filmler katkı sağlamamalıdır. Çocuklar tarafından sıklıkla tercih edilen bir tematik kanalda yayınlanan çizgi filmler arasından seçilen bu çizgi filmlerde görülen eksikliklerin tesadüf olmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle, aileleri erkenden bilinçlendirebilecek okul öncesi öğretmenleri için lisans eğitimlerinde çocuk ve medya dersi zorunlu olmalıdır. Bu neden özellikle görünen unsurlar olan renk, giysi türü, yalnızca erkeğin bir mesleğinin olması/işe gitmesi gibi unsurlar aracılığıyla cinsiyet kalıplarına dair mesaj ileten çizgi film yapımları medya yetkilileri tarafından gözden geçirilmelidir. Her bakımdan nitelikli çizgi filmlerin üretilebilmesi amacıyla medya kuruluşları ve akademisyenler işbirliği içerisinde hareket etmelidir. Ancak bu şekilde iyi örneklerin ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. 709

14 Kaynakça Aubrey, J. S., ve Harrison, K. (2004). The gender-role content of children's favorite television programs and its links to their gender-related perceptions. Media Psychology, 6(2), Bandura, A. (2001). Social cognitive theory of mass communication. Media Pychology, 3(3), Bandura, A., ve Huston, A. C. (1961). Identification as a process of incidental learning. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 63(2), Buerkel Rothfuss, N. L., ve Mayes, S. (1981). Soap opera viewing: The cultivation effect. Journal of Communication, 31(3), Bussey, K., ve Bandura, A. (1999). Social cognitive theory of gender development and differentiation. Psychological Review, 106(4), Calvert, S. L., Kotler, J. A., Zehnder, S. M., ve Shockey, E. M. (2003). Gender stereotyping in children's reports about educational and informational television programs. Media Psychology, 5(2), Case, S. (2015). Tough turtles and pretty princesses: a content analysis of gender representations in popular children's media. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Georgetown University, Washington, DC. Christakis, D. A., Garrison, M. M., Herrenkohl, T., Haggerty, K., Rivara, F. P., Zhou, C., ve Liekweg, K. (2013). Modifying media content for preschool children: a randomized controlled trial. Pediatrics, 131(3), Cohen, L., Manion, L., ve Morrison, K. (2007). Research methods in education (6 th ed.). New York: Routledge. Courtney, A. E., ve Whipple, T. W. (1983). Sex stereotyping in advertising. Lexington, MA: Heath. Creswell, J. W. (2013). Araştırma deseni, nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (SB Demir, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap. Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4 th ed.). Boston: Pearson. Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon: Celepler Matbaacılık. Dilber, Y. (2013). Pepee ve çizgi filminin çocuklar üzerindeki etkileri. 2 Aralık 2016 tarihinde adresinden erişilmiştir. Durkin, K. (1985). Television and sex role acquisition 1: Content. British Journal of Social Psychology, 24(2), England, D. E., Descartes, L., ve Collier-Meek, M. A. (2011). Gender role portrayal and the Disney princesses. Sex Roles, 64(7-8), Fitzpatrick, M. J., ve McPherson, B. J. (2010). Coloring within the lines: Gender stereotypes in contemporary coloring books. Sex Roles, 62(1-2), Gerbner, G., Gross, L., Morgan, M., Signorielli, N., ve Shanahan, J. (2002). Growing up with television: Cultivation processes. J. Bryant ve D. Zillmann (Eds.), LEA's communication series. Media effects: Advances in theory and research (ss ) içinde. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Glascock, J. (2001). Gender roles on prime-time network television: Demographics and behaviors. Journal of Broadcasting ve Electronic Media, 45(4), Güven, G. ve Akıncı, A. (2014). Okul öncesi döneme yönelik çizgi filmlerde yer alan değerlere ait sözel ifadelerin sunumu: TRT Çocuk kanalı örneği. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(16), Hentges, B. ve Case, K. (2013) Gender representations on Disney Channel, Cartoon Network, and Nickelodeon broadcasts in the United States. Journal of Children and Media, 7(3),

15 Hoerrner, K. L. (1996). Gender roles in Disney films: Analyzing behaviors from Snow White to Simba. Women's Studies in Communication, 19(2), Kahlenberg, S. G., ve Hein, M. M. (2010). Progression on Nickelodeon? Gender-role stereotypes in toy commercials. Sex Roles, 62(11-12), Kalaycı, N. (2015). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından bir çizgi film çözümlemesi: Pepee. Eğitim ve Bilim, 40(177), Karniol, R. (2011). The color of children s gender stereotypes. Sex Roles, 65(1-2), Klinger, L. J., Hamilton, J. A., ve Cantrell, P. J. (2001). Children's perceptions of aggressive and genderspecific content in toy commercials. Social Behavior and Personality: An International Journal, 29(1), Kolbe, R. H., ve Muehling, D. (1995). Gender roles and children's television advertising. Journal of Current Issues ve Research in Advertising, 17(1), Kortenhaus, C. M., ve Demarest, J. (1993). Gender role stereotyping in children's literature: An update. Sex Roles, 28(3-4), Lippa, R. A. (2005). Gender, nature, and nurture. Lawrence Erlbaum Associa: New Jersey. Luther, C. A., ve Legg Jr, J. R. (2010). Gender differences in depictions of social and physical aggression in children's television cartoons in the US. Journal of Children and Media, 4(2), McArthur, L. Z., ve Eisen, S. V. (1976). Television and sex role stereotyping. Journal of Applied Social Psychology, 6(4), McArthur, L. Z., ve Resko, B. G. (1975). The portrayal of men and women in American television commercials. The Journal of Social Psychology, 97(2), Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Çev.) Ankara: Nobel. Miller, M. M., ve Reeves, B. (1976). Dramatic TV content and children s sex-role stereotypes. Journal of Broadcasting, 20(1), Nolan, J. D., Galst, J. P., ve White, M. A. (1977). Sex bias on children's television programs. The Journal of Psychology, 96(2), Oskamp, S., Kaufman, K., ve Wolterbeek, L. A. (1996). Gender role portrayals in preschool picture books. Journal of Social Behavior and Personality, 11(5), Özsoy, M. ve Taşdelen, E. Ş. (2016). Pepee çizgi dizisinde toplumsal cinsiyet rollerinin üretimi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 42, Pomerleau, A., Bolduc, D., Malcuit, G., ve Cossette, L. (1990). Pink or blue: Environmental gender stereotypes in the first two years of life. Sex Roles, 22(5), Radesky, J. S., Schumacher, J., ve Zuckerman, B. (2015). Mobile and interactive media use by young children: the good, the bad, and the unknown. Pediatrics, 135(1), 1-3. Rideout, M. A., Roberts, D. F., ve Foeher, U. G. (2005). Generation M: Media in the lives of 8 18 year olds. Menlo Park, CA: Henry J. Kaiser Family Foundation. 7 Kasım 2016 tarihinde Report.pdf adresinden erişilmiştir. RTÜK (2013). Türkiye de Çocukların Medya Kullanma Alışkanlıkları Araştırması. RTÜK Kamuoyu, Yayın Araştırmaları ve Ölçme Dairesi Başkanlığı. Ankara: Bizim Matbaa. 3 Kasım 2016 tarihinde A7ocu_klar%C4%B1n_Medya_Kullanm_a_Al%C4%B1s%CC%A7kanl%C4%B1g%CC%86%C4%B1_Ar as%cc%a7t%c4%b1_rmas%c4%b1_eylu%cc%88l_2013.pdf adresinden erişilmiştir. 711

16 Signorielli, N. (1990). Children, television, and gender roles: Messages and impact. Journal of Adolescent Health Care, 11(1), Şimşek, S. (2014). Çocukları hedef alan reklamlarda kullanılan dijital kahramanlar: Türk televizyon kanallarında yayınlanan reklamlar üzerine bir araştırma. C. Bilgili (Ed.), Digital Communication Impact (ss ) içinde. İstanbul: İskenderiye Kitap. Thompson, T. L., ve Zerbinos, E. (1995). Gender roles in animated cartoons: Has the picture changed in 20 years?. Sex Roles, 32(9-10), TÜİK (2014). İstatistiklerle çocuk. Türkiye İstatistik Kurumu: Ankara. Yayın No:4372. West, C., ve Zimmerman, D. H. (1987). Doing gender: Gender ve Society, 1(2), Williams, T. (1981). How and what do children learn from television?. Human Communication Research, 7(2), Yağlı, A. (2013). Çocuğun eğitiminde ve sosyal gelişiminde çizgi filmlerin rolü: Caillou ve Pepee örneği. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(10), Yavuzer, H. (1998). Çocuğunuzun ilk altı yılı. İstanbul: Remzi Kitabevi. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013) Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Genişletilmiş 9. Baskı). Ankara: Seçkin Kitapevi. Yıldız, C. (2016). 3-6 yaş çocuklarının tercih ettikleri çizgi filmlerdeki şiddet içeriklerinin analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), Yorulmaz, B. (2013). Pepee çizgi filminin din ve değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24),